ΠΕΡΙΚΛΗ “ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ” : Μετάφραση -Δομή και Κύρια Θέματα

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 34

Τον ίδιο χειμώνα οι Αθηναίοι κρατώντας το προγονικό έθιμο οργάνωσαν με δημόσια φροντίδα την ταφή των νεκρών που πέθαναν πρώτοι σ’ αυτόν εδώ τον πόλεμο ,με τον εξής τρόπο : για δυο μέρες εκθέτουν τα οστά των νεκρών αφού κάνουν πρώτα μια εξέδρα και φέρνει ο καθένας στο δικό του αν θελήσει κάτι. Και όταν έρθει η ώρα της εκφοράς ,άμαξες μεταφέρουν κυπαρισένιες οστεοθήκες ,μια για κάθε φυλή. Του καθενός τα κόκκαλα βρίσκονται μέσα στη θήκη της φυλής που ανήκε. Κι ένα άδειο φέρετρο το μεταφέρουν στα χέρια στρωμένο ,των εξαφανισμένων, όσων δηλαδή δε βρέθηκαν κατά τη συλλογή των πτωμάτων των νεκρών της μάχης. παίρνει μέρος στη νεκρώσιμη πομπή όποιος θέλει και από τους ντόπιους και από τους ξένους, και υπάρχουν γυναίκες μπροστά συγγενείς που κλαίνε πάνω από τον τάφο. Λοιπόν τους τοποθετούν στο δημόσιο νεκροταφείο και πάντα σ’ αυτό τους θάβουν τους νεκρούς των μαχών ,εκτός από αυτούς που έπεσαν στο Μαραθώνα. Εκείνων την αρετή ,επειδή την έκριναν ξεχωριστή, εκεί έκαναν και τον τάφο. Κι όταν τους σκεπάσουν με χώμα, ένας  άντρας εκλεγμένος από την πόλη ,που είναι πολύ συνετός και ξεχωρίζει για το κύρος του ,μιλάει πάνω στον τάφο τους λέγοντας τον έπαινο που τους ταιριάζει. Μετά από αυτό φεύγουν. Με τέτοιο τρόπο κάνουν την ταφή. Και καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου ,σε κάθε παρόμοια περίπτωση ,κρατούσαν αυτό το έθιμο. Για τους πρώτους λοιπόν που χάθηκαν εκλέχθηκε να μιλήσει ο Περικλής, ο γιος του Ξανθίππου. Και όταν έφτασε η ώρα ,αφού προχώρησε από τον τάφο σ’ ένα βήμα που το είχαν κάνει ψηλό, για ν’ ακούγεται όσο πιο μακριά γινόταν από το συγκεντρωμένο πλήθος, έλεγε περίπου αυτά τα λόγια.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 35

“Οι πιο πολλοί από τους ήδη ομιλητές εδώ, επαινούν αυτόν που συμπλήρωσε αυτόν το λόγο στο έθιμο ,γιατί βρίσκουν πως είναι ωραίο να λέγεται αυτός για τους νεκρούς που θάβονται από τους πολέμους.. Εγώ θα ήμουν της γνώμης ότι αρκεί σε ανθρώπους που αποδείχθηκαν ανδρείοι με έργα ,με έργα να εκφραστούν και οι τιμές, όπως αυτά που και τώρα βλέπετε πως ετοιμάστηκαν με δημόσια φροντίδα γύρω από την ταφή αυτή, και όχι να εξαρτάται η αξιοπιστία πολλών από το λόγο ενός ανθρώπου, μιλώντας όπως τους αξίζει ή κατώτερα. Γιατί είναι δύσκολο να μιλήσει με επιτυχία σε θέμα που με πολύ κόπο εξασφαλίζεται η εντύπωση ότι (ο ρήτορας ) λέει την αλήθεια. Διότι αυτός που έχει άμεση γνώση θ’ άκουγε με ευμένεια ίσως και θα νόμιζε ότι παρουσιάζονται κάπως κατώτερα σε σχέση με όσα θέλει και ξέρει και όποιος πάλι δεν τα γνώρισε θα νόμιζε πως μερικά εξογκώνονται ,εξαιτίας του φθόνου, αν κάτι πάνω από τη δύναμή του άκουγε. Γιατί μέχρι αυτό το σημείο είναι ανεκτοί οι έπαινοι που λέγονται για άλλους , ως το σημείο που και ο ίδιος νομίζει πως είναι ικανός να κάνει κάτι από όσα άκουσε. Για ό,τι όμως ξεπερνά τις δυνάμεις του ,από τη στιγμή εκείνη, επειδή ζηλεύουν ,δεν το πιστεύουν. Επειδή όμως από τους παλιούς στην πράξη αποδείχτηκαν αυτά ορθά, πρέπει κι εγώ ακολουθώντας το έθιμο να προσπαθήσω να ικανοποιήσω όσο το δυνατόν περισσότερο τη θέληση και την προσδοκία του καθενός από σας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 36

