kantonopou’s blog

 Η ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΗ ΚΑΡΥΔΗ

Η ΒΙΑΙΗ ανθρώπινη συμπεριφορά συνδέεται με την κοινωνική δομή και την καθημερινή αλληλεπίδραση που (ανα)παράγει κώδικες αξιών και συμπεριφοράς. Η κοινωνική αποδιοργάνωση και η περιβαλλοντική υποβάθμιση, η ένταξη σε στενές ομάδες με αντικοινωνικό αξιακό προσανατολισμό, η υπεράσπιση της ανδρικής ταυτότητας στο δρόμο και η συμβολική «εδαφική κυριαρχία» (π.χ. συμμορίες εφήβων), η συμμετοχή σε ένα βίαιο υποπολιτισμικό κανονιστικό σύστημα (όπως π.χ. η βεντέτα) διαμορφώνουν το πλαίσιο για την έκλυση βίας από κάποια άτομα, υπό συγκεκριμένες συνθήκες και προϋποθέσεις.

Αυτές οι διαδικασίες επηρεάζουν κυρίως τους νέους προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. Διαμορφώνεται ένας μηχανισμός «ηθικής ουδετεροποίησης» που επιτρέπει στο δράστη να αγνοήσει την κοινωνική απαξία της συγκεκριμένης πράξης και να «δικαιολογήσει» στη συνείδησή του και το άμεσο περιβάλλον τη βίαιη ενέργεια, την οποία υπό άλλους όρους ο ίδιος θα αποδοκίμαζε. Ένα βίαιο συμβάν μπορεί – το ίδιο να είναι αποδεκτό ή μη αποδεκτό, νόμιμη ενέργεια ή παράνομη, ανάλογα με τον χαρακτηρισμό του από τους φορείς του επίσημου κοινωνικού ελέγχου, αλλά και τις αντιλήψεις και προσλήψεις των κοινωνικών υποκειμένων. Στην πρόσκτηση μιας «βίαιης ταυτότητας» επενεργούν αποφασιστικά οι κυρίαρχες πολιτισμικές αξίες.

Τη συντριπτική πλειοψηφία των εγκλημάτων βίας διαπράττουν άνδρες που ανήκουν στην ηλικιακή κατηγορία 20-45 ετών. Αυτό έχει σχέση με την ανδροκρατική κοινωνία και την επιβεβαίωση του αντίστοιχου ρόλου και της ανδρικής ταυτότητας. Η κοινωνική κατασκευή του ανδρισμού εμπεριέχει τη βία ως καταξίωση και ως έπαθλο. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πάλη μεταξύ ανδρών είναι άθλημα στους Ολυμπιακούς Αγώνες, ενώ η πάλη γυναικών αποτελεί περίπου πορνοθέαμα. Σύμφωνα με τους επίσημους στατιστικούς δείκτες της τελευταίες δεκαπενταετίας για τα κακουργήματα της ανθρωποκτονίας με πρόθεση και του βιασμού, διαπιστώνεται μια αρκετά ομαλή καμπύλη αυξομείωσης.

Η συμμετοχή των ανηλίκων στη συνολική εγκληματικότητα κυμαίνεται σε ποσοστό 5-6%. Κυρίως όμως, πρόκειται για παραβιάσεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας που αποτελούν τη μεγάλη πλειοψηφία της παραβατικής συμπεριφοράς των ανηλίκων στη χώρα μας (Ελλάδα).

Τα σοβαρά εγκλήματα βίας, όπως η ανθρωποκτονία με πρόθεση, η σοβαρή σωματική βλάβη, ο βιασμός, με δράστες ανήλικους παραμένουν απόλυτα και συγκριτικά σε αρκετά χαμηλό επίπεδο. Παρά ταύτα, διαπιστώνεται κατά την τελευταία δεκαετία μια – έστω ήπια – αυξητική τάση, όπως παρατηρείται και μείωση του μέσου ηλικιακού δείκτη των ανήλικων παραβατών. Ο ρόλος των ΜΜΕ, ιδιαίτερα των τηλεοπτικών, σχετίζεται με το φαινόμενο.

Τα ερευνητικά ευρήματα καταλήγουν ότι η πολύωρη καθήλωση του δέκτη τηλεοπτικής εικόνας χαλαρώνει την ενεργό συνείδηση και διαμορφώνει έναν φανταστικό κόσμο που επιβάλλεται ως ρεαλιστικός στον τηλεθεατή. Επιπλέον, η έκθεση των παιδιών στη συνεχώς αυξανόμενη τηλεοπτική βία συνδέεται έμμεσα με την αύξηση της επιθετικότητας, καθώς το παιδί εξοικειώνεται με το φαινόμενο και εκλαμβάνει τη βία ως μέσον κοινωνικοποίησης. Το «αθέατο παγόβουνο» της ενδο-οικογενειακής βίας συντελεί στο φαινόμενο.

