Ρομά: Ένας «μυστήριος λαός» που η ταυτότητά του χάνεται στα βάθη του χρόνου και στους μακρινούς τόπους της περιπλάνησης. Από την Ινδία και την Αίγυπτο, μέχρι τη Σουηδία και την Αγγλία και από τα χρόνια του Μέγα Αλέξανδρου ως τα σήμερα οι πλανόδιοι άρχοντες του δρόμου εμφανίζονται στο χάρτη της παγκόσμιας ανθρωπογεωγραφίας. Έκτοτε, ζουν στις παρυφές του περιθωρίου, στο μεταίχμιο της νομιμότητας και στο όριο της κοινωνικής αποδοχής.

Αλήθεια, πόσοι απ’ εμας δεν ζήλεψαν έστω για λίγο τον ξεχωριστό τρόπο ζωής των Τσιγγάνων-του νομαδικού αυτού λαού χωρίς γραπτή γλώσσα-την δυνατότητα της συνεχούς εξερεύνησης!

“”Ρόμ σο σουκάρ σο σουκάρ ντε πενέντουκε ρομ μέι κολάι του τε αβές
μέι ντζανάβ, μέι ντζανάβ, μέι ντζανάβ, σο κα κερντιάν
μέι ντζανάβ,μέι ντζανάβ,μέι ντζανάβ
Ρόμ σο σουκάρ, σο σουκάρ σάσμε τέ αβάβ μέι μπούτ μαγκάβα στέι αβάβ
μέι ντζανάβ, μέι ντζανάβ, μέι ντζανάβ, σο ασή ο Ρόμ””

Μετάφραση:
Τσιγγάνο είναι ωραίο να σε λένε
Τσιγγάνος δεν είναι εύκολο να είσαι
Δεν ξέρω τι θα γίνω Δεν ξέρω
Τσιγγάνος θα ήταν ωραίο να είμαι
Θα ‘θελα πολύ να είμαι
Δεν ξέρω Τσιγγάνος τι είναι Δεν ξέρω

Γνωρίζουμε τους Ρομά ή Τσιγγάνους

“Αόρατους ανθρώπους δεν τους λες. Ούτε σκιές. Ζουν, δρουν, συναλλάσσονται και εμπλέκονται σε κοινωνικές διαδικασίες ως πρωτοπόροι της ανακύκλωσης, ικανοί πωλητές προϊόντων γης και κάθε είδους σιδηρικών ή πλαστικού, δεξιοτέχνες μουσικοί, διασκεδαστές σε γάμους και πανηγύρια, αλλά και αδιαπραγμάτευτοι υπερασπιστές της ελεύθερης “τσιγγάνας καρδιάς” τους και της αβέβαιης και ριψοκίνδυνης καθημερινότητας τους”.

“Ανθρώπους αποκλεισμένους τους λες. Από επιλογή των άλλων -των “καθώς πρέπει”- που δεν χωρά στο νου τους η διαφορετικότητα. Με την ανοχή τους να εξαντλείται στη στέρηση των αυτονόητων δικαιωμάτων -χωρίς στέγη, νερό, ηλεκτρικό, εκπαίδευση, πολιτειακή αναγνώριση, δίχως μνήματα για τους νεκρούς- και από κοντά η συκοφαντία, η παραπληροφόρηση, το κυνηγητό, η δίωξη, η εξόντωση μέχρι θανάτου”.

Το 6ο Διαπολιτισμικό Δ.Σχ. Ελευθερίου Κορδελιού Θεσ/νίκης με αφορμή την ύπαρξη Ρομά μαθητών στο σχολείο τους Δημιούργησαν το παρακάτω βίντεο. Μέσα από μια απλή ιστορική διαδρομή για μικρά παιδιά, μαθαίνουμε την ιστορία τους με μεγάλη ευαισθησία! Υπεύθυνη δασκάλα: Ελευθερία Παπαδημητρίου

Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις είναι δύο φίλτρα τα οποία τροποποιούν την άποψή μας για την πραγματικότητα. Η άγνοια όμως είναι ο βασικός παράγοντας προκατάληψης!

«Γενετικά κατώτεροι»: Μια συγκλονιστική μαθητική ταινία

Μια ταινία που  αναφέρεται, φυσικά στους Ρομά
Η ταινία είναι ένα χαστούκι στην κυρίαρχη ηθική και στον κοινωνικό κανιβαλισμό, στη γκετοποίηση και την κοινωνική περιθωριοποίηση, χωρίς να δικαιολογεί καμιά συμπεριφορά. Ούτε αυτή των θυμάτων που γίνονται θύτες, αναπαράγοντας το φαύλο κύκλο. Η ταινία αναζητά την κοινωνική αλήθεια, για να την εκθέσει γυμνή στα μάτια των θεατών της, ζητώντας όχι φιλανθρωπία «για τη σωτηρία της ψυχής», αλλά προβληματισμό για το «δέον γενέσθαι».

Πηγή: https://eksegersi.gr/politismos/genetika-katoteroi-mia-sygklonistiki-mathitiki-tainia/

Η γνώση της ιστορίας και του πολιτισμού των Ρομά και των ταξιδιωτών εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να είναι περιθωριακή ή ανύπαρκτη στο ευρύ κοινό. Ας την γνωρίσουμε….

Λίγη ιστορία

Οι Ρομά κατάγονται από την κεντρική/βόρεια Ινδία, από όπου άρχισαν να μεταναστεύουν προς τα δυτικά πριν από περίπου 1000 χρόνια. Η γλώσσα τους, τα Ρομάνι, ανήκει στην ινδοαριανή γλωσσική οικογένεια και είναι παρόμοια με τα σανσκριτικά.
Οι πρώτες ομάδες Ρομά έφτασαν στην Ευρώπη γύρω στον 14ο αιώνα, πιθανώς νωρίτερα. Ο αρχικός ενθουσιασμός για την άφιξή τους, όταν τους πήγαν για προσκυνητές ή εκτιμήθηκε η δεξιοτεχνία τους, ακολούθησε μια μακρά περίοδος απόρριψης, διακρίσεων, απέλασης, εγκλεισμού και δίωξης.

Από το  Αρχείο της ΕΡΤ με την αφορμή της Παγκόσμιας Ημέρας Ρομά ας παρακολουθήσουμε την εκπομπή: ΟΙ ΤΣΙΓΓΑΝΟΙ – Επεισόδιο 1ο:
“ΟΠΟΥ ΓΗΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΣ”

Στο ντοκιμαντέρ περιγράφεται, μεταξύ άλλων,  η περιπλάνηση των Ρομά από τη βόρεια Ινδία μέχρι και την Ευρώπη, γίνεται αναφορά στο νομαδικό χαρακτήρα τους και τη συμβολή της μουσικής τους στην ελληνική μουσική παράδοση και της σιδηρουργικής τους τέχνης στην ελληνική οικονομία, προβάλλονται πλάνα από τις σύγχρονες συνθήκες διαβίωσης και την καθημερινότητα των Ρομά, ενώ ακούγεται απόσπασμα από το ποίημα «Ο δωδεκάλογος του γύφτου» του Κωστή Παλαμά….

Διαβάστε περισσότερα για την ιστορία τους πατώντας στην παρακάτω εικόνα

Σημείωση: Ο όρος «Ρομά και Travellers» χρησιμοποιείται στο Συμβούλιο της Ευρώπης για να συμπεριλάβει τη μεγάλη ποικιλομορφία των ομάδων που καλύπτονται από το έργο του Συμβουλίου της Ευρώπης σε αυτόν τον τομέα:
αφενός, α) Ρομά, Σίντι/Μανούς, Καλέ, Kaale, Romanichals, Boyash/Rudari,
β) Βαλκάνιοι Αιγύπτιοι (Αιγύπτιοι και Ασκάλι),
γ) Ανατολικές ομάδες (Dom, Lom και Abdal),

αφετέρου, ομάδες όπως Travellers, Yenish, και οι πληθυσμοί που περιγράφονται με τον διοικητικό όρο «Gens du voyage», καθώς και άτομα που αυτοπροσδιορίζονται ως Τσίγγανοι.
Σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση, σχεδόν όλοι οι Ρομά έχουν  συνήθως  σταθερούς τόπους διαμονής, ενώ οι ταξιδιώτες είναι μια παραδοσιακά πλανόδια εθνική ομάδα που δεν σχετίζεται γενετικά με τους Ρομά.

Οι Έλληνες Ρομά

Οι Έλληνες Ρομά, που ζουν σε  86 καταυλισμούς στη χώρα μας, αιώνιοι μετανάστες, εξόριστοι στη χώρα τους,  ζουν απλώς τη στιγμή. Έξω από τα όρια της κοινωνίας, στα περίχωρα της πόλης, ζώντας στο περιθώριο, στον διαρκώς στενότερο κύκλο του αγώνα τους για επιβίωση.

