ΤΑΦΗ Ή ΚΑΥΣΗ ΝΕΚΡΩΝ;
Συγγραφέας: kantonopou στις 26 Δεκεμβρίου, 2008
Τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν στη χώρα μας οι φωνές που ζητούν την θεσμοθέτηση της καύσης των νεκρών. Υπάρχουν πληροφορίες ότι προωθείται προς ψήφιση στη βουλή σχετικό νομοσχέδιο που αφορά στο θέμα αυτό, για να ρυθμίσει νομοθετικά το ζήτημα και στη χώρα μας. Συχνά διαβάζουμε στις εφημερίδες και ακούμε από τα ραδιόφωνα και τις τηλεοράσεις να αναπτύσσονται διάφορες απόψεις.
Οι υποστηρικτές μάλιστα της καύσης των νεκρών εκφράζουν και τις διαμαρτυρίες τους για την καθυστέρηση της εφαρμογής του μέτρου στην Ελλάδα και πιέζουν προς την κατεύθυνση αυτή την πολιτεία, επικαλούμενοι διάφορους λόγους και επιχειρήματα κυριότερα των οποίων είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα, λόγοι υγείας, οικονομικοί λόγοι, σεβασμός των παραδόσεων των αλλοθρήσκων και αλλογενών που κατοικούν στη χώρα μας κ ά.
Απέναντι στο μεγάλο αυτό θέμα ποια είναι η θέση των Ορθόδοξων χριστιανών; Είμαστε υπέρ του ενταφιασμού ή της καύσης των νεκρών; Ή είμαστε αδιάφοροι;
Με το ζήτημα αυτό έχουν ασχοληθεί κατά καιρούς πολλοί και υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία στην οποία μπορεί κάποιος να ανατρέξει και να ενημερωθεί πλήρως.
Στο σημείωμά μου αυτό θέλω να εκφράσω συνοπτικά μερικές μόνο σκέψεις και απόψεις για να ενημερωθούμε, να προβληματιστούμε και να τοποθετηθούμε ως ορθόδοξοι χριστιανοί για το ζήτημα αυτό. Προτού επιχειρήσουμε να δώσουμε οποιαδήποτε απάντηση στο ερώτημα ταφή ή καύση νεκρών θα ήταν σκόπιμο να κάνουμε μια πολύ σύντομη ιστορική αναδρομή για να δούμε τη συμπεριφορά και τη στάση που είχαν στους νεκρούς τους οι κυριότεροι λαοί από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ώστε να έχουμε πληρέστερη και πιο ολοκληρωμένη εικόνα.
1.Η ταφή των νεκρών στην Αρχαιότητα
Οι αρχαιότεροι τρόποι φροντίδας των νεκρών, πλην ελάχιστων περιπτώσεων είναι δύο: ο ενταφιασμός στη γη και η καύση. Ειδικότερα: Οι Ινδοί ενώ αρχικά είχαν και τους δυο τρόπους με την πάροδο του χρόνου κράτησαν μόνο την καύση γιατί πίστευαν ότι έτσι ευκολύνεται η ένωση της ψυχής με τα ουράνια σώματα. Αντίθετα με τους Ινδούς οι Κινέζοι έθαβαν τους νεκρούς και διατηρούσαν οικογενειακούς τάφους. Οι αρχαίοι Κέλτες συνέθαβαν με το νεκρό και αντικείμενα κοινής χρήσης και χρήματα, ενώ οι παλιοί Γερμανικοί λαοί έκαιγαν τους νεκρούς. Οι Ρωμαίοι εκτός του ενταφιασμού χρησιμοποιούσαν και την καύση του σώματος. Μεταξύ των Ρωσικών λαών ήταν διαδεδομένοι και οι δύο τρόποι. Οι Σκύθες έθαβαν τους νεκρούς και κυρίως τους βασιλιάδες αφού προηγουμένως τους αφαιρούσαν τα σπλάχνα, γέμιζαν το χώρο τους με αρώματα και βότανα και τους άλειφαν εξωτερικά με