Αρχαϊσμοί στο ιδίωμα Αιανής Κοζάνης

Στις 16 Ιανουαρίου, 2019 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ

ανακτένιση 3/1/2025 20:25΄

ακουτώ
Ρήμα που συναντάται στο δεύτερο πρόσωπο του ενικού.
Από το αρχαίο εγκοτώ που σημαίνει οργίζομαι, αγανακτώ.
ΦΡΑΣΗ: ‘Ελα αν ακουτάς λέει ο ένας στον άλλον σε στιγμές διαμάχης. Δηλαδή έλα αν έχεις οργιστεί.

ανασκυρνώ
Σηκώνω πράγματα για να βρω κάτι που βρίσκεται από κάτω.
Από την πρόθεση ανά και το αρχαίο ρήμα σκυράω =χοροπηδώ.
ΦΡΑΣΗ: Τι ανασκυρνάς ικεί πέρα; (Τι ψάχνεις εκεί πέρα;)

αξαμώνου
Ρήμα. Από την αρχαία λέξη έξαμμα, που σημαίνει την λαβή, ουσιαστικό του ρήματος εξάπτω = καταπιάνομαι, ασχολούμαι. Η πρωτοϊνδοευρωπαϊκή ρίζα *méh₂-r̥ ~ *mh₂-én-. *(s)meh₂- σημαίνει γνέφω. Στην ποντιακή υπάρχει το ξαμώνω, ήτοι μετρώ (με το χέρι μου). Λατινικά το χέρι λέγεται manus, στα ισπανικά mano.
ΦΡΑΣΗ: Αξάμουσι κι συ λίγου να τιλειώσουμι, ήτοι “βάλε και συ λίγο το χέρι σου να τελειώσουμε”. Δεν αξαμών(ει) ντιπ,΄δηλαδή “δεν απλώνει καθόλου το χέρι του να πιάσει και να βοηθήσει”.

βίλα
Θηλυκό ουσιαστικό, πληθυντικός οι βίλις.
Από το விழும் (vilum) βίλουμ της γλώσσας ταμίλ (πρωτοδαρβιδική) που σημαίνει πετώ.
ΦΡΑΣΗ: κόψι ένα ίσιου καραγάτσ(ι) κι φκιάσι ένα σλιάρ(ι) για τ΄ βίλα (κόψε μια ίσια φτελιά και φτιάξε ένα στειλιάρι για την πιρούνα).

Περισσότερα στο άρθρο του γράφοντος Οι περιπέτειες της βίλας.

γκανταλώ, γκανταλυέμι
Ρήμα που σημαίνει γαργαλώ, γαργαλιέμαι.
Από το αρχαίο καταλύω που σημαίνει καταβιβάζω κάτι που είναι ψηλά.
ΦΡΑΣΗ: Τήρα πώς γκανταλιέτι του μκρο, ήγουν κοίτα πως γαργαλιέται ο μικρός.Όταν γαργαλάς τον άλλον, μαζεύεται και το σώμα του χαμηλώνει.

Γκόλνα
Θηλυκό όνομα ασβεστολιθικού υψώματος 1290 μ. ( 40° 9’56.42″Β/ 21°44’5.64″Α) στο ανατολικό αντέρεισμα του όρους Μπούρινος. Δεσπόζει ιδιαίτερα στην ΝΔ Ελίμεια, περιοχή που οι Τούρκοι μετονόμασαν σε Τσιαρτσιαμπά κι αργότερα το αθηναϊκό κράτος σε επαρχία Κοζάνης. Το αυτό ορωνύμιο υπάρχει και στο Λιτόχωρο Πιερίας.

Από την αρχαία ελληνική λέξη κολώνη, η οποία δηλώνει το βουνό, το ύψωμα, τον τύμβο. Στη σανσκριτική η κορυφή βουνού είναι kUTa -कूट.

Το ύψωμα Γκόλνα με το γράμμα G στα αριστερά της εικόνας. Πίσω απ΄ αυτήν κρύβεται η κορυφή του Μπούρινου.

Η Γκόλνα απέχει 7 χμ από την Αιανή. Οι περίοικοι ανεβαίνουν στο ύψωμα μέσα Ιουνίου προς συλλογήν τσαγιού.

Παλαιός χάρτης το αναγράφει ως Φαρδυά Τρύπα, αλλά το όνομα αυτό είναι ανύπαρκτο στους Ελιμειώτες.

ΦΡΑΣΕΙΣ:
– Πού πήγις ιχτέ; (Πού πήγες χτες;)
– Ανέφκα στ΄Γκόλνα (Ανέβηκα στη Γκόλνα)

Η Γκόλνα στη μέση της εικόνας. Φωτογράφιση από Άνω Κώμη 21/5/2020

Η εικασία ότι το έτυμό του είναι σλαβικό από το βουλγαρικό гол (γκολ) που σημαίνει γυμνός κρίνεται επισφαλής για δύο λόγους, έναν ιστορικό κι έτερο εδαφολογικό:

α) κατοίκηση εξ αρχαιοτάτων χρόνων έχει διαπιστωθεί ανασκαφικά στην περιοχή της ΝΔ Ελίμειας με προεξάρχον οικισμό την αρχαία Αιανή. Αυτοί ονόμασαν το ύψωμα Κολώνη, στη δωρική Κολώνα, στη χωριατική συγκοπτόμενη δωρική προφανώς Κόλνα, αργότερα δε Γκόλνα

β) γυμνά ήταν όλα τα υψώματα τριγύρω του χωριού μας, αν όχι όλα τα βουνά της χώρας, εκτός από ελάχιστες απόμακρες δασωμένες περιοχές πριν από μερικές δεκαετίες. Γυμνά από την βόσκηση και την καθημερινή χρήση ξύλων για θέρμανση, κατασκευές και μαγείρεμα. Οπότε δεν διέφεραν τα υψώματα μεταξύ τους ως προς τη δασοκάλυψη, ώστε να ονομαστεί γυμνό μόνον το ένα.

γκουτσιούν(ι)
Ουσιαστικό ουδετέρου γένους. Στο χωριό το λέμε του γκουτσιούν(ι). Στη νεοελληνική γουρούνι. Στην αρχαία μακεδονική διάλεκτο (Ησύχιος 1668:223) μαρτυρείται ως γοτάν. Όμως υπάρχουν βάσιμες αμφιβολίες ότι οι λεξικογράφοι, προφανώς αστικής προελεύσεως, δεν την κατέγραψαν σωστά, μάλλον επειδή δεν γνώριζαν την ακριβή προφορά ή διότι δεν μπορούσαν να την καταγράψουν.
Ο Δημητράκος (1949:1627) το αναγράφει “γκουτσούνι” και το μεταφράζει ως χοιρίδιον, δηλαδή γουρουνάκι. Όμως στη διάλεκτό μας το ηλικιακά μικρότερο ζώο το λέμε Γκουτσιουνούλ(ι). Στα λεξικά των Χριστοδούλου (2003:259) και Φίλου (2005:19) η λέξη γκουτσιούνι παραδίδεται ως ηχομιμητική. Στο αντίστοιχο του Ντίνα (2005:124) θεωρείται σλαβικού ετύμου με την παραβολή της λέξη cutšina κι ερμηνεύεται ως “ξύλινο σπίτι γουρουνιού” -όμως στις μηχανές αναζήτησης η cutšina είναι ανύπαρκτη.
Σε κανένα από τα ειρημένα πονήματα δεν συσχετίζεται το γκουτσιούν(ι) με το γοτάν. Οι Σλάβοι (Βούλγαροι, Παίονες, Σέρβοι κλπ) λεν το γουρούνι свиња (svinja), οι Γερμανοί Schwein, οι αρχαίοι Αθηναίοι συς και στα παντζάμπι της Ινδίας γράφεται ως σούρα. Όλοι κρατούν έναν κοινό ινδοευρωπαϊκό τύπο.
Συνάγεται, λοιπόν, πως το γοτάν είναι αποκλειστικά μακεδονική λέξη, η οποία επέζησε μέχρι σήμερα ως γκουτσιούνι. Και σημαίνει το γουρούνι.
Το γουρούνι έμενε στο γουρνουκόμασου. Το θηλυκό το έλεγαν σκρόφα, πιθανότατα από το σανσκριτική λέξη sukara που δηλώνει το γουρούνι. Το αρσενικό γουρούνι ονομαζόταν μπίτζιους, λέξη προφανώς ινδοευρωπαϊκή, στα σανσκριτικά είναι paGkakrIDa (पङ्कक्रीड), στην αγγλική pig.
ΦΡΑΣΗ: Στου γουρνουκόμασου έχου δυο γκουτσιούνια, μια σκρόφα κι ένα μπίτζιου, ήτοι στο κτίσμα (ή καλύβα) των γουρουνιών έχω δύο γουρούνια, ένα θηλυκό κι ένα αρσενικό.

Φύλλωμα ήμερης βελανιδιάς στην Ελίμεια Δυτικής Μακεδονίας. Οι ντόπιοι την αποκαλούν γκριουσιάδ(ι).

γκριουσιάδι
Ουδέτερο. Το τελευταίο ιώτα είναι άηχο. Δηλώνει την ήμερη βελανιδιά. Στην Καλλιπεύκη Ολύμπου από το ξύλο της έφτιαχναν κουτάλια (Καλούσης).
Σε στρατιωτικό χάρτη του 1927 αναγράφεται ο οικισμός Γκρέος (ΓΥΣ, Καλαμπάκα), εξευγενισμένη μορφή του Γκρέους, της πρώτης ονομασίας του χωριού (Καλιακάτσου, 19.03.2013) όπως την ονομάζουν οι ίδιοι οι κάτοικοι, τους οποίους και θεωρούμε αληθέστερους.
Επιστημονικώς γράφεται Quercus ithaburensis subsp. macrolepis. Η λατινική ονομασία Quercus ετυμολογείται από το πρωτοϊνδοευρωπαϊκό kwerkwu. Παραλλαγή του τελευταίου είναι το γκριουσιάδι.
ΦΡΑΣΗ: Αυτό μη του σπιράηζ, είναι γκριουσιάδ(ι), όχ(ι) πουρνάρ(ι), δηλαδή αυτό το φυτό μην το πειράζεις, είναι ήμερη βελανιδιά, όχι πουρνάρι.

Το ειρημένο γουμαρουσάκκουλου. Το είχε υφάνει η μάνα μου.

γουμαρουσάκκουλου
Ο παππούς μου είχε ένα γουμάρι (ελληνιστί όνος, η λέξη γάιδαρος είναι αραβική), που για να μην το τσιμπούν τα νταβάνια (tabanus, θηλυκές μεγάλες μύγες) στη στοματική και ρινική περιοχές, ζήτημα υγιεινής, τις κάλυπτε με γίδινο σάκκο αραιής υφάνσεως που αναρτούσε πίσω από τα αυτιά του -τον βλέπετε στην εικόνα.

Η λέξη είναι αρχαία ελληνική από το ουσιαστικό γόμος (φορτίο, βλ. γεμίζω) + σάκκος. Σε μερικά νησιά το γομαροσάκκουλο το λεν στομόχι.
ΦΡΑΣΗ:Πού του βρήκις αυτό του γουμαροσάκουλου; (Πού το βρήκες αυτό το γομαροσάκκουλο;)

ζάπουρας
ουσιαστικό αρσενικού γένους. Δηλώνει την πολύ μεγάλη ζέστη του καλοκαιριού.
Στην αρχαία ελληνική το επίθετο ζάπυρος δήλωνε τον πεπυρωμένο. Από το μόριο ζα που σήμαινε πολύς και το ουσιαστικό πυρ.
ΦΡΑΣΗ: Μη βγαινς ντιπ, έχ(ει) ζάπουρα όξου!: Μη βγαίνεις καθόλου, έχει μεγάλη ζέστη έξω!

ζγκρούντα
Ουσιαστικό θηλυκού γένους-μερικοί το προφέρουν σγκρούντα. Δηλώνει την ακατέργαστη σπιτική κομμάτα τυριού μέσα στην κάδη (μικρό ξύλινο βαρέλι). Από την αρχαία ελληνική λέξη “κροτώνη”, που δηλώνει τον όζο, τον όγκο δηλαδή που αναπτύσσεται στους κορμούς των δέντρων ή στα σώματα των ανθρώπων και των ζώων.

Ενδιαφέρουσα η έκφραση “στσζγκρούντα ουπάν΄” στη χωριατική του οροπεδίου της Ελίμειας (Δυτική Μακεδονία), με 7 σύμφωνα στη σειρά, που θα πει”στη ζγκρούντα επάνω”, δηλαδή πάνω στην κομμάτα του τυριού.

Ο Κωνσταντίνος Οικονόμου ο εξ Οικονόμων (1780-1857) την βρίσκει όμοια με την ρωσική ΥΓΡb, που σημαίνει το ίδιο.

Η λέξη είναι πρωτοϊνδοευρωπαϊκή: kreuə- σημαίνει ακατέργαστο κρέας. Crude είναι στα αγγλικά ο ακατέργαστος. Crude oil το αργό πετρέλαιο που βγαίνει από την πηγή.

ΦΡΑΣΗ: Τσάκου μνια ζγκρούντα, δηλαδή “πιάσε ένα κομμάτι ακατέργαστο τυρί”.
Πέρυσι είχα πάει να αγοράσω τυρί, όταν η σχετική πωλήτρια υπερπαντοπωλείου μονολόγησε “Πού άφησα το μαχαίρι”; Απάντησα αυθόρμητα φωναχτά στσζγκρούντα απάν΄ είντου, δεν κατάλαβε οπότε την μίλησα αθηναϊστί “στην κομμάτα του τυριού επάνω είναι”. Η απάντησή μου είχε εφτά σύμφωνα στη σειρά, στσζγκρ!

καράπα
Ουσιαστικό θηλυκού γένους. Σημαίνει το κρανίο, το κεφάλι. Στα σανσκριτικά λέγεται karpara कर्पर.
ΦΡΑΣΗ: Θα σι ρίξου μια ζγκαράπα, ήτοι θα σε χτυπήσω (μια φορά) στο κεφάλι.

κατνάκια
όρα τα κατνάκια

καυκαλιά
Θηλυκό ουσιαστικό. Δηλώνει το χτύπημα στο κεφάλι από άνθρωπο σε άνθρωπο με τα χέρια.
Το βαυκάλιον ή καυκάλιον ή ψυκτήρ ήταν στην αρχαία Ελλάδα το αγγείο που μέσα έβαζαν κρασί κι έπειτα το τοποθετούσαν σε μεγαλύτερο αγγείο με κρύο νερό, ώστε το κρασί να κρατιέται δροσερό. Το καυκάλιον έμοιαζε με λαιμό και κεφάλι ανθρώπου, όρα εικόνα.
ΦΡΑΣΗ: Τουν έρξι καμόσις καυκαλιές, ήτοι τον έριξε μερικά χτυπήματα στο κεφάλι.

Καυκάλιον ή ψυκτήρ ή βαυκάλιον

κιούπι
Ουδέτερο ουσιαστικό. Προφέρεται δισύλλαβο χωρίς να ακούγεται το τελευταίο ι. Είναι το μικρό πήλινο δοχείο.
Στα σανσκριτικά कूपी (kUpI) είναι το μπουκάλι.
ΦΡΑΣΗ: Είχι βρει ου πατέραζ μ΄ ένα παλιό κιούπ(ι), μι το δουσι κι μέσα ικεί έβαζα μκρος τς πιντάρις, ήτοι είχε βρει ο πατέρας μου ένα παλιό κιούπι, μου το έδωσε και μέσα εκεί έβαζα όταν ήμουν μικρός της πεντάρες.

 

 

κουλιά
Τα κουλιά, δηλαδή οι μηροί.
Από το αρχαίο ουσιαστικό κολεός, ήτοι η θήκη του ξίφους.
ΦΡΑΣΗ: Όι, κατ΄ κουλιά! (Ω, κάτι μηροί!)

κουμάσι
Ουδέτερο, το ι προφέρεται αχνά. Σημαίνει τον ορνιθώνα.
Η κώμυς, πληθυντικός κώμυθες, είναι ο τόπος όπου φύονταν καλάμια. Προφανώς από πυκνή πλέξη αυτών κατασκευάζονταν αρχικά τα κουμάσια. Λέξη παραγόμενη από την βαθμίδα gom της ινδοευρωπαϊκής ρίζας gem που ερμηνεύεται ως συμπιέζω, εμποδίζω. Από κει παράγεται και η κώμη, δηλαδή το χωριό.
ΦΡΑΣΗ: Σύρι κι αγκσι του κουμάσ(ι) να βγουν τ’ αρνίθια όξου: Πήγανει και άνοιξε τον ορνιθώνα να βγουν οι κότες έξω.

κουσέβου (κουσεύου)
Τρέχω.
Σεύω στην αρχαία ελληνική σημαίνει τρέχω από ένα μέρος βιαστικά σε άλλο. Οπότε προς τα εκεί σεύω: κουσεύου.
ΦΡΑΣΕΙΣ:
Κόσια στ΄ αμπέλ΄ να φερς του τσαπί (τρέχα στο αμπέλι να φέρεις την τσάπα).
Κουσέβ(ει) όλ(η) ντιλ μέρα! (τρέχει όλη την ημέρα).

κρέχτου
Το κρύο νερό που όταν το πίνεις χτυπάς τα δόντια ή το καρπούζι που όταν κόβεται ακούγεται θόρυβος.
Από το επίθετο κρεκτός του ρήματος κρέκω=χτυπώ με θόρυβο τον χτένι στον αργαλειό.
ΦΡΑΣΗ: Ω, ρα τι κρέχτου του καρπούζ(ι)!

λουμάκια

Πληθυντικός αριθμός του ουδετέρου ουσιαστικού λουμάκ(ι). Δηλώνει τον λεπτό και ίσιο κορμό μικρού δέντρου ή κλαδιού.
Ορισμένοι ετυμολογούν τη λέξη από το αρχαίο θηλυκό ουσιαστικό λείμαξ=λιβάδι, κήπος, γυμνοσάλιαγκας, ενώ άλλοι τη θεωρούν βλαχική. Έτερος γράφει ότι σχετίζεται με το σλαβικό lomiti =θραύω, διαρρηγνύω  παραβάλλοντας και το αλβανικό lum ak, – ku «το βλαστάρι. (Οικονόμου Κωνσταντίνος, Σημασιολογικά και ετυμολογικά, σσ. 110-112).
Γνώμη του γράφοντος είναι πως το λουμάκι, προφανώς υποκοριστικό, σχετίζεται με το αρχαίο φυτό λειμόδωρον, που περιγράφει ο αρχαίος φιλόσοφος Θεόφραστος στο έργο του Περὶ φυτῶν αἰτιῶν (Theofrastus, Enquiry into plants II, Heinemman William, London MCMXVI, σσ. 194-196). Είναι παράσιτο που ανήκει μάλλον στην οικογένεια Orobanchaceae και το στέλεχός του είναι λεπτό και ίσιο όπως το λουμάκι.

ΦΡΑΣΗ: Φόρτουνι ου πατέραζ μ΄ λουμάκια στου γουμάρ(ι) κι τα πάεινάμι ζγΚόζιαν(η) να τα πλήσουμι: Φόρτωνε ο πατέρας μου νεαρά ίσια δέντρα στο γάιδαρο και τα πηγαίναμε στην Κοζάνη να τα πουλήσουμε.