Δείτε το βίντεο “Επάγγελμα Τσιγγάνος ” πατώντας στον παρακάτω υπερσύνδεσμο ή εικόνα:

https://www.youtube.com/watch?v=9RXU2cAEQk8

Αγαπούν το χορό, το τραγούδι και τα πανηγύρια ενώ στήνουν τα μεγαλύτερα γλέντια. Ερωτεύονται, «κλέβονται», παντρεύονται και δημιουργούν μεγάλες οικογένειες τηρώντας ευλαβικά τα έθιμα της φυλής. Είναι δαιμόνιοι έμποροι και ικανοί αγρότες ενώ οι γυναίκες κατέχουν άριστα την τέχνη του καφέ και της χειρομαντίας. Η επιβίωση αποτελεί γι αυτούς μια καθημερινή πρόκληση και ένα στοίχημα που πρέπει πάση θυσία να κερδηθεί.
Οι Ρομά είναι έξυπνοι και καταφερτζήδες δηλώνοντας με περηφάνια πως «Όποιος μεγαλώνει στο δρόμο μαθαίνει περισσότερα από αυτόν που ξέρει γράμματα». Το έλλειμμα της εκπαίδευσης ενεργοποιεί περισσότερο την ευστροφία της φυλής αλλά, όπως ισχυρίζονται, τους φέρνει και ένα βήμα πιο κοντά στην παραβατικότητα που επιτείνεται λόγω της ελληνικής οικονομικής κρίσης και της αδιαφορίας των Ελλήνων πολιτικών. Ωστόσο, παρά τα προβλήματα και τις όποιες αντιξοότητες οι Έλληνες τσιγγάνοι παραμένουν περήφανοι διατηρώντας το φλογερό ταμπεραμέντο που διακρίνει την φυλή τους.

Παρά το γεγονός ότι οι Ρομά και οι ταξιδιώτες αποτελούν τη μεγαλύτερη μειονότητα της Ευρώπης, οι κοινότητες των Ρομά εξακολουθούν να υφίστανται εκτεταμένες διακρίσεις και περιθωριοποίηση. Το γεγονός αυτό εμποδίζει τους Ρομά να αποκτήσουν πρόσβαση στα θεμελιώδη δικαιώματα της εκπαίδευσης, της εργασίας, της αξιοπρεπούς στέγασης ή των βασικών υπηρεσιών υγείας.

Στη χώρα μας η Πανελλαδική Συνομοσπονδία Ελλήνων Ρομά «ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ» συστάθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2016 και αποτελεί το πρώτο τριτοβάθμιο σωματείο στην ιστορία των Ελλήνων Ρομά με σκοπό την εκπροσώπηση, τη στήριξη και την ενσωμάτωση των Ελλήνων Ρομά στην Ελληνική & Ευρωπαϊκή κοινότητα σεβόμενη την πολιτιστική παράδοση των Ρομά.
Βασικός της στόχος είναι η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης της Ρομά κοινότητας,  με απώτερο σκοπό τη σταδιακή αντιμετώπιση και εξάλειψη όλων των εμποδίων που αντιμετωπίζουν οι τσιγγάνοι στη χώρα μας στα ζητήματα της καθημερινής διαβίωσης και της κοινωνικής ένταξης.

«Γενετικά κατώτεροι»: Μια συγκλονιστική μαθητική ταινία

Από eksegersi.gr

Ο Σταύρος Παναγιώτου δεν είναι σκηνοθέτης. Δάσκαλος στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση είναι. Καθηγητής Αγγλικών που διδάσκει στα σχολεία της Κορινθίας. Αντιλαμβανόμενος τα καθήκοντά του όπως τα συνοψίζει η λέξη «δάσκαλος», δημιουργεί στα σχολεία που υπηρετεί μαθητικές ταινίες, στις οποίες πρωταγωνιστούν τα παιδιά, οι μαθητές του, και οι συνάδελφοί του εκπαιδευτικοί. Ταινίες που ξεφεύγουν από τα καθιερωμένα «χαρωπά» πρότυπα που έντεχνα πλασάρει η κυβερνώσα ιδεολογία. Οι μαθητικές ταινίες του Παναγιώτου, χωρίς να χάνουν το χαρακτήρα τους, ξύνουν την επιφάνεια και αποκαλύπτουν κοινωνικές πληγές, ανοίγοντας δρόμους για προβληματισμό. Οχι μόνο από τα παιδιά αλλά και από τους ενήλικες.

Εχουμε παρουσιάσει-σχολιάσει τις δυο πρώτες μαθητικές ταινίες που δημιούργησε ο Σταύρος Παναγιώτου στο 10ο Δημοτικό Σχολείο Κορίνθου (DYSTOPIA__CORINTH 2097) και στα Δημοτικά Σχολεία Σολομού Κορινθίας και Ζευγολατιού (ΑΣΦΑΛΤΟΣ ΠΑΝΤΟΎ – Θες εργάτη;). Από τα λινκ που παραθέσαμε μπορείτε να οδηγηθείτε στις παρουσιάσεις και να παρακολουθήσετε τις ταινίες (η πρώτη πήρε το πρώτο βραβείο στον 11ο Διεθνή Μαθητικό Διαγωνισμό Ταινιών Μικρού Μήκους, «Σινεμά Διάβασες;). Σας προτρέπουμε να το κάνετε, έχει τη σημασία του.

Φέτος, ο Σταύρος Παναγιώτου υπηρετούσε στο Δημοτικό Σχολείο Εξαμιλίων. «Διαφορετικό» Σχολείο. Η διαφορετικότητά του έγκειται στο ότι σ’ αυτό το σχολείο πηγαίνουν και τα παιδιά από τον μεγάλο καταυλισμό Ρομά των Εξαμιλίων. Που είναι και η πλειοψηφία των μαθητών (γύρω στο 80% Ρομά και τα υπόλοιπα Μπαλαμέ – για να κάνουμε την κατάταξη στη γλώσσα των Ρομά). Και βέβαια, η ζοφερή κοινωνική πραγματικότητα δεν μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητο έναν ευαίσθητο κοινωνικό παρατηρητή, ο οποίος δεν αντιλαμβάνεται το ρόλο του δασκάλου ως «πάγια αντιμισθία» σε μια σχέση εργαζόμενου με το κράτος-εργοδότη. Θα ήταν παράδοξο αν ο Παναγιώτου δεν έστρεφε το φακό του σ’ αυτή την κοινωνική πραγματικότητα, αν δεν αποφάσιζε να κάνει τη φετινή μαθητική ταινία του πάνω σ’ αυτό το θέμα.

Εκεί, όμως, ήταν που ορθώθηκαν τα εμπόδια. Γιατί δεν ευδοκίμησε μια ωραία προσπάθεια, γράφαμε στις 20 του περασμένου Μάρτη. Το ρεπορτάζ μιλούσε για έναν διευθυντή σχολείου που «την είδε»… Ντίνο ντε Λαουρέντις και ήθελε να εγκρίνει το σενάριο, τον τρόπο των γυρισμάτων και την ίδια την ταινία στο τέλος. Γράφαμε συγκεκριμένα:

Τι φοβάται ο διευθυντής του σχολείου και αρνείται την πραγματοποίηση της ταινίας, ειδικά αν σκεφτούμε πως και ο ίδιος, κατέχοντας θέση στη διοικητική ιεραρχία της εκπαίδευσης, έχει ίδιον όφελος από την προβολή του σχολείου, το οποίο διοικεί (τα κριτήρια της κακόφημης αξιολόγησης της Κεραμέως είναι γνωστά);

Φοβάται ότι με την ταινία θα έρθει στο φως η ζοφερή πραγματικότητα, η σκληρή αλήθεια της ζωής των μαθητών Ρομά, που θα ξεπηδήσει αναπόφευκτα μέσα από την αγνότητα και τον αυθορμητισμό των παιδιών. Μια αλήθεια που προσπαθεί να κρύψει επιμελώς κάτω από το χαλί η κυβέρνηση Μητσοτάκη και ολόκληρος ο αστισμός, που από τη μια διαφημίζουν τις προσπάθειες που τάχα κάνει το σύστημα για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής των Ρομά και από την άλλη βάζουν φραγμό και σαμποτάρουν κάθε κίνηση που θα ανάψει μια μικρή φλογίτσα ανάπτυξης της προσωπικότητας, όπως είναι η επαφή με τον πολιτισμό, στα παιδιά των φτωχών και περιθωριοποιημένων κοινωνικών στρωμάτων.

Τελικά, η ταινία έγινε. Υπό ασφυκτικές συνθήκες. Με γυρίσματα που κράτησαν μόλις τρία πρωινά και ένα απόγευμα και χωρίς τη δυνατότητα του δημιουργού να δουλέψει με άνεση στην προετοιμασία των παιδιών που κλήθηκαν να «υποκριθούν» τους εαυτούς τους. Και δεν μιλάμε για τρία-τέσσερα παιδιά, αλλά για καμιά ογδονταριά παιδιά-μαθητές Δημοτικού. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, το ότι γυρίστηκε η μικρού μήκους ταινία αποτελεί αφεαυτού ένα θαύμα. ‘Η, για να μιλήσουμε με ρεαλιστικούς και όχι μεταφυσικούς όρους, αποτελεί ένα καλλιτεχνικό επίτευγμα. Το γεγονός ότι το επίτευγμα έγινε από ανθρώπους που δεν είναι επαγγελματίες του σινεμά το καθιστά πιο σημαντικό.