κερί. Στη Λατινική Αμερική οι Αζτέκοι του Μεξικού και οι Ίνκας του Περού ενταφίαζαν τους νεκρούς αφού προηγουμένως ταρίχευαν τα νεκρά σώματα. Οι Αιγύπτιοι αφού ταρίχευαν τους νεκρούς τους ενταφίαζαν μετά σε ορισμένους τόπους. Πίστευαν ότι η ψυχή ζει και μετά το θάνατο, αρκεί να διατηρηθεί το σώμα και να μη διαλυθεί. Στους Ασσύριους και τους Βαβυλώνιους επικρατούσε ο ενταφιασμός του νεκρού σώματος. Εθεωρείτο μάλιστα εσχάτη εξαθλίωση και δυστύχημα μεγάλο το να μείνει ο νεκρός άταφος. Οι λαοί της Μ. Ανατολής χρησιμοποιούσαν ως μοναδικό τρόπο φροντίδας του νεκρού την ταφή. Στην Ελλάδα ο αρχαιότερος τρόπος φροντίδας των νεκρών ήταν η ταφή, η οποία αποτελούσε ύψιστο θρησκευτικό καθήκον. Ήταν μεγάλη προσβολή για τον αρχαίο Έλληνα απέναντι στο νεκρό η μη απόδοση της τιμής του ενταφιασμού. Αντίληψη που επικρατεί μέχρι σήμερα. Η παράλειψη του ενταφιασμού του νεκρού ήταν βαρύ έγκλημα, γι αυτό και η Αντιγόνη αψήφησε κάθε κίνδυνο προ του ιερού καθήκοντος να ενταφιάσει τον αδελφό της. Τις τιμές του ενταφιασμού στερούνταν μόνο οι προδότες, οι ιερόσυλοι, οι αυτόχειρες, οι εγκληματίες και οι τύραννοι. Σε καιρό πολέμου η ταφή των νεκρών στρατιωτών αποτελούσε δείγμα ευσέβειας, ενώ η εγκατάλειψή τους στο πεδίο της μάχης εθεωρείτο έγκλημα για το οποίο οι υπεύθυνοι ετιμωρούντο με θάνατο. Μετά το τέλος της μυκηναϊκής εποχής και την κάθοδο των Δωριέων στον Ελλαδικό χώρο, εμφανίζεται η καύση των νεκρών.
Από τότε χρησιμοποιούνται και οι δυο τρόποι μέχρι την εξάπλωση του χριστιανισμού οπότε κυριαρχεί και γενικεύεται ο ενταφιασμός του νεκρού σώματος στη γη. Η καύση των νεκρών στην Ελλάδα ίσχυσε περιστασιακά (κυρίως σε περιόδους πολεμικών γεγονότων, επιδημιών, μεγάλων θεομηνιών και σε κάποιες άλλες περιπτώσεις). Την πολυμορφία που επικρατούσε στους διάφορους λαούς ως προς την αντιμετώπιση του νεκρού σώματος μετά την εξάπλωση του χριστιανισμού τη διαδέχτηκε η ομοιομορφία. Στις χώρες της Μεσοποταμίας της Μ. Ανατολής, της Ευρώπης, στην Ελλάδα και στην Αίγυπτο γενικεύτηκε ο ενταφιασμός, ενώ στις χώρες που κυριάρχησε ο Ινδουισμός επικράτησε η καύση.
2. Η θέση της Εκκλησίας
Η Ορθόδοξη Εκκλησία μας είναι αναμφισβήτητα υπέρ της ταφής. Η θέση της αυτή τεκμηριώνεται αγιογραφικά και αγιοπατερικά. Στη Γένεση, το πρώτο βιβλίο της Α.Γ., γίνεται λόγος περί της ταφής (Γεν.47,29 50,14) Αξιοπρόσεκτη είναι η αναφορά της Γένεσης στην ταφή του Ιακώβ (Γεν. 50,25, Εξοδ. 13,19) Εντυπωσιακή είναι και η περίπτωση του Τωβίτ όπως περιγράφεται στο ομώνυμο βιβλίο της Π.