Θ’ αρχίσω από τους προγόνους πρώτα. Γιατί είναι δίκαιο και ταιριαστό συνάμα σε περίπτωση, όπως η σημερινή να δίνεται η τιμή αυτή της μνημόνευσης. Γιατί οι ίδιοι κατοικώντας πάντα  τη χώρα ,καθώς η μια γενιά διαδεχόταν την άλλη ,την παρέδωσαν μέχρι τώρα ελεύθερη με την ανδρεία τους. Και εκείνοι είναι άξιοι επαίνου και ακόμη περισσότερο οι πατέρες μας. Γιατί κοντά σ’ εκείνα που απέκτησαν αφού απέκτησαν όση εξουσία έχουμε με πολύ μόχθο, τα κληροδότησαν σε μας τους τωρινούς. Τα περισσότερα μέρη αυτής (της εξουσίας) οι ίδιοι εμείς οι τωρινοί που βρισκόμαστε ακόμη σε ώριμη ηλικία περίπου ,τα αυξήσαμε και προετοιμάσαμε σε όλα την πόλη ώστε να είναι  απόλυτα αυτάρκης και για πόλεμο και για ειρήνη. Εγώ βέβαια θα παραλείψω τα πολεμικά κατορθώματα αυτών , με τα οποία το καθένα χωριστά αποκτήθηκε ,ή αν κάποτε οι ίδιοι ή οι πατέρες μας αποκρούσαμε με προθυμία βάρβαρο ή Έλληνα εχθρό επιδρομέα ,επειδή δε θέλω να μακρυγορώ ενώπιον αυτών (των ακροατών ) που τα ξέρουν καλά. Από ποιες όμως αρχές φτάσαμε σ’ αυτό το σημείο ακμής και με ποιο πολίτευμα και τρόπους ζωής έγιναν αυτά μεγάλα  ,αυτά αφού εκθέσω πρώτα ,θα συνεχίσω με τον έπαινο αυτών εδώ (των νεκρών) ,επειδή θεωρώ ότι είναι πολύ ταιριαστά να ειπωθούν αυτά στην περίπτωσή μας και είναι ωφέλιμο να τ’ ακούσει με προσοχή όλη η συγκέντρωση και των αστών και των ξένων.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 37

Γιατί το πολίτευμα που έχουμε, δε ζηλεύει τους νόμους των άλλων ,αλλά αντίθετα  περισσότερο είμαστε παράδειγμα σε μερικούς ,παρά μιμούμαστε άλλους. Και ως προς το όνομα βέβαια καλείται (το πολίτευμα) δημοκρατία, επειδή η εξουσία  δε βρίσκεται στα χέρια των ολιγαρχικών ,αλλά του δήμου. Και ως προς τις ιδιωτικές διαφορές όλοι έχουν τα ίδια δικαιώματα σύμφωνα με τους νόμους, ενώ ως προς την προσωπική τους επιβολή ,όπως ο καθένας διακρίνεται σε κάποιο τομέα , προτιμάται στα δημόσια πράγματα όχι τόσο για την κοινωνική του τάξη ,όσο για την προσωπική του ικανότητα, ούτε πάλι αν είναι φτωχός ,εφόσον μπορεί να κάνει κάτι καλό στην πόλη, εμποδίζεται από την ασημότητα της κοινωνικής του θέσης. Τις σχέσεις μας με την πολιτεία τις διέπει η ελευθερία και στις καθημερινές μας απασχολήσεις είμαστε απαλλαγμένοι από καχυποψία μεταξύ μας ,χωρίς να  αγανακτούμε με το γείτονά μας ,αν κάνει κάτι όπως του αρέσει, χωρίς να παίρνουμε το ύφος πειραγμένου, που βέβαια δεν βλάπτει, όμως ενοχλεί. Κι ενώ στις ιδιωτικές μας σχέσεις δεν ενοχλούμε ο ένας τον άλλο, ως προς τις δημόσιες αποφεύγουμε τις παρανομίες κυρίως από εσωτερικό σεβασμό ,από υπακοή σ’ αυτούς που κάθε φορά διοικούν την πόλη και στους νόμους, και προπάντων σ’ αυτούς που ισχύουν προς το συμφέρον όσων αδικούνται και σε εκείνους που ,αν και είναι άγραφοι, φέρουν ντροπή αναμφισβήτητη.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 38