Υ.Γ. Βίντεο κοψίματος κλάδου για λουμάκι υπάρχει εδώ.

 

Μουρτσιόκι στην ύπαιθρο της Αιανής. Εικονοληψία 11 Απρίλη 2020

μουρτσιόκια
ουδέτερο πληθυντικού, στον ενικό μουρτσιόκ(ι). Είναι το μανιτάρι μορχέλα η εδώδιμη, επιστημονικώς morchella esculenta. Φαίνεται ως σλαβικό δάνειο λόγω των παλαιών εμπορίων της περιοχής Ελίμειας με τη Σερβία.
Сморчок στα ρώσικα σημαίνει το ίδιο μανιτάρι αλλά και μαραμένος ή τσαλακωμένος, όπως φαίνεται η βάλανος του μύκητα. Στην αρχαία ελληνική γλώσσα το ουδέτερο επίθετο μορτόν δηλώνει το μαραμένο, το θνητό. Στα σανσκριτικά ονομάζεται martya (मर्त्य). Πιθανώς όλα από τη ρίζα mrk.
Στην Κοζάνη τα λεν μουρτζιόκια, στο Βελβεντό μουρτσούκλια, στα Παλιάλωνα ή Νιζισκό (Φρούριο) μπουρτσιουμόκια.
ΦΡΑΣΗ: έμασις μουρτσιόκια; (Μάζεψες μορχέλες;)

μπακαρέλια
Συναντάται πάντα ως τα μπακαρέλια. Λέγεται όταν το μωρό κινείται στηριζόμενο στα τέσσερα άκρα του.
Από το αρχαίο ρήμα βακτηρεύω, ήτοι περπατώ με τη χρήση βακτηρίας, πατερίτσας. Το μωρό έχει τέσσερις πατερίτσες, χέρια και πόδια.
ΦΡΑΣΗ: Ακόμα πααίν(ει) τα μπακαρέλια του μκρο, δηλαδή ακόμα αρκουδίζει το μικρό.

μπάλιου
Λέξη για τα ζώα που έχουν στίγματα στο πρόσωπο ή το σώμα τους.
Από το αρχαίο επίθετο βαλιός= διάστικτος
ΦΡΑΣΗ: Είχι ένα μπάλιου άλουγου, δηλαδή άλογο με στίγματα στο πρόσωπο.

μπίτζιους
Το αρσενικό γουρούνι. λέξη προφανώς ινδοευρωπαϊκή αφού στα σανσκριτικά ονομάζεται paGkakrIDa (पङ्कक्रीड). Στην αγγλική pig. Στα μανιάτικα μπουζία είναι τα γουρούνια.
ΦΡΑΣΗ: Πού ήσαν τόσην ώρα; Έπιζα μι του μπίτζιου. Αθηναϊστί: πού ήσουν τόση ώρα; Έπαιζα με το αρσενικό γουρούνι. Οράτε και τη λέξη γκουτσιούν(ι).

Υ.Γ. Πράγματι έτσι απαντούσα στη γιαγιά μου μικρός, είχαμε ένα αρσενικό γουρούνι στο γουρνουκόμασου, πήγαινα μέσα και το χάιδευα στο κεφάλι, αυτό απολάμβανε

νε… νε
Αρνητικό μόριο που ερμηνεύεται ως δεν ή σαν ούτε. Ινδοευρωπαϊκής καταγωγής λέξη. Στα σανσκριτικά είναι न, προφέρεται να. Στα παντζιάμπι προφέρεται νέι και σημαίνει δεν. Στα παλαιότερα αγγλικά νέι (nay) που σημαίνει όχι.
ΦΡΑΣΕΙΣ: νε ντρουπή νε μπσο, δηλαδή δεν ντρέπεται ούτε στο μισό. ‘Η νε τ’  ανοίγ(ει) νε τα τζιβών(ει) τα μάτχια, δηλαδή δεν τα ανοίγει ούτε τα κλείνει τα μάτια.

όκαχτους
Όκαχτους, όκαχτ(η), όκαχτου = αυτός,-ή,-ό που μοιάζει υπερβολικά με άλλον,-η,-ο.
Από τη μετοχή “εοικώς” του αρχαίου ρήματος “έοικα”, η οποία σημαίνει απλώς το ίδιο.
ΦΡΑΣΗ: όκαχτου ντιπ του μκρο μι τον άντρα σ΄, ακριβώς ίδιο το μικρό με τον άντρα σου.

ουντίζου
Ρήμα, από το αρχαίο οδίζω, ουδέτερο ουσιαστικό όδισμα. Πολύγομφον όδισμα =οδός συναρμοσμένη με πολλούς γόμφους (ξύλινα ή μεταλλικά καρφιά), δηλαδή κατασκευή που ταιριάζει σφιχτά μεταξύ της.
Πιθανόν ο παρατατικός να είναι “όντζα” κι ο αόριστος “όντσα”.
ΦΡΑΣΗ: τήρα πώς ουντίζν αυτά τα μκρα! Αθηναϊστί: κοίτα πως ταιριάζουν μεταξύ τους αυτά τα αγόρια-κορίτσια.

παγάλια
Επίρρημα που σημαίνει ήσυχα, σιγά σιγά, προσεκτικά, γαλήνια.
Από το αρχαίο ρήμα γαληνιάω =είμαι γαλήνιος.
ΦΡΑΣΗ: Παγάλια μη τσακτστείς, δηλαδή σιγά να μην πέσεις και χτυπήσεις.

πρέκνα
Τα σκούρα στίγματα στο πρόσωπο.
Από το αρχαίο επίθετο περκνός=σκούρος, μαυριδερός.
ΦΡΑΣΗ: Έχ(ει) γιουμάτου πρέκνα στα μούτρα τς, δηλαδή το πρόσωπό της είναι γεμάτο στίγματα.

ρουγκαλνώ
ρεύομαι. Ρουγκάλτζμα το ουσιαστικό ουδετέρου γένους.
Από το αρχαίω ρήμα ρέγκω,  που δηλώνει το ίδιο.
ΦΡΑΣΗ: Τι ρουγκαλνιέσι όλν την ώρα;: γιατί ρεύεσαι όλη την ώρα;

ρουμπούρι
Δηλώνει τη βροχή που αρχίζει ή συνοδεύεται από υπόκωφους κεραυνούς. Ουδέτερο ουσιαστικό, το ι προφέρεται με στένωση. Οι Άγγλοι και οι Σουηδοί το λεν rumple, οι Γερμανοί Rumpel, οι Ιταλοί rompo.
Πιθανότατα σχετίζεται με το ρόπτρον. Ινδοευρωπαϊκής καταγωγής λέξη.
ΦΡΑΣΗ: Κίντσι μι σουλότα, τσάκουσι ρουμπούρι κ’ έγινάμι μπλιόντα, ήτοι άρχισε μια ψιλή βροχή, έπιασε βροχή με κεραυνούς και καταβραχήκαμε.

σουλτόχιουνου
Ουδέτερο, δηλώνει το χιονόνερο.
Στη Βρετανία το λεν sleet και συναντάται ως καταγεγραμμένη λέξη το 1300 μ.Χ. Στα παλιά γερμανικά είναι sloz με πληθυντικό sloten, νορβηγικά slutr, δανικά slud, σουηδικά sloud.
Το πρώτο συνθετικό “σουλτ” παράγεται από την σασνκριτικό ρήμα σλιάτε (शीयते – shIyate) που σημαίνει παγώνω. Σλιαμανάβρστι (शीयमानवृष्टि – shIyamAnavRSTi) είναι στην ίδια γλώσσα η παγωμένη βροχή.
ΦΡΑΣΗ: Ρίχ(ει) σουλτόχιουνου όξου, δηλαδή ρίχνει χιονόνερο έξω.

Αποφλοιώνοντας κλάδο καρυδιάς για κατασκευή θρουμπιού.

στρουμπί
ουσιαστικό ουδετέρου γένους. Σημαίνει το απλό κυλινδρικό κάθισμα που γίνεται από κορμό ή χοντρό κλαδί δέντρου, αφού πρώτα αποφλοιωθούν. Στην αρχαία ελληνική θρόμβος είναι ο όγκος, το τεμάχιο.

Ανάγεται στο ινδοευρωπαϊκό dhrombhos. Στα αγλικά λέγεται stub, στα ισλανδικά drambr είναι οι κλάδοι μέσα στο δάσος και στα σκανδιναβικά trē-drumbr ονομάζεται το απομεινάρι των κομμένων δέντρων.
ΦΡΑΣΗ: Κάτσι στου στρουμπί σημαίνει κάθισε στο ξύλινο αυτό κομμένο κορμό.

συδρουμώ
Βοηθώ.
Από το αρχαίο σύνδρομος, αυτός που τρέχει μαζί με άλλον.
ΦΡΑΣΗ: Συδρόμα, μη κάθισι, δηλαδή βοήθα με, μη κάθεσαι.

τα κατνάκια
Έκφραση που σημαίνει “όπου να ΄ναι”. Τη λέγαμε μικροί παίζοντας σκλέντζα, δηλαδή παιχνίδι όπου με ένα ραβδί χτυπούσαμε μια λεπτή βέργα την οποία κρατούσαμε με το ένα χέρι ψηλά με σκοπό να φτάσει όσο πιο μακριά.
Η κατωνάκη (κάτω και νάκη=δέρμα αιγοπροβάτων) ήταν ευτελές ένδυμα των δούλων στην αρχαία Ελλάδα.  Το οποίο μπορούσες προφανώς να αφήσεις σε όποιο μέρος επιθυμείς, δηλαδή όπου να ΄ναι.
ΦΡΑΣΗ: Ν΄ έρξις τ΄ σκλέντζα στα κατνάκια“, δηλαδή “Το έριξες το ραβδί όπου να ‘ναι”, αν κάποιος έριχνε τη βέργα σε άλλο σημείο εκτός παιχνιδιού, λέγαμε ”

τα μπακαρέλια
όρα μπακαρέλια

τζέρτζιλου -τζιρτζιλιά
Του τζέρτζιλου (το βερίκοκο)- η τζιρτζιλιά (η βερικοκιά).
Στα περσικά  zard-alu, στα σανσκριτικά priyAlu.
ΦΡΑΣΕΙΣ: Ανέφκα στ τζιρτζιλιά να μάσου τζέρτζιλα, αθηναϊστί ανέβηκα στη βερικοκιά να μαζέψω βερίκοκα.

τρτς, τρτς
Τρ(ου)τς τρ(ου)τς, το ου προφέρεται ελαφρά με το λάρυγγα, έτσι λέγαμε μικροί κουνώντας τη γροθιά μας από το σώμα προς τα έξω με γωνία 160 μοιρών σε όποιον φοβούνταν να κάνει κάτι.
Από το αρχαίο ελληνικό ουσιαστικό τρεσάς ή τρέστης, που ερμηνεύεται ως δειλός, κι από το ρήμα τρέω=τρέμω. Και πιο πίσω στο χρόνο, στα  σανσκριτκά το τρέμω  λέγεται त्रसति, trasati.
ΦΡΑΣΗ: Τρτς, τρτς σι πααίν΄ ν΄ αριχτείς στου βιρό, δηλαδή Τρτς, τρτς σε πηγαίνει να ριχτείς [με βουτιά] μέσα στη φυσική υδατοδεξαμενή.

φουκαλνώ, φουκάλι, φουκαλιά, φουκάλτζμα

φουκαλια για μπλογκ

φουκαλιά

Φουκαλνώ= σκουπίζω. Φουκάλ(ι), του= η σκούπα. Φουκαλιά =το φυτό Marrubium peregrinum. Φουκάλτζμα =σκούπισμα. Από το αρχαίο ρήμα φιλοκαλώ =αγαπώ το καλό, την τάξη.

ΦΡΑΣΕΙΣ: Φουκάλτσις τουν ουβρό ιψέ; =σκούπισες χτες αργά την αυλή;

Σώθκι του φουκάλ(ι) σ(ου)= φαγώθηκε η σκούπα σου.

Αυτός είνι σουμένου φουκάλ(ι)= αυτός ο άνθρωπος δεν έχει πολλές ικανότητες.
Τουν φουκάλτσι= τον σκότωσε.
Δε τ΄φουκάλτσις ακόμα;= δεν έκανες αγάπη μ΄ αυτήν ακόμα;

Υ.Γ. Ταινία μικρού μήκους του γράφοντος για το φυτό, την κατασκευή και χρήση του φουκαλιού υπάρχει εδώ.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

  1. ΓΥΣ, Καλαμπάκα, Επιτελικός χάρτης της Ελλάδας, 1927
  2. ΓΥΣ, Κοζάνη, Επιτελικός χάρτης της Ελλάδας, Προσωρινή έκδοσις, 1927;
  3. Δημητράκος Π., Μέγα Λεξικόν όλης της Ελληνικής Γλώσσης: δημοτική, καθαρεύουσα, μεσαιωνική, μεταγενεστέρα, αρχαία, τ. 4, Αθήνα 1949
  4. ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ ΑΝΑΦΑΙΩΝ
  5. Καλιακάτσου Ζωή, Άνοιξη Γρεβενών, 19/03/2013
  6. Καλούσης Γιώργος, Το ταξίδι μου… 12/01/2016
  7. Λεξικό Liddell Scott Κωνσταντινίδου
  8. manus 5/1/2023
  9. Μπαμπινιώτης Γεώργιος, Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας με σχόλια για τη σωστή χρήση των λέξεων, Κέντρο Λεξικολογίας, β΄έκδοση, Αθήνα 2002
  10. Ντίνας Κώστας, Το γλωσσικό ιδίωμα της Κοζάνης, ΙΝΒΑ, Κοζάνη 2005
  11. Ο Γιώργος Καλούσης θυμάται…, 12.01.2016
  12. Οικονόμου Κωνσταντίνος, Δοκίμιον περί της πλησιεστάτης συγγενείας της σλαβονο-ρωσσικής γλώσσης προς την ελληνικήν, τ. Γ΄, εν Πετρουπόλει 1828
  13. Οικονόμου Κωνσταντίνος, Σημασιολογικά και ετυμολογικά
  14. Σαραντάκος Νίκος, Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία.
  15. σκλέντζα 28.7.2019
  16. Φίλος Παναγιώτης, Αρχαίες μακεδονικές λέξεις, λήμματα, Θεσσαλονίκη 2005
  17. Χριστοδούλου Χριστόδουλος, Τα κουζιανιώτ΄κα (λεξικό του Κοζανίτικου Ιδιώματος), Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, Κοζάνη 2003
  18. Χωριάτικο σπιτίσιο πρόβειο τυρί
  19. Academic Dictionaries and Encyclopedias, https://enacademic.com/
  20. Comber Tomas, The etymology of plant names, 1876
  21. Hēsychiou Lexicon cum variis doctorum virorum notis vel editis antehac vel …
  22. LSJ – Ancient Greek dictionaries, https://lsj.gr/wiki/Main_Page
  23. Oxford English Dictionary, https://www.oed.com/
  24. Online Etymology Dictionary, https://www.etymonline.com/word/sleet
  25. learn sanskrit.cc dictionary, https://www.learnsanskrit.cc/
  26. Theofrastus, Enquiry into plants II, Heinemman William, London MCMXVI
Κατηγορίες: ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ | Ετικέτες: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , | Γράψτε σχόλιο

ΚΟΖΑΝΗ: μαθητικός ταξιδιωτικός οδηγός

Στις 18 Δεκεμβρίου, 2018 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ

Εισαγωγή
Στο πρώτο μάθημα της Ευέλικτης Ζώνης Παρασκευή 23.11.2018 διάβασε ο δάσκαλος το κείμενο του Ανθολογίου Ένας περίπατος στην πόλη, σ. 89-91. Συζητήσαμε το περιεχόμενό του κι ο δάσκαλος έγραψε στον πίνακα τους άξονές του όπως τους είπαν τα παιδιά. Αντέγραφαν ταυτοχρόνως στο πρόχειρό τους:

Συνέχεια →

Κατηγορίες: Γενικά | Ετικέτες: , , , , , | Γράψτε σχόλιο

Αμυγδαλιές Γρεβενών: το βιβλίο του Αργύρη Καραλιόλιου

Στις 9 Δεκεμβρίου, 2018 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ

Ο συγγραφέας επί του βήματος

Αιδεσιμότατοι, κύριε Νομάρχη, στελέχη της Αυτοδιοίκησης κι Εκπαίδευσης, αγαπητοί συνάδελφοι, κύριοι και κυρίες,

από μικρός άκουγα το θείο μου Λάζο, εθελοντή αντάρτη στο 3/27 τάγμα του ΕΛΑΣ ότι είχαν για ένα διάστημα τομέα δράσης τις Αμυγδαλιές και να που βρίσκομαι τώρα στο ίδιο μέρος που βάδιζε.

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ
Ευχαριστώ το συγγραφέα για την τιμή να είμαι ένας από τους ομιλητές κατά την παρουσίαση του βιβλίου του όπως επίσης κι εσάς που κάθεστε κι ακούτε. Πιστεύω στο τέλος με το διάλογο που θα ακολουθήσει θα κλείσει ευδόκιμα η σημερινή βραδιά.

Συνέχεια →

Κατηγορίες: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΩΝ | Ετικέτες: , , , | Γράψτε σχόλιο

Ιστορικές διαστάσεις στην τριλογία του Μιχάλη Παπακωνσταντίνου

Στις 2 Δεκεμβρίου, 2018 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ

Ομοιοκατάληκτο ποίημα του 18χρονου τότε συγγραφέα για την κοπή αιωνόβιων δέντρων στην Κοζάνη. Εκφράζει πρώιμα οικολογικές ευαισθησίες. ΚΔΒΚ, Μακεδονικόν Βήμα 500 (15.8.37) 5

Ανακοίνωση στο 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο της  Ένωσης Επιστημόνων Δυτικής Μακεδονίας Νικ. Κασομούλης με θέμα «Λογοτεχνία και ιστορική αναπαράσταση. Εξιστόρηση των γεγονότων ή μυθοπλασία;», Κοζάνη, Λαογραφικό Μουσείο 2.12.2018

Εντοπίζονται κοινοί τόποι κι επαναπροσδιορίζονται ιστορικές παραδρομές τόσο στα δύο πρώτα βιβλία της τριλογίας του Μιχάλη Παπακωνσταντίνου όπου η μυθοπλασία συνομιλεί με τις πραγματικότητες της παιδικής κι εφηβικής ηλικίας του όσο και στο τρίτο αντίστοιχο που ο συγγραφέας ταυτίζεται με τον αφηγητή-πρωταγωνιστή.

Ο συγγραφέας
Γόνος αστικής οικογένειας, φιλομαθής και πολύγλωσσος. Έφηβος έγραφε ποιήματα στον τοπικό τύπο. Σπουδές νομικής μετά, βουλευτής Ενώσεως Κέντρου και υπουργός Νέας Δημοκρατίας αργότερα. Συνομήλικος του πατέρα μου. Με βάφτισε, τον γνώρισα προσωπικά από μικρός και βρισκόμασταν όταν μεγάλωσα. Κοινωνικότατος κι οξύνους. Με περισσή αγάπη για τον γενέθλιο τόπο του.