Ετσι κι αλλιώς μια μαθητική ταινία έχει εγγενείς δυσκολίες και δεν μπορεί να μην αποπνέει τον ερασιτεχνικό χαρακτήρα του εγχειρήματος. Και βέβαια, πρέπει να κρίνεται υπ’ αυτό το πρίσμα. Εν προκειμένω, όμως, ο εγγενής ερασιτεχνισμός μιας μαθητικής ταινίας «εξαφανίζεται» από το συγκλονιστικό τρόπο με τον οποίο αναδεικνύεται το θέμα της.

«Γενετικά κατώτεροι» είναι ο τίτλος της ταινίας και αναφέρεται, φυσικά στους Ρομά. Από το πρώτο δευτερόλεπτο ο Παναγιώτου δείχνει ότι δεν αστειεύεται. Οτι δεν πιάνει ένα «αγαπησιάρικο» για φιλάνθρωπους και δικαιωματιστές θέμα, για να εισπράξει κι αυτός μερικά εύσημα κοινωνικής ευαισθησίας. Το απόσπασμα από τη βιβλική «Εξοδο» δίνει το στίγμα της ταινίας: «Εγώ ο Κύριος ο Θεός σου είμαι Θεός ζηλότυπος, που ανταποδίδω τις αμαρτίες των πατέρων επάνω στα παιδιά, μέχρι τρίτης και τετάρτης γενεάς εκείνων που με μισούν. Και κάνω έλεος σε χιλιάδες γενεές εκείνων που με αγαπούν και τηρούν τα προστάγματά μου».

Η ταινία είναι ένα χαστούκι στην κυρίαρχη ηθική και στον κοινωνικό κανιβαλισμό, στη γκετοποίηση και την κοινωνική περιθωριοποίηση, χωρίς να δικαιολογεί καμιά συμπεριφορά. Ούτε αυτή των θυμάτων που γίνονται θύτες, αναπαράγοντας το φαύλο κύκλο. Η ταινία αναζητά την κοινωνική αλήθεια, για να την εκθέσει γυμνή στα μάτια των θεατών της, ζητώντας όχι φιλανθρωπία «για τη σωτηρία της ψυχής», αλλά προβληματισμό για το «δέον γενέσθαι».

Δε θα γράψουμε τίποτα για το «στόρι» της 18λεπτης ταινίας, για να μη χαλάσουμε τη θέασή της. Θα σημειώσουμε μόνο πως κατά την άποψή μας την ίδια αξία με την ταινία έχουν και τα έξι περίπου λεπτά των «making of», λόγω του αυθορμητισμού τους, που αποκαλύπτει πλευρές του εγχειρήματος. Ιδιαίτερα χρήσιμες και από παιδαγωγική άποψη (για κάθε παιδαγωγό υπάρχει πάντα και διαρκώς το ερώτημα: πώς δουλεύουμε με τα παιδιά; Αλίμονο σ’ αυτόν/ην που επαφίεται στις ευκολίες και στη σκευή της Σχολής, περιμένοντας απλά να περάσει το ωράριο για να επιστρέψει στην οικογενειακή θαλπωρή).

Δεν ξέρουμε τι κινηματογραφικές γνώσεις έχει ο επίμονος δάσκαλος-δημιουργός Σταύρος Παναγιώτου. Εμείς, χωρίς ίχνος υπερβολής, θα κατατάσσαμε αυτή τη συγκλονιστική μικρού μήκος ταινία στην παράδοση του Jean Rouch και του γαλλικού Cinéma vérité. Αν δεν είχε όλη αυτή την πίεση, τις απαγορεύσεις, τις τρικλοποδιές, που παραλίγο να ακυρώσουν το εγχείρημα και στο τέλος περιόρισαν ασφυκτικά το χρόνο προετοιμασίας του, είμαστε σίγουροι ότι θα μιλούσαμε για ένα αριστούργημα.

Απολαύστε την:

Οικογένεια, φύλο και ηλικία στην κοινωνία των τσιγγάνων

Μια ανθρωπολογική έρευνα που διεξήχθη στα πλαίσια του προγράμματος «Ένταξη των Τσιγγανοπαίδων στο Σχολείο» εστίασε το ενδιαφέρον της σε καίρια ζητήματα της κοινωνίας των Τσιγγάνων, όπως η οικογένεια, οι έμφυλες σχέσεις, ο ρόλος της γυναίκας και η κοινωνική ηλικία, με σκοπό να ανιχνεύσει την κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα που βιώνουν οι Τσιγγάνοι, στα πλαίσια της οποίας κατασκευάζουν και αναπτύσσουν την ρητορική τους σε σχέση με την εκπαιδευτική δραστηριότητα. Η έρευνα έλαβε χώρα στον συνοικισμό των Τσιγγάνων στο Αλιβέρι Νέας Ιωνίας και διήρκεσε από τον Ιανουάριο μέχρι τον Μάρτιο του 2004. Καθώς το ζητούμενο αυτής της έρευνας ήταν να καταγραφεί ο λόγος των ίδιων των Τσιγγάνων και να περιγραφεί όσο το δυνατόν καλύτερα η κοινωνική πραγματικότητα, την οποία βιώνουν, επιλέχτηκαν ως μεθοδολογικά εργαλεία κυρίως η συμμετοχική παρατήρηση και η συλλογή ατομικών ή ομαδικών συνεντεύξεων

Δείτε το υλικό από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και συγκεκριμένα από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη έργων ΕΠΕΑΕΚ & ΕΠΔΒΜ πατώντας εδώ
ή στην παρακάτω εικόνα

Έκκληση των Ελλήνων Ρομά προς την Πολιτεία για μέτρα στους καταυλισμούς

Ειδικά τα τελευταία χρόνια οι συνθήκες υπό τις οποίες διαβιούν χιλιάδες Έλληνες Τσιγγάνοι σε περίπου 86 σημεία της χώρας αλλά και σε πολλά περισσότερα, σε μεικτούς καταυλισμούς, είναι άθλιες και απάνθρωπες, χωρίς νερό, χωρίς αποχέτευση, χωρίς ρεύμα, ενώ τις περισσότερες φορές οι περιοχές μετατρέπονται σε άτυπες χωματερές.
Οι βασικές υποδομές εκείνες που διαθέτει κάθε νοικοκυριό, ώστε να μπορέσουν να ακολουθηθούν οι κανόνες υγιεινής που επιτάσσει ο ΕΟΔΥ για την πρόληψη και αποφυγή μετάδοσης του κορωνοϊού, δεν υφίστανται σε όλες αυτές τις παραγκουπόλεις και τις φαβέλες.

Διαβάστε το άρθρο πατώντας στην παρακάτω εικόνα

Τσιγγάνοι και όχι γύφτοι

Πολλοί στις μέρες μας αποκαλούν  “γύφτους” τους Τσιγγάνους ή Ρομά.

Η λέξη γύφτος εμφανίζεται ήδη στα μεσαιωνικά ελληνικά, και προέρχεται, όπως θα έχετε ακούσει, από το εθνωνύμιο “Αιγύπτιος”. Σε λόγια κείμενα, άλλωστε, χρησιμοποιείται για τους τσιγγάνους το “Αιγύπτιος” ( ένα απόσπασμα του Μάζαρι (1416)  συγκαταλέγει τους Αιγύπτιους στα εφτά έθνη που κατοικούσαν τότε την Πελοπόννησο).

Ξέρουμε βέβαια ότι οι Τσιγγάνοι ήρθαν από την Ινδία. Ωστόσο, την εποχή εκείνη ήταν ευρέως διαδεδομένη η αντίληψη ότι ήρθαν στη Μεσόγειο από την Αίγυπτο, μιαν αντίληψη που και οι ίδιοι συμμεριζονταν πολλές φορές. Έτσι, από το Αιγύπτιος προέκυψε το γύφτος, ενώ παρόμοια εξέλιξη είχαμε και σε άλλες γλώσσες. Στα αγγλικά, ο τσιγγάνος είναι gipsy/gypsy, που προέρχεται από το Egyptian, μέσω ενός ενδιάμεσου Gipcyan.

Στα γαλλικά πάλι, η αντίστοιχη λέξη είναι gitane, που είναι δάνειο από το ισπανικό gitano (προφέρεται χιτάνο), που ανάγεται στο εθνωνύμιο Egiptano, Αιγύπτιος αλλά και τσιγγάνος.
Η γαλλική λέξη θα σας είναι γνωστή από την παλιά μάρκα άφιλτρων τσιγάρων (Ζιτάν παιδάκι μου, ζητάν κι άλλοι, αλλά δεν φέρνουμε, που λέει και το ανέκδοτο).
Οι τσιγγάνοι στα τούρκικα,  είναι çingene, δάνειο από το ελληνικό τσιγγάνος, αλλά υπάρχει κι άλλη μια τούρκικη λέξη για τους τσιγγάνους ή για τις φυλές τους, kipti, που νομίζω ότι την έχουν και τα αραβικά. Κιπτί είναι ο Κόπτης, δηλαδή  ο Αιγύπτιος.

