kantonopou’s blog

Στο παρόν άρθρο θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε την Πατερική Θέση περί του κακού και του Αγαθού. Το θέμα είναι μεγάλο και δεν μπορεί να αναλυθεί σε ένα άρθρο. Σκοπός μας εδώ είναι να δώσουμε μια σφαιρική αντίληψη και επιλεκτική ανάλυση του κακού σε σχέση με το αγαθό αλλά και να τονίσουμε την απόλυτη ελευθερία του ανθρώπου να επιλέξει όποιο από τα δύο θέλει να πράξει.
Το Αγαθό δεν είναι κάτι απρόσωπο όπως είναι το κακό αλλά είναι ο ίδιος ο Θεός και κατά συνέπεια η αρετή του ανθρώπου και η πράξη του αγαθού προκύπτει από τον Θεό. Υπάρχει πάντοτε το αγαθό σε σχέση με το Θεό επειδή αυτός είναι το πλήρωμα των αγαθών ενώ ο άνθρωπος που είναι κατ’ εικόνα Θεού είναι μέτοχος του πληρώματος αυτού[1]. Ο Θεός ως μόνος αγαθός[2] ή ως «το πρώτον και κυρίως αγαθόν» που έχει ως φύση την αγαθότητα[3] δεν βρίσκεται μόνο έξω από τον κόσμο αλλά και μέσα σε αυτόν. Προσφέρεται εξίσου το αγαθό σε όλους τους ανθρώπους γιατί όλοι είναι δημιουργήματα «κατ’ εικόνα» και «καθ’oμοίωσιν[4]» Θεού και η οικείωση του γίνεται αιτία για την ολοκλήρωση τους όπως επίσης και για τη σύνδεση μεταξύ τους… 
Ο άνθρωπος ως δημιούργημα του Θεού φέρει τη σφραγίδα της θείας αγαθότητας και έχοντας αρχή υπόκειται σε τροπή γιατί η ίδια η αρχή είναι η πρώτη τροπή[5α]. Αυτός «η των όλων αιτία (ο Θεός)» είναι και παραμένει κατά φύσιν ο μόνος άτρεπτος και αναλλοίωτος[5β] γιατί είναι αδημιούργητος ενώ ο άνθρωπος που είναι κτιστός και «φύσει τρεπτός[5γ]» μπορεί να μεταβάλλεται.
Ο Θεός ως ο μόνος αγαθός και πηγή κάθε αγαθού βρίσκεται πάνω από τη διάκριση αγαθού και κακού. Η φύση του Θεού είναι αγαθή[5δ]. Δεν υπάρχει τίποτε «εναντίον» στη φύση του Θεού όπως δεν υπάρχει τίποτε εναντίον στην αγαθότητά του.
Έτσι το αγαθό δεν είναι ιδέα αλλά πραγματικότητα.
Η απόδοση του όρου αγαθός στο Θεό έχει αποφατική έννοια και έτσι τοποθετείται πάνω από κάθε ανθρώπινη έννοια ή αγαθότητα του Θεού.
Το κακό κατά τον Ωριγένη[6] και κατά τους Πατέρες γενικότερα δεν είναι παράγωγο του αγαθού Θεού αλλά και δεν προέρχεται από κάποιον άλλο Θεό πονηρό επειδή η διαρχία δεν υφίσταται. Δεν έχουμε δύο Θεούς έναν αγαθό και έναν πονηρό αλλά έναν Θεό αγαθό. Αλλά και ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός γράφει «Την δε κακίαν, ουκ ουσίαν αλλά συμβεβηκός φησιν, έννοιάν τινα και λόγον και πράξιν παρά τον νόμον του Θεού εν τω εννοείσθαι και λέγεσθαι και πράττεσθαι την ύπαρξιν έχουσαν και άμα τω παύσασθαι αφανιζομένην[7]»
Η επιθυμία του αγαθού είναι έμφυτη στον άνθρωπο[8]. Αυτό αποδεικνύεται από την αποστροφή που αισθάνεται κάποιος προς το κακό.
Το αγαθό είναι πάντοτε ωραίο ενώ το κακό είναι άσχημο[9].