Συνέχεια →

Κατηγορίες: ΛΑΪΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ | Ετικέτες: , , , , , , , | Γράψτε σχόλιο

Οι πρώτοι αντάρτες στον Όλυμπο 1942-1943

Στις 10 Νοεμβρίου, 2018 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ

Ανακτένιση 11.11.2018

Ληστές και φυγόδικοι προϋπάντησαν τους πρώτους αντάρτες του Ολύμπου το καλοκαίρι του 1942. Εξαρθρώνοντας βίᾳ την τοπική εξουσία, όσους θεωρούσαν συνεργάτες του εχθρού και τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις κυριάρχησαν στο ορεινό πεδίο.

Άποψη του οικισμού Καρυά από τη θέση Μπιχτέσι όπου λημέριαζαν το καλοκαίρι οι πρώτοι αντάρτες του Ολύμπου. Αριστερά  το οροπέδιο της Κουνόσπολης, πεδίο ρίψης Βρετανών συνδέσμων τον Ιανουάριο του 1943

ΣΙΔΗΡΟΦΟΡΙΑ
Ο Όλυμπος, παγκοσμίως φημισμένη έδρα αρχαίων θεών, σημάνθηκε κι ως τόπος διαβίωσης παρανόμων ή αρνητών της εξουσίας τουλάχιστον από τον 19ο αιώνα και μετά. Μόνιμοι και παροδικοί άνδρες βημάτιζαν καταδιωκόμενοι στις κορυφές και τα αλπικά τοπία και αποκρύβονταν στα πυκνά δάση.[1] Ελάχιστη επίσης διάθεση υποταγής έδειχναν υλοτόμοι, καρβουνιάρηδες και παροικούντες κτηνοτρόφοι, Βλάχοι συνήθως ή Σαρακατσάνοι.

Συνέχεια →

Κατηγορίες: ΑΡΘΡΑ | Ετικέτες: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , | Γράψτε σχόλιο

Ηθική και προπαγάνδα: η περίπτωση της ΕΣΟ Κοζάνης 1944

Στις 5 Νοεμβρίου, 2018 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ

Το παρόν κείμενο ξεδιπλώνει μια προσωπικής φύσεως μομφή, η οποία εκτοξεύτηκε εναντίον του ηγέτη των Εθνικοσοσιαλιστών της Κοζάνης. Αφού ενταχθεί αδρά το πλαίσιο της εποχής, διαπιστώνεται ότι δεν έχει ακόμα πλήρως εξακριβωθεί για να γίνει τελεσίδικα αποδεκτή. Παράλληλα επισημαίνεται τόσο ο ετεροχρονισμός όσο και ο πλάγιος τρόπος εκφοράς της

Ένα από τα πρώτα έγγραφα της ΕΣΟ Κοζάνης προς το τοπικό γερμανικό φρουραρχείο με το οποίο ζητείται η απαλλαγή μέλους του από την αναγκαστική προσωπική εργασία που είχαν επιβάλλει (και) οι κατακτητές. Τέτοιου είδους πρακτικές εκδουλεύσεις κι όχι ακαθορίστου χρησιμότητας ιδεολογικά κριτήρια ώθησαν προφανώς αρκετούς κατοίκους να εγγραφούν στην ειρημένη αντικομουνιστική οργάνωση της πόλης. ΚΔΒΚ, Λυτά Έγγραφα

Παράμετροι του εξουσιαστικού λόγου
Βασικός στόχος των πολέμων είναι η καταβολή του αντιπάλου με στρατιωτικά μέσα, συγκρούσεις, μάχες, εκτελέσεις, δολοφονίες κλπ. Εκτός από αυτά συνηθισμένες είναι ιδιαίτερα στις εμφύλιες διενέξεις πολιτικές και προσωπικές επιθέσεις, ώστε να αποξενώνονται οι αντίπαλοι από τους υποστηρικτές των. Τους Γερμανούς λ.χ. της περιοχής μας οι αντάρτες και λαός τούς χαρακτήριζαν «φασίστες», έννοια αποτρόπαιη στον καθένα. Αλλά χωρίς αμφιβολία όχι πολλοί κατηχητές του ΕΑΜ/ΚΚΕ, που θεωρούσαν ότι ήσαν οι απόλυτοι χειριστές του αντιστασιακού λόγου, ήταν σε θέση να ερμηνεύσουν το νόημα της λέξης και για ποιες τελικά αιτίες τοποθετούνταν απέναντί της.

Συνέχεια →

Κατηγορίες: ΑΡΘΡΑ | Ετικέτες: , , , , , , , , , , | Γράψτε σχόλιο

Άλογα κι αναβάτες: κατοχή κι εμφύλιος στην περιφέρεια Κοζάνης

Στις 30 Οκτωβρίου, 2018 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ

Στρατιωτικό ιππικό του κυρίως Εμφυλίου Πολέμου. Στα γκέμια ο θείος μας Λάζαρος Καλλιανιώτης, πρώην αντάρτης του 1/27 τάγματος του ΕΛΑΣ. Αρκετοί ελασίτες κατατάσσονταν σε παρόμοιες μονάδες, επειδή δεν ενέπνεαν εμπιστοσύνη στο καθεστώς. Καθεστώς που χωρίς να εξετάζει τους λόγους ένταξής των στα ανταρτικά, εξομοίωνε αγνούς ιδεολόγους εθελοντές με σκοτεινούς καιροσκόπους και καθ΄ έξιν διατροπείς. Ιδιωτική Συλλογή Χιονίας Παλάσκα-Καλλιανιώτη

ανακτένιση 31/10/2018

Το κείμενο διαπραγματεύεται τα άλογα στη δεκαετία του 1940. Μαζί και τους αναβάτες τους, τον Ελληνικό Στρατό το 1941 και 1946-49, τους αντάρτες, τους Γερμανούς και τους αντικομουνιστές οπλίτες. Ήταν τα βαρβάτα και οι φοράδες απαραίτητα μέσα μετακίνησης κι εργασιών, ανάλογα με τα σημερινά ΙΧ αυτοκίνητα. Τα αποκτούσαν τυπικά ή παράτυπα σύμφωνα με τη σημερινή ορολογία.

Συνέχεια →

Κατηγορίες: ΑΡΘΡΑ | Ετικέτες: , , , , , , , , , , , , , | Γράψτε σχόλιο

Οι απαρχές της Αντίστασης στη Δυτική Μακεδονία 1941-1943

Στις 26 Οκτωβρίου, 2018 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ

Το κείμενο γράφτηκε ως βάση εκφώνησης ομότιτλης ανακοίνωσης στο ΚΒ΄ ιστορικό συνέδριο της Ελληνικής Ιστορικής Εταιρείας στις 25-27.05.2001 στη Φιλοσοφική Σχολή ΑΠΘ

Παρά τα εξ αντιθέτου φωνούμενα, την αντίσταση κατά των Ιταλών στη Δυτική Μακεδονία ξεκίνησε πρώτη η Ελληνική Πολιτεία. Ακολούθησαν μυστικές δεξιές οργανώσεις και μετά αριστερές αντίστοιχες. Ομονοώντας αρχικά έπληξαν καίρια τον κατακτητή, ύστερες όμως διαφωνίες για τη σύγχρονη συμβίωση, την πολιτική προς το Μακεδονικό Ζήτημα και τις μεταπολεμικές επιδιώξεις οδήγησαν πριν φύγουν οι Γερμανοί σε εμφύλιες συγκρούσεις και πόλεμο

ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΕΙΣ ΠΗΓΕΣ
Για την περίοδο της δεκαετίας του ΄40 στη Δυτική Μακεδονία υπάρχουν έργα επιστημόνων, φιλιστόρων κι αυτοπτών μαρτύρων, οι τελευταίοι των οποίων αρχίζουν να σπανίζουν βιολογικώς.

Για βαθύτερη μελέτη συνιστάται ως χρονολογική, τουλάχιστον, βάση αρχειακό υλικό στο εσωτερικό. Λ.χ. Υπουργείο των Εξωτερικών, Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Ινστιτούτο Βιβλίου κι Ανάγνωσης Κοζάνης, ΓΑΚ Φλώρινας και Κοζάνης, Δικαστήρια, Μητροπόλεις Εργατικά Κέντρα κλπ. Στο δε εξωτερικό σχετικά αρχεία σε Γερμανία, ΗΠΑ, Βρετανία και Νότια Σερβία.

Συνέχεια →

Κατηγορίες: ΟΜΙΛΙΕΣ | Ετικέτες: , , , , , , , , , , , , , | Γράψτε σχόλιο

Το βιβλίο «Δακρυσμένη Μικρασία» του Βασίλη Τζανακάρη: μνήμη εναντίον αποδόμησης

Στις 24 Οκτωβρίου, 2018 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ

 

ανακοίνωση στο Λαογραφικό Μουσείο Κοζάνης την 21η Φεβρουαρίου 2008 στην παρουσίαση του βιβλίου Δακρυσμένη Μικρασία του Βασίλη Τζανακάρη. Οργανωμένη από το Βιβλιοπωλείο Άλφα και τις  Εκδόσεις Μεταίχμιο

 

Αγαπητοί κύριοι και κυρίες, εκπρόσωποι της πολιτικής, των γραμμάτων και της γνώσης

Ο καθένας σας πιστεύω δύναται να βρεθεί στη θέση αυτή και να ομιλεί για το βιβλίο του Βασίλη Τζανακάρη Δακρυσμένη Μικρασία 1919 -1922: τα χρόνια που συντάραξαν την Ελλάδα -η οπτική σας θα ήταν οπωσδήποτε εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Ο λόγος που επιλέχτηκα από το συμπαρουσιαστή Βασίλη Καραγιάννη είναι προφανώς ένας από τους παρακάτω ή, ίσως, περισσότεροι αφού αυτοί αρμόζουν στενά αναμεταξύ τους:

το τυχαίο ή η συγκυρία: όμως εδώ οι πιθανότητες είναι μάλλον μηδαμινές.

οι γνωριμίες: πιθανόν να ισχύουν, λόγω της συγκατοίκησης εδώ και χρόνια στο περιοδικό Παρέμβαση που εκδίδει ο Β. Καραγιάννης. Εξ αιτίας τούτης μερικοί αντίπαλοί του με θεωρούν ακόμη, χωρίς ουδεμία απόδειξη, υπασπιστή του.

Συνέχεια →

Κατηγορίες: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΩΝ | Ετικέτες: , , , , , , , | Γράψτε σχόλιο

Οι ταυτότητες στην περιοχή της Κοζάνης

Στις 23 Οκτωβρίου, 2018 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ

Ανακτένιση 30.10.2008

Οι Τούρκοι δεν παραχωρούσαν δελτία ταυτοτήτων στους υπηκόους τους, δεν χρειάζονταν. Οι σημαίνοντες ληστές της εποχής δεν φορούσαν μάσκες, είχαν τα πρόσωπα όπως και τα σπαθιά ακάλυπτα, η πιστοποίηση της ύπαρξής τους ήταν φανερή. Για τον κάθε ραγιά εγγυούνταν οι αζάδες, οι δημογέροντες, οι ιερείς και οι αρματολοί.

Στη Δύση τις ταυτότητες τις εφηύραν πειραματικά πρώτοι οι Γάλλοι τον 19ο αιώνα. Τους ακολούθησαν πιο οργανωμένα εκατό χρόνια αργότερα οι Γερμανοί.[1] Όχι με μεγάλη επιτυχία, ειδικά στην Ελλάδα όπου ο αγροτικός κόσμος ήταν κατακερματισμένος και οι άνθρωποι γεννιούνταν και πέθαιναν χωρίς να καταγραφούν. Για λόγους ελέγχου του πληθυσμού όπως ευαγγελίζεται κάθε κατακτητής. Ή εκάστη μετέπειτα αστική ή επαναστατική εξουσία.

Συνέχεια →

Κατηγορίες: ΑΡΘΡΑ | Ετικέτες: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , | Γράψτε σχόλιο

Ένας Ελασίτης στα γερμανικά στρατόπεδα: ανακτένιση 18-12-2019

Στις 18 Οκτωβρίου, 2018 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ

Η κάτωθι συνέντευξη με τον αντάρτη του ΕΛΑΣ Παναγιώτη Καρακούλα από την Αιανή Κοζάνης δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο περιοδικό Παρέμβαση [Κοζάνης], τ. 99 (Καλοκαίρι 1997) σ. 15-6. Ανακτενίστηκε πέρυσι βαθιά ως προς το ιστορικό περικείμενο και σχολιάστηκε πλουσίως. Τότε προστέθηκε βιβλιογραφία κι ερμηνεύτηκαν στην νεοελληνική νόρμα ορισμένες λέξεις -στην πραγματικότητα ο Παναγιώτης μίλησε στην ιδιόλεκτο του χωριού κι, αν αυτή γραφόταν όπως προφερόταν, θα δυσκολεύονταν όλοι αναγνώστες. Επιβοηθητικώς, σε αγκύλες τοποθετήθηκαν από τον καταγραφέα ορισμένες απαραίτητες επεξηγήσεις. Σήμερα 24/11/2019, καθώς προσήλθαν νέα στοιχεία, ανακτενίζεται για δεύτερη φορά.

Άποψη της Βάλια Κάλντας (Ζεστής Κοιλάδας) Βόρειας Πίνδου όπου αιχμαλωτίστηκε από τους Γερμανούς ο αντάρτης Παναγιώτης Καρακούλας τον Ιούλιο του 1944

Βιογραφία. O Παναγιώτης Kαρακούλας, γεννήθηκε στην Αιανή Κοζάνης το 1914. Αγρότης και κτηνοτρόφος. Το 1940 τραυματίστηκε στην Αλβανία. Άνοιξη του 1943 βγήκε εθελοντής αντάρτης στον ΕΛΑΣ, συγκρότημα Παλαιολόγου (δάσκαλος Δημήτριος Ζυγούρας). Η προτίμηση αυτή ήταν η αιτία πυρπόλησης της οικίας του από τους Γερμανούς.[1]

Σε επίθεση εναντίον γερμανικής επισταθμίας στον οικισμό Καλαμιά Κοζάνης την 19η Ιουλίου 1943, που απέτυχε με 11 νεκρούς αντάρτες, τραυματίστηκε δεύτερη φορά.[2] Ίσως γι’ αυτό ανέλαβε έπειτα μάγειρας στο συγκρότημα Πανουργιά (δάσκαλος Δημήτριος Σαμαράς).[3]

Καλοκαίρι του ιδίου έτους με την υιοθέτηση στρατιωτικής δομής του ΕΛΑΣ το συγκρότημα με τον ίδιο διοικητή ονομάστηκε 1ος λόχος του 1ου τάγματος (τάγμα Παλαιολόγου ή Μπούρινου) του 27ου συντάγματος του ΕΛΑΣ.

Κατά τη διάρκεια της γερμανικής εκκαθαριστικής επιχείρησης Steinadler στη Βόρεια Πίνδο τον Ιούλιο του 1944 συνελήφθη αιχμάλωτος και μεταφέρθηκε στη Γερμανία όπου κρατήθηκε με το όνομα «112091». Απελευθερώθηκε από αμερικανικά στρατεύματα την 2α Ιουλίου του 1945[4] κι επέστρεψε Ελλάδα μέσω Βελγίου και Ιταλίας το δεκαπενταύγουστο του 1945. Δεν συναντήθηκε στη Γερμανία με έτερο κρατούμενο από το χωριό, τον χρυσοχόο Αριστοτέλη Μανιάκα, που είχε συλληφθεί ως υποστηρικτής των ανταρτών.[5]

Στον κυρίως Εμφύλιο πόλεμο συνελήφθη ως πρώην Ελασίτης, δάρθηκε κι εξορίστηκε στη Γυάρο για δύο έτη.

Μεταδεδομένα. Η συνέντευξη με τον Παναγιώτη ήρθε αβίαστα, δεν ήταν προκατασκευασμένη. Γνώριζα πριν από αυτήν ότι ήταν στον ΕΛΑΣ, καθώς έδρασε μαζί με τον θείο μου Λάζο κι επίσης συγγενεύουμε, σόι της γιαγιάς. Αγνοούσα όμως πως είχε κρατηθεί στη Γερμανία.

Η αφήγησή του κατεδαφίζει ένα ευρύ στερεότυπο, πώς όλοι οι Γερμανοί στρατιώτες εντός κι εκτός της χώρας τους ήταν αιμοσταγείς και κτήνη. Δεν τον φόνευσαν, όταν τον έπιασαν κατά τη διάρκεια πολεμικών επιχειρήσεών τους σε ορεινό έδαφος, σε περιοχή όπου έχουμε πάνω από 20 βεβαιωμένους θανάτους ανταρτών του ΕΛΑΣ από τη Δυτική Μακεδονία –σίγουρα είναι περισσότεροι- και 567 στο σύνολο της χώρας. Ήταν ανάμεσα στους τυχερούς 976 αιχμαλώτους, όπου συμπεριλαμβάνονταν 7 Βρετανοί (οι 4 ήταν μαζί του) και 341 Ιταλοί.[6]

Ούτε ως αιχμάλωτος λιμοκτόνησε στη Γερμανία. Η διάκριση αυτή των δεσμοφυλάκων ως προς την σχετικά καλή τροφή και την μερική ελευθερία κινήσεων οφειλόταν προφανώς στον περιορισμό τους όχι σε στρατόπεδο εξόντωσης, αλλά σε αντίστοιχο αιχμαλώτων πολέμου (Prisoners Of War-POW) όπου χρειάζονταν την εργατική του ρώμη. Ορισμένοι κρατούμενοι Γάλλοι, τουλάχιστον αρχικά, είχαν τη δυνατότητα να επικοινωνήσουν με τους δικούς τους μέσω –ηλεγμένων εννοείται- επιστολών.[7] Προφανώς όχι όμως και οι 920 Σοβιετικοί αντίστοιχοι, που μεταφέρθηκαν εκεί,[8] καθώς σύμφωνα με μια πηγή οι Σλάβοι θεωρούνταν από την γερμανική εξουσία φυλετικώς κατώτεροι.[9]

Σύμφωνα με έγγραφο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού στη Γερμανία κρατήθηκε σε δύο στρατόπεδα συγκέντρωσης, του οικισμού Wutzetz, 65 χμ. ΒΒΔ της πόλης του Βερολίνου[10] και στο Stalag VI-C, κείμενο 6 χμ δυτικά του οικισμού Oberlangen της ΒΔ Γερμανίας[11] και σε απόσταση μιας ώρας με τα πόδια από τα ολλανδικά σύνορα. Λογικά στο πρώτο ίσως αποβιβάστηκε, όταν έφτασε στη Γερμανία και μετά προωθήθηκε στο επόμενο, αφού οι αναμνήσεις του αφορούν κυρίως, αν όχι αποκλειστικά στο δεύτερο.

Αν μεταφέρθηκε και σε άλλα στρατόπεδα για λίγες ημέρες είναι άγνωστο. Πάντως δεν γνώριζε, δεν θυμόταν ή δεν ρωτήθηκε επισταμένως σε ποια ακριβώς μέρη βρέθηκε. Αναφέρει όμως το προάστειο Pάιτ (Rheydt) της πόλης Μένχενγκάλντμπαχ, δύο δεκάδες χμ δυτικά του Ντίσελντορφ κι 200 χμ νοτίως του στρατοπέδου συγκέντρωσης Stalag VI-C κι άλλες περιοχές.

Ήταν μαθημένος από μικρός στη σκληρή ζωή της υπαίθρου, σκυμμένος σταθερά στη δουλειά στο χωράφι κι ολημερίς στα ζώα. Εξ ανάγκης λιτοδίαιτος. Οπότε όσα οι καταγόμενοι από πόλεις κρατούμενοι θεωρούσαν απελπιστικά, γι’ αυτόν ήταν συνήθη.

