Εγκόλπιο Ορθής Γραφής : Αρχαίες Ελληνικές και Λατινικές Εκφράσεις

ΑΡΧΑΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΛΑΤΙΝΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

ΕΝ ΠΑΣΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙ

Η λόγια έκφραση εν πάση περιπτώσει, η οποία πέρασε στον καθημερινό προφορικό και γραπτό λόγο, συχνά χρησιμοποιείται με ανορθόγραφο τρόπο, ως προς την κατάληξη του πάση, που εμφανίζεται ως «πάσει».

Είναι προφανές πως πρόκειται για δοτική του θηλυκού πάσα, και δεν πρέπει να εξομοιώνεται αναλογικώς με τη δοτική περιπτώσει.

Η δημώδης μετάφραση της λόγιας έκφρασης σε κάθε περίπτωση δεν είναι άστοχη και μπορεί κατά περίπτωση να αντικαθιστά το εν πάση περιπτώσει.

ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΛΟΓΙΕΣ ΠΑΡΟΙΜΙΑΚΕΣ ΚΑΙ ΓΝΩΜΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

Εξ απαλών ονύχων = από τη βρεφική ηλικία ή την πρώιμη ηλικία· η έκφραση χρησιμοποιείται για να δηλωθεί κάποια εκ γενετής ή πρώιμη, θετική ή αρνητική, ιδιότητα ενός προσώπου. Γράφουμε και λέμε:
υπήρξε πλούσιος εξ απαλών ονύχων· η δεσποινίς Καίτη είχε την τύχη να μάθει γαλλικά και πιάνο εξ απαλών ονύχων.

ΠΡΟΣΟΧΗ: Η έκφραση δεν έχει καμία σημασιολογική σχέση με τη λόγια επίσης φράση  αβρόχοις ποσί, η οποία σημαίνει δίχως να διακινδυνεύσει κάποιος καθόλου. Γράφουμε και λέμε:

πέρασε την εποχή της δικτατορίας αβρόχοις ποσί.

Εξ όνυχος τον λέοντα = από το νύχι καταλαβαίνει κάποιος το λιοντάρι. Ή έκφραση χρησιμοποιείται για τη διάγνωση του συνόλου από μία χαρακτηριστική λεπτομέρεια. Γράφουμε και λέμε:

κάποτε και μόνον ο τόνος της φωνής προδίδει τον χαρακτήρα του ανθρώπου – εξ όνυχος τον λέοντα.

Κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση (-σιν) = η έκφραση προέρχεται από την Παλαιά Διαθήκη, (αναφέρεται στην πανομοιότυπη δημιουργία του ανθρώπου από τον Θεό), και κακοποιείται συνήθως ποικιλοτρόπως:

ή εναλλάσσεται η ψίλωση και η δάσυνση των δύο ουσιαστικών (καθ’ εικόνα και κατ’ ομοίωση)· ή προστίθεται -ν- στην τριτόκλιτη αιτιατική εικόνα.

Μέτρον άριστον: το παν, που συνήθως προτάσσεται, περιττεύει και πάντως δεν ανήκει στην πρωτότυπη γνωμική πρόταση.

Παραπέμπω στις ελληνικές καλλένδες [sic]: αυτή είναι η σωστή διατύπωση της παροιμιακής έκφρασης, η οποία σημαίνει: αναβάλλω μια απόφαση σε αόριστο και ανύπαρκτο χρόνο (ελληνικές καλλένδες  [sic] δεν υπάρχουν· υπάρχουν μόνον ρωμαϊκές καλλένδες  [sic]).

ΛΑΤΙΝΙΚΕΣ ΠΑΡΟΙΜΙΑΚΕΣ ΚΑΙ ΓΝΩΜΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

hic et nunc: η λατινική έκφραση σημαίνει εδώ και τώρα· χρησιμοποιείται ή για να δηλώσει την επιτακτική ανάγκη ενός μέτρου στον συγκεκριμένο χώρο και στον παρόντα χρόνο, ή για να υπογραμμίσει τα διακριτικά χαρακτηριστικά της λυρικής ποίησης έναντι της επικής. Λέμε και γράφουμε:

η εφαρμογή των οικονομικών μέτρων επιβάλλεται να γίνει hic et nunc· αναβάλλεται συνεχώς η αλλαγή του θεσμικού πλαισίου των κρατικών θεάτρων της χώρας, ενώ θα έπρεπε να γίνει hic et nunc· σε αντίθεση προς την επική ποίηση, η οποία είναι εξ ορισμού διηγητική και αναφέρεται στο παρελθόν, η λυρική ποίηση σηματοδοτεί το hic et nunc, το «εδώ και τώρα» τόσο του λυρικού ποιητή, όσο και των ακροατών – αναγνωστών.

grosso modo: χονδρικώς, πάνω κάτω· η έκφραση χρησιμοποιείται για να δηλωθεί η μερική ευστοχία μιας εκτίμησης. Λέμε και γράφουμε:

ο ιταλικός νότος και ο ελληνικός βορράς παρουσιάζουν grosso modo τους ίδιους δείκτες ανάπτυξης· ο Μέγας Ανατολικός του Ανδρέα Εμπειρίκου grosso modo μπορεί να χαρακτηρισθεί πορνογράφημα.

per terram per mare: στην ξηρά και στη θάλασσα, πανταχού. Η έκφραση χρησιμοποιείται για να δηλωθεί η ευρύτατη διάδοση ενός προσώπου, έργου ή πράγματος. Λέμε και γράφουμε:

η είδηση του αδιεξόδου των συνομιλιών στη Γενεύη διαδόθηκε αμέσως per terram per mare.

sine qua non: εκ των ων ουκ άνευ· η έκφραση χρησιμοποιείται προς δήλωση απαράβατου όρου. Λέμε και γράφουμε:

η αντικειμενική πληροφόρηση είναι sine qua non όρος της δημοσιογραφικής δεοντολογίας.

mea culpa: από δικό μου σφάλμα· η έκφραση χρησιμοποιείται για ομολογία προσωπικής ενοχής. Λέμε και γράφουμε:

«τα γεγονότα της Πάτρας έγιναν mea culpa» δήλωσε ο Υπουργός Παιδείας και υπέβαλε την παραίτηση του.

pro domo sua: η έκφραση αντιστοιχεί κατά περίπτωση στις ομόλογες ελληνικές λόγιας εκφράσεις: υπέρ βωμών και εστιών ή υπέρ πίστεως και πατρίδος, και χρησιμοποιείται για να δηλωθεί ο υπέρ πάντων αγών. Λέμε και γράφουμε:

οι μαθητές ισχυρίζονται ότι αγωνίζονται pro domo sua.

sic: ούτως πως, κάπως έτσι· η λέξη χρησιμοποιείται εντός παρενθέσεως για ειρωνική υπόδειξη ενός γραμματικού, συντακτικού, νοηματικού ή πραγματικού σφάλματος στον προφορικό ή γραπτό λόγο κάποιου άλλου:

σε άρθρο έγκριτης εφημερίδας υπήρχε η πρόταση: «πολλοί (sic) περισσότεροι άνθρωποι»· για να επιδείξει τη λατινομάθειά της γνωστή κριτικός έγραφε προχθές: per terra (sic) per marem (sic).

terminus ante quem: χρονικό όριο, πριν από το οποίο έχει συμβεί κάτι· terminus post quem: χρονικό όριο, μετά το οποίο συνέβη κάτι. Λέμε και γράφουμε:

το 1974 αποτελεί terminus ante quem ως προς την παρανομία του Κ.Κ.Ε.- το 1821 αποτελεί εξ ορισμού terminus ante quem για τον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν» του Διονυσίου Σολωμού.

mutatis mutandis: με την μεταβολή των μεταβλητέων όρων η έκφραση χρησιμοποιείται, όπως περίπου και η λόγια διατύπωση «τηρουμένων των αναλογιών», για να δηλωθεί ότι η σύγκριση δύο προσώπων, έργων ή πραγμάτων νομιμοποιείται μέχρι ενός ορισμένου σημείου. Λέμε και, γράφουμε:

η σημερινή εκπαιδευτική κρίση θυμίζει mutatis mutandis το κίνημα του 1-14· ο Γεώργιος Χορτάτσης mutatis mutandis είναι ο Σαίξπηρ του νεοελληνικού θεάτρου.

tabula rasa: άγραφο χαρτί· η έκφραση χρησιμοποιείται για να δηλωθεί η πλήρης άγνοια κάποιου επί συγκεκριμένου θέματος. Λέμε και γράφουμε:

το νήπιο, σε ό,τι αφορά τις κοινωνικές συμβάσεις, θεωρείται tabula rasa· σε ό,τι αφορά το ξένο θέατρο, οι περισσότεροι μαθητές του Λυκείου είναι tabula rasa.

scripta manent, verba volant: τα γραπτά μένουν, τα λόγια πετούν η παροιμιακή έκφραση χρησιμοποιείται για να διακριθεί ο οριστικός χαρακτήρας της γραφής σε αντίθεση προς τον προσωρινό του προφορικού λόγου.

urbi et orbi: στην πόλη (στη Ρώμη) και στην οικουμένη, σ’ όλο τον κόσμο. Η έκφραση έχει περίπου το ίδιο νόημα με το per terram per mare. Λέμε και γράφουμε:

ο Όμηρος είναι γνωστός ποιητής urbi et orbi· το CNN μετέδωσε urbi et orbi εικόνες από τον πόλεμο στον Περσικό Κόλπο.

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΟΙ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΟΙ ΟΡΟΙ

Αποφεύγουμε ξενόγλωσσους όρους, εφόσον υπάρχουν αντίστοιχοι δόκιμοι ελληνικοί. Λέμε και γράφουμε:

μορφή, τύπος – όχι: φόρμα·
υλικό – όχι: ματιέρα·
ύφος, τρόπος, ρυθμός – όχι: στυλ·
γνώμονες, δείχτες, κανόνες – όχι: νόρμες·
πεζός λόγος – όχι: πρόζα·
ομοιοκαταληξία – όχι: ρίμα·
κεφαλαιοκρατία, κεφαλαιοκράτης – όχι: καπιταλισμός, καπιταλιστής·
απαισιοδοξία, απαισιόδοξος – όχι· πεσσιμισμός – πεσσιμιστής·
αισιοδοξία, αισιόδοξος – όχι: οπτιμισμός, οπτιμιστής·
μοιρολατρεία, μοιρολάτρης- όχι: φαταλισμός, φαταλιστής-
πλέγμα, σύμπλεγμα – όχι: κόμπλεξ·
καλλιέργεια, πολιτισμός, παιδεία – όχι: κουλτούρα·
παράγων, πορεία, διαδικασία -όχι: προτσές- process
διαμαρτυρόμενος – οχι: προτεστάντης (αλλά προτεσταντισμός)·
φύλο, ερωτική πράξη – όχι: σεξ (αλλά σεξουαλική ζωή)·
ανθρωπισμός, ανθρωπιστικές σπουδές – όχι: ουμανισμός, ουμανιστικές σπουδές (αλλά οι ουμανιστές της Αναγέννησης)·
υπερρεαλισμός – όχι: σουρρεαλισμός (αλλά: αυτά είναι σουρρεαλιστικά, δηλαδή ακαταλαβίστικα).

ΠΡΟΣΟΧΗ: Ορισμένοι ξενόγλωσσοι όροι είναι υποχρεωτικοί, εφόσον χρησιμοποιούνται για να εκφράσουν το συγκεκριμένο ιστορικό τους νόημα, που δεν το καλύπτει η ελληνική τους απόδοση, όπως:

οπορτουνισμός, οπορτουνιστής – για να ορίσουμε συγκεκριμένη πολιτική στάση στο πλαίσιο της Ρωσικής Επανάστασης, ή της μαρξιστικής πρακτικής· διαφορετικά: καιροσκοπία, καιροσκοπισμός.
ουμανισμός, ουμανιστής για το ομώνυμο ιδεολογικό κίνημα της Αναγέννησης· διαφορετικά: ανθρωπισμός, ανθρωπιστής.
ιντελιγκέντσια – για τους ρώσους διανοούμενους της προεπαναστατικής και επαναστατικής περιόδου – διαφορετικά: διανόηση, διανοούμενοι.
νατουραλισμός – για το ομώνυμο λογοτεχνικό και ιδεολογικό κίνημα στα τέλη του περασμένου αιώνα, διαφορετικά: φυσιοκρατία.
Γενικά χρησιμοποιούμε τους ξενόγλωσσους όρους, όπου είναι απαραίτητοι και αναντικατάστατοι, με οικονομία και καλαισθησία.