Όλοι οι γύφτοι μια γενιά, αλλά και πολλές γενιές, που ποιητικά τις απαριθμεί ο Παλαμάς στον Δωδεκάλογο του Γύφτου, στον έβδομο λόγο:

Γαντζάοι, Κατσίβελοι, Νετότσοι,
Σίντηδες, Ρόμοι, Ζαπαράδες,
κάθε όνομα, κάθε γενιά!
κ’ οι βουλγαρόγυφτοι απ’ το Δούναβη,
κ’ οι γύφτοι απ’ τη Μολδοβλαχία,
κι από την Κύπρο κι απ’ τον Καύκασο,
κ’ οι γύφτοι από τα Δωδεκάνησα.
κ’ οι μελαψοί κ’ οι αρκουδοτρόφοι,
κ’ οι ατσίγγανοι με τις μαϊμούδες

(…)

Ομολογώ ότι δεν είμαστε σε θέση να διακρίνουμε όλες τις φυλές που απαριθμούνται στο πρώτο δίστιχο, αλλά οι “Ρόμοι” είναι ίσως η πρώτη εμφάνιση της λέξης Ρομ στη λογοτεχνία μας.

Αλλά ας γυρίσουμε στη λέξη  “γύφτος”. Μια απαρχαιωμένη σημασία της λέξης είναι “σιδεράς” κι αυτό επειδή οι Γύφτοι παραδοσιακά εξασκούσαν το επάγγελμα του σιδερά ή του χαλκωματά -κάθε χωριό είχε και τον γύφτο του, που συνήθως ήταν Γύφτος· κάποτε δούλευε και για λογαριασμό της κοινότητας με κοντότα δηλ. πληρωνόταν έναν ετήσιο μισθό και διόρθωνε δωρεάν τα εργαλεία των κατοίκων. Ο γύφτος στον Θανάση Διάκο του Βαλαωρίτη έχει μια πολύ  υποβλητική περιγραφή :

Στην μαύρη την κουφάλα του εμόνιαζε ένας γύφτος,
γέροντας, κακοτράχαλος, βουβός, φωτοκαμένος,
ανάθρεμμα της ευλογιάς, της λώβας στερνοπαίδι.
Tον έβοσκε βαθύ χτικιό, του θέριζε τα σπλάχνα
έχθρα κρυφή, παντοτινή, για τ’ άνθη, για τ’ αστέρια,
για του παιδιού την ευμορφιά, κ’ έτρωγε με το μάτι
ό,τι το χέρι το σκληρό δεν έφτανε να φθείρη.
Έκλωθε τη σαπίλα του στρωμένος στα ξεσκλίδια,
που τώφερνε πάσα φορά το κλεψιμιό, η κρεμάλα.
Aχώριστοί του σύντροφοι σφυριά, τριχιές, αμόνι,
στουρνάρια για το γδάρσιμο, παληόκαρφα, ψαλίδες,
μια νυχτερίδα, ένας σκορπιός, μια κίσσα, μια χελώνα.

Ενώ η παροιμιολογία και η φρασεολογία μας είναι σχετικά φτωχή με εκφράσεις για τσιγγάνους, είναι πολύ πλούσια σε παροιμίες και φράσεις με γύφτους. Για παράδειγμα, λέμε ή λέγαμε : “Κάτι τρέχει στα γύφτικα”, που λέγεται για κάτι που δεν έχει ιδιαίτερη σημασία και δεν χρειάζεται να ανησυχούμε γι’ αυτό, ίσως επειδή στους μαχαλάδες των γύφτων υπήρχε πάντοτε φασαρία, άρα θεωρούσαν πως αναστατώνονται για ψύλλου πήδημα, και

“καμαρώνει σαν γύφτικο σκεπάρνι”, για κάποιον που κορδώνεται και καμαρώνει υπερβολικά -σύμφωνα με την πιο αποδεκτή θεωρία, το γύφτικο σκεπάρνι, που έχει κυρτή λαβή, θυμίζει τη στάση που έχει όποιος κορδώνεται.

Μια άλλη φράση, που την έχει ο Παπαδιαμάντης, είναι το “γύφτικο μνημόσυνο” που βέβαια γίνεται με ξένα κόλλυβα, ενώ υπάρχει και η φράση “κρυώνει σαν γύφτος” που υποθέτω ότι οφείλεται κι αυτό στο επάγγελμα του σιδερά. Μαθημένος στη ζέστη του σιδεράδικου, ο σιδεράς τουρτουρίζει όταν βρεθεί μακριά της, περισσότερο από τους άλλους. Υπάρχει και η διάσημη αρχή του “Παιδιού που μετράει τ’ άστρα” του Λουντέμη, “Ο αέρας φύσαγε σαν γύφτος”, επειδή οι σιδεράδες φυσούσαν με το φυσερό τους. Ο Λουντέμης έχει γράψει πολύ συγκινητικές σελίδες για τους γύφτους, και όχι μόνο σ’ αυτό το μυθιστόρημα (δείτε κι ένα σύντομο αντιστασιακό του διήγημα, με βαρύ ιδιωματικό λεξιλόγιο). Αλλά ήταν η εξαίρεση, παρόλο που υπάρχει επίσης ο “Δωδεκάλογος του γύφτου” του Παλαμά, που το είδαμε παραπάνω, ή η “γύφτισσα τονε βύζαξε” του Ρασούλη. (Βρήκα στο Διαδίκτυο μια εργασία Οι γύφτοι στη νεοελληνική λογοτεχνία, κι αν κάνετε τον κόπο να πάτε ίσαμε τη σελ. 140 θα βρείτε το σύντομο διήγημα “Φυλετική αφύπνιση” του Μάριου Χάκκα).

Πάντως ένα είναι αναμφισβήτητο : ότι η λέξη “γύφτος” έχει μειωτικό χαρακτήρα όταν χρησιμοποιείται για τους Ρομά/Τσιγγάνους και, εξαιτίας των μεταφορικών σημασιών που έχει πάρει, δεν σώζεται. Ούτε είναι επιχείρημα ότι κάποιες φορές οι ίδιοι οι Τσιγγάνοι χρησιμοποιούν τον όρο “Γύφτοι” για τη φυλή τους -και οι μαύροι της Αμερικής χρησιμοποιούν το nigger μεταξύ τους, αλλά αν το πει άλλος θεωρείται, και δίκαια, ρατσιστικό.

Αναπόσπαστο μέρος  της εκπαιδευτικής διαδικασίας συμπερίληψης είναι η αμοιβαία γνώση για την κοινή ιστορία που μοιράζονται οι Ρομά και οι ταξιδιώτες με όλους τους μη Ρομά στην Ευρώπη.

Παγκόσμια Ημέρα Ρομά, Εντερλέζι , ένα τραγούδι για την άνοιξη
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ρομά στις 8 Απριλίου, θα μάθουμε από τον εκπαιδευτικό ιστοχώρο “Γύρω από τη μουσική” το υπέροχο τσιγγάνικο τραγούδι Εντερλέζι και θα γνωρίσουμε τη  μουσική ευαισθησία και παράδοση: των  Τσιγγάνων  ή Ρομά

Διαβάστε το άρθρο πατώντας στην παρακάτω εικόνα

Σημαντικές ημέρες μνήμης για τους Ρομά  είναι: 

• 8 Απριλίου – Παγκόσμια Ημέρα Ρομά

Η 8η Απριλίου αποτελεί μέρα γιορτής για τους τσιγγάνους όλου του κόσμου, με παρελάσεις, πορείες και συγκεντρώσεις, σε τουλάχιστον 150 πόλεις του κόσμου, εις ανάμνηση του Πρώτου Παγκόσμιου Συνεδρίου τους, που έγινε στο Λονδίνο στις 8 Απριλίου 1971 και έθεσε τις βάσεις για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους από τη διεθνή κοινότητα.Μια ημέρα για να  μας υπενθυμίζει την πλούσια ιστορία τους και την απάνθρωπη προσπάθεια της μανίας του αφανισμού τους.

Εκεί αντιπρόσωποι 14 χωρών επέλεξαν το όνομα Ρόμ ως το διεθνές όνομα για τους τσιγγάνους που μέχρι τότε είχαν -και έχουν ακόμα και σήμερα – πολλά άλλα ονόματα. Επέλεξαν μια σημαία σύμβολο της φυλής: μπλε στο επάνω μέρος που συμβολίζει τον ουρανό, πράσινο στο κάτω μέρος που συμβολίζει την Γη και στην μέση μια ρόδα, αυτήν την ρόδα που αρχικά κουβάλησε την Ρομ φυλή στα πέρατα όλου του κόσμου.

Οι Τσιγγάνοι (Ρομά, όπως αυτοαποκαλούνται) είναι ένα έθνος 15.000.000 ψυχών, χωρίς κρατική υπόσταση, με βαρύ φόρο αίματος στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και ρατσιστική αντιμετώπιση στα μέρη όπου ζουν.