Δ. Όταν αισθάνθηκε το τέλος του εξέφρασε την επιθυμία του στο γιο του τον Τωβία να τον ενταφιάσει όπως πρέπει. Μετά την ταφή του πατέρα του και σύμφωνα με την επιθυμία του έθαψε με τιμές και τη μητέρα του δίπλα στο σύζυγό της (Τωβίτ 4,4.) Το επιθυμούσαν αυτό οι ευσεβείς άνδρες και πεθαμένοι ήθελαν τα οστά τους να βρίσκονται πάλι μαζί. Στον Προοιμιακό Ψαλμό ο ψαλμωδός αναφωνεί «αντανελείς το πνεύμα αυτών και εκλείψουσι και εις τον χουν αυτών επιστρέψουσι» (Ψαλμ.103,29) Στη Σοφία Σειράχ γίνεται λόγος για επιστροφή στη γη. «Κύριος έκτισεν εις γην άνθρωπον και πάλιν επέστρεψεν αυτόν εις αυτήν.» (Σοφ. Σειράχ 17,1 ) Είναι γεμάτη η Π.Δ. από αναφορές σε ενταφιασμούς και συστάσεις για την ταφή και την περιποίηση των νεκρών. Στην Κ.Δ. έχουμε την ταφή του Λαζάρου, του γιου της χήρας στη Ναΐν, την ταφή του Κυρίου. Είναι γνωστό ακόμα ότι με τα 30 αργύρια της προδοσίας του Ιούδα οι Αρχιερείς« ηγόρασαν τον αγρόν του κεραμέως, εις ταφήν τοις ξένοις.» (Ματθ.27,7) Ο Απ.Παύλος θέλοντας να τονίσει τον σεβασμό προς το σώμα λέει ότι είναι«ναός του εν ημίν Αγίου Πνεύματος.»(Α΄Κορ.6,19) Η ταφή αποτελεί σύσταση, οδηγία και εντολή του Θεού «Γη ει και εις γην απελεύσει. »(Γεν.3,19) Όλη η νεκρώσιμη ακολουθία της εκκλησίας αναφέρεται στην ταφή του νεκρού. Στην ταφή αναφέρεται και το εξαποστειλάριο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου «Απόστολοι εκ περάτων συναθροισθέντες ένθαδε Γεσθημανή τω χωρίω κηδεύσατέ μου το σώμα?»Γενικά όλη η υμνολογία της εκκλησίας είναι προσανατολισμένη στην ταφή. Η εκκλησία λοιπόν από τα πρώτα βήματά της υιοθέτησε τον ενταφιασμό ως μοναδικό τρόπο ταφής, και απέρριψε την καύση. Μάλιστα φροντίζουμε ιδιαίτερα το νεκρό σώμα, το πλένουμε, το ντύνουμε με καλά ενδύματα, το στολίζουμε με λουλούδια, ψάλλουμε την εξόδιο ακολουθία που αναφέρεται στην ανάσταση των νεκρών σωμάτων, το μεταφέρουμε στον τάφο όπου και το εναποθέτουμε αναμένοντας την κοινή ανάσταση όλων των νεκρών. Όλη αυτή η διαδικασία της κηδείας δείχνει τη στοργή και την αγάπη της μητέρας εκκλησίας προς τα παιδιά της. Περιπτώσεις καύσης νεκρών στην Π.Δ. συνδέονται με την καταδίκη σε θανατική ποινή που επιβαλλόταν σε σοβαρά παραπτώματα. Γενικά στην Π.Δ. το να μείνει άταφος ο νεκρός εθεωρείτο τιμωρία και εκδίκηση.
3. Το πρόβλημα στα νεότερα χρόνια
Οι κυριότεροι λόγοι τους οποίους επικαλούνται σήμερα όσοι υποστηρίζουν την καύση των νεκρών είναι: 1.Θρησκευτικοί 2.Κορεσμός των κοιμητηρίων και έλλειψη χώρου για τη δημιουργία νέων. 3.Μόλυνση του εδάφους, του υδροφόρου ορίζοντα, της ατμόσφαιρας. 4.Το υψηλό κόστος της κηδείας και της κατασκευής τάφων. 5.Η πάταξη του εμπορίου των τάφων, η καταπολέμηση της παραοικονομίας. 