Και πέρα απ΄ αυτά βρήκαμε πάρα πολλά μέσα ανάπαυσης για το πνεύμα μας από τους κόπους ,με το να τελούμε ,ως γνωστό, αγώνες και θυσίες που καλύπτουν όλο το χρόνο και με το να έχουμε ιδιωτικά νοικοκυριά κομψά ,από τα οποία η καθημερινή ευχαρίστηση διώχνει μακριά τη λύπη. Κι ακόμη εισάγονται από κάθε γωνιά της γης εξαιτίας του μεγέθους της πόλης ,τα πάντα και συμβαίνει σ΄ εμάς να εφοδιαζόμαστε τα αγαθά που παράγονται εδώ με την ίδια απόλαυση με την οποία απολαμβάνουμε και τα αγαθά των άλλων ανθρώπων .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 39

Διαφέρουμε ακόμη από τους αντιπάλους μας και στην πολεμική εκπαίδευση στα εξής : και την πόλη μας δηλαδή έχουμε ανοιχτή σε όλους και ποτέ με απελάσεις ξένων δεν εμποδίζουμε κανέναν ή από κάποιο μάθημα ή από κάποιο θέαμα που αν δεν το κρύβαμε και το έβλεπε κάποιος από τους εχθρούς θα μπορούσε να ωφεληθεί ,γιατί έχουμε εμπιστοσύνη όχι τόσο στις πολεμικές προετοιμασίες και στα απατηλά τεχνάσματα όσο στην προσωπική μας γενναιοψυχία κατά την ώρα της μάχης΄ και στο σύστημα εκπαίδευσης εκείνοι επιδιώκουν να γίνουν ανδρείοι με σκληρές ασκήσεις αμέσως από την παιδική τους ηλικία ,ενώ εμείς ,αν και ζούμε άνετα με όχι κατώτερο φρόνημα βαδίζουμε στους ισοδύναμους κινδύνους .Και απόδειξη (αυτού είναι το εξής) : οι Λακεδαιμόνιοι δηλαδή δεν εκστρατεύουν μόνοι τους εναντίον της χώρας μας ,αλλά μαζί με όλους γενικά τους συμμάχους τους , εμείς όμως οι ίδιοι ,όταν εισβάλλουμε στη χώρα των άλλων ,αν και πολεμούμε σε ξένη χώρα ,εύκολα νικάμε τις πιο πολλές φορές αυτούς που αμύνονται για τη σωτηρία της χώρας τους Και κανένας εχθρός δεν αντιμετώπισε μέχρι σήμερα τη στρατιωτική μας δύναμη συγκεντρωμένη ,και γιατί φροντίζουμε ταυτόχρονα για το ναυτικό και γιατί στέλνουμε (στρατό) από μας τους ίδιους σε πολλά μέρη της στεριάς. Κι αν κάπου συγκρουστούν μ΄ ένα μέρος (από τη δύναμή μας) κι αν νικήσουν μερικούς από μας ,καυχιούνται ότι έχουν αποκρούσει όλους μας, και αν νικηθούν (ισχυρίζονται) ότι νικήθηκαν από όλους εμάς. Και αλήθεια ,αν θέλουμε να αντιμετωπίζουμε τους κινδύνους με άνετη ζωή περισσότερο παρά με επίπονη άσκηση και με ανδρεία που δεν πηγάζει τόσο από την επιβολή του νόμου ,όσο από τον τρόπο της ζωής μας ,μένει σ΄ εμάς κέρδος και να μην κουραζόμαστε προκαταβολικά για τους μελλοντικούς κινδύνους , και όταν έρθουμε σε αυτούς να μη φαινόμαστε λιγότερο τολμηροί από εκείνους που πασχίζουν αδιάκοπα ,και λέω πως η πόλη μας είναι άξια να θαυμάζεται γι΄ αυτά και γι΄ άλλα ακόμη.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 40

