kantonopou’s blog

Μετά τη Μεγάλη Συναπτή μπαίνουμε, στο τμήμα εκείνο της θείας λειτουργίας που είναι τα αντίφωνα. Η λέξη αντίφωνο σημαίνει τον τρόπο ψαλμωδίας, που από τους πρώτους κιόλας χρόνους της εκκλησίας μέχρι σήμερα είναι αντιφωνικός. Υπάρχουν δηλαδή δύο χοροί και διαδοχικά ψάλλουν ψαλμούς από το ψαλτήρι της Παλιάς Διαθήκης, επαναλαμβάνοντας μετά από κάθε στίχο μια σύντομη και περιεκτική φράση, το λεγόμενο εφύμνιο. « Ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου» και «Σώσον ημάς Υιέ Θεού». Αυτός ο τρόπος ψαλμωδίας, όπως φαίνεται, είναι πολύ αρχαίος στην εκκλησία και δείχνει την πνευματική ομορφιά της Ορθόδοξης λατρείας. Η αντιφωνική αυτή ψαλμωδία προσδίδει στη θεία λειτουργία μεγαλοπρέπεια και ένα θαυμάσιο και επιβλητικό άκουσμα. Όλος ο λαός του Θεού ψάλλει και υμνεί το θεό.

Τα αντίφωνα στην Θεία λειτουργία είναι τρία και έχουν σκοπό να μας προετοιμάσουν πνευματικά για το Μυστήριο της Θειας Ευχαριστίας. Πρέπει να πούμε ότι τα αντίφωνα παραλλάσσουν κατά τις Δεσποτικές τις Θεομητορικές εορτές και τις εορτές των Άγιων και οι στίχοι των ψαλμών που ψάλλονται έχουν σχέση με το περιεχόμενο της εορτής. Οι ψαλμικοί στίχοι προκηρύσσουν, αναγγέλλουν προφητικά την παρουσία του Θείου Λόγου στη γη. Σημαίνουν την πρώτη φάση του λυτρωτικού έργου του Χριστού, όταν ήταν παρών και ο κόσμος δεν τον γνώριζε. Σημαίνουν τον καιρό πριν τον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Τότε ο κόσμος χρειαζόταν τους προφήτες. Ο Ιωάννης ως Προφήτης και Πρόδρομος προετοίμαζε τον δρόμο για τον Μεσσία και τον υποδείκνυε στον κόσμο. Τα αντίφωνα στην αρχή της Θείας Λειτουργίας κάνουν το έργο του Βαπτιστή. Ετοιμάζουν το δρόμο του Χριστού. Μας καλούν να τον υποδεχτούμε.

Το κάθε αντίφωνο αρχίζει με μια ιερατική ευχή. Του πρώτου αντιφώνου η ευχή είναι η εξής: «Κύριε ο Θεός ημών, ου το κράτος ανείκαστον και η δόξα ακατάληπτος, ου το έλεος αμέτρητον και η φιλανθρωπία άφατος. Αυτός Δέσποτα κατά την ευσπλαχνίαν σου, επίβλεψον εφ’ ημάς και επί τον άγιον οίκον τούτον και ποίησον μεθ’ ημών και των συνευχομένων ημίν πλούσια τα ελέη σου και τους οικτιρμούς σου». Δηλαδή « Κύριε Θεέ μας, τη δύναμη σου δεν είναι τρόπος να την φανταστούμε και τη δόξα σου δεν μπορούμε να την καταλάβουμε, η αγάπη σου είναι αμέτρητη και η φιλανθρωπία σου δε λέγεται. Ρίξε Δέσποτα, το βλέμμα σου επάνω μας και σε τούτον εδώ τον άγιο ναό και δείξε σε μας και σε αυτούς που προσεύχονται μαζί μας πλούσια την αγάπη σου και την συμπόνια σου». Στην αρχή της ευχής αναγνωρίζουμε και ομολογούμε το μεγαλείο και την δύναμη του θεού και στην συνέχεια επικαλούμαστε την ανέκφραστη φιλανθρωπία του και το αμέτρητο έλεός του. Η φιλανθρωπία και το έλεος του θεού είναι πέρα από τα ανθρώπινα μέτρα, αμέτρητη και φυσικά δεν υπάρχουν ανθρώπινα λόγια να την περιγράψει κανείς, είναι ανέκφραστη.