6. Η σύντομη και πλήρης αποσύνθεση, η προστασία της δημόσιας υγείας, η αποφυγή εικόνων σαν και αυτές που βλέπουμε κατά την εκταφή των οστών. Ας προσπαθήσουμε να σχολιάσουμε τα επιχειρήματα αυτά που επικαλούνται όσοι είναι υπέρ της καύσης για να διαπιστώσουμε πόσο ισχυρά είναι. Το επιχείρημα της μόλυνσης του περιβάλλοντος δεν ευσταθεί διότι αν υπήρχε τέτοιο πρόβλημα θα είχε γενικευτεί η αποτέφρωση των νεκρών. Οι λόγοι υγείας απορρίφθηκαν ως αβάσιμοι από το Συνέδριο της Βιέννης, το οποίο ασχολήθηκε με τη δημόσια υγεία. Σε πολλές περιοχές του κόσμου οι ναοί περιτριγυρίζονται από νεκροταφεία και γύρω τους υπάρχουν οικισμοί, χωρίς ωστόσο να παρατηρηθεί αύξηση της θνησιμότητας στις περιοχές αυτές. Κανένας λόγος επομένως δε συντρέχει για τη γενίκευση της καύσης των νεκρών από υγιεινής πλευράς. Το επιχείρημα της οικονομίας δεν είναι σοβαρό. Ο ενταφιασμός οικονομικά στοιχίζει φθηνότερα από την καύση. Εξάλλου πόσα χρήματα θα χρειαστούν για να στηθούν τα κρεματόρια στους Δήμους και πόσα ακόμα θα χρειάζονται για τη λειτουργία τους. Αλλά και αν ακόμα σε μερικές περιπτώσεις είναι δαπανηρότερη η ταφή δεν πρέπει να γίνεται λόγος για καύση, διότι το ανθρώπινο σώμα δεν αποτιμάται οικονομικά, ακόμα και νεκρό. Μήπως μια προέκταση και απώτερη σκέψη αυτών που επικαλούνται λόγους οικονομικούς είναι αντί να τους καίμε να τους λειώνουμε για να αποκομίσουμε οικονομικά οφέλη; Το επιχείρημα ότι είναι αποκρουστικό θέαμα να βλέπουμε οστά και σάρκες άλειωτες κατά την εκταφή των νεκρών καταρρίπτεται από το ότι αποκρουστικότερο γεγονός από την καύση, τις συρικνούμενες σάρκες και την τσίκνα δεν υπάρχει. Είναι η καύση εικόνα φυσιολογική; Η μακαβριότητα θα μπορούσε να αποτελέσει επιχείρημα εναντίον της καύσης και όχι εναντίον της ταφής. Στην ταφή μπορεί να αποφευχθεί το φαινόμενο αυτό με το να μη γίνει ποτέ εκταφή, ή με το να γίνει μετά από πάροδο 7-8 χρόνων και όχι μετά από 3 χρόνια όπως κακώς γίνεται μέχρι σήμερα. Το επιχείρημα της έλλειψης χώρου φαίνεται κατ΄αρχήν σοβαρό κυρίως για την περιοχή του λεκανοπεδίου της Αττικής. Η άναρχη ανάπτυξή της χωρίς την πρόβλεψη χώρων για πλατείες πάρκα κοιμητήρια προκάλεσε έντονο πρόβλημα. Οι Δήμαρχοι του λεκανοπεδίου της Αττικής ομολογούν ότι υπάρχουν δυσκολίες, αδυναμία όμως όχι. Δεν έχουμε ανάγκη μόνο από αεροδρόμια, ιπποδρόμους σκουπιδότοπους, στάδια και κολυμβητήρια, αλλά και από νέα κοιμητήρια. Λύσεις για το πρόβλημα εξεύρεσης χώρου υπάρχουν αρκεί να αναζητηθούν σοβαρά. Τελικά ούτε δυο μέτρα γης δεν αξίζει ο άνθρωπος;
Το μοναδικό επιχείρημα που θα μπορούσε να δεχτεί κάποιος είναι αυτό του σεβασμού της πίστης των ανθρώπων για όσους βέβαια δεν είναι χριστιανοί. Στην Ελλάδα όμως η συντριπτική πλειοψηφία του λαού είναι βαπτισμένοι Ορθόδοξοι χριστιανοί. Αλλά και οι οπαδοί των άλλων θρησκευμάτων που υπάρχουν στην πατρίδα μας είναι κυρίως Μουσουλμάνοι και Ιουδαίοι, οι θρησκείες των οποίων είναι υπέρ της ταφής.