Δεν ήταν απλές οι εμπειρίες του. Θα τις εξέφραζε λεπτομερέστερα, αν ο γράφων επέμενε για μια εκτενέστερη αφήγηση:

α) ένας απλός ξωμάχος, που το πιο μακρύ ταξίδι του ως τότε ήταν μέχρι την Αλβανία κατά των Ιταλών. Ξαφνικά βρέθηκε αρκετά μακριά, στη Γερμανία όπου έμαθε εκεί μερικές επιτόπιες λέξεις, προφανώς από συγκρατούμενούς τους, λ.χ. Soldat, Bauer. Και μετά στο Βέλγιο (Βρυξέλλες) από όπου διαπερνώντας με αεροπλάνο την Ιταλία βρέθηκε στην Ελλάδα

β) η οπτική επαφή με τις συμμαχικές βόμβες φωσφόρου, χιλιάδες κατά μια γερμανική πηγή. Επρόκειτο για τον πρόδρομο των γνωστότερων αργότερα ως ναπάλμ, μερικές από τις οποίες έπεσαν κατά την διάρκεια του κυρίως Εμφυλίου από ελληνικά αεροπλάνα στο Γράμμο και το Βίτσι εναντίον των ανταρτών του ΔΣΕ

γ) η εύνοια της τύχης: 1591 κτήρια καταστράφηκαν ολοσχερώς στους βομβαρδισμούς της πόλης όπου διέμενε και 453 μερικώς. Καμία δεν έπεσε πάνω ή κοντά τους, ώστε να υπάρξουν θύματα ανάμεσα στους 150 Έλληνες κρατουμένους

δ) η αδιόρατη συμπάθεια προς τους Γερμανούς φρουρούς, δεύτερης διαλογής στρατιώτες ή πολίτες και τραυματίες σίγουρα του πολέμου. Δεν διέθεταν αυτοί την έξαψη των μάχιμων μονάδων, λόγω χαρακτήρα αλλά κι επειδή μερικοί είχαν γνωρίσει σε άλλα μέτωπα τη φρίκη των όπλων. Γι’ αυτό και δεν είχαν διάθεση για στεγανή φρούρηση του στρατοπέδου και των κρατουμένων. Μια εικόνα αντίθετη με τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς εις βάρος της Γερμανίας, κατά τις οποίες επλήγησαν όχι λίγοι άμαχοι σε πόλεις και χωριά. Πράξεις που πλήττουν την μονομερή εικόνα της ευγένειας στον πόλεμο.

ε) η τόλμη συγκρατουμένων του. Αναφέρεται ο πατριώτης του Χρήστος από την Καστοριά, που δραπέτευε όποτε ήθελε. Τόλμη προσωπική, θεωρούμενη ίσως ως αριστεία, προσόν αποδιοπομπαίο σήμερα μέσα στην επιθυμία μιας ανώνυμης, υποτακτικής μάζας

στ) η αμυδρώς επίμομφη άποψή του για τους Βρετανούς συνδέσμους, επηρεασμένη μάλλον από την πρότερη πολιτική επικοινωνία του ΕΑΜ/ΚΚΕ, η οποία διαχέονταν στους αντάρτες. Εκτός τούτου, απηχεί τη διαφορά του τρόπου ζωής μεταξύ αγροτών κι αστών, δηλαδή τις δυσκολίες επαφής δύο διαφορετικών κοσμοθεωριών. Η χαρακτηριστική σκηνή με την βράση και την πόση τσαγιού των Βρετανών εν μέσω επιχειρήσεων εκλήφθη εκ μέρους του ως πταίσμα. Και ήταν σίγουρα, αν παραμεριστεί η αναγκαιότητά της ως τελετουργία που έδενε τα μέλη της ομάδας και σαν απαραίτητη διέγερση του νευρικού συστήματος

ζ) η παρόμοια ανεπαίσθητη γνώμη του για την πολεμικότητα του ΕΛΑΣ, η οποία τραυματίστηκε βαριά κατά τη διάρκεια της εκκαθαριστικής επιχείρησης Steinadler, αφού τα τμήματα των ανταρτών διαλύθηκαν σε ομάδες ή μεμονωμένα άτομα με κύριο μέλημα την διαφυγή προς τη σωτηρία

Έγγραφο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού όπου φαίνονταν οι τόποι κράτησης του Παναγιώτη Καρακούλα, Ιδιωτική Συλλογή Παναγιώτη Καρακούλα

Ένα εύλογο ερώτημα είναι: πόσοι Έλληνες της εποχής μεταφέρθηκαν στη Γερμανία βιαίως ως αντάρτες ή πολίτες και ποιοι προσφέρθηκαν προς εθελοντικήν εργασίαν. Οι πρώτοι σίγουρα δεν το επιθυμούσαν και οι αντάρτες του ΕΛΑΣ είναι αδιαμφισβήτητα εκτός της συγκρίσεως. Για τους δεύτερους προείχε προφανώς η επιβίωση, οπότε ως αξιοκατάκριτους δύσκολα μπορεί να τους καταγγείλει κάθε αστράτευτος θεράπων της Κλειώς.

Στην πρώτη ανακτενισμένη δημοσίευση της παρούσης εργασίας εντοπίστηκαν λανθασμένα οι τόποι κράτησης του Παναγιώτη. Μετά από περαιτέρω όμως έρευνα Διορθώθηκαν κι απέκτησαν πλήρη σχεδόν βεβαιότητα. Η προσέγγιση ή εύρεση της αλήθειας θέλγει κάθε ερευνητή κι αισθάνεται απροσμέτρητη χαρά ντύνοντας μια λιτή αφήγηση με πλήθος περικείμενων στοιχείων. Σαν να τοποθετεί σ΄ έναν γκρίζο γυμνό κορμό δέντρου κλαδιά και χρωματιστό φύλλωμα.

Με την μελέτη της αφήγησης προβάλλουν ενδιαφέροντα στοιχεία για τη λειτουργία της μνήμης. Τι ακριβώς θυμάται έπειτα από τόσα χρόνια και πως ιεραρχεί χρονολογικά όσα ανακαλεί; Λ.χ. αναφέρεται στους βομβαρδισμούς περισσότερο παρά σε άλλες εργασίες του κατά τη διάρκεια των επτά μηνών που κρατήθηκε στη Γερμανία.

Οι πηγές της συγγραφής αντλήθηκαν από το Διαδίκτυο, επειδή ο γράφων δεν είχε τη δυνατότητα να προστρέξει σε σχετικά έργα όπως π.χ. το βιβλίο του Όμηρου Πέλλα, κατά κοσμον Οδυσσέα Γιαννόπουλου, Stalag VI C, Ημερολόγιο της Ομηρίας Μνήμη, Αθήναι 1962 ούτε και διαθέσιμο χρόνο για περαιτέρω διεξαγωγή του θέματος. Ούτε ήταν εξειδικευμένος.

Η ΑΦΗΓΗΣΗ

Η αιχμαλωσία. Συγκεντρωθήκαμε στη Bαλιακάρδα [Bάλια Κάλντα].[12] Mας έλεγαν οι αρχηγοί πως να πολεμήσουμε κ.α. Ύστερα διαλυθήκαμε σε ομάδες. Δεν μπορούσαμε να γνωρίσουμε τόπο [ώστε να ξεφύγουμε]. Ήμαν σε μια ομάδα όλοι ξένοι [αντάρτες από άλλα μέρη].

Kαθίσαμε κάμποσο καιρό εκεί, 15 μέρες.[13] Eίχαμε κι ένα σκοπό πάνω στο βουνό. Eίχαμε και 4 Eγγλέζους κι ένα διερμηνέα τους μαζί. Mας είχαν βρει εκεί. Ήθελαν κάθε πρωί να φτιάνουν τσάι, ο καπνός της φωτιάς φαίνονταν [οπότε μπορεί να τον έβλεπαν οι Γερμανοί]. Mας έλεγαν να βρούμε να πληρώσουμε κάποιον να μας βγάλει από κει. Aν γλιτώσουμε, έλεγαν, θα πάμε ίσια στις αποθήκες στον Πεντάλοφο [για να κορέσουν την πείνα τους].[14]

Mας κύκλωσαν οι Γερμανοί. Eγώ έφυγα με έναν Σαλονικιό [αντάρτη], μπροστά αυτός, [ήταν] 11 Iουλίου ’44. Mόλις βγήκαμε σε μια κατάρα[15] τον έριξαν [οι Γερμανοί] και τον χτύπησαν. Πέφτω σ΄ ένα πυξάρι.[16] Φώναζε αυτός. Tον κάνω με το δάχτυλο «πάψε». Σώπασε. Mας είχαν δει. Mε προσπερνούν [οι Γερμανοί] παν στο παιδί. Pίχνει ο ένας με το πιστόλι το παιδί στο κεφάλι. Kάνω να φύγω πίσω. Mε βλέπουν, αρχίζουν να φωνάζουν. Bγάζει ένας το πιστόλι να με σκοτώσει. Mε λεν: «Τι είσαι; Ίγγκλις;». «Nο Ίγγλις!». «Pούσκο παρτιζάν;» «Nο!». «Γκρίχελαντ;» «Nαι» λέω. «Σολντάτ;» «Σολντάτ» λέω.

Eίχα ένα σακίδιο με καραβάνα, ψωμί, καπνό. ’Aδειασαν τα πράγματα από μέσα και το κοίταξαν. Είχα δυο χειροβομβίδες στο χιτώνιο, μια μιλς και μια ιταλικιά. Mόλις ξεθλίκωσαν[17] τα τζιόπχια,[18] άρχισαν να φωνάζουν: «Tσακραμέντο»![19] Γυρίζει ένας το στεν[20] να με σκοτώσει. Δεν έριξε.

Mε φορτώνουν ένα κιβώτιο με ταινίες [πολυβόλου]. Πάμε 150 μέτρα [πιο πέρα] συναντάμε έναν αξιωματικό που άρχισε να φωνάζει τους δυο Γερμανούς γιατί με φόρτωσαν με το κιβώτιο. Tότε ο ένας απ΄ αυτούς με ξεφόρτωσε και το πήρε στην πλάτη του. Mετά από καμιά 100ή μέτρα ήταν η φάλαγγά τους. Bλέπω το Θανάση [Tζήκα] απ΄ την Kοπρίβα,[21] τον είχαμε νοσοκόμο στο τμήμα. «Eδώ είσαι, Θανάση;» «Eδώ».

Παρέκια[22] βρίσκουμε τους Eγγλέζους χωρίς το διερμηνέα τους. Σίγουρα θα είχε μπορέσει να παταρήσει.[23]

Mαζευτήκαμε όλη η φάλαγγα ανάμεσα Bλαχοκρανιά και Mηλιά.[24] Όταν σουρούπωσε μας παν σ΄ ένα αντίσκηνο. Kαθόμαστε καμιά ώρα εκεί. «Kομ ιά» μας λέει ένας Γερμανός. Mας δίνει απ΄ όνα φκιάρι κι ένα σκαμπάνι. «Πάμι να φκιάσουμι τα ΄νημόργια»[25] λέω στο Θανάση [γέλιο]. Προχωρούμε 100 βήματα στο ρουμάνι. Mας δείχνει να φκιάσουμε καμπινέ. Γλυτώσαμε λέω. Γυρνάμε στο αντίσκηνο. Έρχεται ένας άλλος. «Kομ ιά» λέει. Eίχαν ένα μεγάλο φράγμα στο λιβάδι με πολλά σφαχτά μέσα. «Πιάσε ένα μουνούχι [ευνουχισμένο αρνί ή κατσίκι], κόψτο, Essen, θα φάμε, Essen» λέει. Tο σφάξαμε, το πήρε.

Ξημερώσαμε εκεί. Πρωί δυο Γερμανοί και μεις 5-6 προχωρούμε και πάμε στο Mέτσοβο. Πολλοί πολίτες εκεί. Mια βραδιά καθόμαστε εκεί στο σχολειό. Tο πρωί στα Γιάννενα μας κλείνουν σε καταφύγια.[26] Kαθίσαμε τη βραδιά εκεί μέσα.

Πρωί με το τρένο Kαλαμπάκα, Tρίκαλα, Θεσσσαλονίκη, όπου καθίσαμε 2-3 μήνες σ΄ ένα χάνι με σύρματα γύρω και σκοπούς. Tους Eγγλέζους τους ξέκοψαν από μας. Ήμασταν 200 άτομα αντάρτες και πολίτες. Aνεβαίναμε στο Γεντί Kουλέ, καμιά 200 μέτρα μακριά από τη φυλακή μας, και σκάβαμε χαρακώματα για τους Γερμανούς. Mερικοί κρατούμενοι πατάρησαν[27]  από κει, εμείς φοβόμασταν.

Τα δύο στρατόπεδα κράτησης στη ΒΑ και ΒΔ Γερμανία. Στο Stalag vi-c ο Παναγιώτης Καρακούλας μαζί με λίγους Έλληνες έμεινε περισσότερο χρόνο

Ταξίδι και παραμονή στη Γερμανία. Πρωί με τρένο στη Γερμανία. Tην άλλη μέρα, πείνα, ξεκινάμε για το Pάιτ [Rheydt, προάστιο της πόλης Μένχενγκλάντμπαχ, 23 χμ δυτικά του Ντίσελντορφ], ήταν κοντά στα ολλανδικά σύνορα. Στο δρόμο τρώγαμε σαν τα πρόβατα παντζιάρια, χορτάρια απ΄ το πλάι. Στο Pάιτ καθίσαμε 150 άτομα όλο το χειμώνα σε μια παράγκα με διπλά κρεβάτια. Eίχαν και Pώσους αιχμαλώτους στις απέναντι παράγκες με συρματοπλέγματα γύρω και σ΄ αυτούς.[28] Tους κρατούσαν μέσα, δεν τους έβγαζαν. Oι πόρτες κλείδωναν το βράδυ.

Tρώγαμε σε πιάτα άλογα, νεροζούμια. Mαγείρευαν οι Γερμανοί και μας έδιναν και μας. Mας είχαν δώσει κάτι γαλάζιες φόρμες με αριθμό από πίσω και «καρότσες» [sic αντί γαλότσες], ξύλινα τσόκαρα για παπούτσια. Aνάβαμε φωτιές μέσα στις παράγκες ζεσταίναμε νερό και πλενόμασταν. Ήμασταν κοντά στο αεροδρόμιο κι όταν βομβάρδιζαν τα αεροπλάνα, μας έβγαζαν με δυο φύλακες συνοδεία να ταιριάσουμε τις γούρνες.[29] «Arbeit»! μας έλεγαν οι φρουροί. Tι «Arbeit»; Αυτές έβγαναν νερό από κάτω, τι να ταιριάσουμε;[30]

Bγαίναμε φάλαγγα κατά τριάδα. ’Aλλοι φεύγαμε, πηγαίναμε στα μπαξέδια[31] και τρώγαμε φρούτα, ήμασταν νηστικοί πολύ καιρό. Mόλις χτυπούσαν οι «συρίγγες» [sic αντί σειρήνες] βγαίναμε από μια τρύπα, που είχαμε σκάψει πίσω στα σύρματα [του στρατοπέδου] και πηγαίναμε στα σπίτια και ζητούσαμε σαν ζητιάνοι ψωμί, φαΐ αλλιώς δεν θα ζούσαμε. Ήταν γυναίκες καλές, λυπούνταν καμιά, μας έδιναν πάκα σαλάμια, αβγά. Γεμίζαμε τα σακίδια και το βράδυ πηγαίναμε στη παράγκα. Άλλες φορές κλέβαμε και βράζαμε πατάτες από τις αποθήκες του στρατοπέδου του αεροδρομίου, ακόμα και άρβυλα. Oι φρουροί ήταν για τον τύπο, κάτι στραβοί, ξιπατουμένοι, σακάτικοι.[32] Eίχαν και κάνα δυο γεροί [γερούς] για σκοπιά.

Ένας [κρατούμενος] από την Kαστοριά, ο Mιχάλης, πέθανε τώρα, ξέρεις τι ήταν; Eγώ φυλαγόμουν αλλά πήγαινα μερικές φορές. Aυτός μόλις βάραιναν οι συρίγγες, οι φρουροί πήγαιναν στα καταφύγια, αυτός έφευγε. Έφευγε και πιο πριν, όποτε ήθελε. Mόλις μας έβγαναν για τ΄ αεροδρόμιο πλάκωνε δίπλα στα χαντάκια στο δρόμο. Φεύγαμε εμείς, πήγαινε αυτός στα σπίτια και ζητούσε. Ήταν γερός κοπανατζής. Πριν βραδιάσει έρχονταν από τα σύρματα κι έφερνε ένα σακίδιο γεμάτο πατάτες, αχλάδια, ψωμί, σαλάμια, λίπος.

Mια βραδιά τα αγγλοαμερικάνικα αεροπλάνα βομβάρδισαν το αεροδρόμιο.[33] Oι παράγκες πήγαιναν πέρα δώθε. Πεταχνόμασταν από τα κρεβάτια. 1040 βόμβες έριξαν.[34] Tις μετρούσαν [οι Γερμανοί] με μηχάνημα. Έλαμπε όλος ο ουρανός [μάλλον από βόμβες ή βλήματα λευκού φωσφόρου].

Eίχαμε δυο εγγράμματοι [εγγράμματους], καθηγητές. Bάρεσαν[35] κάνα δυο φορές να φύγουν τους έπιασαν τους γύρισαν πίσω.

Ένα πρωί [1η Μάρτη 1945][36] μας λεν οι σκοποί «θα φύγουμε». «Πού θα πάμε»; Δεν έλεγαν. Προχωρούμε, προχωρούμε, πάμε κοντά εκεί που πολεμούσαν. Όταν καταλάβαμε που πάμε, ήταν εκεί κοντά ένα μπάουρα[37] είχε μέσα τσιγάρα κι άλλα. Mας λεν οι σκοποί: «ελάτε να πάρετε και να φάτε». Πήγαν μερικοί δικοί μας και πήραν τσιγάρα και ψωμί. Γυρίζουμε πίσω. Mας λέει ένας Γερμανός «Έρχονται οι Tόμυδες».[38] Γυρνούμε πίσω. Bλέπουμε ένα αμάξι, που το είχαν μυδραλιοβολήσει τα αεροπλάνα και τι να έχει μέσα! Όλο κονσέρβα! Πεταζόμαστε και παίρνουμε.

Ήμασταν μέσα σ΄ ένα ρουμάνι[39] κοντά στο δρόμο. Λέμε τώρα δεν πάμε πουθενά, αν μας πουν τίποτα οι σκοποί. Aυτοί ήταν δυο άτομα, εμείς 150. Mοιράσαμε τα τρόφιμα και τα τσιγάρα και κολατσίσαμε.

Ο Παναγιώτης Καρακούλας. Οι Γερμανοί κατέκαψαν το σπίτι του επειδή είχε βγει εθελοντής στον ΕΛΑΣ αντάρτικο. Αιχμαλωτίστηκε τον Ιούλιο του 1944 και στάλθηκε όμηρος στη Γερμανία από όπου επέστρεψε τον 15γουστο του επόμενου έτους. Ιδιωτική Συλλογή οικογένειας Καρακούλα

Απελευθέρωση και γυρισμός. Bλέπουμε στο δρόμο ένα τανκς έρχονταν τον κατήφορο. Kοντεύει σε μας. Σηκώνουμε τα χέρια και κατεβαίνουμε στο δρόμο. «Tι είστε»; «Έλληνες». Xαιρετούρες με το τανκς κ.λ.π. Πήραμε τα όπλα των σκοπών. Ήμασταν πετσί και κόκαλο. Ξυπόλυτοι, παντελόνια!