Η άρνηση του αγαθού είναι το κακό. Η κακία δεν είναι κάποια ιδιαίτερη ουσία ή ιδίωμα ουσίας[9α] αλλά εναντίωση στη αρετή και εκτροπή από το «καταφύσιν» στο «παραφύσιν».
Αυτό υποστηρίζει και ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός ότι η απομάκρυνση του ανθρώπου από την αρετή και το αγαθό που είναι ο Θεός τον οδηγεί στο παραφύσιν που δεν είναι άλλο από το κακό: «Διότι μία αρχή του αγαθού υπάρχει, η οποία είναι ελεύθερη από κάθε κακία. Αλλά, ρωτούν, αν συμβαίνει αυτό, από πού προέρχεται το κακό; Διότι είναι αδύνατο να δημιουργηθεί το κακό από το αγαθό. Λέμε, λοιπόν, ότι το κακό δεν είναι τίποτε άλλο παρά στέρηση του αγαθού και παρεκτροπή από τη φυσική κατάσταση στην παρά φύση· διότι κανένα κακό δεν αποτελεί φυσική κατάσταση. Όλα, δηλαδή, όσα ο Θεός δημιούργησε είναι πολύ καλά, σύμφωνα με το δημιουργικό τους σκοπό. Αν, λοιπόν, παραμένουν έτσι, όπως δημιουργήθηκαν, «είναι πολύ καλά»· αν όμως απομακρυνθούν με τη θέλησή τους από τη φυσική κατάσταση και έλθουν στο παρά φύση καταλήγουν στο κακό. [9β]
Ενώ το αγαθό ενοποιεί και συνέχει τα διηρημένα το κακό διαιρεί και φθείρει τα ενωμένα[10]. Το κακό με τη σειρά του κατά τη διδασκαλία της Εκκλησίας δεν έχει οντολογική αρχή δεν έχει υπόσταση[10α] αλλά είναι η έλλειψη του αγαθού. Αν και δεν έχει οντολογική αρχή προκαλεί όμως διάστροφες οντολογικές καταστάσεις επειδή εκτρέπει τα όντα στο μη ον. Το κακό όμως πολλές φορές εμφανίζεται στον κόσμο ως πιο δυνατό από το αγαθό και έτσι φαίνεται να παραμερίζεται το καλό και να θριαμβεύει το κακό. Κατά τον Άγιο Συμεών όταν όμως επιλεγούν τα αιώνια αγαθά το φως και η ζωή τότε το σκοτάδι υποχωρεί και εξαφανίζεται και κάνει το κακό να φαίνεται ανυπόστατο[10β]. Αυτός είναι και ο λόγος ότι δεν υπάρχει πουθενά από μόνο του αλλά πάντοτε παρουσιάζεται με το σώμα του αγαθού που διαβρώνει. Η εγκατάλειψη του αγαθού από τον άνθρωπο επιφέρει το κακό το οποίο είναι η έλλειψη του αγαθού και οφείλεται στην προαίρεση του ανθρώπου.
Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να πράξει είτε το αγαθό είτε το κακό. Το γεγονός λοιπόν ότι υπάρχει ο άνθρωπος ως αυτεξούσιο ελεύθερο ον με προαίρεση, του δίνει τη δυνατότητα να αρνηθεί το αγαθό. Έτσι το κακό που είναι ανύπαρκτο όσο ο άνθρωπος πράττει το αγαθό, τώρα με την άρνηση του αγαθού το κακό φανερώνεται και αποκτά ύπαρξη στα αυτεξούσια όντα.
Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός εξαίρει τη δύναμη του αυτεξουσίου θέλοντας να πει ότι η ελευθερία του ανθρώπου προξενεί και το κακό όπως δημιουργεί το καλό. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι μετά την ελεύθερη κίνηση προς την εκτροπή ο άνθρωπος δεν υποδουλώνεται στο Διάβολο και δεν γίνεται θύμα του όπως το δέχεται η γενική γραμμή της Πατερικής θεολογίας κατά την οποία άλλωστε η σατανική επιρροή εξασθενίζει τη βούληση και την αντίσταση του ανθρώπου.

Η πτώση του Εωσφόρου