Αν στο σχετικό Νομοσχέδιο που προωθείται προβλέπεται και ρυθμίζεται νομοθετικά μόνο η προαιρετική καύση των νεκρών για τις περιπτώσεις των αλλοδόξων, των ετεροδόξων, των αλλοθρήσκων ή των δεδηλωμένων άθεων και όχι η γενίκευση και η υποχρεωτική εφαρμογή του για όλους ανεξαιρέτως, τότε η εκκλησία δε θα σταθεί εμπόδιο στους ανθρώπους αυτούς που δεν είναι μέλη της, να διαθέσουν τα σώματά τους όπως εκείνοι πιστεύουν και θέλουν. Δικαιούται όμως να έχει άποψη για τα μέλη της δηλ. τους ορθόδοξους χριστιανούς, διότι δε νοείται ορθόδοξος αυτονομημένος. Για όσους επομένως εκδηλώσουν την επιθυμία να καούν, ή για όσους οι συγγενείς αποφασίσουν την καύση των νεκρών συγγενικών τους προσώπων η εκκλησία δεν θα πρέπει να τους κηδεύει και ούτε μνημόσυνα θα επιτρέπει να γίνονται γι αυτούς. Δε νοείται κηδεία νεκρού και μετά καύση του λειψάνου του. Η ανοχή της καύσης του νεκρού, μετά την κηδεία, θα σήμαινε συναίνεση στην καύση και συνέχιση τέλεσης μνημόσυνων. Συμπερασματικά θα πρέπει να τονίσουμε ακόμα ότι με την καύση δε θίγεται η δογματική διδασκαλία της εκκλησίας, διότι η καύση δεν εμποδίζει την ανάσταση των νεκρών. Η ανάσταση κατά την Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου δεν εξαρτάται από την ταφή ή όχι των ανθρώπων. Οι νεκροί είτε τάφηκαν, είτε κάηκαν, είτε έγιναν βορά των θηρών και των ιχθύων θα αναστηθούν με σώματα άφθαρτα, πνευματικά, αιώνια. Σε ολόκληρη την Αγία Γραφή γίνεται λόγος μόνο για ταφή. Η καύση θεωρείται πράξη εκδικητική εναντίον του νεκρού και κακοποίηση του ανθρωπίνου σώματος. Η φυσική διάλυση επέρχεται με τον ενταφιασμό στη γη, ενώ με την καύση έχουμε βίαιη, ψυχρή και απάνθρωπη συμπεριφορά προς το νεκρό. Έχουμε επομένως θέμα σεβασμού της παράδοσης της εκκλησίας και σεβασμού προς το ανθρώπινο σώμα. Το σώμα είναι ιερό διότι είναι δημιούργημα του Θεού και ναός του αγίου πνεύματος. Η εκκλησία προσεύχεται για τους νεκρούς, ενδιαφέρεται και τους τιμά. Η ταφή αποτελεί τον πιο ευγενικό τρόπο συμπεριφοράς προς το νεκρό. Μεγάλο θησαυρό για την εκκλησία αποτελούν τα ιερά λείψανα των αγίων τα οποία ευωδιάζουν, θαυματουργούν, μεταδίδουν τη χάρη του Θεού και θεραπεύουν ψυχικές και σωματικές ασθένειες. Το εορτολόγιο της εκκλησίας μας περιέχει πολλές εορτές «ανακομιδής λειψάνων».
Τα κοιμητήρια για τους χριστιανούς είναι τόποι ιεροί, τόποι φιλοσοφίας, μνήμης θανάτου, τιμής των νεκρών και εκφράζουν την πίστη στη ανάσταση των νεκρών. Ασκούν παιδαγωγικό ρόλο σε όσους τα επισκέπτονται. Ο τάφος μας συνδέει συναισθηματικά με το νεκρό και δίνει παρηγοριά στους συγγενείς. Η καύση των νεκρών υποδηλοί πίστη στην ανυπαρξία και στο μηδενισμό. Είναι προπαγάνδα εναντίον της Εκκλησίας και έχει ως σκοπό να αποκόψει τον άνθρωπο από την εκκλησιαστική παράδοση. Είναι γνώρισμα άθεου και αλλόθρησκου. Όσοι τάσσονται υπέρ της καύσης αποβλέπουν στην περιθωριοποίηση της Εκκλησίας και τον περιορισμό της επιρροής της στη ζωή μας. Γι αυτό και η προσπάθεια αυτή υποστηρίζεται από αυτούς που έχουν χαλαρές σχέσεις με την Εκκλησία, ή που διάκεινται αδιάφορα ή εχθρικά απέναντί της. Τα επιχειρήματα που επικαλούνται είναι προφάσεις εν αμαρτίαις. Η καύση είναι προσπάθεια εξαφάνισης του σώματος και επιβολής της υλιστικής αντίληψης ότι όλα τελειώνουν με τον θάνατο. Είναι λοιπόν πολύ φυσικό η εκκλησία να επιμένει στην ταφή των νεκρών. Το παράξενο και αντιφατικό θα ήταν η συγκατάθεσή της στην καύση. Αυτό θα σήμαινε άρνηση της Παράδοσής της και άρνηση του εαυτού της.
Αφήστε μια απάντηση
Για να σχολιάσετε πρέπει να συνδεθείτε.