kantonopou’s blog

 Του Γιώργου Πιπερόπουλου, καθηγητή του Πανεπιστημίου Μακεδονίας

Τι ακριβώς σημαίνει ο όρος “αλλοτρίωση” ή “αποξένωση” του ατόμου που ζει, λειτουργεί, εργάζεται και δημιουργεί ως μέλος μιας σύγχρονης τεχνολογικά και αναπτυγμένης αστικοβιομηχανικής κοινωνίας;

Σταχυολογώντας από την πλούσια στο θέμα αυτό βιβλιογραφία των κοινωνικών επιστημών, μπορούμε να προσδιορίσουμε πέντε πιθανές ερμηνείες του όρου “αλλοτρίωση” ή “αποξένωση”. Συγκεκριμένα μπορεί να σημαίνει “αποδυνάμωση” ή “έλλειψη νοημάτων”, ακόμη “έλλειψη αρχών ή ανομία”, επίσης “απομόνωση ή μοναξιά” και, τελικά, “αποξένωση από τον ίδιο μας τον εαυτό”.

H αλλοτρίωση ως αποδυνάμωση ξεκίνησε από το έργο του Μαρξ και συνεχίζεται σήμερα. Στη μαρξιστική θεωρία, το εργαζόμενο άτομο αισθάνεται αλλοτριωμένο μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα, διότι αποτελεί μια ασήμαντη, για τον επιχειρηματία-καπιταλιστή, μονάδα και δεν του επιτρέπεται να συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων, ακόμη και όταν αυτές αφορούν άμεσα την τύχη και το μέλλον του.

Η αλλοτρίωση ως κατάσταση όπου το άτομο υποφέρει από έλλειψη νοημάτων αφορά το γεγονός ότι στη σύγχρονη αστικοβιομηχανική κοινωνία το μεμονωμένο άτομο αδυνατεί να κατανοήσει τις γοργά εναλλασσόμενες διαδικασίες, να αξιολογήσει και να εκτιμήσει σωστά όσα συμβαίνουν γύρω του.

Η αλλοτρίωση ως κατάσταση ανομίας ή έλλειψης αρχών πηγάζει από το έργο του Ντιρκέμ. Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, η ραγδαία κοινωνική αλλαγή φέρνει το άτομο αντιμέτωπο με καταστάσεις στις οποίες οι ψυχοκοινωνικοί κανόνες του παιχνιδιού έχουν χάσει την ισχύ τους, τα παραδοσιακά πρότυπα συμπεριφοράς έχουν πάψει να καθορίζουν το πλαίσιο των διαπροσωπικών σχέσεων και το άτομο λειτουργεί σε κατάσταση σύγχυσης.

Η αλλοτρίωση ως απομόνωση ή μοναξιά αναφέρεται στα έντονα συναισθήματα του κατοίκου μιας σύγχρονης αστικοβιομηχανικής μητρόπολης που, αν και περιστοιχίζεται από μυριάδες συνανθρώπους στον χώρο εργασίας, στην πολυκατοικία, στους δρόμους και στα λεωφορεία, αισθάνεται απομονωμένος, υποφέρει από έντονα συναισθήματα μοναξιάς.Τελικά, η αλλοτρίωση ως αποξένωση από τον ίδιο μας τον εαυτό ταυτίζεται με την απώλεια του νοήματος της εργασίας μας, καθώς στην παραγωγική διαδικασία το άτομο προσθέτει με τον μόχθο της καθημερινής οκτάωρης εργασίας του ένα πολύ μικρό κομμάτι στο τελικό προϊόν που δεν εντοπίζεται εύκολα.

Η σύγχρονη τεχνολογία μαζικής παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών, βασισμένη στην ορθολογιστική κατανομή του ανθρώπινου δυναμικού, των μηχανημάτων παραγωγής και του κεφαλαίου, αφαίρεσε από τον μεμονωμένο εργαζόμενο την άντληση ικανοποίησης από την εργασία, από τη δουλειά του, που συνήθως ερχόταν ως αποτέλεσμα της ολοκλήρωσης μιας πράξης, το αποτέλεσμά της οποίας ήταν χειροπιαστό: ένα ζευγάρι παπούτσια, ένα βάζο, κάποιο, οποιοδήποτε, χειροπιαστό αντικείμενο…

Μία από τις περισσότερο δραματικές διαστάσεις της αλλοτρίωσης του σύγχρονου ανθρώπου είναι η γέννηση και η εκδήλωση της ψυχοκοινωνικής απάθειας, δηλαδή της παθητικής αποδοχής του γεγονότος ότι τα μεμονωμένα άτομα αδυνατούμε να επηρεάσουμε τις διαδικασίες που χαρακτηρίζουν το κοινωνικό σύστημα.

 Η απάθεια του Νεοέλληνα -όχι μόνο του κατοίκου της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης αλλά και των μικρών επαρχιακών πόλεων- διαφαίνεται και σε κρούσματα ψυχοκοινωνικής παθολογίας, όπως είναι η αύξηση της απρόσωπης και βάρβαρης μικρομεσαίας εγκληματικότητας, αλλά και η ακραία, δραματική περίπτωση, κατά την οποία κάποιος μοναχικός συγκάτοικος στην πολυκατοικία μας πεθάνει και χρειάζεται να μυρίσει το πτώμα του, για να αντιληφθούμε οι υπόλοιποι -δήθεν γείτονες- ότι για τον άγνωστο αυτόν συνάνθρωπό μας έκλεισε η παρένθεση μιας ζωής… 

Πηγή:http://www.makthes.gr/index.php?name=News&file=article&sid=51767