Και το ωραίο δηλαδή αγαπάμε με απλότητα και καλλιεργούμε το πνεύμα μας χωρίς μαλθακότητα και χρησιμοποιούμε τον πλούτο μας πιο πολύ για να έχουμε τη δυνατότητα για κάποιο έργο ,παρά σαν αφορμή για καυχησιές ,και δεν είναι ντροπή σε κάποιον να παραδέχεται τη φτώχεια του ,αλλά μεγαλύτερη ντροπή είναι να μην προσπαθεί να την αποφύγει με την εργασία (του).Και είναι δυνατό στους ίδιους να φροντίζουν συνάμα και για τις ιδιωτικές ,και για τις δημόσιες υποθέσεις και ,ενώ ο καθένας μας καταγίνεται με διαφορετική απασχόληση να γνωρίζει τα πράγματα αρκετά καλά. Γιατί μόνοι (εμείς ) θεωρούμε αυτόν που δε συμμετέχει σ΄ αυτά όχι φιλήσυχο, αλλά άχρηστο και εμείς οι ίδιοι ή διατυπώνουμε τουλάχιστο σωστές σκέψεις πάνω στα ζητήματα που προτείνονται από άλλους ή συλλογιζόμαστε σωστά γι΄ αυτά, γιατί θεωρούμε όχι τους λόγους βλάβη στα έργα ,άλλά κυρίως το να μη διαφωτιστούμε προηγουμένως με το λόγο ,πριν προβούμε σε ενέργειες για όσα πρέπει να γίνουν. Γιατί πραγματικά μας διακρίνει και αυτό το ξεχωριστό ,ώστε εμείς οι ίδιοι δηλαδή, και πάρα πολύ τολμηροί να είμαστε ,και να υπολογίζουμε με ακρίβεια τις συνέπειες για όσα θα επιχειρήσουμε. Ως προς αυτό όμως στους άλλους η άγνοια βέβαια φέρνει αλόγιστο θάρρος ,ενώ η ορθή σκέψη δισταγμό. Ωστόσο πάρα πολύ δυνατοί στην ψυχή δίκαια θα μπορούσαν να θεωρηθούν αυτοί που γνωρίζουν με απόλυτη σαφήνεια και τους κινδύνους του πολέμου, και τις απολαύσεις της ειρήνης και όμως γι΄ αυτό δεν προσπαθούν να αποφύγουν τους κινδύνους. Και ως προς την ευεργετική διάθεση είμαστε αντίθετοι προς τους πολλούς .Γιατί αποκτάμε τους φίλους μας όχι ευεργετούμενοι (από αυτούς) ,αλλά ευεργετώντας τους. Και πιο σταθερός φίλος είναι ο ευεργέτης ,εφόσον φροντίζει να παραμένει η ευγνωμοσύνη του ευεργετημένου με τη συμπάθεια που δείχνει σ΄ αυτόν ,στον οποίο έχει κάνει την ευεργεσία. Αντίθετα, ο ευεργετημένος είναι περισσότερο απρόθυμος ,γιατί γνωρίζει ότι θα ανταποδώσει την ευεργεσία όχι για να του χρωστούν ευγνωμοσύνη ,αλλά για εξόφληση του χρέους του.  Και  μόνο εμείς χωρίς βοηθούμε κάποιον ,όχι τόσο από συμφεροντολογικό υπολογισμό,όσο από την πεποίθηση στο φιλελεύθερο φρόνημα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 41

Συνοψίζοντας λοιπόν λέω ότι και η πόλη μας σ΄ όλες τις εκδηλώσεις της είναι σχολείο της Ελλάδας και ότι καθένας χωριστά πολίτης από εμάς μου φαίνεται πως ο ίδιος θα μπορούσε να παρουσιάσει τον εαυτό του αδύναμο σε πάρα πολλές δραστηριότητες και με πολύ μεγάλη χάρη (και ) με επιδεξιότητα .Και ότι αυτά εδώ (που λέω) δεν είναι καυχησιολογίες για την παρούσα στιγμή πιο πολύ παρά πραγματική αλήθεια ,η ίδια η δύναμη της πόλης ,την οποία αποχτήσαμε μ΄ αυτούς τους τρόπους ζωής ,το φανερώνει .Γιατί μόνη από τις σύγχρονες πόλεις βγαίνει από τη δοκιμασία ανώτερη από τη φήμη της και μόνη αυτή ούτε στον εχθρό ,όταν τις επιτεθεί  ,δίνει το δικαίωμα να αγανακτήσει από τι εχθρούς νικιέται ,ούτε στους συμμάχους δίνει αφορμή για παράπονα ότι τάχα εξουσιάζεται από ανάξιους. Και επειδή παρουσιάσαμε τη δύναμή μας με μεγάλες απτές αποδείξεις και βέβαια όχι χωρίς μάρτυρες θα θαυμαζόμαστε και από τους συγχρόνους μας και από τους μεταγενέστερους ,και χωρίς να έχουμε καθόλου ανάγκη ούτε από έναν Όμηρο ,για να μας επαινέσει ούτε από κανέναν άλλο που θα μας δώσει μια πρόσκαιρη χαρά με τα λόγια του ,ενώ η αλήθεια θα βλάψει την ιδέα που θα σχηματιστεί για τα έργα μας ,αλλά επειδή εξαναγκάσαμε από τη μια κάθε θάλασσα και στεριά να γίνει πέρασμα στη δικιά μας τόλμη , και από την άλλη επειδή στήσαμε παντού μνημεία αιώνια για τις συμφορές και τις νίκες μας.Για μια τέτοια πόλη λοιπόν κι αυτοί εδώ (οι νεκροί) σκοτώθηκαν πολεμώντας γενναία ,πιστεύοντας ότι ήταν καθήκον τους να μη χαθεί αυτή και είναι φυσικό να θέλει καθένας απ΄ αυτούς που μένουν στη ζωή με προθυμία να μοχθεί για χάρη της.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 42