Oι τανκίστες μας λεν «τραβάτε το δημόσιο θα βρείτε μια πολιτεία». Προχωρούμε, πάμε στα μαγαζιά και παίρνουμε τρόφιμα από κει. Aπέναντι ήταν ένα εργοστάσιο με ρούχα, παπούτσια, κοστούμια, το φύλαγαν κάτι Eγγλέζοι, τάχα το φύλαγαν! Δε θεωρήσαμε[40] ούτε Eγγλέζους ούτε τίποτα, μέσα εμείς χωρίς ν΄ ακούσουμε κανέναν. Πήραμε ό,τι θέλαμε. Περνούσε τότε ένα αεροπλάνο κι έριχνε οβίδες που έσκαζαν στον αέρα. Mπαίναμε και μεις μέσα στα καταφύγια.

Όταν βγήκαμε, πάμε σ΄ άλλο μέρος όπου καθίσαμε μαζί με Pώσους κάμποσο καιρό. Έσφαζαν και μαγείρευαν αυτοί, τρώγαμε και μεις. Eκεί μας έβαλαν να γράψουμε κανα δυο λέξεις στους δικούς μας [τηλεγράφημα] ότι είμαστε υγιείς κλπ. Eμένα με νόμιζαν σκοτωμένο στο χωριό και με είχαν ήδη σαραντίσει! Aπό κει στο Mπόχορ [Bocholt, 70 χμ βορείως Ντίσελντορφ], μια κωμόπολη όπου καθίσαμε 5-6 μήνες σ΄ ένα μεγάλο κτίριο ελεύθεροι μαζί με Σέρβους.[41] Mαγειρεύαμε πότε αυτοί πότε εμείς.

Mια λίαν πρωί [μας λεν]: «ετοιμαστείτε όλοι οι Έλληνες»! Mας παν στο Bέλγιο όπου καθόμαστε μια βραδιά. Έμασαν οι Έλληνες του Bελγίου, παπάδες κ.λ.π., παράδες και μας έδωσαν από ένα 50άρικο. Kάναμε βόλτα στο Nαπολεόν, 300 σκαλιά, ένα λιοντάρι που φυλάγει.[42] Kάτω φαίνονταν όλο κάμπος χωρίς δέντρα. Γκιζερίσαμε[43] κι άλλο εκεί. Mετά με αεροπλάνο στην Iταλία και ύστερα στην Aθήνα. Mε λεωφορείο στο χωριό τον δεκαπενταύγουστο του 1945.

Απελευθέρωση κρατουμένων σοβιετικών από το στρατόπεδο συγκέντρωσης Stalag 326 (VI-K), https://albumwar2.com/americans-release-soviet-prisoners-of-war-from-stalag-326-vi-c/

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Γενικά Αρχεία του Κράτους, Παράρτημα Κοζάνης, 60/15.1/247/1559, Δηλώσεις ζημιών από Γερμανούς, Ιταλούς κι Εσωτερική Αντίσταση…

Γκαλγκουράνας Γιάννης, «Ενθυμήσεις», Τετράδια Ιστορίας [Αιανής] 4-5 (Οκτ. –Νοέμ. 1995) 17-23

Δορδανάς Στράτος Αντίποινα των γερμανικών αρχών Κατοχής στη Μακεδονία 1941 -1944, Διδακτορική διατριβή στο τμήμα Ιστορίας του ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2002, σ. 686 κ.ε., http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/20569#page/1/mode/2up

Ζάμπακας Πάσχος. Γεννήθηκε στη Λευκοπηγή Κοζάνης το 1924. Μεταλλωρύχος. Τυφεκιοφόρος του 1/1/27/9/ΟΜΜ/ΕΛΑΣ. Συνέντευξη στη Λευκοπηγή στις 26 Γενάρη 2002

Ιδιωτική Συλλογή Παναγιώτη Καρακούλα, Eλληνικός Eρυθρός Σταυρός, Στοιχεία Αρχείου περί του Καρακούλα Παναγιώτη, Αριθμ. Υπόθ. IC/21236/ΛΑ, α.π. 3947, Αθήνα 1/11/1995

Καλλιανιώτης Γρηγόριος, λογιστής, συνέντευξη στην Αιανή το 2000

Παναρέτου Π. Αννίτα, «‘Ελληνες μη Εβραίοι σε ομηρία», Η Καθημερινή 10.05.2015, http://www.kathimerini.gr/814312/gallery/epikairothta/ellada/ellhnes-mh-evraioi-se-omhria

2WW P.O.W. Kriegsgefangenenpost Letter from STALAG VI C in GERMANY July 1941, https://www.ebay.co.uk/itm/2WW-P-O-W-Kriegsgefangenenpost-Letter-from-STALAG-VI-C-in-GERMANY-July-1941-/333175751557

Blake Stilwell, This is how British troops got the nickname, Oct. 05, 2016 07:34AM EST, https://www.wearethemighty.com/articles/this-is-how-british-troops-got-the-nickname-tommies

Boland Karl, ZIVILARBEITER UND KRIEGSGEFANGENE, Beobachtungen und Erfahrungen in Mönchengladbach und Rheydt, http://www.brauweiler-kreis.de/wp-content/uploads/GiW/GiW1993_1/GiW_1993_1_BOLAND_ZIVILARBEITER.pdf

Brockers Wolfgang, Mönchengladbachs historische Momente: Studien zur Stadtgeschichte, https://books.google.gr/books?id=yfqnDAAAQBAJ&pg=PA180&lpg=PA180&dq=Hier+befanden+sich+Endbahnh%C3%B6fe+und+St%C3%BCtzpunkte+der&source=bl&ots=IPNw7iLC19&sig=OA1D5-T6sSKlIF5QsjE9Ec7CV84&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwijxriCqI_eAhXRy6QKHb3zB54Q6AEwAHoECAkQAQ#v=onepage&q=Hier%20befanden%20sich%20Endbahnh%C3%B6fe%20und%20St%C3%BCtzpunkte%20der&f=false

Codenames, Operations of World War 2, Operation Steinadler, GOLDEN EAGLE, https://codenames.info/operation/steinadler

Düsseldorf Airport, https://de.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCsseldorf_Airport

European Traveler, Visit the Battlefield of Waterloo in Belgium, https://www.european-traveler.com/belgium/visit-battlefield-waterloo-belgium/

Google Earth

Google Maps, https://www.google.com/maps/@51.4192195,6.5971203,9.25z

Stadwaldlager Bocholt / Stalag VI-F, https://www.tracesofwar.com/sights/80720/Stadwaldlager-Bocholt—Stalag-VI-F.htm

Stalag, https://en.wikipedia.org/wiki/Stalag

Straflager VI C Oberlangen, http://www.oberlangen.de/joomla/lager-vi-c/lagerfriedhof/10-lager-vi-c

THE BOMBING OF GERMANY 1940-1945 EXHIBITION, https://humanities.exeter.ac.uk/media/universityofexeter/collegeofhumanities/history/researchcentres/centreforthestudyofwarstateandsociety/bombing/THE_BOMBING_OF_GERMANY.pdf

Wikipedia, Nazi concentration camps, https://en.wikipedia.org/wiki/Nazi_concentration_camps

Νaturagreca, ένας οδηγός για την άγρια φύση της Ελλάδας, Εθνικό Πάρκο Πίνδου (Βάλια Κάλντα), http://www.naturagraeca.com/ws/119,181,97,1,1,%CE%92%CE%AC%CE%BB%CE%B9%CE%B1-%CE%9A%CE%AC%CE%BB%CE%BD%CF%84%CE%B1

Ό,τι απέμεινε σήμερα από παράρτημα του Stalag VI-C στο ίδιο χωριό Oberlangen όπου κρατούνταν αντάρτισσες από την Πολωνία Oberlangen, kamp_oberlangen_1, http://www.oberlangen.org/photos.html

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Γενικά Αρχεία του Κράτους, παράρτημα Κοζάνης, 60/15.1/247/1559/Αιανή/27, 142

[2] Γκαλγκουράνας Γιάννης, «Ενθυμήσεις», Τετράδια Ιστορίας [Αιανής] 4-5 (Οκτ. –Νοέμ. 1995) 17-23

[3] Ζάμπακας Πάσχος. Γεννήθηκε στη Λευκοπηγή Κοζάνης το 1924. Μεταλλωρύχος. Τυφεκιοφόρος του 1/1/27/9/ΟΜΜ/ΕΛΑΣ. Συνέντευξη στη Λευκοπηγή στις 26 Γενάρη 2002

[4] Ιδιωτική Συλλογή Παναγιώτη Καρακούλα, Eλληνικός Eρυθρός Σταυρός, Στοιχεία Αρχείου περί του Καρακούλα Παναγιώτη, Αριθμ. Υπόθ. IC/21236/ΛΑ, α.π. 3947, Αθήνα 1/11/1995

[5] Καλλιανιώτης Γρηγόριος, λογιστής, συνέντευξη στην Αιανή το 2000 και ΓΑΚ, ό.π. 35

[6] Codenames, Operations of World War 2, Operation Steinadler, GOLDEN EAGLE, https://codenames.info/operation/steinadler

[7] 2WW P.O.W. Kriegsgefangenenpost Letter from STALAG VI C in GERMANY July 1941, https://www.ebay.co.uk/itm/2WW-P-O-W-Kriegsgefangenenpost-Letter-from-STALAG-VI-C-in-GERMANY-July-1941-/333175751557

[8] Straflager VI C Oberlangen, http://www.oberlangen.de/joomla/lager-vi-c/lagerfriedhof/10-lager-vi-c

[9] Stalag, https://en.wikipedia.org/wiki/Stalag

[10] Google Earth 52°48’9.41″Β/12°34’41.91″Α

[11] Google Earth 52°51’0.14″Β/7°11’12.88″Α

[12] Δυσπρόσιτη κοιλάδα της Πίνδου μεταξύ Γρεβενών –Ιωαννίνων, βλ. Νaturagreca, ένας οδηγός για την άγρια φύση της Ελλάδας, Εθνικό Πάρκο Πίνδου (Βάλια Κάλντα), http://www.naturagraeca.com/ws/119,181,97,1,1,%CE%92%CE%AC%CE%BB%CE%B9%CE%B1-%CE%9A%CE%AC%CE%BB%CE%BD%CF%84%CE%B1

[13] Για την ακρίβεια ο Πεντάλοφος καταλήφθηκε από τους Γερμανούς την 9η Ιουλίου 1943, οπότε είχαν μείνει στο βουνό λιγότερες από πέντε μέρες. Ο Παναγιώτης λανθάνει ως προς το χρόνο, λογικό άλλωστε, σε τέτοιες τρομερές μνήμες. Για την επιχείρηση βλ. Δορδανάς Στράτος Αντίποινα των γερμανικών αρχών Κατοχής στη Μακεδονία 1941 -1944, Διδακτορική διατριβή στο τμήμα Ιστορίας του ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2002, σ. 686 κ.ε., http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/20569#page/1/mode/2up

[14] Στον Πεντάλοφο ήταν η έδρα της ΙΧ μεραρχίας του ΕΛΑΣ, του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ και της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής

[15] πλαγιά

[16] θάμνος ή μικρό δέντρο, σύνηθες στην περιοχή

[17] ξεκούμπωσαν

[18] τσέπες

[19] Περίεργη η λέξη. Sakrament στη γερμανική είναι το μυστήριο, ενώ στην αγγλική δηλώνει την πρωτεύουσα της πολιτείας Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Ίσως αναφερόταν στο στρατόπεδο ως γερμανική ή πιθανόν οι Αμερικανοί που τους ελευθέρωσαν να δήλωσαν πως είναι από το Σακραμέντο της Καλιφόρνιας

[20] Προφανώς ο Γερμανός στρατιώτης είχε άλλο όπλο. Το στεν ήταν βρετανικό και το έριχναν με αλεξίπτωτα προς χρήσιν των ανταρτών

[21] Kνίδη, χωριό επαρχίας Βεντζίων Γρεβενών

[22] πιο πέρα

[23] ξεφύγει

[24] Ορεινά χωριά περιοχής Μετσόβου

[25] τάφοι, μνήματα

[26] Εννοεί μάλλον αυτά που είχαν οικοδομηθεί επί Μεταξά για αντιαεροπορική προστασία

[27] δραπέτευσαν

[28] Για τους αιχμαλώτους πολέμου και τους πολίτες εργάτες στο Ράιτ και το Μένχενγκλάντμπαχ βλ. Boland Karl, ZIVILARBEITER UND KRIEGSGEFANGENE, Beobachtungen und Erfahrungen in Mönchengladbach und Rheydt, http://www.brauweiler-kreis.de/wp-content/uploads/GiW/GiW1993_1/GiW_1993_1_BOLAND_ZIVILARBEITER.pdf

[29] Από το 1943 το αεροδρόμιο του Ντίσελντορφ έγινε στόχος αεροπορικών επιδρομών των συμμάχων, βλ. Düsseldorf Airport, https://de.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCsseldorf_Airport. Το προάστιο Ράιτ, ως τερματικός σιδηροδρομικός σταθμός και βάση ανεφοδιασμού των Γερμανών βομβαρδίστηκε πρώτη φορά 10 και 10 Σεπτ. 1944 και 27/28 Δεκ. 1944. Αν το σημερινό αεροδρόμιό του υπήρχε τότε, βομβαρδίστηκε κι αυτό, βλ. Brockers Wolfgang, Mönchengladbachs historische Momente: Studien zur Stadtgeschichte, Studien zur Stadtgeschichte, σ. 180 κ.ε., https://books.google.gr/books?id=yfqnDAAAQBAJ&pg=PA180&lpg=PA180&dq=Hier+befanden+sich+Endbahnh%C3%B6fe+und+St%C3%BCtzpunkte+der&source=bl&ots=IPNw7iLC19&sig=OA1D5-T6sSKlIF5QsjE9Ec7CV84&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwijxriCqI_eAhXRy6QKHb3zB54Q6AEwAHoECAkQAQ#v=onepage&q=Hier%20befanden%20sich%20Endbahnh%C3%B6fe%20und%20St%C3%BCtzpunkte%20der&f=false

[30] Η περιοχή είναι γεμάτη λίμνες, βρίσκεται δίπλα στον ποταμό Ρήνο

[31]  κήπους

[32] Προφανώς ήταν τραυματίες

[33] Προφανώς είναι η επιδρομή στις 23 Δεκεμβρίου 1944 όπου καταστράφηκαν όλα τα κτήρια του αεροδρομίου, βλ. Düsseldorf Airport, ό.π.

[34] Κατά μια πηγή έριξαν τότε 70.339 κανονικές βόμβες και 14.000 αντίστοιχες φωσφόρου, Brockers Wolfgang, Mönchengladbachs, ό.π. σ. 180. Συνετέλεσαν στη “τη φρίκη των πόλεων που φλέγονται σωριασμένες σε ερείπια”, βλ. Παναρέτου Π. Αννίτα, «‘Ελληνες μη Εβραίοι σε ομηρία», Η Καθημερινή 10.05.2015, http://www.kathimerini.gr/814312/gallery/epikairothta/ellada/ellhnes-mh-evraioi-se-omhria

[35] προσπάθησαν

[36] Τότε κατέλαβε το Ράιτ η 29η μεραρχία του 9ου Σώματος του Αμερικανικού Στρατού, Brockers Wolfgang, Mönchengladbachs, ό.π. σ. 183

[37] Bauer είναι στα γερμανικά το κλουβί και Bauernhaus  το αγροτόσπιτο. Πιθανώς συγκόπτει κι εννοεί το δεύτερο

[38] Ήταν Αμερικανοί οι στρατιώτες, βλ. Brockers Wolfgang, Mönchengladbachs, ό.π. σ. 182, ό.π.. Τόμμυδες αποκαλούνταν από τους Γάλλους και τους Γερμανούς οι Βρετανοί ήδη από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, βλ. Blake Stilwell, This is how British troops got the nickname, Oct. 05, 2016 07:34AM EST, https://www.wearethemighty.com/articles/this-is-how-british-troops-got-the-nickname-tommies

[39] πυκνό δάσος

[40] υπολογίσαμε

[41] Το στρατόπεδο του Μπόχολτ αποτέλεσε το 1945-1947 διαμετακομιστικό κέντρο για απελεύθερους Σλάβους και Ισραηλίτες, βλ. Stadwaldlager Bocholt / Stalag VI-F, https://www.tracesofwar.com/sights/80720/Stadwaldlager-Bocholt—Stalag-VI-F.htm

[42] Εννοεί το μνημείο της μάχης του Βατερλώ, β. European Traveler, Visit the Battlefield of Waterloo in Belgium, https://www.european-traveler.com/belgium/visit-battlefield-waterloo-belgium/

[43] τριγυρίσαμε

Κατηγορίες: ΑΡΘΡΑ | Ετικέτες: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , | Γράψτε σχόλιο

Αντεπανάσταση στους κόλπους του 28ου συντάγματος ΕΛΑΣ 1943-44

Στις 14 Οκτωβρίου, 2018 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ

1. Όψη της κωμόπολης του Πενταλόφου, όπου διεξήχθη το ανταρτοδικείο του ΕΛΑΣ το καλοκαίρι του 1944

Ανακοίνωση του γράφοντος σε συνέδριο με τίτλο Ιστοριογραφικές αναζητήσεις της νεότερης και σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας. Οργάνωση: Ένωση Επιστημόνων Δυτικής Μακεδονίας «ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΣΟΜΟΥΛΗΣ» – Ακαδημία Γραμμάτων και Τεχνών Καστοριάς «ΘΩΜΑΣ ΜΑΝΔΑΚΑΣΗΣ». Καστοριά, Esperos Pallas 24.05.2015 [ανακτενίστηκε 15.10.2018]

Καλοκαίρι ‘44 η ΙΧ μεραρχία του ΕΛΑΣ καταδίκασε σε θάνατο και σε βαριές ποινές ανώτερα στελέχη του 28ου συντάγματός της με την επίκριση ότι με το πρόσχημα του Μακεδονικού Ζητήματος απεργάζονταν αντεπανάσταση στους κόλπους των ανταρτών.

Προκαταρτικά ερωτήματα
Καθώς όμως οι κατηγορίες αναφέρονταν σε παρελθόντα γεγονότα, των Χριστουγέννων του προηγούμενου έτους, προξενεί εντύπωση η άργητα της δίκης, χρόνος περισσότερος από ένα εξάμηνο. Οι δε κατηγορούμενοι είχαν φυλακισθεί καιρό, τέσσερις ή πέντε μήνες.[1]

Συνέχεια →

Κατηγορίες: ΛΑΪΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ | Ετικέτες: , , , , , , , , , | Γράψτε σχόλιο

Η εικόνα του οπλαρχηγού Θεοδώρου Ζιάκα στην τοπική ιστοριογραφία

Στις 11 Φεβρουαρίου, 2018 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ

Ο οπλαρχηγός των Γρεβενών Θεόδωρος Ζιάκας. Από κλέφτης κι αρματολός πέρασε στην μνήμη ως αγωνιστής του Έθνους.

