kantonopou’s blog

του Πρωτ. π. Θωμά Βαμβίνη

Ο Αύγουστος είναι ο μήνας της Παναγίας, ένας μήνας πλούσιος σε θεομητερικό υμνογραφικό υλικό, στο οποίο μπορεί κανείς να δη αποτυπωμένη την θεολογία της Εκκλησίας μας, αλλά και την ζωή και τα βάσανα του κόσμου.Γιορτάζουμε την Παναγία, την αιτία της χαράς, από την καρδιά της οποίας διήλθε η ρομφαία του σταυρού.

Ο άγιος Νικόδημος ο αγιορείτης, συνοψίζοντας την διδασκαλία των αγίων Πατέρων, γράφει: “όλος ο νοητός και αισθητός κόσμος έγεινε δια το τέλος τούτο, ήτοι την κυρία Θεοτόκον”.

Γι’ αυτό ο Ιωσήφ ο Βρυέννιος, “ο σοφός και θεολογικώτατος” κατά τον άγιο Νικόδημο, την ονομάζει “άνθος” όλης της δημιουργίας· γράφει: “παντός δε γένους ημών και πάσης ανθρώπων φυλής, απάντων αιώνων και πασών των ωρών, το άνθος μεν η Δέσποινα Θεοτόκος, ο ωραιότατος δε καρπός (λέγω δε κατά το ανθρώπινον) ο Υιός εστίν αυτής ο μονογενής”.

Το χαρακτηριστικό όμως της υμνογραφίας του Αυγούστου – πιο ειδικά του Δεκαπενταυγούστου – είναι η σύνδεση της θεολογίας με τα βάσανα του κόσμου, την πάλη με τα καθημερινά προβλήματα, τις σωματικές και τις ψυχικές ασθένειες, τους πειρασμούς των δαιμόνων. Υπάρχει η παράδοξη σύνδεση απόγνωσης και ελπίδας, που επιτυγχάνεται μέσα στην ατμόσφαιρα της πίστεως και της θεολογίας της Εκκλησίας. Αυτό γίνεται κυρίως στις γνωστές ακολουθίες της Μικρής και της Μεγάλης Παράκλησης.

Θα ήθελα πιο ειδικά να αναφερθώ στην Μεγάλη Παράκληση και τον ποιητή της, η οποία ψάλλεται συνήθως μόνο κατά τον Δεκαπενταύγουστο, ενώ η Μικρή σε κάθε περίσταση καθ’ όλο το έτος.

Η Μεγάλη Παράκληση είναι ένα ποίημα που εκφράζει την καρδιά του γένους μας. Ποιητής της είναι ο αυτοκράτορας της Νικαίας Θεόδωρος Δούκας Λάσκαρης (1222-1258).

Ο Θεόδωρος Δούκας Λάσκαρης έζησε σε μια εποχή πολύ κρίσιμη για το Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος από στρατιωτικής, πολιτικής και πολιστικής απόψεως. Ήδη από το 1204 οι Φράγκοι είχαν καταλάβει την Κωνσταντινούπολη. Οι Βούλγαροι είχαν επεκτατικές βλέψεις στις περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης. Τα σύνορα της αυτοκρατορίας της Νικαίας στην Μικρά Ασία με τον Σουλτάνο του Ικονίου και τις κτήσεις των Φράγκων ήθελαν ιδιαίτερη προσοχή και επιτήρηση. Επίσης, η σκέψη να ζητηθή η βοήθεια του Πάπα, με κάποια “θεολογικά” ανταλλάγματα, προκειμένου να επιτευχθή η ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης, ήταν ένας ισχυρός πειρασμός για την πίστη.

Στην τετραετή βασιλεία του ο Θεόδωρος, παρά το νεαρό της ηλικίας του (πέθανε 36 ετών), έδειξε εξαιρετικά ηγετικά προσόντα. Κατάφερε να συνδυάση την έντονη και πετυχημένη πολεμική δράση με φιλοπρόοδη κοινωνική πολιτική. Στον τομέα, επίσης της εκπαίδευσης έδειξε μεγάλο και έμπρακτο ενδιαφέρον· ίδρυσε βιβλιοθήκες και σχολεία. Και μέσα σε όλα αυτά, παρουσίασε αξιόλογη συγγραφική παραγωγή· έγραψε φιλοσοφικές και θεολογικές μελέτες. Ήταν απ’ τους σοφότερους άνδρες της εποχής του. Η μεγάλη του σοφία, όμως, που δεν συνδέεται μόνο με την ανάπτυξη και εκλέπτυνση της διανοίας, αλλά και με την ψυχολογική και πνευματική ωρίμανση του ανθρώπου, φαίνεται στον κανόνα της Μεγάλης Παράκλησης.