Γι’ αυτό ακριβώς και μίλησα διεξοδικά για όσα αφορούν την πόλη, και γιατί θέλησα να κάνω κατανοητό ότι δεν αγωνιζόμαστε εμείς για πράγματα ίσης σημασίας και αυτοί οι οποίοι τίποτα απ’ αυτά εδώ δεν έχουν στον ίδιο βαθμό και συνάμα γιατί ήθελα να καταστήσω τον έπαινο αυτών προς τιμή των οποίων τώρα μιλώ φανερό με απτές αποδείξεις .Και πραγματικά έχουν ειπωθεί τα πιο σημαντικά στοιχεία αυτού (του επαίνου ).Γιατί τα ανδραγαθήματα αυτών εδώ και των ομοίων τους στόλισαν (την πόλη) με όσους ύμνους εγώ έπλεξα για την πόλη και για λίγους από τους Έλληνες ,όπως ακριβώς γι’ αυτούς εδώ ,ο λόγος θα φαινόταν ισοδύναμος με τα έργα τους. Κι ο τωρινός θάνατος αυτών εδώ μου φαίνεται ότι δηλώνει ανδραγαθία, είτε είναι το πρώτο φανέρωμα, είτε η τελική επισφράγισή της. Γιατί και στην περίπτωση όσων από κάθε άλλη άποψη είναι κακοί, είναι δίκαιο να κρίνεται σπουδαιότερη η παλικαριά στους πολέμους για υπεράσπιση της πατρίδας .Γιατί ,αφού ξέπλυναν με την ανδραγαθία το ηθικό παράπτωμα ,πιο πολύ ωφέλησαν την κοινή υπόθεση παρά έβλαψαν με τα προσωπικά τους παραπτώματα. Από αυτούς εδώ όμως ούτε κανείς έδειξε δειλία ,γιατί προτίμησε την απόλαυση του πλούτου για περισσότερο χρόνο ,ούτε προσπάθησε να αποφύγει τον κίνδυνο της μάχης με την ελπίδα που γεννά η φτώχεια ,ότι δηλαδή θα μπορούσε κι αυτή τη φορά να γίνει πλούσιος ,αν ξέφευγε από αυτή .Επειδή όμως θεώρησαν την τιμωρία των εχθρών πιο ποθητή από αυτά και συνάμα επειδή έκριναν (τον κίνδυνο) αυτόν εδώ ως τον ωραιότερο από τους κινδύνους ,αποφάσισαν μ΄ αυτόν από τη μια μεριά να τιμωρήσουν αυτούς (τους εχθρούς) και από την άλλη να επιθυμούν εκείνα ,γιατί εμπιστεύθηκαν στην ελπίδα την αβέβαιη έκβαση του αγώνα ,μέσα στη μάχη όμως θεωρούσαν υποχρέωσή τους να στηριχτούν στον εαυτό τους σχετικά με αυτό που είχαν πλέον μπροστά στα μάτια τους και μέσα στη μάχη ,επειδή θεώρησαν προτιμότερο την άμυνα και το θάνατο από τη σωτηρία με την υποχώρηση ,την ντροπή να τους λένε δειλούς απέφυγαν  και ανέλαβαν τον αγώνα δίνοντας τη ζωή τους  και στην ελάχιστη κρίσιμη ώρα ,καθώς κρινόταν από την τύχη η ζωή τους , γλίτωσαν από την κατηγορία ότι νιώθουν φόβο περισσότερο ,παρά από φόβο.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 43