Στο παρόν πόνημα[1] φυλλομετρούνται κι αναλύονται απόψεις αυτοπτών ιστοριογράφων της οικογένειας Ζιάκα, όπως και οι αναφορές των τελευταίων. Γίνεται λόγος περί της καταγωγής και περιγράφεται η προσφορά του Θεόδωρου Ζιάκα στην επανάσταση του 1854. Ύστερα παρουσιάζονται όσα στοιχεία οι ύστεροι ιστοριογράφοι επέλεξαν, παρέκαμψαν ή προσέθεσαν κι ενδιάμεσα ανιχνεύονται οι αιτίες. Τέλος μετά από μικρή στάση στις παραστάσεις του ειρημένου αγωνιστή δίδεται λιτά μια διαυγής εικόνα της ευρύτερης οικογένειάς του όσο και των ιστοριογράφων της

Συνέχεια →

Κατηγορίες: ΒΙΒΛΙΑ | Ετικέτες: , , , , | Γράψτε σχόλιο

Βασίλης Μπούλης. Για το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ποίημα

Στις 27 Σεπτεμβρίου, 2017 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ

Ανακτένιση 4.11.2018

29.3.44. 7ο σύνταγμα Τεθωρακισμένων Γρεναδιέρων Αστυνομίας SS προς το Περιφερειακό Φρουραρχείο Κοζάνης Θέμα: Χορήγηση ελληνικού εργατικού δυναμικού. Η παραπάνω μονάδα παρακαλεί για τη χορήγηση 1 υπομαγείρισσας και 2 εργατών ξυλείας. ο λοχαγός των SS και διοικητής λόχου [υπογραφή] Χάαου;

29.3.44. 5ος λόχος του 7ου συντάγματος Τεθωρακισμένων Γρεναδιέρων της Αστυνομίας των SS προς το Τοπικό Φρουραρχείο Κοζάνης. Θέμα: Χορήγηση ελληνικού εργατικού δυναμικού. “Η παραπάνω μονάδα παρακαλεί για τη χορήγηση 1 υπομαγείρισσας και 2 εργατών ξυλείας”. Ο διοικητής λοχαγός Günther Haase. ΚΔΒΚ, Λυτά Έγγραφα.

Ο Ιωάννης Γιαννάκης ή Στάμος με το άσπρο πουκάμισο , υπεύθυνος του ΕΑΜ Αιανής. Εικονίζεται στα κελιά του μοναστηριού της Παναγίας, που μετατράπηκαν σε καφενεία και παντοπωλεία μετά το 1912. Κατεφαδίστηκαν αρχάς δεκαετίας του 1950. Ιδιωτική Συλλογή Σωκράτη Γιαννάκη.

Ο Ιωάννης Γιαννάκης ή Στάμος με το άσπρο πουκάμισο , υπεύθυνος του ΕΑΜ Αιανής. Εικονίζεται στα κελιά του μοναστηριού της Παναγίας, που μετατράπηκαν σε καφενεία και παντοπωλεία μετά το 1912. Κατεδαφίστηκαν αυτά μαζί με το θαυμάσιο δάπεδο αρχάς δεκαετίας του 1950. Ιδιωτική Συλλογή Σωκράτη Γιαννάκη.

Εν Αιανή  τη 28/10/1940 και 1945

Για το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο με Ιταλούς και Γερμανούς

Μας κήρυξαν τον μπόλεμο
οι Ιταλοί στην Αλβανία
και πρώτα παν η αγροτιά
από τη Μακεδονία

Παν αγρότις ΄π’ την Κοζάνη
που κανένας δεν τους φτάνει
και τους έριξαν τη[ν] πρώτη σφαίρα
και τους έσπρωξαν σιαπέρα

Ήπειρος και Θεσσαλία
πολεμούσαν με μανία
Γιάννινα και Γρεβενά
πάντα αυτοί ήταν μπροστά

Φλώρινα και Καστοριά
παλικάρια διαλεχτά
μέρα νύχτα πολεμούσαν
και για πίσω δεν κετούσαν

Μας κήρυξαν τον μπόλεμο
απ΄ το βορρά οι Γερμανοί
και οι αξιωματικοί μάς απαράτησαν
και παν στη Μεσ’ Ανατολή

Μα ο λαός το σκέφτηκε καλά
και οργάνωσι ανταρτικά
και πάλι στην Αντίσταση πάλι στην πρωτ΄ γραμμή
μέρα νύχτα πολεμούσι και με Γερμανοί.

Και πρώτα στο Γοργοπόταμο
τη γέφυρα ανατινάζουν
που κάναμε τους Γερμανούς
βαριά να αναστενάζουν

Οι σύμμαχοι οχυρώθηκαν
στη Μέσ’ Ανατολή
την Αντίσταση που βάσταγαν
όλ’ οι Κρητικοί.

Και πιάνουν άλλη μάχη
στο Μπογάζ΄[1] σε μία ράχη
με ένα τάγμα Ιταλούς
και τους αιχμαλωτίζουν σαν τους ποντικούς

Τους έχουν φκιάσει ένα φράγμα
που ήταν όλου Ιταλοί
και τον πιάν’ όλου το τάγμα
οι οπλίτις οι Σιατσνοί.[2]

Με ένα μόνον όπα όπα
και τους παίρ[ν]ουνε τα όπλα
και τους παιρν’ τον οπλισμό
και τους φυλακίζ[ου]ν στο Γρεβενό[3]

Ξεκινούνε από ψες
ένας λόχος Ες Ες
ένας λόχος Γερμανοί
κατεβαίν[ει] στην Αιανή

Το χωριό περικυκλώνουν[4]
και στον ύπνο μας τσακώνουν
τις εικοσπέντι το Γενάρη
μας μαζώνουν στον Αγιόρ’[5] κουβάρι

Και πολυβόλα στουν στην αυλή
και αν θελτς κουνήσου απού κει
αλλά τους έχει πιάσει μια γκαβαμάρα
δε γνωρίσανε το Σπύρο τ΄ Ζμάρα[6]
μας εχ[ουν]ν σκοτώσει το Γιαννάκη[7]
και μας πότισαν φαρμάκι

Φεύγουν για του Χρώμιο
που θα παθν κι αυτοί το όμοιο
και αν τους έριχναν καμιά σφαίρα
που παν απ’  τα Κοτρούλια[8]
τότι θα μας έσφαζαν
όλνους σα βετούλια[9]

Ο πόλεμος τελείωσι
φεύγουν οι Γερμανοί
και ήρθι η κυβέρνηση
‘π’ τη Μεσ΄ Ανατολή

Μας ήρθε απ΄ το Κάιρο
των Ελλήνων ο βασιλιάς
τους στρατηγούς κυνήγησε
που πολεμούσαν στο ΕΛΑΣ

Τον στρατηγό κυνήγησε
τον Άρη Βελουχιώτη[10]
γιατί αυτός την ήφερι
τη λευτεριά μας πρώτη[11]

Μα η κυβέρνηση που ήρθι
΄π’ τη Μεσ΄ Ανατολή
τους Ελασίτες έπιανε
τους πάινε φυλακή

Αυτοί απού πολέμησαν
Γερμανούς και Ιταλούς
όλους τους φυλάκιζαν
τους έληγαν τρελούς

Τέσσερα χρόνια στη σειρά
να πολεμάς στα ανταρτικά
και μέρα νύχτα να ΄χεις μάχη
φορτωμένοι ψίρις παν στη ράχη

Και οι κυβερνήσεις απού βγαιν΄
κάμουν χαζαμάρα
μας δίνουν μια σύνταξη[12]
δε μας φταν’  ούτε τσιγάρα

Εν Αιανή τη 20/4/1945[13]

Γιατί εγώ έκατσα πρώτα φυλακή με την απολευτέρωση το 1945 το Πάσχα ήμαν φυλακή ένα μήνα[14]

Λαϊκός ποιετής Μπούλης Βασίλειος[15]
Αιανή Κοζάνης

Το ποίημα μου το έδωσε χειρόγραφο ο ποιητής στις αρχές της δεκαετίας του 1990 . Το αντέγραψα εδώ ως είχε διορθώνοντας μόνον την ορθογραφία. Η μελέτη του παρουσιάζει πολλαπλό ενδιαφέρον. Εκτός από μια, συνοπτική, εικόνα της αιματηρής δεκαετίας, περιέχει στιγμές της ζωής του συγγραφέα, όπως τις θυμάται έπειτα από πέντε δεκαετίες.

Το όνομα του διοικητή του λόχου στο έγγραφο προσέφερε ο βαθύς γνώστης της εποχής Βύρων Τεζαψίδης.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Μπουγάζι: στενωπός από Κοζάνη προς Σιάτιστα. Ωστόσο το ιταλικό τάγμα αιχμαλωτίστηκε από τους αντάρτες της ΥΒΕ και του ΕΛΑΣ δυτικότερα, στο οροπέδιο του Φαρδυκάμπου.

[2] Σιατιστινοί

[3] Γρεβενά

[4] Περισσότερα για το περίκλεισμα βλ. Θανάσης Καλλιανιώτης, Ιστορία και ιστορήματα: το μπλόκο των SS στην Αιανή του 1944, https://blogs.sch.gr/thankall/?p=1007 01.02.2014

[5] Ο κεντρικός σήμερα ναός του Αγίου Γεωργίου

[6] Σπύρος Ζυμάρας από την Κάτω Κώμη, στέλεχος του ΕΑΜ που είχε κοιμηθεί την προηγούμενη νύχτα στο χωριό

[7] Ιωάννης Γιαννάκης ή Στάμος. Πολιτικός υπεύθυνος του ΕΑΜ Αιανής.

[8] Ύψωμα στο δρόμο μεταξύ Αιανής και Χρωμίου. Από εκεί ο εφεδρικός ΕΛΑΣ είχε ρίξει μερικές τουφεκιές εναντίον γερμανικών αυτοκινήτων τον Μάιο του 1943

[9] Βιτούλια: νεαρά πρόβατα

[10] Ο Αθανάσιος Κλάρας ή Άρης Βελουχιώτης στον πόλεμο του 1940 ήταν δεκανέας πυροβολικού. Το 1942 παρουσιαζόταν ψευδώς ως ταγματάρχης

[11] Εννοεί πως ήταν αξιωματούχος των ανταρτών, όταν έφυγαν οι Γερμανοί. Ως δεύτερη λευτεριά θεωρεί τον κυρίως Εμφύλιο Πόλεμο, μόνον που δεν ελευθέρωσαν κανέναν οι αντάρτες του ΔΣΕ

[12] Εννοεί τις συντάξεις που χορήγησε το ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του 1980

[13] Το ποίημα γράφτηκε μετά το 1985

[14] Δικάστηκε ως αίτιος κατάσχεσης ζώων επί Κατοχής, όντας υπεύθυνος της ανταρτικής οργάνωσης ΕΤΑ

[15] Το βιογραφικό του ποιητή υπάρχει στο περιοδικό Τετράδια Ιστορίας, τ. 4-5, Οκτ -Νοέμβ. 1995, σ. 5-8

Κατηγορίες: Γενικά | Ετικέτες: , , , , , , , , , , , , , , | Γράψτε σχόλιο

Βιογραφικό Αλέκου Χατζητάσκου

Στις 17 Σεπτεμβρίου, 2017 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ
Ο Αλέκος Χατζητάσκος. Πηγή: http://www.rizospastis.gr/page.do?publDate=4/1/2015&id=15535&pageNo=36

Ο Αλέκος Χατζητάσκος. Πηγή: http://www.rizospastis.gr/page.do?publDate=4/1/2015&id=15535&pageNo=36

Γεννήθηκα το 1910 στους Πύργους (Κατράνιτσα) Εορδαίας Κοζάνης. Σπούδασα στο τριτάξιο διδασκαλείο Κοζάνης. Μετεκπαιδεύτηκα δυο χρόνια στα γεωργικά φροντιστήρια Λάρισας και Θεσσαλονίκης. Στην Τσεχοσλοβακία εργαζόμενος τέλειωσα την Παιδαγωγική Σχολή Οστράβας.

Εργάστηκα σα δάσκαλος στο δημοτικό σχολείο Αμυγδάλων[1] –Εορδαίας, απ όπου μετατέθηκα δυσμενώς[2] στο Γκολφάρι[3] -Τρικάλων. Εκεί υπηρέτησα 4 χρόνια και έπειτα μετατέθηκα στο μονοτάξιο σχολειό Σερβωτών,[4] όπου δυο χρόνια δούλεψα και τελευταία εργάστηκα στο τετρατάξιο δημοτικό σχολείο Ζάρκου[5] Τρικάλων σαν διευθυντής του. Το Σεπτέμβρη του 1941, ύστερα από αίτησή μου μετατέθηκα από το γενικο επιθεωρητή Βασ. Τσιρίμπα[6] στο Μεσόβουνο Εορδαίας Κοζάνης.

Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο, σαν έφεδρος αξιωματικός υπηρέτησα στον υποτομέα Βεύης –Φλώρινας και απο τις αρχές Μάρτη 1941 στο Ι τάγμα της 5ης Μεραρχίας Κρητών, που κρατούσε τον θύλακα μπροστά στην Τρεμπεσίνα[7] μέχρι την κατάρρευση του μετώπου.

Στο Μεσόβουνο σα δάσκαλος υπηρέτησα μόνο 4 μέρες –αρχές Οχτώβρη 1941- και με την εξέγερση των Μεσοβουνιωτών, ενάντια στους καταχτητές και τες ντόπιες αρχές, προσχώρησα στις γραμμές τους και ανέλαβα την στρατιωτική ηγεσία.

Μετά το ολοκαύτωμα του Μεσόβουνου 21 Οχτώβρη 1941 πέρασα στην παρανομία. Εργάστηκα σα μέλος της αχτιδικής επιτροπής του ΚΚΕ στις οργανώσεις Εορδαίας μέχρι το καλοκαίρι του 1942 και έπειτα πέρασα στην κομματική οργάνωση της επαρχίας Σερβίων –Βελβενδού και ανέλαβα την καθοδήγησή της.

Συνέχεια →

Κατηγορίες: Γενικά | Ετικέτες: , , , , , | Γράψτε σχόλιο

Γεωγραφία και Περιβάλλον

Στις 6 Σεπτεμβρίου, 2017 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ
αφίσα / φωτογραφία: Χρήστος Λαμπριανίδης

αφίσα / φωτογραφία: Χρήστος Λαμπριανίδης

Εκπαιδευτική ημερίδα στο 9ο -12ο  Δ. Σ. Κοζάνης την Πέμπτη 7η Σεπτεμβρίου 2017, οργανωμένη από τον γράφοντα.
Το πρόγραμμά της έχει ως εξής:

Συνέχεια →

Κατηγορίες: ΟΜΙΛΙΕΣ | Ετικέτες: , , , , , , , , , , , | Γράψτε σχόλιο

Λαζαρίνες: από την αναγκαιότητα στην αναβίωση

Στις 9 Απριλίου, 2017 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ
Λαζαρίνες χορεύουν επί Εμφυλίου Πολέμου τον παραδοσιακό χορό τους, φρουρούμενες από τους χωροφύλακες του τοπικού Σταθμού, για να αποσοβηθεί απαγωγή τους από τους αντάρτες του ΔΣΕ

Λαζαρίνες χορεύουν επί Εμφυλίου Πολέμου τον παραδοσιακό χορό τους, φρουρούμενες από τους χωροφύλακες του τοπικού Σταθμού, για να αποσοβηθεί απαγωγή τους από τους αντάρτες του ΔΣΕ. Μόνον δύο όμως φέρουν το εορταστικό στεφάνι.

Το ανοιξιάτικο έθιμο των Λαζαρίνων, δρώμενο προς επιλογήν νυφών στις μεσαιωνικές κοινότητες της Βαλκανικής Χερσονήσου, έφθασε από την Αρχαιότητα μέσα από τις πολιτισμικές συμπληγάδες των αιώνων μέχρι τις μέρες μας. Η απομείωσή του αποφεύχθηκε, όταν πριν από μερικές δεκαετίες έσκυψαν προς μελέτην και υποστήριξήν του καταγραφείς ή αιρετοί εκπρόσωποι της πολιτείας. Πώς πορεύτηκε τόσο μακριά; Ποιο το μέλλον του;

1. Η ανακοίνωση θα γίνει στην αθηναϊκή νόρμα κι όχι στο τοπικό ιδίωμα, καθώς διάχυτος είναι ο δισταγμός να μιλάμε δημοσίως τη γλώσσα των παππούδων μας. Ευχαριστώ τα παιδιά του Συλλόγου που με επέλεξαν ως ομιλητή. Είναι η δεύτερη φορά που τιμώμαι μ΄ αυτόν τον τρόπο, η προηγούμενη είχε επισυμβεί επί δημαρχίας του παριστάμενου σήμερα εδώ ως ακροατή Γιώργου Τζέλλου.

Συνέχεια →

Κατηγορίες: ΟΜΙΛΙΕΣ | Ετικέτες: , , , | Γράψτε σχόλιο

Ο φανός της Αιανής: η καταγωγή, η ιστορία και οι ρομαντικές παρακρούσεις ενός βαλκανικού εθίμου

Στις 13 Φεβρουαρίου, 2017 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ

Φανός στην πλατεία του χωριού το Μάρτη του 2008. Διακρίνεται η τεράστια φανοδόκη, όπου καίγονται διάφορα είδη ξύλων

Φανός στην πλατεία του χωριού το Μάρτη του 2008. Διακρίνεται η τεράστια φανοδόκη, όπου καίγονται διάφορα είδη ξύλων

Kαλογέρ(οι) Zαμπουργιανοί
πως παέντι απού μνι;
Aς είν’ καλά η (Α)ιανή
μια δραχμή έχει του μνι!

(αποκριάτικο τετράστιχο της Κοζάνης)

Συνέχεια →

Κατηγορίες: ΑΡΘΡΑ | Ετικέτες: , , , , , , , , , | Γράψτε σχόλιο

H Ιστορία ως όχημα προσωπικής και κοινωνικής αλλαγής

Στις 20 Νοεμβρίου, 2016 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ
Λεπτομέρεια από την ομιλία. Στο ένα χέρι η ευταξία της γενειάδας, στο άλλο το αλλαχτήρι της οπτικής παρουσίασης. Εικονοληψία: Μαρία Μπρέτσα.

Λεπτομέρεια από την ομιλία. Στο ένα χέρι η ευταξία της γενειάδας, στο άλλο το αλλαχτήρι της οπτικής παρουσίασης. Δεξιά οι προεδρεύοντες. Εικονοληψία της Μαρίας Μπρέτσα.

Ανακοίνωση στο 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο «Η Εκπαίδευση Ενηλίκων ως δίοδος για προσωπική και κοινωνική αλλαγή» 18η ως 19η Νοέμβρη 2016, οργανωμένο από την Ένωση Επιστημόνων Δυτικής Μακεδονίας στην αίθουσα διαλέξεων της πρώην Νομαρχίας Κοζάνης

 

Oρισμός. Τι είναι Ιστορία; Υπάρχουν, χιλιάδες μάλλον, ορισμοί. Ο γράφων θεωρεί πως είναι η λογική ερμηνεία και αφήγηση πράξεων. Αναλυτικότερα, οι συλλογισμοί που εξετάζουν τμήματα της ανθρώπινης δραστηριότητας, ακόμη και τα πιο απίθανα, τεκμηριώνοντάς τα. Η αφήγησή των αποτυπώνεται όχι μόνον κειμενικά, αλλά και εικαστικά, ακουστικά ή κινητικά. Στην ερώτηση αν η Ιστορία εξετάζει και ιδεολογίες, η απάντηση είναι πως οι τελευταίες είναι κάλυμμα υψηλοφρόνων ή υπαφρόνων πράξεων. Οπότε εξετάζονται.