Αυτό μπορούμε να το δούμε σε τρία σημεία:

Πρώτο, δεν διστάζει ο δυνατός ηγέτης να εκφράση την αδυναμία και την απόγνωσή του, να την βάλη στα χείλη του λαού ως ύμνο και προσευχή και να την φέρη μπροστά στη Θεοτόκο. “Καταιγίς με χειμάζει των συμφορών, Δέσποινα, και των λυπηρών τρικυμίαι καταποντίζουσι, αλλά προφθάσασα, χείρά μοι δός βοηθείας, η θερμή αντίληψις και προστασία μου”.

Δεύτερο, η απόγνωσή του για τον εαυτό του και για όλα τα ανθρώπινα είναι ριζική. Κατάλαβε ότι δεν μπορεί να ελπίζει σε τίποτε το κτιστό: “Απορήσας εκ πάντων, οδυνηρώς κράζω σοι…”. “Και που λοιπόν άλλην ευρήσω αντίληψιν; που προσφύγω; που δε και σωθήσομαι; τίνα θερμήν έξω βοηθόν, θλίψεσι του βίου και ζάλαις οίμοι! κλονούμενος;…”. Οι “ζάλες του βίου” συνδέονται με την αίσθηση του εσωτερικού σκοτασμού. Οι λύπες δεν είναι πάντα εξωτερικές· είναι και νέφη εσωτερικά: “Τα νέφη των λυπηρών εκάλυψαν την αθλίαν μου ψυχήν και καρδίαν, και σκοτασμόν εμποιούσι μοι, Κόρη…”. Γνωρίζει τον πυρήνα του κακού που είναι το εσωτερικό σκότος, το οποίο αιχμαλωτίζει την ψυχή στις βιωτικές μέριμνες και επιτρέπει στους λογισμούς να κατατρυπούν σαν βέλη την ψυχή. “Εκύκλωσαν αι του βίου με ζάλαι, ώσπερ μέλισσαι κηρίον Παρθένε, και την εμήν κατασχούσαι καρδίαν, κατατιτρώσκουσι βέλει των θλίψεων…”.

Τρίτο, η απελπισία του για τον εαυτό του και τα ανθρώπινα συνδέεται με την ελπίδα του στο Θεό και την πρεσβεία της Θεοτόκου. Η ελπίδα του, μάλιστα, στην βοήθεια της Θεοτόκου έχει θεολογική τεκμηρίωση και βάση. “Αληθή Θεοτόκον, ομολογώ Δέσποινα, σε την του θανάτου το κράτος εξαφανίσασαν…”. “Χαίρε, θρόνε, πυρίμορφε Κυρίου, χαίρε, θεία και μανναδόχε στάμνε· χαίρε, χρυσή λυχνία, λαμπάς άσβεστε· χαίρε, των παρθένων δόξα και μητέρων ωράϊσμα και κλέος”. Είναι η μητέρα και παρθένος που έγινε πυρίμορφος θρόνος του Κυρίου, “τεκούσα, όπως λέει σε άλλο τροπάριο, το φως”, γι’ αυτό μπορεί και φωταγωγεί τους “σκοτεισθέντας νυκτί αμαρτημάτων”.

Αυτό είναι το ήθος και η πνευματικότητα του αυτοκράτορος της Νικαίας Θεοδώρου Δούκα του Λάσκαρη, αλλά και ο πολιτιστικός πυρήνας του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους.

Στο κέντρο της ανατολικής Ρωμηοσύνης ήταν η Θεολογία, που περιελάμβανε την ορθή διατύπωση της πίστεως και την ασκητική μέθοδο θεραπείας της ψυχής του ανθρώπου. Κυριαρχείτο από την γόνιμη σύνδεση της απελπισίας από όλα τα ανθρώπινα, με την απόλυτη ελπίδα στο Θεό και την πρεσβεία της Θεοτόκου και των Αγίων. Αυτό το πνεύμα ζη και σήμερα στον ορθόδοξο λαό, αλλά δεν είναι στο προσκήνιο.

Στο προσκήνιο των εξελίξεων κυριαρχεί ο υπερήφανος νους του επιστήμονα και του τεχνοκράτη. Κέντρο της πολιτικής και της κοινωνικής ζωής έγινε η οικονομία και τα κοινωνικοπολιτικά συστήματα και την θεραπεία της “ταλαιπώρου” ψυχής ανέλαβε η ψυχανάλυση, η οποία, σύμφωνα με τον Σεβ Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιερόθεο, δεν έχει οντολογία για την ψυχή.

ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ – ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1998