• 2 Αυγούστου – Ευρωπαϊκή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ρομά

Κάθε χρόνο στις 2 Αυγούστου τιμάται η Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ρομά (Τσιγγάνων), με πρωτοβουλία μη κυβερνητικών οργανώσεων, για να υπενθυμίσει στους πολίτες όλου του κόσμου τον αφανισμό που υπέστησαν οι Ρομά (Porrajmos στη γλώσσα τους) στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Αφορμή για τη  Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ρομά είναι η τελευταία εντολή εξολόθρευσής τους, που δόθηκε από τους Γερμανούς ναζιστές στις 2 Αυγούστου 1944.
Τη νύχτα της 2ας προς 3η Αυγούστου, 2.897 γυναικόπαιδα Ρομά εκτελέστηκαν στους θαλάμους αερίων του ναζιστικού στρατοπέδου Άουσβιτς-Μπίρκεναου.

Το Ολοκαύτωμα των Ρομά 

Οι Ρομά για  αιώνες υπέστησαν διακρίσεις, ρατσισμό και διώξεις, που κορυφώθηκαν  με γενοκτονία κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν περίπου μισό εκατομμύριο Ρομά και ταξιδιώτες δολοφονήθηκαν σε στρατόπεδα εξόντωσης και αλλού. Ορισμένοι ως «πρόβλημα», «ακοινωνικοί» και «φυλετικά κατώτεροι», οι Ρομά συνελήφθησαν και δολοφονήθηκαν στο γερμανικό Ράιχ και στα κατεχόμενα από τους Γερμανούς εδάφη.

• Λόγω των ιδεολογικών αντιθέσεων, η δίωξη των «Τσιγγάνων» διεξήχθη με πολύ λιγότερο συντονισμένο τρόπο από αυτόν του εβραϊκού πληθυσμού. Για παράδειγμα, αρκετοί Ρομά ήταν ακόμη στον στρατό το 1943 , παρόλο που ο ίδιος ο στρατός συμμετείχε στη γενοκτονία των Ρομά στην Ανατολή, και παρόλο που χιλιάδες είχαν ήδη σκοτωθεί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αυτά τα μέλη του στρατού εκτοπίστηκαν απευθείας από το μέτωπο στο Άουσβιτς, μερικές φορές ακόμη και με μετάλλια τιμής.

Το φρικτό έγκλημα κατά των Ρομά έχει αγνοηθεί ευρέως και έχουν λάβει ελάχιστη ή καθόλου αποζημίωση για τον πόνο ή την απώλεια περιουσίας τους. Χρειάστηκαν δεκαετίες για να δημοσιοποιηθούν οι Ρομά με τις ιστορίες τους, δίνοντας μαρτυρία για τη ρατσιστική ναζιστική δίωξη και απαιτώντας δικαιοσύνη και αναγνώριση ως θύματα γενοκτονίας.

Το ήξερες;

• Στις 14 Ιουλίου 1933 , η φυλετική θεωρία υιοθετήθηκε τελικά από τους νόμους του Τρίτου Ράιχ. Η έννοια της « ανάξιας ζωής» είχε σημαντική επιρροή στη ναζιστική φυλετική πολιτική. Οι «Τσιγγάνοι» , των οποίων η θέση στο σύστημα δεν ήταν εύκολο να προσδιοριστεί λόγω της άριας καταγωγής τους, θεωρούνταν γενικά «ακοινωνικοί» και κατά συνέπεια θεωρήθηκαν ως «ακοινωνική φυλή» , ελλείψει καλύτερου κριτηρίου.
• Η συστηματική δολοφονία των Ρομά ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1941 , που προκλήθηκε από τη γερμανική επίθεση στην ΕΣΣΔ. Ως «συνένοχοι» και «κατάσκοποι» του «εβραϊκού μπολσεβικισμού», χιλιάδες Ρομά έπεσαν θύματα μαζικών εκτελέσεων από τα SS «Einsatzgruppen» (task force), που, με τη βοήθεια του στρατού, τους δολοφόνησαν πίσω από το μέτωπο. Σε αντίθεση με τις ενέργειες που έγιναν στη Γερμανία, το κύριο μέλημα της αστυνομίας στις περισσότερες περιοχές ήταν οι ταξιδιώτες, «αγνοί φυλετικά» και «ενδογαμικοί Τσιγγάνοι» που, ως μετακινούμενος πληθυσμός, αντιστοιχούσαν καλύτερα στην εικόνα των κατασκόπων.

• 5 Νοεμβρίου – Παγκόσμια Ημέρα Ρομά

Κάντε κλικ εδώ για να συμβουλευτείτε όλα τα ενημερωτικά δελτία της ιστορίας των Ρομά

 Χρονολόγιο του Ολοκαυτώματος των Ρομά

Κάντε κλικ στην παρακάτω εικόνα

Μολονότι οι Ρομά ζουν στην Ευρώπη τουλάχιστον από τον 14ο αιώνα, δεν αναγνωρίζονται πάντα από την πλειονότητα της κοινωνίας ως πλήρως ενσωματωμένος ευρωπαϊκός πληθυσμός. Πολλές κοινότητες των Ρομά ζουν σήμερα κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες, ενώ η συμμετοχή τους στον δημόσιο βίο είναι εξαιρετικά περιορισμένη.

Αναμφίβολα, οι Ρομά είναι Ευρωπαίοι πολίτες: αποτελούν μια πολυπληθή  ομάδα ανθρώπων και ζουν σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. 

Υπάρχουν μεταξύ 10 και 12 εκατομμύρια Ρομά και ταξιδιώτες που ζουν στην Ευρώπη, κατανεμημένοι σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Σε μερικές χώρες της κεντρικής και της ανατολικής Ευρώπης, αντιπροσωπεύουν ποσοστό 5-10% του πληθυσμού.

Το παρακάτω  βίντεο κλιπ δείχνει τη θετική συμβολή που έχουν στην κοινωνία μας.

Στις περισσότερες ευρωπαϊκές κοινωνίες, οι νέοι Ρομά δυσκολεύονται να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους και να επιβεβαιώσουν την ταυτότητά τους και το εθνικό τους ανήκει.
Άλλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κοινότητες των Ρομά και των ταξιδιωτών αντικατοπτρίζονται στη μετάβαση των νέων Ρομά και των ταξιδιωτών στην ενηλικίωση, συγκεκριμένα η φτώχεια, ο αποκλεισμός και η έλλειψη ευκαιριών εντός και εκτός της κοινότητας, καθώς και δυσκολίες πρόσβασης στα ανθρώπινα δικαιώματά τους.Αυτή η κατάσταση θέτει συγκεκριμένες ομάδες νεαρών Ρομά και ταξιδιωτών σε σοβαρό κίνδυνο πολλαπλών διακρίσεων.

---

Μέρος Β΄

Ένταξη και εκπαίδευση των παιδιών Ρομά

Η εκπαίδευση είναι για τις Ρόμικες οικογένειες κάτι ξένο και αποκομμένο από
αυτούς, καθώς η διάδοση της πληροφορίας και της γνώσης γενικότερα γίνεται για εκείνους μέσα από τον προφορικό λόγο. Ας μη ξεχνάμε ότι η τσιγγάνικη γλώσσα
είναι μόνο προφορική και έτσι η γραφή και η ανάγνωση δεν υπάρχουν καν στις
στιγμές της ζωής τους.(Παυλή & Σιδέρη, 1990, Λυδάκη, 1998) Το οξύμωρο είναι ότι
μπορεί να μην αναγνωρίζουν τη συμβολή και την αξία των σχολείων όμως στην
καθημερινή τους ζωή χρειάζεται να χρησιμοποιήσουν και το γραπτό λόγο. Το
γεγονός ότι οι Ρομά δεν φοιτούν κανονικά και τακτικά στα δημόσια ελληνικά σχολεία
και τελικά δεν μπορούν να ολοκληρώσουν την εκπαιδευτική τους πορεία, έχει ως
συνέπεια το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, που είναι και το βασικό αίτιο κοινωνικής
αποστασιοποίησης και περιθωριοποίησης από την ελληνική κοινωνία.(Γ.Γ.Λ.Ε.,
1996) Στην περίπτωση αυτή είναι που καλείται ο εκπαιδευτικός κόσμος για να
μεταλαμπαδεύσει στους ανήλικους μαθητές του όλες εκείνες τις γνώσεις, τις αξίες,
τους κανόνες και τα εφόδια για να σχηματίσουν μια προσωπικότητα απαλλαγμένη από τις κοινωνικές διαφοροποιήσεις, τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις. Μαζί με
την οικογένεια το σχολείο οφείλει να διαπαιδαγωγήσει και να κοινωνικοποιήσει το άτομα για να αναδείξουν τον καλύτερό τους εαυτό, τόσο στο στενό τους περιβάλλον όσο και στην κοινωνία ευρύτερα.