Και αυτοί εδώ βέβαια αναδείχτηκαν τέτοιοι ,όπως ταιριάζει στην πόλη .Εσείς όμως που επιζείτε πρέπει να εύχεστε να σας φέρει το φρόνημά σας εναντίον των εχθρών μικρότερο κίνδυνο, όμως να μην ανεχθείτε να είναι ατολμότερο, υπολογίζοντας όχι μόνο με το λογικό την ωφέλεια ,την οποία θα μπορούσε κανείς να εκθέσει διεξοδικά σε σας ,που και οι ίδιοι την ξέρετε καλύτερα, λέγοντας πόσα καλά υπάρχουν στο να αποκρούει κανείς τους εχθρούς ,αλλά πιο πολύ παρατηρώντας με θαυμασμό τη δύναμη της πόλης στα έργα της κάθε μέρα και αγαπώντας την με πάθος σαν εραστές της και, όταν σας φανεί ότι είναι μεγάλη ,συλλογιζόμενοι ότι αυτά τα απέκτησαν άνδρες που διέθεταν τόλμη και γνώριζαν το χρέος τους και ένιωθαν ντροπή στη μάχη και που, αν καμιά φορά αποτύχαιναν δοκιμάζοντας κάτι ,όμως γι’ αυτό τουλάχιστο δεν επέτρεπαν στον εαυτό τους να στερήσουν και την πόλη από την ανδρεία τους ,αλλά πρόσφεραν γι’ αυτή την πιο ωραία προσφορά. Γιατί προσφέροντας τη ζωή τους όλοι μαζί κέρδιζαν προσωπικά τον αιώνιο έπαινο και τον τάφο λαμπρότατο ,όχι τόσο αυτόν μέσα στον οποίο είναι θαμμένοι, αλλά εκείνον μέσα στον οποίο η δόξα τους μένει πίσω αθάνατη σε κάθε ευκαιρία που παρουσιάζεται είτε δημηγορίας ,είτε μάχης. Γιατί για τους ένδοξους άνδρες ολόκληρη η γη είναι τάφος και όχι μόνο η επιγραφή μιας στήλης στη γενέτειρά τους το δηλώνει, αλλά και στην ξένη χώρα ζει μέσα στην ψυχή του καθενός άγραφη η θύμηση όχι τόσο των ανδραγαθημάτων τους ,όσο του φρονήματός τους. Αυτούς λοιπόν τώρα εσείς ,αφού μιμηθείτε και αφού θεωρήσετε ότι η ευτυχία θα πει ελευθερία και ελευθερία θα πει γενναιοψυχία, μη δειλιάζετε μπροστά στους κινδύνους του πολέμου. Γιατί δε θα ήταν τόσο δίκαιο να αψηφούν τη ζωή τους αυτοί που δυστυχούν ,στους οποίους δεν

υπάρχει καμιά ελπίδα κανενός αγαθού, αλλά εκείνοι στους οποίους υπάρχει φόβος ,αν συνεχίσουν να βρίσκονται στη ζωή ,να μεταβληθεί ριζικά η κατάστασή τους και στους οποίους η διαφορά θα είναι πάρα πολύ μεγάλη ,αν πάθουν κανένα ατύχημα. Γιατί πραγματικά  για άνδρα που έχει φιλότιμο η εξαθλίωση που προέρχεται από τη δειλία στη μάχη είναι πιο πικρή ,παρά ο θάνατος που έρχεται ανεπαίσθητα σε στιγμή (έξαρσης) δύναμης και της κοινής προσδοκίας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 44

Γι’ αυτό ακριβώς και τους γονείς αυτών εδώ των τωρινών νεκρών ,όσοι είστε παρόντες ,δεν κλαίω τόσο ,όσο θέλω να παρηγορήσω. Γιατί γνωρίζουν καλά ότι η ζωή τους πέρασε μέσα από κάθε είδους αλλαγές της τύχης. Και η ευτυχία είναι αυτό, σ’ όσους δηλαδή τυχόν βρουν τον πιο τιμητικό θάνατο, όπως ακριβώς σ’ αυτούς εδώ τώρα, και την πιο τιμητική λύπη ,όπως ακριβώς σε σας ,και σ’ αυτούς στους οποίους η ζωή πήρε τέλος τη στιγμή που τελείωσε και η ευτυχία τους. Γνωρίζω βέβαια ότι είναι δύσκολο να σας πείσω γι’ αυτούς που πολλές φορές θα έχετε αφορμές να τους θυμάστε στις ευτυχίες των άλλων ,για τις οποίες κάποτε και σεις οι ίδιοι νιώθατε χαρά. Και λυπάται κανείς όχι για αγαθά που τυχόν στερείται ,χωρίς να το δοκιμάσει ,αλλά για κείνο το αγαθό που τυχόν χάσει ,αφού έχει συνηθίσει να το απολαμβάνει. Πρέπει όμως να δείξετε υπομονή με την ελπίδα ότι θα αποκτήσετε κι άλλα παιδιά όσοι είστε ακόμα σε ηλικία να κάνετε παιδιά. Γιατί και στην ιδιωτική ζωή τα παιδιά που θα γεννηθούν αργότερα θα κάνουν μερικούς να ξεχάσουν εκείνους που σκοτώθηκαν και την πόλη θα ωφελήσει από δυο όψεις ,δηλαδή και γιατί δε θα ερημώνεται και θα είναι ασφαλής. Γιατί δεν είναι δυνατό να αποφασίζουν για τα δημόσια ζητήματα κατά τον ίδιο τρόπο ορθά και δίκαια όσοι τυχόν δε μπαίνουν στον κίνδυνο προσφέροντας κι αυτοί τα παιδιά τους (ως στρατιώτες) όμοια με τους άλλους. Και όσοι πάλι έχετε προχωρήσει στην ηλικία και το μεγαλύτερο μέρος της ζωής σας ,που το περάσατε ευτυχισμένοι ,να το θεωρείτε κέρδος και η ζωή που σας μένει να θεωρείτε ότι θα είναι σύντομη και να παρηγοριέστε με τη δόξα αυτών εδώ των νεκρών. Γιατί η αγάπη για τιμές είναι το μόνο που δε γερνάει και στην περίοδο της γεροντικής ηλικίας δεν ευχαριστεί τόσο το κέρδος ,όπως ακριβώς ισχυρίζονται μερικοί ,όσο η δόξα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 45

