Πολλοί δεν γνωρίζουν καν την ύπαρξή της κι όμως, η Καλή Βρύση, φωλιασμένη στο Μενοίκιο όρος του Νομού Δράμας, διαθέτει μια ολοζώντανη παράδοση, με εντυπωσιακά λαϊκά δρώμενα που σημαδεύουν την έλευση του νέου χρόνου. Εάν βρεθείτε εκεί αυτή την εποχή, δεν πρόκειται να ξεχάσετε ποτέ τις τραγόμορφες φιγούρες των Μπαμπούγερων, μορφές που ξεπηδούν από τη λατρεία της Μητέρας Γης και του θεού Διονύσου
Οι μέρες από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα, το λεγόμενο Δωδεκαήμερο, είναι μια πολύ ζωντανή περίοδος για την ελληνική παράδοση, σε αντίθεση με την παράδοση της Δύσης, που εκπνέει γιορταστικά μετά την παραμονή Πρωτοχρονιάς. Τα Δρώμενα του Δωδεκαημέρου που τελούνται στα χωριά της Δράμας, και ιδιαίτερα στο Μοναστηράκι, στον Βώλακα, στον Ξηροπόταμο, στην Πετρούσα, στους Πύργους, στην Καλή Βρύση και στην Καλλίφυτο, έχουν κυρίως σχέση με τη Γη, τα πνεύματα και την αιώνια μάχη του καλού με το κακό. Κυρίαρχη μορφή σε αρκετά από αυτά είναι οι «Αράπηδες», άνθρωποι μεταμφιεσμένοι με κατσικοδέρματα και με πρόσωπα μαυρισμένα με αιθάλη, που τραγουδούν και χορεύουν, ξορκίζοντας τα κακά πνεύματα.
Στο χωριό της Καλής Βρύσης, τα έθιμα που ξετυλίγονται γύρω από τα Φώτα είναι πανάρχαια, συνδέονται με τη λατρεία του Διόνυσου και έχουν τη σκωπτική ονομασία Μπαμπούγερα. Οι Μπαμπούγεροι, διονυσιακά πλάσματα, με τραγόμορφες αμφιέσεις και με βαριές χάλκινες κουδούνες γύρω από τη μέση, περιφέρονται στο χωριό πειράζοντας τον κόσμο, χορεύοντας και τραγουδώντας περιπαικτικά τραγούδια, αναπαριστώντας τη χαρά της ζωής που διώχνει τα κακά πνεύματα πίσω στον σκοτεινό τους κόσμο. Η σατιρική αναπαράσταση του γάμου δε είναι η αφύπνιση της γονιμότητας και της καρποφορίας, που τρυπώνει ανάμεσα στις θρησκευτικές δοξασίες και στην κατάνυξη των ημερών.
Τα καλά πνεύματα ξυπνούν
Το έθιμο έχει τις απαρχές του στη λατρεία του θεού Διονύσου, του θεού της καρποφορίας, της αμπέλου, αλλά και του θεάτρου. Ο θεός είχε ιδιαίτερη σχέση με τη Θράκη, καθώς εκεί βρήκε καταφύγιο η μητέρα του Σεμέλη και μεγάλωσε τον γιο της.
Απόδειξη της λατρείας του θεού στην περιοχή είναι τα σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα διονυσιακής λατρείας που έχουν εντοπιστεί κοντά στην Καλή Βρύση, με εξέχον το περίτεχνο κεφάλι του θεού στεφανωμένου με φύλλα κισσού και αμπελιού.
Πρόκειται για δημιούργημα τοπικού καλλιτέχνη και σήμερα βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας. Ακόμη πιο σημαντικό στοιχείο όμως, είναι ο ίδιος ο ναός του θεού Διόνυσου, που ανακαλύφθηκε μόλις δύο χιλιόμετρα έξω από την Καλή Βρύση.
Ανήκει στα πρώιμα ελληνιστικά χρόνια και τα ευρήματα που έχουν εντοπιστεί επιτόπου μιλούν για οργιαστικές τελετές των ανθεστηρίων και των αγροτικών Διονυσίων. Το ιερό λεηλατήθηκε πιθανότατα από τους Γαλάτες, τον 3ο π.Χ. αιώνα.