Οι Τσιγγάνοι από την άλλη πλευρά έχουν την πεποίθηση πως η διαπαιδαγώγηση έρχεται μέσα από την τσιγγάνικη οικογένεια και την παράδοση, ενώ το σχολείο παρέχει μόνο τη γνώση της ανάγνωσης, της αριθμητικής και της γραφής που απλά θα τους διευκολύνουν λίγο στις καθημερινές τους συναλλαγές και θα τους προσφέρουν μια αρχηγική θέση μέσα
στην ίδιο το Ρόμικο καταυλισμό.(Δαφέρμος, στο Λυδάκη,2013).

Επιπλέον οι ίδιοι οι Τσιγγάνοι πιστεύουν πως όταν τα παιδιά τους εισέρχονται στο σχολείο σιγά- σιγά ‘υποχρεούνται’ να αφήσουν πίσω τους τις παραδόσεις και τον τρόπο ζωής τους και ναν αποκτήσουν τον τρόπο σκέψης της κυρίαρχης ελληνικής κοινωνίας.(Λυδάκη,1998)
Στα ίδια τα παιδιά των Ρομά από την άλλη η μάθηση γίνεται από την πρακτική
εμπειρία που τους δημιουργείται βγαίνοντας στο δρόμο να ‘δουλέψουν’ ή να
ζητιανέψουν, για να συνεισφέρουν και αυτά στα ‘προς το ζην’ της οικογένείας τους.(Δαφέρμος, στο Λυδάκη, 2013)
Για εκείνα το «σχολείο του δρόμου» είναι αυτό που πραγματικά λειτουργεί και μέσω των πρακτικών του δρόμου πιστεύουν, από πολύ μικρά ακόμα , ότι θα γεμίσουν γνώσεις και εμπειρίες για να τις εφαρμόσουν στην καθημερινή τους επιβίωση μέσα και έξω από τον καταυλισμό.(Βαξεβάνογλου, 2001)
Υπάρχει ένα ρόμικο ρητό που λέει ότι : ‘Kon zanel but, but crdel “ama em” kon crdel
but, but zanel’ και η ερμηνεία είναι ότι ‘‘όποιος ξέρει πολλά, πολλά τραβάει και
όποιος τραβάει πολλά, πολλά ξέρει’’, που δείχνει το οξύμωρο που δημιουργείται
ανάμεσα στην εκπαίδευση των Τσιγγανοπαίδων και την καθημερινότητά τους.
(Βασιλειάδου & Παυλή – Κορρέ, 1999) Έτσι αυτός που ξέρει τα πολλά και τραβάει
πολλά είναι αυτός που επέλεξε το δύσκολο μονοπάτι της γνώσης και της μάθησης
μέσα από το πέρασμά του στο σχολειό, ενώ εκείνος που τραβάει πολλά, είναι αυτός
που διάλεξε το δύσκολο επίσης δρόμο της καθημερινής επιβίωσης μέσα από την
εργασία και την ταλαιπωρία για την ημερήσια επιβίωση, που του δίδαξε πολλά για
την πραγματική ζωή.(Δαφέρμος, στο Λυδάκη, 2013)

Όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι  είναι πολλοί οι λόγοι και τα εμπόδια που επηρεάζουν την εκπαίδευση των Τσιγγανοπαίδων στην Ελλάδα και μάλιστα πολλές φορές λόγοι και εμπόδια αλληλοεξαρτώνται και συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους.
Οι μαθητές Ρομά σαν κομμάτι ενός κοινωνικού στρώματος όχι και τόσο προνομιούχου, αντιμετωπίζουν προβλήματα κυρίως διαβίωσης που οδηγούν μετέπειτα σε εμπόδια που αφορούν στην εκπαίδευση, όπως η εγγραφή τους, η φοίτησή τους, η ελλιπής παρακολούθηση και η όχι και τόσο καλή επίδοση ή ανταπόκριση στα μαθήματά τους.
Όλα τα παραπάνω εμπόδια τα μεγεθύνουν η ανέχεια, οι συνεχόμενες μετακινήσεις των Τσιγγάνικων οικογενειών, η ανεργία και η παράνομη παιδική απασχόληση, η ίδια η τσιγγάνικη ζωή που πολλές φορές είναι άσκοπη και χωρίς όνειρα για το μέλλον, η φτωχή και παραμελημένη τους εμφάνιση που γίνεται αντικείμενο χλευασμού και αρνητικών
σχολίων, η έλλειψη σεβασμού από το ίδιο το σχολικό περιβάλλον, η απειρία
εκπαιδευτικών σχετικά με τον τρόπο επικοινωνίας με τα ίδια τα Τσιγγανόπαιδα, αλλά
και η γενικότερη αδιαφορία του ελληνικού κράτους

 

Ας πούμε όχι στην εκπαιδευτική απομόνωση

Το Συμβούλιο της Ευρώπης ξεκίνησε την εμπλοκή του με τους Ρομά το 1969 υιοθετώντας το πρώτο επίσημο κείμενο για την «κατάσταση των Τσιγγάνων και άλλων ταξιδιωτών στην Ευρώπη». Το 1983 το Συμβούλιο οργάνωσε το πρώτο επιμορφωτικό σεμινάριο για δασκάλους που εργάζονται με παιδιά Ρομά. Το 1993 ο πληθυσμός των Ρομά ανακηρύχθηκε ευρωπαϊκή μειονότητα.

Οι εθνικές κυβερνήσεις και οι διεθνείς οργανισμοί προσπαθούν να ξεπεράσουν τον διαχωρισμό, τον στιγματισμό και την περιθωριοποίηση των Ρομά και των ταξιδιωτών και να τους ενσωματώσουν πλήρως στην κοινωνία. Κλειδί για την ένταξη είναι η εκπαίδευση τόσο των Ρομά όσο και των μη Ρομά.

Τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος για τη βελτίωση της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης των Ρομά στην Ευρώπη. Ωστόσο, οι προσπάθειες αυτές συχνά προσκρούουν σε σοβαρά εμπόδια που πηγάζουν από βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις και προκαταλήψεις.

Το έργο της Ομάδας Ρομά και Ταξιδιωτών συμβάλλει στην προώθηση και την προστασία των δικαιωμάτων των Ρομά και των ταξιδιωτών στα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης και στην προώθηση των ίσων ευκαιριών, της διαφορετικότητας και της κοινωνικής ένταξης καταπολεμώντας τις διακρίσεις και τον αντιτσιγγανισμό.

Η προώθηση της διδασκαλίας της ιστορίας των Ρομά και των ταξιδιωτών και του Ολοκαυτώματος των Ρομά και η ένταξη στα σχολικά προγράμματα και σχολικά βιβλία, επίσης μέσω της κατάρτισης εκπαιδευτών και δασκάλων είναι ένα από τα αναμενόμενα αποτελέσματα του Στρατηγικού Σχεδίου Δράσης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Ένταξη των Ρομά και των ταξιδιωτών (2020- 2025) .

Dosta σημαίνει «αρκετά» στην παραλλαγή της γλώσσας των Ρομά που ομιλείται στα Βαλκάνια, από όπου και ξεκίνησε η εκστρατεία. Είναι επίσης μια εκστρατεία ευαισθητοποίησης του Συμβουλίου της Ευρώπης που έχει ως στόχο να φέρει πιο κοντά πολίτες μη-Ρομά και Ρομά, καταρρίπτοντας τα εμπόδια που έχουν προκαλέσει οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα.

Παρά το γεγονός ότι οι ευρωπαϊκές χώρες εφαρμόζουν διαφορετικές πολιτικές για τους Ρομά, διαφορετικά πολιτισμικά και κοινωνικά πρότυπα, τα μηνύματα που θέλει να μεταδώσει η εκστρατεία «Dosta!» είναι τα ίδια για όλες τις ευρωπαϊκές χώρες.

Στόχοι της εκστρατείας

• Καταπολέμηση των στερεοτύπων και των αρνητικών προκαταλήψεων εις βάρος των Ρομά·
• Καταπολέμηση του αντιτσιγγανισμού στο πλαίσιο πολιτικών/δράσεων κατά του ρατσισμού και των διακρίσεων·
• Ευαισθητοποίηση για τον πολιτισμό, τη γλώσσα και την ιστορία των Ρομά.

Η εκστρατεία Dosta! δεν σχεδιάστηκε ως αποκλειστική δράση του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τη φράση ” Είμαστε όλοι Ρομά”, ενθαρρύνει τις χώρες της ΕΕ, καθώς και τις χώρες-εταίρους με ευρωπαϊκή προοπτική, να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους, να εντείνουν τον αγώνα κατά των διακρίσεων και να υποστηρίξουν τη συμμετοχή και την εκπροσώπηση των Ρομά στη σφαίρα της πολιτικής και της οικονομίας και στις κοινωνίες μας.

Για να τερματιστεί η περιθωριοποίηση αιώνων απαιτείται πανευρωπαϊκή συνεργασία. Οι πολιτικοί, από το εθνικό ως το τοπικό επίπεδο, θα πρέπει να βελτιώσουν την εμπιστοσύνη μεταξύ κοινοτήτων Ρομά και μη Ρομά και να εξασφαλίσουν ότι έχουν τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες ευκαιρίες όπως οι άλλοι Ευρωπαίοι.»