Η κάθε ιερατική ευχή καταλήγει σε μια εκφώνηση, σε μια πρόταση δηλαδή που ο λειτουργός ιερέας τη λέει εκφώνως, πιο δυνατά. Όλες οι εκφωνήσεις είναι μια δοξολογία προς την Αγία Τριάδα, όπως τώρα η εκφώνηση της πρώτης ευχής της θειας λειτουργίας. « Ότι πρέπει σοι πάσα δοξα, τιμή και προσκύνησις τω Πατρί και τω Υιώ και τω Αγίω Πνεύματι, νυν και αει και εις τους  αιώνας των αιώνων». «Γιατί πρέπει πραγματικά δόξα και τιμή και προσκύνηση στον Πατέρα τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα τώρα και πάντοτε και στους ατελεύτητους αιώνες». Όπως φαίνεται οι ευχές ολόκληρες έχουν ένα νόημα, το οποίο δε πρέπει να χάνεται. Αποτελούν ανακεφαλαίωση των αιτημάτων του λαού που προηγούνται και το περιεχόμενό τους είναι προσευχή στον Θεό για το λαό του. Επομένως αφορούν άμεσα όλη τη σύναξη. Γι’ αυτό  καλό είναι, όπως είπαμε την προηγούμενη Κυριακή, να λέγονται στη θέση τους, έτσι ώστε και η τάξη να τηρείται και η ουσία να μη χάνεται.

Στην εκφώνηση του ιερέα οι ψάλτες απαντούν με το Αμήν και αρχίζουν να ψάλλουν το πρώτο αντίφωνο. Παλιότερα τα αντίφωνα ήταν ολόκληροι ψαλμοί, τώρα όμως ψάλλονται μόνο τρεις ψαλμικοί στίχοι και σε κάθε στίχο ακολουθεί όπως είπαμε το εφύμνιο. Το πιο γνωστό εφύμνιο που ακούμε σε κάθε θεία λειτουργία είναι το «ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου Σώτερ σώσον ημάς». «κάνε Χριστέ μας που είσαι ο σωτήρας μας, κάνε να πετύχουμε τη σωτηρία μας με τις πρεσβείες της Θεοτόκου». Ζητούμε τη μεσιτεία της Θεοτόκου. Και η Παναγία μας που είναι η μητέρα του Χριστού αλλά και μητέρα όλων μας εύχεται και η ευχή της εισακούεται από τον Υιό και Θεό της για τη δική μας σωτηρία, την ένωση μας δηλαδή με τον Θεό, η οποία οφείλεται στην αρετή , τη χάρη και την ελεύθερη συγκατάθεση της Θεοτόκου να γίνει η μητέρα του Θεού. Δεν ξεχνάμε,αγαπητοί μου αδελφοί, τώρα που είμαστε στην αρχή της θείας λειτουργίας να καλέσουμε την υπεραγία Θεοτόκο να μας βοηθά και να πρεσβεύει στην προσευχή μας, έτσι ώστε να αξιωθούμε να τελέσουμε τη θεία λειτουργία, έργο που είναι μοναδικό προνόμιο που έδωσε ο Θεός στον άνθρωπο, γιατί ούτε οι άγγελοι δε μπορούν να τελέσουν τη θεία λειτουργία, και να αξιωθούμε ακόμη να κοινωνήσουμε των Αχράντων Μυστηρίων. Αμήν

Εκ της Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης

Κ. Μ.