Ταυτόχρονα στη σημερινή κοινωνία της ύστερης νεωτερικότητας, παρατηρείται το οξύμωρο της διάχυσης βίας στην καθημερινότητα, παρά το γεγονός ότι εν γένει οι κοινωνικές ανοχές έναντι βίαιων προσβολών έχουν σημαντικά μειωθεί. Η γενίκευση της οικονομικής και κοινωνικής ανασφάλειας, μαζί με την κυριαρχία του καταναλωτισμού και του ατομικισμού, διαμορφώνουν μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα βίαιων αντιδράσεων σε πραγματικό και συμβολικό επίπεδο. Το αποτέλεσμα είναι η διάσπαση του κοινωνικού ιστού, όπως φαίνεται από τη συμπεριφορά των οδηγών στο δρόμο και τις σχέσεις των ενοίκων στις πολυκατοικίες, μέχρι τη διάθεση των πολιτών για αυτοδικία, που ορισμένες φορές λαμβάνει ακραίες μορφές. Οι έφηβοι προφανώς επηρεάζονται αποφασιστικά από τα πρότυπα που κυριαρχούν. Ταυτόχρονα, όμως, το διαχρονικά περιπετειώδες πνεύμα των νέων, η φυσική περιέργεια της ηλικίας, η τάση προς αναζήτηση συγκινήσεων και εμπειριών, οδηγεί στην παραβίαση των κανόνων, χωρίς όμως να υποδηλώνει τη συγκρότηση ενός αντικοινωνικού χαρακτήρα ή την προσχώρηση σε κώδικες αντικοινωνικών αξιών και συμπεριφοράς.

Υπάρχει ανάγκη για τη συγκρότηση δομών στην κατεύθυνση της προαγωγής της αλληλεγγύης (π.χ. αναζωογόνηση του δημόσιου χώρου και διεκδίκησή του από τους πολίτες, προληπτική αστυνόμευση στη γειτονιά, διαδικασίες διαιτητικού χαρακτήρα). Ένα σχέδιο πρωτοβουλιών που θα αναγνωρίζει και θα υλοποιεί την κοινωνική ευθύνη για το δυσλειτουργικό φαινόμενο της ενδοκοινοτικής βίας. Η καλλιέργεια της τόσο ελληνικής έννοιας του «φιλότιμου» είναι δυνατή και αφορά πρωτίστως την ομαλή κοινωνικοποίηση των εφήβων και των νέων.

*Ο Βασίλης Καρύδης είναι αναπληρωτής καθηγητής Εγκληματολογίας στο τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής Πανεπιστημίου Πελοποννήσου

Τι λέει ο Αριστοτέλης στη «Ρητορική» του

Ο Αριστοτέλης στη «Ρητορική» του είχε επισημάνει ότι οι νέοι «έχουν ροπή προς την οργή, παραφέρονται εύκολα και ακολουθούν εκείνο που αποφάσισαν πάνω στο θυμό τους, χωρίς να μπορούν να συγκρατηθούν […] Αλήθεια, υπερβάλλουν σε όλα. Αγαπούν υπερβολικά, μισούν υπερβολικά και το ίδιο συμβαίνει και για όλες τις άλλες πράξεις τους […] Αν συμβεί να διαπράξουν κάποιο αδίκημα, αυτό οφείλεται στην αυθάδεια και όχι σε κακία». Η επιστημονική έρευνα έχει δείξει ότι για τη συντριπτική πλειοψηφία των παραβατικών εφήβων, αυτή η συμπεριφορά εγκαταλείπεται μετά την ενηλικίωση και την ένταξη στην παραγωγική διαδικασία και τη συμμετοχή στους κοινωνικούς θεσμούς. Αντίθετα, όσοι είχαν εμπλοκή με το σύστημα της ποινικής καταστολής, συχνά εσωτερικεύουν το στίγμα και υιοθετούν μια «εγκληματική καριέρα» ως στάση ζωής. Υπό την έννοια αυτή, η λεγόμενη «μεταχείριση» των παραβατικών ανηλίκων αποκτά κρίσιμη σημασία, καθώς η όποια δυσλειτουργία των προβλεπόμενων θεσμών συνεπάγεται σοβαρό κοινωνικό κόστος.

«ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ»- Κυριακή, 24 Ιανουαρίου 2010