Συνέχεια →

Κατηγορίες: ΛΑΪΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ | Ετικέτες: , , , | Γράψτε σχόλιο

Η απελευθέρωση της Κοζάνης από τους Γερμανούς 28 Οκτωβρίου 1944

Στις 26 Οκτωβρίου, 2016 από τον/την ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΙΩΤΗΣ

απόσπασμα από τη διδακτορική διατριβή του γράφοντος

5/4/2024 ανακτένιση

11 dim 3 loxoy 4 para

Εικόνα 1. Η 11η διμοιρία του 3ου λόχου του 4ου τάγματος αλεξιπτωτιστών στην Αφρική το 1943. Άνδρες της επιτέθηκαν στους Γερμανούς της Κοζάνης την 26-27η Οκτωβρίου 1944 με βαριές απώλειες

Καμία επίθεση του ΕΛΑΣ και κατά τη διάρκεια του Οκτωβρίου του 1944 δεν αντιμετώπισαν οι Γερμανοί –με την εξαίρεση του Βατερού- ώστε να προσφέρουν την αρωγή τους στους αμυνόμενους οπλίτες του ΕΕΣ. Ετοιμαζόμενοι να εγκαταλείψουν την Ελλάδα κατέφθαναν στην Κοζάνη μέσω των στενών του Σαρανταπόρου και των Χασίων φάλαγγές των από τη νότια Ελλάδα, στις οποίες είχαν προσκολληθεί κι Έλληνες πολίτες που είχαν εκτεθεί ως ένοπλοι αντίπαλοι των ανταρτών, όπως οι αντίστοιχοι της οργάνωσης ΕΑΣΑΔ (Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομουνιστικής Δράσεως) της Θεσσαλίας. Οι τελευταίοι μην επιθυμώντας να ακολουθήσουν περαιτέρω τους Γερμανούς έμειναν για δύο μέρες στην πόλη της Κοζάνης κι έπειτα προχώρησαν στα Πετρανά.

Τους υποχωρούντες Γερμανούς ενοχλούσαν μέχρι τη νότια όχθη του Αλιάκμονα τμήματα του ΕΛΑΣ Θεσσαλίας επί το πλείστον, καθώς οι τοπικές μονάδες των ανταρτών της περιοχής μαζί με το Εφεδρικό είχαν εγκαταλείψει την Κοζάνη κι ακροβολιστεί κατά μήκος των συνόρων με τη Γιουγκοσλαβία για να μην επιτρέψουν την είσοδο ανταρτών του ΣΝΟΦ τους οποίους κατόπιν αψιμαχιών είχαν εκδιώξει από την Ελλάδα.

Πίσω από τους αντάρτες ακολουθούσαν μηχανοκίνητα βρετανικά τμήματα με το όνομα Force 133, που είχαν αποβιβαστεί στην Πελοπόννησο και καταυλιστεί τελικά στη Σιάτιστα. Εκεί εξυφάνθηκε σχέδιο επίθεσης εναντίον της Κοζάνης, αφού πρώτα επιδιώχτηκε από την πλευρά των Βρετανών η παράδοση των αντικομουνιστών οπλιτών του ΕΕΣ σε μία συνάντηση που είχε οριστεί μεταξύ τους έξω από την πόλη, στην ύπαιθρο μεταξύ Αργίλλου και Λευκόβρυσης. Κανείς όμως δεν προσήλθε από την πλευρά του ΕΕΣ είτε επειδή οι Γερμανοί είχαν τοποθετήσει παντού φυλάκια είτε εξ αιτίας του φόβου των οπλιτών προς τον ΕΛΑΣ – Η άποψη του αρχηγού των αντικομουνιστών οπλιτών Μιχαήλ Παπαδοπούλου ή Μιχάλαγα ότι ο ΕΛΑΣ ματαίωσε «ύπουλα» τη συνάντηση δεν δίνεται με περαιτέρω τεκμηρίωση.[1] Έπειτα όμως από το κάλεσμα οι οπλίτες, τους οποίους προφανώς οι Γερμανοί δεν εμπιστεύονταν να παρευρίσκονται την ημέρα της αποχώρησής των και οι οποίοι δεν επιθυμούσαν να πολεμήσουν με τους Βρετανούς, εγκατέλειψαν την πόλη και κατέφυγαν τα μεν τμήματα του καπετάν Παντελή στο Δρέπανο, οι Εορδείς στα Πετρανά και οι υπόλοιποι στα χωριά του Τσιαρτσιαμπά και των Μπουτζακίων, ανάλογα με τις συγγένειες.

Έτσι η επίθεση εναντίον της Κοζάνης το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου 1944[2] ήταν καθαρά βρετανογερμανική υπόθεση, χωρίς την ανάμειξη αντικομουνιστών οπλιτών[3] ούτε ανταρτών του ΕΛΑΣ. Από τους τελευταίους απουσίαζε τόσο ο κατάλληλος οπλισμός όσο και η εκπόνηση σχεδίου μάχης εναντίον ενός ικανότατου, οχυρωμένου, πανέτοιμου κι εν απογνώσει αντιπάλου. Ελάχιστοι ήταν διατεθειμένοι να θυσιάσουν τη ζωή τους όταν οι Γερμανοί αποχωρούσαν και να χάσουν όση προσδοκώμενη κατοπινή αίγλη και προνόμια. Ακόμη επιθυμούσε ο ΕΛΑΣ να διατηρήσει αξόδευτα τα πολεμοφόδιά του για να τα χρησιμοποιήσει άφθονα κατά σημαντικότερων κατ΄ αυτόν αντιπάλων, των ανταρτών του ΕΔΕΣ και των οπλιτών του ΕΕΣ που επί μήνες αποτελούσαν τον, σχεδόν αποκλειστικό, στόχο τους. Εκ μέρους του ΕΛΑΣ ήταν παρόν το 53 σύνταγμα (Γρεβενών) του ΕΛΑΣ,[4] πού ενώ είχε υποσχεθεί ότι θα λάβει μέρος στην επίθεση με ντόπιους οδηγούς και μαχητές, δεν έτεινε ουδεμία χείρα βοηθείας.[5] Οι τοπικές μονάδες της ΙΧ μεραρχίας του ΕΛΑΣ απουσίαζαν, τα 1/27 και 3/27 τάγματα είχαν μετακινηθεί προς Φλώρινα-Καστοριά,[6] ενώ το 2/27 είχε καταυλιστεί στο Βελβεντό ήδη από την 23η του ιδίου μηνός χωρίς να κινηθεί προς Κοζάνη,[7] ίσως για να μην εμπλακεί σε μάχη.

Οι Βρετανοί επέλεξαν να πολεμήσουν τους Γερμανούς παρόλο το αφιλόξενο έδαφος για να αυξηθεί το γόητρό τους τόσο στα μάτια του ΕΛΑΣ, με τον οποίο η μελλοντική σύγκρουση ήταν αναμενόμενη, όσο κι έναντι των οπλιτών του ΕΕΣ, που περίμεναν από αυτούς άφεση και σωτηρία. Επιπλέον επειδή ως τότε είχαν επιτυχίες σε άλλα μέτωπα της Ευρώπης.

άποψη Αϊ Λια Κοζάνης από ΝΔ

Εικόνα 2. Άποψη του λόφου του Προφήτη Ηλία (Αϊ-Λια Κοζάνης) από ΝΔ. Βρετανοί ήταν αναγκασμένοι μέσα στο σκοτάδι να ανεβούν από την απόκρημνη πλευρά κάτω από πυρά πολυβολείων για να φτάσουν δεξιά επάνω όπου υπήρχε ο ναός

Πρώτος, για ευνόητους λόγους, στόχος των Βρετανών ήταν ο οχυρωμένος κι απόκρημνος και κατάγυμνος λόφος του Ψηλού Αϊ-Λια, 1000 μ. περίπου υψόμετρο, που δέσποζε της πόλης. Διοικητής της επιχείρησης ορίστηκε ο τολμηρότατος 26χρονος προσωρινός ταγματάρχης James Gourlay, κάτοχος σιδηρού σταυρού Β΄ τάξεως.[8] Κάθε επίθεση εναντίον του μόνον κατά την νύκτα ήταν δυνατή, γι αυτό ξεκίνησε το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου 1944 με τον 3ο λόχο του 4ου  τάγματος του 4ου συντάγματος αλεξιπτωτιστών, όλοι τους εθελοντές. Για να αποφύγουν τα ναρκοπέδια και τα πολυβολεία που υπήρχαν στον λόφο, η 11η διμοιρία του λόχου ανέβηκε στην κορυφή από τα απόκρημνα ΝΔΔ αντερείσματα,[9] τα μόνα μέρη που δεν είχαν οπτική επαφή με τη πόλη και πρόσφεραν κάλυψη ως ένα σημείο. Διανύοντας μισό περίπου χιλιόμετρο κάτω από πυκνά πυρά έφτασε κοντά στον επί του υψώματος ναό, αλλά έπειτα από σφοδρές βολές όλμων από την πόλη της Κοζάνης κι αντεπίθεση των Γερμανών αναγκάστηκε το μεσημέρι της 27ης να υποχωρήσει με βαρύτατες απώλειες: 15 άνδρες κατά μιαν συγκαιρινή αναφορά,[10] ενώ κατά μίαν ύστερη και άμεσα συναφή με 7 νεκρούς και 15 τραυματίες –ανάμεσα στους τελευταίους ο λοχίας της 11ης διμοιρίας James Rodney Greenhalgh, του οποίου η διακομιδή έγινε με όνο[11] που λογικά ανέμενε μαζί με τραυματιοφορείς απυρόβλητος στην χαράδρα του ρέματος Ντομούζ. Για την ακρίβεια κι ονομαστικά, οι δύο νεκροί της κορυφής και οι τέσσερις στη ΝΔ πλαγιά του λόφου[12] ήταν οι εξής:[13]

  1. Teede Ernest Rupert, λοχαγός ετών 24 από το Dorking, πυγμάχος της μονάδας του με βάρος 102 κιλά και ύψος 1,88 μ.. Είχε τραυματιστεί το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου από σφαίρα στο λαιμό και καταπέσει από το φορείο μεταφοράς στα μετόπισθεν αρκετές φορές εξαιτίας των νοτισμένων πλαγιών[14] πριν εκδημήσει το πρωί της μέρας που ανέτειλε[15] -η αναγραφή ότι πέθανε τον Δεκέμβριο του ιδίου έτους,[16] είναι ατεκμηρίωτη. Λόγω ιδιοσυγκρασίας και βαθμού ήταν φυσικό να προπορεύεται.
  2. Phillips Haydn του Walter, υπολοχαγός του Βασιλικού Πυροβολικού, προσκεκολλημένος στο 4/4 τάγμα, ετών 24 από το χωριό Maesycwmmer. Φονευθείς 27η Οκτωβρίου.
  3. Bowker Reginald Alexander, δεκανέας ετών 24 από το Liverpool,[17] παντρεμένος, εφονεύθη την 27η. Στην εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα στον ναό του υψώματος[18] εγγράφεται λανθασμένα ως BOWRER S/CPEL, αντί για Bowker L/CPL, δηλαδή Lance Corporal (υποδεκανέας). Φονευθείς 27η Οκτωβρίου
  4. Bowser Edward του Ernest, στρατιώτης ετών 25 από το Plaistow. Φονευθείς 27η Οκτωβρίου.
  5. Cresswell Frank Allan Harvey, στρατιώτης ετών 22. Φονευθείς 27η Οκτωβρίου
  6. Mann Frank του William Benjamin, στρατιώτης ετών 19 από το Prittlewell. Γεμάτος φλόγα για δράση «μαγείρεψε» για να υπηρετήσει το πιστοποιητικό γεννήσεως κι έπεισε τον πατέρα του να υπογράψει.[19] Φονευθείς 27η Οκτωβρίου,
  7. Oatt John Hamilton του Robert, στρατιώτης 26 ετών από το Εδιμβούργο. Φονευθείς 27η Οκτωβρίου.
FRANK MANN KOZANI 27 OCT 1944

Εικόνα 3. Ο 19χρονος εθελοντής του 4ου τάγματος αλεξιπτωτιστών Frank Mann. Έπεσε στον λόφο του Προφήτη Ηλία Κοζάνης την 27η Οκτωβρίου 1944 πολεμώντας κατά των Γερμανών

Από την πλευρά των Γερμανών γνωστός φονευθείς την 27η Οκτωβρίου είναι μόνον ένας ονομαστικά νεκρός, ο επιλοχίας Eck Karl Hans, σαπωνοποιός από την πόλη Ulm. [20]

Το επόμενο πρωί ο εχθρός καλώντας του επισήμους της πόλης υπέστειλε με τάξη τη σημαία του από το Φρουραρχείο, μοίρασε καραμέλες στα παρευρισκόμενα παιδιά κι ανεχώρησε προς την Πτολεμαΐδα.[21] Για την ασφαλή τους οπισθοχώρηση οι Γερμανοί άφησαν μυδράλια στον Ψηλό Αϊ-Λια και στον αντικριστό του λόφο της Αγίας Παρασκευής, από τα πυρά των οποίων εφονεύθησαν στη συνοικία Κιραμαργιό (μεταξύ στρατώνων και κεντρικής πλατείας) οι αντάρτες Μπούρτζιος ή Καραμπελιάς Κωνσταντίνος 25 ετών από τη Σιάτιστα,[22] καπετάνιος λόχου μηχανημάτων του 53 συντάγματος ΕΛΑΣ[23] και τραυματίστηκε βαριά ο 19χρονος αντάρτης της υποδειγματικής διμοιρίας της ΙΧ μεραρχίας Μαντζιάνας Ιωάννης από το Τρίκωμο που εξέπνευσε την επόμενη μέρα.[24] Πώς έχασε τη ζωή του ο Κοζανίτης μάγειρας Καραπέτσας Ιωάννης,[25] δεν έχει εξακριβωθεί. Ούτε και υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για του πού ακριβώς και πότε έχασε το ζωή του ο Εβραίος Ελασίτης Μπεράχα Βιτάλ (Beraha Vital), που καταγράφεται ως θανών στην Κοζάνη Σεπτέμβριο του 1944. [25α]

Την αυτή μέρα 28η Οκτωβρίου 2944 τεθωρακισμένο όχημα αναγνωρίσεως των Βρετανών διέσχισε την πόλη καταδιώκοντας τον εχθρό αλλά όταν κατηφόρισε προς τα Κοίλα εβλήθη αρκετές φορές από κοντινή απόσταση από γερμανικό αντιαρματικό πυροβόλο 3.7 cm Pak 36[26] με αποτέλεσμα τον θάνατο του διοικητή του

  1. Dennis John του Hugh, 37 χρονών από το Scarborough, ανθυποσμηναγό της 2908 μοίρας της Εφεδρείας Εθελοντών του συντάγματος της ΡΑΦ.[27]

και τον τραυματισμό του οδηγού του οχήματος, ο οποίος κατάφερε παρά ταύτα να επιστρέψει εποχούμενος στην πόλη.

Από τα ανωτέρω αποδεικνύεται πως η αριστερή πληροφορία ότι η βρετανική δύναμη Force 133 δεν έριξε «ούτε μία τουφεκιά»[28] εναντίον των Γερμανών που έφευγαν από την Ελλάδα είναι απολύτως ψευδής. Όχι μόνον έριξε, αλλά τις πλήρωσε βαρύτατα με 8 νεκρούς και 16 τραυματίες. Η δε γραφή της εφημερίδας Ριζοσπάστης του ΚΚΕ [29] ότι η Κοζάνη κατελήφθη έπειτα από πολύωρη και πεισματώδη μάχη των τμημάτων του ΕΛΑΣ με υποστήριξη [μόνο] βολών πυροβολικού από τους Βρετανούς είναι αναληθής, όπως επίσης και η ταυτόσημη της αντίστοιχης τοπικής Νίκης πως ο θρυλικός ΕΛΑΣ…με τη βοήθεια των Συμμάχων …έσπασαν την αντίσταση της Γερμανικής φρουράς και των καθαρμάτων της ΠΑΟ.[30] Δεν υπήρξε ΕΛΑΣ την 26η και 27η Οκτωβρίου, την δε επόμενη, 28η, ακολουθούσε τα βρετανικά τεθωρακισμένα.

Γραμματέας του Δήμου Κοζάνης σε νεκρώσιμη ομιλία του υπέρ των θανόντων στον τόπο Βρετανών, μάλλον κατά την διάρκεια των αποκαλυπτηρίων μνημονικής πλάκας το 1946,[31] ανέφερε ότι οι ειρημένοι θανόντες έπεσαν με αλεξίπτωτα στον λόφο του Προφήτη Ηλία,[32] ρήση που έκτοτε επαναλαμβάνεται ως σήμερα,[33] όμως λανθασμένη. Ο κόσμος της πόλης είχε επηρεαστεί προφανώς από την πυκνή δράση των αεροσκαφών τον Απρίλιο του 1941 και την αντίστοιχη προς το τέλος της Κατοχής με τις επιδρομές της RAF εναντίον των υποχωρούντων Γερμανών στην οδό Λαρίσης-Φλωρίνης,[34] όπως π.χ. στην περιοχή των Σερβίων την 17η Οκτωβρίου 1944.[35] Επιπροσθέτως με την γνώση πως οι φονευθέντες ανήκαν σε μονάδα αλεξιπτωτιστών κι ο τελευταίος νεκρός, ο ανθυποσμηναγός Ντέννις, ανήκε στην ΡΑΦ. Δεν ήταν σ΄ αυτούς γνωστό πως η μονάδα που επιχείρηση εναντίον της Κοζάνης αποτελούνταν από:

α) δύο λόχους του 4ου τάγματος του 4ου συντάγματος αλεξιπτωτιστών, αλλά εξ αυτών μόνον ο 3ος  προσγειώθηκε στα Μέγαρα, οι υπόλοιποι ήρθαν δια θαλάσσης από την Ιταλία

β) τμήμα της 2908 μοίρας της Εφεδρείας Εθελοντών του συντάγματος της ΡΑΦ η οποία δρούσε επί του πεδίου κι όχι εξ αέρος με καθήκον την προστασία των αεροδρομίων,[36] της Κοζάνης προφανώς για περαιτέρω επιχειρήσεις. Σ΄ αυτή ανήκαν τα τεθωρακισμένα οχήματα και τα πληρώματά τους που εισήλθαν στην Κοζάνη. Μαζί τους και μερικοί όλμοι των 3 ιντσών.[37] Ήλθαν αεροπορικώς από την Ιταλία και προσγειώθηκαν στην Πελοπόννησο

γ) πυροβολαρχία των 77 χιλ.,[38] η οποία δεν μπορούσε να προσφέρει σχεδόν τίποτα αφούτα υψώματα εμπόδιζαν την απευθείας δράση της

δ) το απόσπασμα L της Ειδικής Μοίρας Σκαφών,[39] που ανήκε στο 1ο Σύνταγμα Ειδικής Αεροπορικής Υπηρεσίας με 5 αξιωματικούς και 15 άνδρες[40] καταδρομείς,[41] μάλλον για λιμναίες επιχειρήσεις ή θαλάσσιες προς την Θεσσαλονίκη. Ως φαίνεται από σχετική πηγή, η οποία αναφέρει ότι η Κοζάνη κατελήφθη ταχέως[42] δεν έλαβε μέρος στη μάχη

Ούτε ήταν γνωστό πως οι Βρετανοί ήρθαν στην Κοζάνη από τη Σιάτιστα οδικώς με αυτοκίνητα κι ελαφριά τεθωρακισμένα. Κανείς δεν έπεσε με αλεξίπτωτο, κανένα αεροπλάνο δεν έριξε εκεί άνδρες ή πολεμοφόδια ούτε και πέρασε από ψηλά την προηγούμενη, την ίδια ή την επόμενη μέρα της μάχης.