Τα Μπαμπούγερα της Καλής Βρύσης τώρα εντυπωσιάζουν πρώτα απ’ όλα με την αμφίεσή τους. Το κάτω μέρος της στολής αποτελείται από άσπρη περισκελίδα και λευκό σώβρακο ή κολάν (παλαιότερα φορούσαν και τσαρούχια από τα οποία αφαιρούσαν τη φούντα ώστε να μπορούν να κινούνται με ευκολία). Το πάνω μέρος του σώματος καλύπτουν με τη γυναικεία «γκούνα», ένα γιλέκο από γούνα προβάτου χωρίς μανίκια, φορεμένο ανάστροφα με το μαλλί προς τα έξω για να δίνει την εντύπωση της προβιάς. Μέσα από το γιλέκο τα Μπαμπούγερα φορούν πουκάμισο λευκό με μακριά μανίκια.
Στο κεφάλι φορούν τραγόμορφη μάσκα από λευκό μαλλί υφασμένο στον αργαλειό, ενώ με κομμάτια προβιάς σχηματίζουν μουστάκια, γένια και φαρδιά φρύδια. Πάνω στα κέρατα βάζουν κομματάκια προβιάς που μοιάζουν με ουρές, ούτως ώστε να δείχνουν ακόμη πιο τρομακτικοί. Τα μάτια και τα ρουθούνια σχηματίζονται με κόκκινα σιρίτια και τα δόντια με λευκά μεγάλα φασόλια κολλημένα στο προσωπείο.
Στη μέση τους οι χορευτές φορούν πέντε βαριά χάλκινα ή μαντεμένια κουδούνια που διώχνουν με τον ήχο τους το κακό. Τέσσερα από αυτά είναι χυτά σε μορφή κώνου και το πέμπτο σφυρήλατο, φουσκωτό στη μέση και στενό στις άκρες το οποίο αποκαλείται «μπατάλι». Τέλος, η καμπούρα συμβολίζει τη γριά (Μπάμπω) που έχει αποδώσει τους καρπούς της ζωής (τους απογόνους).
Τα λαϊκά δρώμενα στην Καλή Βρύση ξεκινούν ουσιαστικά από την παραμονή των Θεοφανίων, στις 5 Ιανουαρίου. Τα σπίτια του χωριού πρέπει να είναι καθαρά και στολισμένα τη μέρα των Φώτων και οι γυναίκες του χωριού πιάνουν δουλειά από τα χαράματα, για να μείνει και χρόνος για το μαγείρεμα και την προετοιμασία των γλυκών.
Ομως, πριν από οποιαδήποτε εργασία, οι γυναίκες κάνουν γύρω από το σπίτι έναν κύκλο με στάχτη που έχουν μαζέψει από το τζάκι όλες τις προηγούμενες μέρες του Δωδεκαημέρου. Ο κύκλος αυτός και τα εξορκιστικά λόγια που λέγονται δεν διώχνουν μόνο τα φίδια από τον περιβάλλοντα χώρο, αλλά και τα τελώνια και τους καλικάντζαρους.
Μετά το συγύρισμα και το μαγείρεμα, έρχεται το ζύμωμα του τσουρεκιού, που στην ουσία είναι ένα γλυκό ψωμί σε στρογγυλό σχήμα, που μοιάζει με το χριστόψωμο. Επάνω του σχεδιάζεται το σχήμα του σταυρού και στη μέση τοποθετείται ένα ολόκληρο καρύδι.
Ακολουθούν τα γλυκίσματα των Φώτων που είναι σιροπιαστά, με κύρια το σαραγλί και τον μπακλαβά. Το βράδυ της παραμονής των Φώτων, η οικογένεια κάθεται στο τελετουργικό δείπνο:
Στη μέση του τραπεζιού τοποθετείται ένα πιάτο με τα προϊόντα που βγάζει από τη γη της η οικογένεια – σιτάρι, καλαμπόκι ή ακόμα και καπνά. Ο αρχηγός της οικογένειας, πατέρας ή παππούς, κόβει το τσουρέκι σε τόσα κομμάτια όσα είναι και τα μέλη της οικογένειας. Με ένα θυμιατό εξαγνίζει τα μέλη της οικογένειας για υγεία και καλή τύχη και στη συνέχεια προσφέρει από τον μεγαλύτερο προς τον μικρότερο ένα κομμάτι από το τσουρέκι μουσκεμένο στο κρασί. Μετά το δείπνο, τα αποφάγια δεν πηγαίνουν στα απορρίμματα, αλλά ρίχνονται στο νερό.
Στον ρυθμό των κουδουνιών και των παραδοσιακών οργάνων
Την ημέρα των Θεοφανίων, 6 Ιανουαρίου, μετά τη Θεία Λειτουργία και τον Αγιασμό των Υδάτων, τα Μπαμπούγερα παίρνουν τα ηνία στα χέρια τους!