Αν επιθυμείτε να συμμετάσχετε, υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορείτε να στηρίξετε την εκστρατεία, ξεκινώντας από τη διάδοση των μηνυμάτων και την καταπολέμηση των στερεοτύπων!

Ο ρόλος και η δύναμη της εκπαίδευσης  των Παιδιών Ρομά

«Εμένα δεν μ’ ενδιαφέρει αν το παιδί που είναι απέναντί μου είναι Έλληνας, Αλβανός, Τσιγγάνος, ό,τι θέλει ας είναι. Εμένα μ’ ενδιαφέρει να με ακούει και να μη δημιουργεί προβλήματα στη δουλειά μου».

Μια τέτοια άποψη, αν και σε ένα πρώτο επίπεδο φαίνεται να υποστηρίζει την ισοτιμία μεταξύ των μαθητών, σε ένα δεύτερο επίπεδο είναι μια άποψη που φαίνεται να αγνοεί ότι όλοι οι μαθητές, και πολύ περισσότερο οι μαθητές με διαφορετική από την κυρίαρχη πολιτισμική ταυτότητα, δεν ξεκινούν από κοινή αφετηρία, στοιχείο που πρέπει να λάβει υπόψη της η εκπαιδευτικός και να πλαισιώσει τη διδασκαλία της με βάση τις αρχές τόσο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης όσο και της διαφοροποιημένης παιδαγωγικής.
Απόψεις, όπως της παραπάνω εκπαιδευτικού, αντιπροσωπεύουν τη στάση της λεγόμενης ‘πολιτισμικής τυφλότητας’ ή ‘πολιτισμικής αχρωματοψίας’, στάση αντίθετη με την θεωρία και πράξη της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Οι απόψεις της πολιτισμικής τυφλότητας εμμέσως απαξιώνουν τους πολιτισμούς πέραν του κυρίαρχου, κατάσταση η οποία δημιουργεί στους μαθητές που δεν ανήκουν στην κυρίαρχη εθνοπολιτισμική ομάδα αφενός αισθήματα χαμηλής αυτοεικόνας και αφετέρου δυσπιστίας απέναντι στο κυρίαρχο εκπαιδευτικό σύστημα. Τα αισθήματα αυτά σταδιακά μπορούν να οδηγήσουν σε χαμηλή σχολική επίδοση, υιοθέτηση αρνητικών συμπεριφορών απέναντι στο σχολείο, αλλά και σχολική διαρροή.

Χαρακτηριστικά της πολιτισμικά ευαίσθητης διδασκαλίας
Κατ’ αντιστοιχία με την έννοια του διαπολιτισμικού ή διαπολιτισμικά ικανού εκπαιδευτικού έχει αναδειχθεί και ο όρος της πολιτισμικά ευαίσθητης διδασκαλίας. Σύμφωνα με την Gay (2000) ως πολιτισμικά ευαίσθητη μπορεί να χαρακτηρισθεί η διδασκαλία η οποία έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
Α. Σέβεται και αναδεικνύει την πολιτισμική ποικιλία της τάξης
Η πολιτισμικά ευαίσθητη διδασκαλία σέβεται και αναγνωρίζει τις πολιτισμικές παραδόσεις όλων των μαθητών ανεξαρτήτως της πολιτισμικής τους ταυτότητας. Οι πολιτισμικές παραδόσεις θεωρούνται σημαντικό στοιχείο της διδασκαλίας και συνδέονται με το περιεχόμενό της. Αυτό δεν γίνεται με τρόπο που ‘στιγματίζει’ τους διαφορετικούς μαθητές, αλλά αντίθετα με τρόπο που υποστηρίζει την ένταξή τους στη σχολική ομάδα και μόνο με την προϋπόθεση ότι οι μαθητές είναι σύμφωνοι με την δημόσια ανάδειξη της διαφορετικής πολιτισμικής τους ταυτότητας. Επομένως, αν ένας Ρομά μαθητής δεν θέλει να χαρακτηρίζεται με την συγκεκριμένη ταυτότητα, άρα ούτε και να κάνει αναφορές σε στοιχεία της κουλτούρας του, αυτό γίνεται σεβαστό από τον εκπαιδευτικό. Ο τελευταίος προσπαθεί να δημιουργήσει ένα γενικότερα πολιτισμικά φιλικό κλίμα στην τάξη που θα επιτρέπει στα παιδιά να μιλήσουν, όταν το θελήσουν και είναι τα ίδια έτοιμα, για την πολιτισμική τους ταυτότητα. Τέλος, η πολιτισμικά ευαίσθητη διδασκαλία είναι απαραίτητο αφενός να βοηθά τους μαθητές να στοχαστούν στις δικές τους πολιτισμικές αξίες και αναφορές και αφετέρου να επαναπροσδιορίσουν λανθασμένες και στερεοτυπικές απόψεις που σχετίζονται με τη γνώση των άλλων πολιτισμών
Β. Συνδέει τη διδασκαλία με το πολιτισμικό και οικογενειακό περιβάλλον των μαθητών
Το οικογενειακό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον των μαθητών αποτελεί μια εξαιρετική πηγή πολιτισμικών παραδόσεων και αναφορών που αξιοποιεί η πολιτισμικά ευαίσθητη διδασκαλία. Συγχρόνως, αυτή η προσέγγιση διδασκαλίας συνδέει τις θεωρητικές αναφορές με την κοινωνικοπολιτισμκή πραγματικότητα την οποία καθημερινά βιώνουν οι μαθητές. Ο σεβασμός, η ανταλλαγή και η αλληλεπίδραση ανάμεσα στις διαφορετικές πολιτισμικές παραδόσεις αποτελεί κεντρικό σκοπό της
πολιτισμικά ευαίσθητης διδασκαλίας. Είναι προφανές ότι η σύνδεση με το οικογενειακό και πολιτισμικό περιβάλλον των μαθητών γίνεται με διαδικασίες που σέβονται τις πολιτισμικές αξίες του παραπάνω περιβάλλοντος και μόνο με την προϋπόθεση ότι τα υποκείμενα που ανήκουν ή αντιπροσωπεύουν το παραπάνω περιβάλλον επιθυμούν και είναι έτοιμα να συνεργασθούν με το σχολικό περιβάλλον. Για την περίπτωση των Ρομά μαθητών πιθανόν να χρειαστεί περισσότερος χρόνος προετοιμασίας για την σύνδεση σχολικού και κοινωνικού περιβάλλοντος. Οι αρνητικές εμπειρίες της πλειονότητας των ενηλίκων Ρομά με το σχολείο συχνά λειτουργούν φοβικά και αγχογόνα για τους ίδιους, εμποδίζοντας κάποιες φορές την ανάπτυξη της συνεργασίας με το σχολείο.
Γ. Είναι ευρεία και πολυδιάστατη
Η πολιτισμικά ευαίσθητη διδασκαλία δεν ενδιαφέρεται μόνο για την υποστήριξη της πολιτισμικής ταυτότητας όλων των μαθητών, αλλά και για την σχολική τους επίδοση. Δίνει ισότιμες ευκαιρίες σε όλους τους μαθητές λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορετικές αφετηρίες από τις οποίες ο καθένας ξεκινά. Επομένως η πολιτισμικά ευαίσθητη διδασκαλία διαθέτει τα χαρακτηριστικά της διαφοροποιημένης διδασκαλίας. Για την περίπτωση πολλών μαθητών Ρομά είναι φανερό ότι οι συνθήκες ζωής και η κοινωνικοοικονομική κατάσταση των περισσότερων οικογενειών δεν προωθούν την συστηματική σχολική φοίτηση με αποτέλεσμα οι μαθητές Ρομά να εμφανίζουν πολλά γνωστικά κενά. Οι στρατηγικές της διαφοροποιημένης παιδαγωγικής σε συνδυασμό με το ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών μπορούν να βοηθήσουν στην κάλυψη των παραπάνω κενών και στην βελτίωση της αυτοεικόνας των συγκεκριμένων μαθητών. Γενικότερα, η πολιτισμικά ευαίσθητη διδασκαλία δεν ενδιαφέρεται μόνο για το περιεχόμενο της διδασκαλίας, αλλά και για τις σχέσεις μεταξύ των μαθητών, τις διδακτικές τεχνικές, τις μεθόδους αξιολόγησης.
Δ. Είναι ενδυναμωτική, μετασχηματιστική και απελευθερωτική
Παράλληλα με την γνωστική ανάπτυξη των μαθητών, η πολιτισμικά ευαίσθητη διδασκαλία ενδιαφέρεται για την βελτίωση της αυτοπεποίθησης και της αυτοεικόνας τους, παράγοντες που σχετίζονται άμεσα και με την αυτοπεποίθησή τους. Ειδικότερα για τους Ρομά μαθητές η ενδυνάμωση της αυτοπεποίθησης αποτελεί ένα βασικό στόχο
της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Μεταφέροντας συνήθως γενικότερες αρνητικές απόψεις για το σχολικό περιβάλλον, πολλοί Ρομά μαθητές έρχονται σε αυτό με τον φόβο και την συχνά ‘αυτοεκπληρούμενη προφητεία’ της αποτυχίας. Ένας από τους στόχους της εκπαίδευσης είναι να βοηθήσει, μέσα από τις κατάλληλες διαδικασίες τους μαθητές αυτούς, να αναπτύξουν θετική εικόνα για τον εαυτό τους ως μέλος της σχολικής ομάδας. Η πολιτισμικά ευαίσθητη διδασκαλία καλλιεργεί τον αναστοχασμό και την επιθυμία των μαθητών για δράση. Επίσης, στοχεύει στον μετασχηματισμό των αρνητικών αντιλήψεων και στάσεων των μαθητών απέναντι στην ετερότητα, εστιάζοντας στην υπέρβαση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων για τα μέλη εθνοπολιτισμικών και άλλων μειονοτήτων. Εντέλει η πολιτισμικά ευαίσθητη διδασκαλία βοηθά τους μαθητές να αποκτήσουν τη δική τους ‘φωνή’, να αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη και να οδηγηθούν σε πολιτισμική χειραφέτηση, με τον τρόπο που ο Φρέιρε (2007) δίνει περιεχόμενο στην έννοια της χειραφέτησης και απελευθέρωσης και εστιάζει στην ελευθερία να εκφράζει κανείς ελεύθερα την ταυτότητα του, χωρίς φόβο και άγχος, κάνοντας κριτική στις κατασκευασμένες απόψεις που συχνά η κυρίαρχη εκάστοτε ομάδα μεταφέρει ως μοναδικές και αυτονόητες ‘αλήθειες’.
Ανάμεσα στις καταλληλότερες διδακτικές τεχνικές για την ανάπτυξη της πολιτισμικά ευαίσθητης διδασκαλίας είναι οι ομάδες εργασίας, η αξιοποίηση των αφηγήσεων, οι μελέτες περίπτωσης και η μέθοδος project.