Και για τους γιους πάλι ή για τους αδελφούς αυτών εδώ των νεκρών ,όσοι είστε παρόντες ,βλέπω τον αγώνα δύσκολο -γιατί αυτόν που δεν υπάρχει ο καθένας συνηθίζει να επαινεί -και πολύ δύσκολα ,κι αν δείξετε ανδρεία μοναδική ,θα σας κρίνουν κάπως κατώτερους ,ουδέποτε ισάξιους. Γιατί οι ζωντανοί φθονούν τους ανταγωνιστές τους ,ενώ οι νεκροί τιμώνται με εύνοια ασυναγώνιστη. Κι αν πρέπει να κάνω κάποια μνεία και για την αρετή των γυναικών ,όσες τώρα θα είναι χήρες ,με σύντομη παραίνεση θα δηλώσω τα πάντα. Μεγάλη δηλαδή για σας θα είναι η τιμή να μη φανείτε κατώτερες από τη γυναικεία φύση και μάλιστα για όποια ακουστεί λιγότερο το όνομά της -επαινετικά ή ντροπιασμένα- ανάμεσα στους άνδρες.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 46

Έχουν ειπωθεί κι από μένα με το λόγο μου όσα είχα κατάλληλα σύμφωνα με το έθιμο και από τη μια αυτοί που θάβονται έχουν πλέον τιμηθεί με έργα και από την άλλη τα παιδιά τους από σήμερα θα τα αναθρέψει η πόλη με δημόσια δαπάνη μέχρι την εφηβική τους ηλικία, ορίζοντας και για αυτούς εδώ (τους νεκρούς) για όσους μένουν στη ζωή ωφέλιμο στεφάνι για τέτοιους αγώνες .Γιατί όπου έχουν καθιερωθεί πολύ μεγάλα έπαθλα ανδρείας ,εκεί ζούν και οι πιο καλοί πολίτες. Και τώρα ,αφού αποτελειώσατε το θρήνο για το δικό του ο καθένας, να επειστρέψετε στα σπίτια σας”.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 47

Ετσι έγινε η τελετή της ταφής στη διάρκεια αυτού του χειμώνα.

“ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ” ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ -ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 34

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Η επιτάφια τελετή (431 π.Χ. – Κεραμεικός )

2) Γενική περιγραφή της ταφής

3) Ο επιτάφιος λόγος και ο ρήτορας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 35

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Η αξία του Επιταφίου λόγου και η παράδοση

2) Η διαφοροποίηση του ρήτορα

3) Περιγραφή ενός μοιρασμένου ακροατηρίου (έμπειρων και άπειρων)

4) Η αξιοπιστία του ρήτορα απέναντι στους ακροατές.

5) Ο ρήτορας ξεπερνά τις αρχικές του επιφυλάξεις και σέβεται το δημοκρατικό ακροατήριο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 36

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Το ιστορικό παρελθόν της Αθήνας

2) Η πρώτη γενιά (μυθικοί χρόνοι -479 π.Χ.)

3) Η δεύτερη γενιά (479 π.Χ.- 445 π.Χ. )

4) Η τρίτη γενιά (445 π.Χ- 431 π.Χ.)