Συγκεντρώνονται σε ομάδες έξω από την εκκλησία και ξεκινούν τα πειράγματα. Στη συνέχεια ξεχύνονται στους δρόμους και στις πλατείες του χωριού, φωνάζοντας και χορεύοντας. Οι χτύποι των κουδουνιών δεν είναι άτακτοι, αλλά ακολουθούν έναν συγκεκριμένο ρυθμό, που δίνει αίσθημα ακουστικής αρμονίας και παράλληλα μια μαγεία στο όλο τελετουργικό. Το γλέντι συνοδεύουν οι ήχοι παραδοσιακών οργάνων, της γκάιντας και του νταχαρέ, που είναι ένα μεγάλο ντέφι με βαθύ ήχο. Οι μουσικοί της Καλής Βρύσης είναι μάστορες στο είδος τους, γνωστοί σε όλη τη Δράμα, που τους προτιμά για τους γάμους και τα πανηγύρια. Παίζουν από παιδιά και όταν φτάσουν στα γηρατειά έχουν ήδη μεταλαμπαδεύσει τη γνώση στην επόμενη γενιά. Τα Μπαμπούγερα παλιότερα πείραζαν και χτυπούσαν απαλά τους περαστικούς με τον «τουρμπά» (ένα σακουλάκι γεμάτο στάχτη) για να φύγουν τα κακά πνεύματα, ενώ σήμερα το σακουλάκι αυτό είναι άδειο, σε μια συμβολική κίνηση που διατηρεί το πνεύμα του αρχαίου εθίμου.
Φέτος, ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού ο Πολιτιστικός Σύλλογος της Καλής Βρύσης, που έχει και την κύρια ευθύνη για την οργάνωση των δρώμενων, θα παρουσιάσει με το χορευτικό του τμήμα τους τοπικούς χορούς και θα παροτρύνει ντόπιους και επισκέπτες να συμμετάσχουν στην πλατεία του χωριού.
«Ο Σύλλογος ιδρύθηκε το 1983. Είναι πολύ δραστήριος, με 200 μέλη και 80 χορευτές, όλων των ηλικιών», μας λέει ο πρόεδρός του, Αθανάσιος Παλλικάρης, που μιλά με περηφάνια για το έργο του συλλόγου και τη διατήρηση του εθίμου, που περνά από γενιά σε γενιά με τον ίδιο ζήλο. Οταν πέσει το βράδυ τα Μπαμπούγερα μαζεύονται σε παρέες και επισκέπτονται τους Γιάννηδες του χωριού που με χαρά θα τους ανοίξουν τα σπίτια τους και θα υποστούν τα πειράγματα και τα αστεία τους.
Ο τελετουργικός γάμος
Η τρίτη ημέρα των δρώμενων και η κορύφωση του γλεντιού είναι αφιερωμένη στον τελετουργικό γάμο. Η γιορτή αυτή συμπίπτει με την περίοδο του μετα-δωδεκαημέρου, που είναι και περίοδος καρναβαλική στη Βόρειο Ελλάδα και επιτρέπει μεταμφιέσεις και ελευθεριότητες που γίνονται αποδεκτές απ΄όλη την τοπική κοινωνία, με την προσδοκία μιας ευτυχισμένης και τυχερής χρονιάς.
Καθώς επί δύο 24ωρα τα Μπαμπούγερα με τις εκκωφαντικές κουδούνες τους έχουν ξορκίσει τα κακά πνεύματα και τα έχουν αναγκάσει να επιστρέψουν στα έγκατα της γης, έρχεται η ώρα του ξυπνήματος της φύσης, που ελεύθερη από κακά μάγια είναι έτοιμη για την αναπαραγωγή, για καρποφορία.
Την ημέρα του γάμου, το χωριό είναι γεμάτο από κόσμο που καταφθάνει από τα γύρω χωριά, τη Δράμα, αλλά και από άλλους νομούς. Καταφθάνουν ακόμη και από το εξωτερικό οικογένειες με ρίζες από την Καλή Βρύση για να συμμετάσχουν στα δρώμενα.
Στο παλιό τμήμα του χωριού με τα σοκάκια, η «νύφη» ετοιμάζεται και ντύνεται, όπως επιβάλλει το έθιμο, από τις φίλες της, ενώ ο γαμπρός ξυρίζεται και προετοιμάζεται για τη μεγάλη στιγμή. Τη «νύφη» αναπαριστά ένας νέος άντρας με ψεύτικα στήθη και πλούσια κόμη, που μιλάει γυναικεία και πειρακτικά. Το έθιμο ακολουθεί όλο το τυπικό του χωριάτικου γάμου, με την επίδειξη των προικιών της νύφης, το καρφίτσωμα χαρτονομισμάτων, τη συνοδεία της νύφης από «γέρους» και μουσικούς με παραδοσιακά όργανα προς τον γαμπρό.