Υλικό από το σεμινάριο του ιεπ για τη διαφοροποιημένη διδασκαλία από την ενότητα “Η εκπαίδευση των Ρομά”
Πατήστε στην παρακάτω εικόνα

Εγχειρίδια για την Εκπαίδευση των Μαθητών/τριών Ρομά

1_Αναζήτηση και καταγραφή καλών πρακτικών από τον Ελληνικό και διεθνή χώρο σχετικών με τη διδασκαλία σε μαθητές-τριες Ρομά

Λήψη αρχείου

2_Δραστηριότητες ειδικά σχεδιασμένες για τη διδασκαλία σε μαθητές-τριες Ρομά

Λήψη αρχείου

3_Ανάπτυξη βιωματικών δραστηριοτήτων και υλικού ως προς τη διδασκαλία σε μαθητές-τριες Ρομά

Λήψη αρχείου

Σενάριο 1 Διαφοροποιημένης διδασκαλίας για την προσχολική αγωγή (Τσέλα)

Λήψη αρχείου

Σενάριο 2 Διαφοροποιημένης διδασκαλίας για το Δημοτικό (Τσέλα)

Λήψη αρχείου

Σενάριο 3 Διαφοροποιημένης διδασκαλίας για το Γυμνάσιο (Τσέλα)

Λήψη αρχείου

Σενάριο 4 Διαφοροποιημένης διδασκαλίας για το Λύκειο (Τσέλα)

Λήψη αρχείου

«Με αφορμή…Το δικό μας μεγάλο βιβλίο»

Η δράση «Με αφορμή… Το δικό μας μεγάλο βιβλίο» αφορούσε στην δημιουργία ενός πρωτότυπου βιβλίου το οποίο δημιούργησαν έφηβοι και έφηβες Ρομά, 14-18 ετών, που κατοικούν στην περιοχή του Δενδροποτάμου Θεσσαλονίκης. Τον σχεδιασμό, συντονισμό και εμψύχωση της δράσης έκανε ο εκπαιδευτικός κ. Άγγελος Χατζηνικολάου.
Το βιβλίο περιέχει αυθεντικά κείμενα που έγραψαν συλλογικά οι συμμετέχοντες/ουσες νέοι/ες Ρομά με αφορμή διάφορα παγκόσμια, εγχώρια, τοπικά, αλλά και προσωπικά γεγονότα. Εκτός από τα κείμενα, στο βιβλίο υπάρχουν ζωγραφιές, κολλάζ, χάρτες και άλλες παρεμβάσεις των συμμετεχόντων. Το πολυτροπικό αυτό υλικό εκδόθηκε από το πρόγραμμα «Εκπαίδευση Παιδιών Ρομά στις Περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης» και μπορεί κανείς να το βρει ολόκληρο στην ιστοσελίδα του προγράμματος: http://peroma.web.auth.gr/peroma/el/node/4
Αν και στην συγκεκριμένη δράση συμμετείχαν μόνο έφηβοι/ες Ρομά, επομένως δεν υπάρχουν στοιχεία διαπολιτισμικής αλληλεπίδρασης, είναι προφανές ότι αποτελεί
μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα δραστηριότητα για την προώθηση του γραμματισμού των Ρομά και ιδιαίτερα των νέων που έχουν από νωρίς διακόψει ή εγκαταλείψει την υποχρεωτική εκπαίδευση. Συγχρόνως, εκτός από τον γραμματισμό η δημιουργία του βιβλίου σε συνδυασμό με τις συζητήσεις που συνόδευσαν την δημιουργία του είναι προφανές ότι καλλιέργησε τον κριτικό στοχασμό, προωθώντας ένα πλαίσιο κριτικού γραμματισμού, αντίστοιχο με εκείνο που αναφέρει ο Φρέιρε.

Δείτε εδώ το υλικό που δημιουργήθηκε κατά την πρώτη φάση του προγράμματος

e-Βιβλιοθήκη

Πατήστε στην παρακάτω εικόνα για να επισκεφθείτε την βιβλιοθήκη

ΠΡΟΣΘΕΤΟ ΥΛΙΚΟ

Ο ύμνος των Ρομά

Οι στίχοι γράφτηκαν από τον Jarko Jovanović, ποιητή Ρομά από την πρώην Γιουγκοσλαβία, του οποίου μέλη της οικογενείας έχασαν τη ζωή τους στο Άουσβιτς κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η μουσική του ύμνου ονόματι Gelem, που σημαίνει «Πήγα», βασίζεται σε παραδοσιακή μελωδία των Ρομά.

Οι στίχοι του Gelem

Πήγα, περπάτησα σε δρόμους μακρινούς,
Συνάντησα Ρομά. ευτυχισμένους.
Ω! Ρομά, από πού προέρχεστε,
Με τις χαρούμενες σκηνές στο δρόμο;
Ω! Ρομά, ω νιάτα των Ρομά!

Κάποτε είχα μια οικογένεια μεγάλη,
Η Μαύρη Λεγεώνα των Ναζί τη δολοφόνησε…
Ελάτε μαζί μου, Ρομά από όλο τον κόσμο,
Για τους Ρομά έχουν ανοίξει δρόμοι…
Τώρα είναι η ώρα, σηκωθείτε Ρομά,
Θα ανεβούμε ψηλά- αρκεί να δράσουμε
Ω! Ρομά, ω νιάτα των Ρομά!

Άνοιξε, Θεέ, πόρτες λευκές στον ουρανό
Έτσι να δω, πού είναι οι άνθρωπoί μου;
Επιστρέψτε, περιηγηθείτε στους δρόμους
Περπατήστε με ευτυχισμένους Ρομά
Ω! Ρομά, ω νειάτα των Ρομά!

Σήκω Ρομά! Τώρα είναι η ώρα
Ελάτε μαζί μου, Ρομά από όλο τον κόσμο
Σκούρο μου πρόσωπο,
Μαύρα μου μάτια,
Σας θέλω σαν τα σταφύλια τα γλυκά
Ω! Ρομά, ω νιάτα των Ρομά!

Πολιτική της ΕΕ για την ένταξη των Ρομά

Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με την ανάγκη για ένα ισχυρότερο στρατηγικό πλαίσιο της ΕΕ, την περίοδο μετά το 2020, για τις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά και για την ενίσχυση του αγώνα κατά της αθιγγανοφοβίας (Φεβρουάριος 2019)

Έκθεση του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων: Γυναίκες Ρομά σε εννέα κράτη μέλη της ΕΕ

Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων – Μέτρα για τη υποστήριξη των γυναικών Ρομά

Έκθεση του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων: Ένα πρόβλημα που δεν έχει λυθεί: η αθιγγανοφοβία εμπόδιο στην ένταξη των Ρομά

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΙΤΛΟ:
«Κοινωνικός αποκλεισμός και εκπαίδευση των μαθητών Ρομά. Εκπαιδευτικές πρακτικές και σχολική πορεία του Δημοτικού Σχολείου Εξαμιλίων.»

Copyright © 2021 Αλωνιστιώτη Ελβίρα-Μαρία.

Αυτή η εργασία έχει άδεια χρήσης Creative Commons Αναφορά δημιουργού4.0.