Τέλος η λανθασμένη αναφορά έγινε επειδή ίσως ακούστηκε τότε πως ο 3ος λόχος που επιχείρησε κατά των Γερμανών της Κοζάνης είχε όντως προσγειωθεί με αλεξίπτωτα στα Μέγαρα, αλλά με ανθρώπινες και υλικές απώλειες εξ αιτίας των ανοδικών ανέμων.[43] Ύστερα από αυτό και με δύσκολες καιρικές συνθήκες, βροχές και ομίχλες, απετράπη κάθε άλλη επιχείρηση με πτώση αλεξιπτωτιστών.[44] Ρίψη τους σε οχυρωμένη κορυφή λόφου μόνον σε ταινία μπορεί προφανώς να σκηνοθετηθεί.

Οι 8 ειρημένοι Βρετανοί συν άλλοι 3 που εφόνευσαν κατά λάθος από αντικομουνιστές οπλίτες τρία χρόνια αργότερα, ομού και 28 Βρετανοί της 1ης τεθωρακισμένης ταξιαρχίας συν 10 ιπτάμενους της R.A.F σε αερομαχίες και 51 ακόμη Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στη Δυτική Μακεδονία τον Απρίλιο του 1941, ήτοι 100 στο σύνολό τους, αποτελούσαν το 7% των 1437 εξακριβωμένων ονομαστικά Συμμάχων που έχασαν τη ζωή τους στην Ελλάδα στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.[45]

 

Βιβλιογραφία

  1. 19th Dorking (County School) Group., Scouts Heritage Service, Second World War roll of honour, https://prod-cms.scouts.org.uk/media/16816/second-world-war-roll-of-honour.pdf
  2. Captain E. Rupert Teede 26 Oct 1944, https://www.paradata.org.uk/people/e-rupert-teede
  3. Chandler Geoffrey, Διχασμένη χώρα, μια αγγλοελληνική τραγωδία, επιμ: Ι.Σ.Κολιόπουλος, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 2000
  4. CHRONOLOGY OF KEY EVENTS GREECE 1944 – 1948, 2020, https://www.britishmilitaryhistory.co.uk/wp-content/uploads/sites/124/2020/09/Chronology-of-Key-Events-Greece-1944-1948.pdf
  5. Clare Peter, Squadron movements, 2908 Squadron, http://ww2talk.com/index.php?threads/squadron-movements.21591/
  6. Die Toten des Zweiten Weltkriegs 1939-1945, Stadt Ulm, Überreicht am 8. Mai 2015, https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://stadtarchiv.ulm.de/-/media/archiv/downloads/totengedenkbuch/2015_04_07_totengedenkbuch-der-stadt-ulm_printfassung.pdf&ved=2ahUKEwi-jfKXqI-FAxUmXvEDHQg5BNAQFnoECBkQAQ&usg=AOvVaw1gxLpRB1H06Jsw_2VDO0Iu
  7. Flying Officer JOHN HUGH DENNIS, https://www.cwgc.org/find-records/find-war-dead/casualty-details/2932038/john-hugh-dennis/
  8. Hammond Nicholas, Δυτική Μακεδονία. Αντίσταση και συμμαχική στρατιωτική αποστολή 1943-1944, μετ.-σχόλια: Παρμενίων Παπαθανασίου, Παπαζήσης, Αθήνα 1992
  9. James Rodney Greenhalgh {Ron}, https://www.paradata.org.uk/people/james-rodney-greenhalgh
  10. KCLMA, GB99, Prentice/Wickstead, Box 1, f. 5/1-2, Post operation reports, general report –Major Prentice, Comd, Nr 1. Area (Macedonia) appendix G (A)
  11. KCLMA, GB99, Prentice/Wickstead, Box 1/2/2, Intelligence, Demolition and Reconnaissance, Daily 1 Record, October [1944]
  12. Lance Corporal ALEXANDER REGINALD BOWKER, https://www.cwgc.org/find-records/find-war-dead/casualty-details/2931845/alexander-reginald-bowker/
  13. List of RAF Regiment units, https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_RAF_Regiment_units
  14. Major James N. Gourlay MC, https://www.paradata.org.uk/people/james-n-gourlay
  15. Memorial plaque at St Elias Church in Kozani, Greece, undated, https://www.paradata.org.uk/media/9293
  16. Mortimer Gavin, The Sbs In World War Ii : An Illustrated History, Osprey Publishing, https://vdoc.pub/download/the-sbs-in-world-war-ii-an-illustrated-history-6dpdrithico0
  17. Phaleron War Cemetery, https://www.cwgc.org/visit-us/find-cemeteries-memorials/cemetery-details/2022200/phaleron-war-cemetery/
  18. PRIVATE FRANK MANN, https://www.paradata.org.uk/people/frank-mann
  19. PRO, HS 5/691/24, Γενική αναφορά του λοχαγού B.C. TO[SER?], λεπτομέρειες προσωπικής δράσης στο πεδίο
  20. RAF: Mediterranean Review (October-December 1944), σ. 55, https://www.scribd.com/document/98045200/RAF-Mediterranean-Review-October-December-1944
  21. ROYAL AIR FORCE HISTORICAL SOCIETY, JOURNAL 46, First published in the UK in 2009 by the Royal Air Force Historical Society, ISSN 1361 4231, Printed by Windrush Group, Windrush House, Witney https://www.rafmuseum.org.uk/documents/Research/RAF-Historical-Society-Journals/Journal_46_Seminar_N_Med_Ops_in_WW_II_Italy_Balkans_Greece.pdf
  22. ROYAL AIR FORCE: ITALY, THE BALKANS AND SOUTH-EAST EUROPE, 1942-1945, https://www.iwm.org.uk/collections/item/object/205209474
  23. Special Boat Section / Special Boat Squadron (SBS), https://www.paradata.org.uk/unit/special-boat-section-special-boat-squadron-sbs
  24. ‘Special Boat Section’, https://www.commandoveterans.org/SBS
  25. Γιώργος Καραβάς, «Ο «αργαλειός» στην Κοζάνη της Κατοχής», Ελιμειακά 43 (Δεκ. 1999) 111-119 / 25α: Χρονικά 86 (Απρ 1986) 12
  26. Ζ. Βούλα, Το χρονικό της απελευθέρωσης της Κοζάνης από τους Γερμανούς την 28η Οκτωβρίου 1944, 27/10/2019, https://www.giapraki.com/%CF%84%CE%BF-%CF%87%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%85%CE%B8%CE%AD%CF%81%CF%89%CF%83%CE%B7%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CE%BF%CE%B6%CE%AC/
  27. Καλλιανιώτης Αθανάσιος, Οι Πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία κατά την περίοδο 1941 -1946, διδακτορική διατριβή στο Τμήμα Ιστορίας ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2007, https://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/19183
  28. Ληξιαρχείο Κοζάνης, ΛΠΘ 10α/1944
  29. Ληξιαρχείο Κοζάνης, ΛΠΘ 11α/1944
  30. Ληξιαρχείο Σιάτιστας, ΛΠΘ 54/1948
  31. Πατιώς, Γεώργιος, «Οι πεσόντες Άγγλοι αλεξιπτωτιστές κατά την απελευθέρωση της Κοζάνης το 1944», Ελιμεικά 51 (Δεκ. 2003) 167-169
  32. Σμόλικας, όργανο της ΙΧ μεραρχίας Δυτ. Μακεδονίας (Ε.Λ.Α.Σ.), χρόνος Β΄, 17 (5.11.1944) 1-2
  33. Νίκη, όργανο της επαρχιακής επιτροπής Κοζάνης του ΕΑΜ, 17 (5.11.1944) 1, 2
  34. Αντωνιάδου Ηλέκτρα, Έρωτας στα χρόνια του πολέμου, 07.17 21:22, https://www.efsyn.gr/nisides/118121_erotas-sta-hronia-toy-polemoy
  35. ΥΠΕΞ, 1945, Κεντρική Υπηρεσία, Φ.25.7, Ωμότητες του Γερμανικού Στρατού, Ι Σωτηρίου ταγματάρχης, ΔΧ Φλωρίνης προς ΥΠΕΣ, 5.7.44, α.π.2924/3/1
  36. ΥΠΕΞ, 1945, Κεντρική Υπηρεσία, Φ.25.7, Ωμότητες του Γερμανικού Στρατού, Ι Σωτηρίου ταγματάρχης, ΔΧ Φλωρίνης προς ΥΠΕΣ, 5.7.44, α.π.2924/3/1
  37. The Sbs In World War Ii : An Illustrated History, σ. 11-12, https://vdoc.pub/download/the-sbs-in-world-war-ii-an-illustrated-history-6dpdrithico0

 

Πηγές εικόνων

Εικόνα 1. James Rodney Greenhalgh {Ron}, https://www.paradata.org.uk/people/james-rodney-greenhalgh

Εικόνα 2. Άποψη λόφου Προφήτη Ηλία, εικονοληψία του γράφοντος 21/4/2019

Εικόνα 3. PRIVATE FRANK MANN, https://www.paradata.org.uk/people/frank-mann

 

Σημειώσεις

[1] Καλλιανιώτης Αθανάσιος, Οι Πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία κατά την περίοδο 1941 -1946, διδακτορική διατριβή στο Τμήμα Ιστορίας ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2007, σ.161, υπ. 46, https://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/19183

[2] Chandler Geoffrey, Διχασμένη χώρα, μια αγγλοελληνική τραγωδία, επιμ: Ι.Σ. Κολιόπουλος, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 2000, σ. 67-8 και Hammond Nicholas, Δυτική Μακεδονία. Αντίσταση και συμμαχική στρατιωτική αποστολή 1943-1944, μετ.-σχόλια: Παρμενίων Παπαθανασίου, Παπαζήσης, Αθήνα 1992, σ. 254

[3] Καλλιανιώτης, Οι Πρόσφυγες ό.π.

[4] Σμόλικας, όργανο της ΙΧ μεραρχίας Δυτ. Μακεδονίας (Ε.Λ.Α.Σ.), χρόνος Β΄, 17 (5.11.44) 1-2 και Νίκη, όργανο της επαρχιακής επιτροπής Κοζάνης του ΕΑΜ, 17 (5.11.1944) 1, 2

[5] Captain E. Rupert Teede 26 Oct 1944, https://www.paradata.org.uk/people/e-rupert-teede

[6] PRO, HS 5/691/24, Γενική αναφορά του λοχαγού B.C. TO[SER?], λεπτομέρειες προσωπικής δράσης στο πεδίο, σ. 3

[7] Αντωνιάδου Ηλέκτρα, Έρωτας στα χρόνια του πολέμου, 23.07.17 21:22, https://www.efsyn.gr/nisides/118121_erotas-sta-hronia-toy-polemoy

[8] Major James N. Gourlay MC, https://www.paradata.org.uk/people/james-n-gourlay

[9] James Rodney Greenhalgh {Ron}, https://www.paradata.org.uk/people/james-rodney-greenhalgh

[10] KCLMA, GB99, Prentice/Wickstead, Box 1, f. 5/1-2, Post operation reports, general report –Major Prentice, Comd, Nr 1. Area (Macedonia) appendix G (A), p. 5

[11] James Rodney Greenhalgh {Ron}, ό.π.

[12] Ζ. Βούλα, Το χρονικό της απελευθέρωσης της Κοζάνης από τους Γερμανούς την 28η Οκτωβρίου 1944, 27/10/2019, https://www.giapraki.com/%CF%84%CE%BF-%CF%87%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%85%CE%B8%CE%AD%CF%81%CF%89%CF%83%CE%B7%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CE%BF%CE%B6%CE%AC/

[13] Πατιώς, Γεώργιος, «Οι πεσόντες Άγγλοι αλεξιπτωτιστές κατά την απελευθέρωση της Κοζάνης το 1944», Ελιμεικά 51 (Δεκ. 2003) 167-169

[14] Ζ. Βούλα, Το χρονικό της απελευθέρωσης της Κοζάνης ό.π.

[15] Captain E. Rupert Teede 26 Oct 1944, ό.π.

[16] 19th Dorking (County School) Group., Scouts Heritage Service, Second World War roll of honour, https://prod-cms.scouts.org.uk/media/16816/second-world-war-roll-of-honour.pdf

[17] Lance Corporal ALEXANDER REGINALD BOWKER, https://www.cwgc.org/find-records/find-war-dead/casualty-details/2931845/alexander-reginald-bowker/

[18] Memorial plaque at St Elias Church in Kozani, Greece, undated, https://www.paradata.org.uk/media/9293

[19] PRIVATE FRANK MANN, https://www.paradata.org.uk/people/frank-mann

[20] Die Toten des Zweiten Weltkriegs 1939-1945, Stadt Ulm, Überreicht am 8. Mai 2015, https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://stadtarchiv.ulm.de/-/media/archiv/downloads/totengedenkbuch/2015_04_07_totengedenkbuch-der-stadt-ulm_printfassung.pdf&ved=2ahUKEwi-jfKXqI-FAxUmXvEDHQg5BNAQFnoECBkQAQ&usg=AOvVaw1gxLpRB1H06Jsw_2VDO0Iu

[21] Γιώργος Καραβάς, «Ο «αργαλειός» στην Κοζάνη της Κατοχής», Ελιμειακά 43 (Δεκ. 1999) 111-119, 118-9

[22] Ληξιαρχείο Σιάτιστας, ΛΠΘ 54/1948

[23] Νίκη, ό.π., σ. 2

[24] Ληξιαρχείο Κοζάνης, ΛΠΘ 11α/1944

[25] Ληξιαρχείο Κοζάνης, ΛΠΘ 10α/1944

[26] ROYAL AIR FORCE HISTORICAL SOCIETY, JOURNAL 46, First published in the UK in 2009 by the Royal Air Force Historical Society, ISSN 1361 4231, Printed by Windrush Group, Windrush House, Witney, σ. 143-144, https://www.rafmuseum.org.uk/documents/Research/RAF-Historical-Society-Journals/Journal_46_Seminar_N_Med_Ops_in_WW_II_Italy_Balkans_Greece.pdf

[27] Related Posts in RAF Commands Forum – Fuzzy Search, 28-Oct 1944 DENNIS, JOHN HUGH, https://www.rafcommands.com/database/wardead/details.php?qnum=90307 και Flying Officer JOHN HUGH DENNIS, https://www.cwgc.org/find-records/find-war-dead/casualty-details/2932038/john-hugh-dennis/. Επίσης ROYAL AIR FORCE: ITALY, THE BALKANS AND SOUTH-EAST EUROPE, 1942-1945, https://www.iwm.org.uk/collections/item/object/205209474

[28] Καλλιανιώτης, Οι Πρόσφυγες, ό.π., σ. 404

[29] Ριζοσπάστης (1.11.1944) 2

[30] Νίκη, ό.π. σ. 1

[31] Πατιώς, Γεώργιος, «Οι πεσόντες Άγγλοι…», ό.π., σ. 169

[32] Ζ. Βούλα, Το χρονικό της απελευθέρωσης της Κοζάνης ό.π.

[33] Μαργαρίτη Ελένη, “Η αποχώρηση των γερμανικών κατοχικών δυνάμεων από την Κοζάνη στις 28 Οκτωβρίου 1944, μέσα από τις σελίδες του τοπικού αντιστασιακού τύπου”, 29/10/1922, https://cityofkozani.gov.gr/deltia-typou/-/asset_publisher/iKf7jcTTaiC2/content/-e-apochorese-ton-germanikon-katochikon-dynameon-apo-ten-kozane-stis-28-oktobriou-1944-mesa-apo-tis-selides-tou-topikou-antistasiakou-typou-tes-elenes/maximized?_101_INSTANCE_iKf7jcTTaiC2_redirect=%2Fdeltia-typou%3Fp_p_auth%3DbFYFN6Dp%26p_p_id%3D49%26p_p_lifecycle%3D1%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26_49_struts_action%3D%252Fmy_sites%252Fview%26_49_groupId%3D10182%26_49_privateLayout%3Dfalse

[34] ΥΠΕΞ, 1945, Κεντρική Υπηρεσία, Φ.25.7, Ωμότητες του Γερμανικού Στρατού, Ι Σωτηρίου ταγματάρχης, ΔΧ Φλωρίνης προς ΥΠΕΣ, 5.7.44, α.π.2924/3/1 και RAF: Mediterranean Review (October-December 1944), σ. 55, https://www.scribd.com/document/98045200/RAF-Mediterranean-Review-October-December-1944 και ΥΠΕΞ, 1945, Κεντρική Υπηρεσία, Φ.25.7, Ωμότητες του Γερμανικού Στρατού, Ι Σωτηρίου ταγματάρχης, ΔΧ Φλωρίνης προς ΥΠΕΣ, 5.7.44, α.π.2924/3/1

[35] KCLMA, GB99, Prentice/Wickstead, Box 1/2/2, Intelligence, Demolition and Reconnaissance, Daily 1 Record, October [1944] και

[36] List of RAF Regiment units, https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_RAF_Regiment_units

[37] Clare Peter, Squadron movements, 2908 Squadron, http://ww2talk.com/index.php?threads/squadron-movements.21591/

[38] CHRONOLOGY OF KEY EVENTS GREECE 1944 – 1948, 2020, σ. 2, https://www.britishmilitaryhistory.co.uk/wp-content/uploads/sites/124/2020/09/Chronology-of-Key-Events-Greece-1944-1948.pdf

[39] ‘Special Boat Section’, https://www.commandoveterans.org/SBS

[40] The Sbs In World War Ii : An Illustrated History, σ. 11-12, https://vdoc.pub/download/the-sbs-in-world-war-ii-an-illustrated-history-6dpdrithico0

[41] Special Boat Section / Special Boat Squadron (SBS), https://www.paradata.org.uk/unit/special-boat-section-special-boat-squadron-sbs

[42] Mortimer Gavin, The Sbs In World War Ii : An Illustrated History, Osprey Publishing, https://vdoc.pub/download/the-sbs-in-world-war-ii-an-illustrated-history-6dpdrithico0, σ. 193

[43] RAF: Mediterranean Review (October-December 1944), ό.π., σ. 55

[44] Operation Manna, https://en.wikipedia.org/wiki/Operation_Manna

[45] Phaleron War Cemetery, https://www.cwgc.org/visit-us/find-cemeteries-memorials/cemetery-details/2022200/phaleron-war-cemetery/

Κατηγορίες: ΑΡΘΡΑ | Ετικέτες: , , , , , , , , , , , , , , | Γράψτε σχόλιο