5) Το κύριο θέμα του Επιταφίου λόγου (“πρόθεσις”)

α) Αιτιολόγηση της παρέκκλισης

β) Παρουσίαση των κύριων θεμάτων του λόγου : αρχές και αξίες ,πολίτευμα και τρόπος ζωής.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 37

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Η “αυτοχθονία” του δημοκρατικού πολιτεύματος

2) Η αρχή της πλειοψηφίας – Ορισμός της δημοκρατίας

3) Η ισότητα (ισονομία και αξιοκρατία)

4) Η ελευθερία ( σεβασμός ελευθερίας και νόμων )

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 38

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Οι στιγμές της ξεκούρασης (αγώνες και γιορτές, απόλαυση του σπιτιού)

2) Τα υλικά αγαθά (εμπόριο ,ναυτιλία ,ευμάρεια της πόλης )

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 39

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Εκπαιδευτικό σύστημα

2) Πολεμική εκπαίδευση

3) Τρόπος ζωής σε περίοδο ειρήνης

Διαφορές

Σπάρτη Αθήνα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 40

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Η αγάπη της τέχνης και της φιλοσοφίας

2) Ο πλούτος και η φτώχεια

3) Η ιδιωτική και η δημόσια ζωή

4) Ο διάλογος και η πράξη

5) Η συνείδηση που παρέχει η γνώση και η αποφασιστικότητα που απαιτεί η πράξη

6) Εξιδανίκευση της συμπεριφοράς της Αθήνας προς τους συμμάχους της.

Οι αντινομίες του κεφαλαίου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 41

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Συμπεράσματα : το πνευματικό προβάδισμα της πόλης ,η επάρκεια του κάθε πολίτη ξεχωριστά.

2) Επιβεβαίωση όσων είπε από εχθρούς και φίλους.

3) Τεκμήρια δόξας στο χώρο ,στο χρόνο . δεν υπάρχει ανάγκη ψεύτικων επαίνων.

4) Το μεγαλείο μιας τέτοιας πόλης υπερασπίστηκαν οι προκείμενοι νεκροί.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 42

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Αιτιολόγηση του μακροσκελούς επαίνου : ο έπαινος για την πόλη = έπαινος για τους νεκρούς.

2) Οι νεκροί που υπερασπίστηκαν την πόλη με την “αρετή” τους : νέοι -γέροι, καλοί πολίτες-κακοί πολίτες, πλούσιοι -φτωχοί .

3) Το καθήκον που έπραξαν οι νεκροί προτιμώντας την απόκρουση των εχθρών από την απόλαυση της ζωής , την πράξη και τον αγώνα από τα όνειρα και τις ελπίδες ,τα βάσανα από την υποχώρηση, τον ηρωικό θάνατο από την ταπείνωση της δειλίας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 43

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Οι πολίτες της πόλης πρέπει να έχουν ως παράδειγμα τους προκείμενους νεκρούς και στο μέλλον , να κατανικούν το φυσικό φόβο που προκαλεί ο πόλεμος και να πράττουν το καθήκον τους.

2) Οι πολίτες θα κάνουν το καθήκον τους στο μέλλον ,αν δεν εξετάζουν μόνον με έναν ψυχρό υπολογισμό ,αλλά και στην πράξη την αγαπούν μ’ ένα συναισθηματικό ,ερωτικό τρόπο.

3) Κίνητρο των νεκρών : οι νεκροί έχασαν τη ζωή τους , κέρδισαν όμως την υστεροφημία τους.

4) Κίνητρο των νεκρών : η αγάπη τους για την ελευθερία . Στη μάχη πρέπει να ρίχνονται συνεπώς πιο πρόθυμα οι ευτυχισμένοι.

5) Είναι προτιμότερος ένας ξαφνικός και ανώδυνος θάνατος την ώρα της μάχης ,παρά από την αργόσυρτη και βασανιστική ατίμωση που θα φέρει η δειλία.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 44

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Το ευμετάβολο της ζωής .

2) Η όψη του θανάτου που συνδυάζεται με τη δόξα και την απαλλαγή από τα αναπόφευκτα βάσανα μπορεί να θεωρηθεί ευτυχία.

3) Η δύναμη της σύγκρισης με τη ζωή των άλλων και η δύναμη της συνήθειας κάνουν δύσκολη την παρηγοριά όσων πενθούν.

4) Η ελπίδα της απόκτησης νέων παιδιών είναι μια μορφή παρηγοριάς.

5) Η ζωή είναι κέρδος ,ακόμη και για τους ανθρώπους που καμιά ελπίδα δεν τους μένει . Η δόξα των παιδιών τους μπορεί να γλυκάνει τον πόνο τους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 45

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Η παραμυθία των παιδιών και των αδελφών των νεκρών. Οι δυσκολίες που θα αντιμετωπίσουν στη ζωή. (Η δόξα των νεκρών θα μετατραπεί σε φθόνο εναντίον τους)

2) Η παραμυθία των χηρών.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 46

Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

1) Το έμπρακτο ενδιαφέρον της πόλης για τα παιδιά των νεκρών.

2) Στην πόλη, όπου η “αρετή” ανταμείβεται , οι πολίτες γίνονται καλύτεροι.