Τον γαμπρό συνοδεύουν Μπαμπούγεροι καθώς και οι κουμπάροι του, που τα τελευταία 10 χρόνια είναι μέλη πολιτιστικών συλλόγων γειτονικών περιοχών. Το ζευγάρι πηγαίνει στην πλατεία για την τέλεση του γάμου. Τη στέψη κάνει ο ίδιος ο θεός Διόνυσος, τον οποίο υποδύεται ένας άνδρας, ο οποίος κατά τη διάρκεια της τελετής απευθύνει πειρακτικά σχόλια προς τους νεονύμφους.
Ωστόσο, πάνω στην κρίσιμη στιγμή του γάμου, τα Μπαμπούγερα που καραδοκούν, κλέβουν τη νύφη και την απελευθερώνουν αφού την έχουν καταστήσει έγκυο. Τότε εμφανίζεται και η Μπάμπω Μαμή για να ξεγεννήσει τη νύφη.
Παρότι το στοιχείο αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως υστερογενές, αποτελεί παραδοσιακό μοτίβο. Σχετίζεται δε και με τη γιορτή της Αγίας Δομνίκης (8 Ιανουαρίου) που είναι προστάτιδα της γέννας. Λέγεται ότι με το έθιμο αυτό στην Καλή Βρύση τιμούσαν και τη μαμή, της οποίας η παρουσία ήταν πολύτιμη στην παραδοσιακή κοινότητα και κοινωνία.
Το δρώμενο ολοκληρώνεται με χορούς στην πλατεία όπου συμμετέχει όλος ο κόσμος, ενώ το κρασί ρέει άφθονο από μια βρύση που έχει φτιαχτεί στην πλατεία αποκλειστικά για τους εορτασμούς.
FAST INFO
Ο έφιππος Αϊ – Βασίλης
Εάν βρεθείτε στο χωριό την Παραμονή Πρωτοχρονιάς, θα έχετε την ευκαιρία να δείτε την παραδοσιακή «έφιππη είσοδο» του Αγιου Βασίλη, που κατεβαίνει με το άλογό του από το Μενοίκιο Ορος.
Στο προαύλιο της κοινότητας τον υποδέχονται μικρά παιδιά και εκείνος για να τα ευχαριστήσει τους μοιράζει δώρα.
Το πρωί της Πρωτοχρονιάς γίνεται η υποδοχή του χρόνου με το ρίξιμο αλατιού στη φωτιά ώστε… «όπως σκάει το αλάτι, έτσι να σκάσουν οι εχθροί» και με το ρίξιμο νερού στις γωνίες του σπιτιού ώστε… «όπως τρέχει το νερό, έτσι να τρέχουν και τα αγαθά στο σπίτι όλο τον χρόνο». Επίσης παιδιά, κρατώντας κλαδιά ελιάς, χτυπούν τις πόρτες των σπιτιών και δίνουν ευχές για καλή χρονιά.
ΔΙΑΜΟΝΗ
Το μοναδικό ξενοδοχείο της Καλής Βρύσης είναι το «ΑΚΤΙΝΑ» (τηλ.25220 51000). Διαθέτει δέκα δωμάτια με 18 κλίνες συνολικά και στεγάζεται σε ένα από τα παλιά και πολύ όμορφα αρχοντικά του χωριού.
Στον κεντρικό δρόμο Δράμας-Ποσοτσάνης, σε απόσταση 15 λεπτών από την Καλή Βρύση, βρίσκεται το ξενοδοχείο «EPAVLIS» (25210 81348, www.epavlis-hotel.gr).
ΦΑΓΗΤΟ
Θα βρείτε την ταβέρνα «ΔΙΟΝΥΣΟΣ» (τηλ. 25220 51688) που σερβίρει ντόπια κρέατα και μαγειρευτά, ενώ τα Σαββατοκύριακα το μενού εμπλουτίζεται με ψητό κατσίκι.
Επίσης, υπάρχει η ταβέρνα «ΠΕΤΡΟΣ» (τηλ. 25220 51668), με καλό ντόπιο κρέας και τσίπουρο. Για κάτι πιο πρόχειρο, θα βρείτε στην Καλή Βρύση πιτσαρία και τέσσερα καφέ.
Κείμενο: Νέλλη Καψή
Φωτογραφίες: Κλαίρη Μουσταφέλλου
Πηγή : www.ethnos.gr
Σχόλια Αναγνωστών-Επισκεπτών