Πώς συνδέεται το πιάτο μας με τον πλανήτη και γιατί η παραγωγή και κατανάλωση συγκεκριμένων τροφίμων απειλεί τη βιοποικιλότητα παγκοσμίως; Θα καταφέρει τα επόμενα χρόνια ο πλανήτης να ταΐσει τον ανθρώπινο πληθυσμό που αυξάνεται διαρκώς; Γιατί η σπατάλη τροφίμων έχει καταστροφικές συνέπειες για το περιβάλλον και πώς μπορεί να επιτευχθεί η στροφή σε πιο βιώσιμα διατροφικά μοντέλα;
Με αφετηρία αυτά τα ερωτήματα, ας ανακαλύψουμε αν οι διατροφικές μας συνήθειες και επιλογές συνδέονται με την υγεία του πλανήτη μας.
Όσο περίεργο και αν ακούγεται, η παραγωγή τροφής παγκοσμίως αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για την προστασία του περιβάλλοντος σήμερα. Δεν είναι ούτε το φαινόμενο του θερμοκηπίου, ούτε η ατμοσφαιρική ρύπανση, ούτε η καταστροφή των δασών. Ίσως είναι δύσκολο να το αντιληφθούμε αλλά ο πλανήτης μας κινδυνεύει περισσότερο από τις διατροφικές μας συνήθειες, δηλαδή από την παραγωγή και την κατανάλωση συγκεκριμένων τροφίμων. Παγκοσμίως, η παραγωγή τροφίμων χρησιμοποιεί το 34% της γης και το 69% του καθαρού νερού, ενώ αντιπροσωπεύει το 24-30% των εκπομπών του θερμοκηπίου (WWF Living PlanetReport 2016). Απειλεί επίσης την άγρια φύση μέσω της πίεσης στις προστατευόμενες περιοχές καθώς και την χλωρίδα και πανίδα της.
To πρόβλημα της σπατάλης τροφίμων
Κάθε χρόνο το 1/3 του παραγόμενου φαγητού, δηλ. 1,3 δισ. τόνοι τροφής, αξίας περίπου 1 τρισεκατομμυρίου, καταλήγει να σαπίζει – Την ίδια ώρα η παραγωγή τροφίμων χρησιμοποιεί το 34% της γης και το 69% του καθαρού νερού, ενώ αντιπροσωπεύει το 24-30% των εκπομπών του θερμοκηπίου.
Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια, όλο και μεγαλύτερη ποσότητα φαγητού καταλήγει στα σκουπίδια. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται σπατάλη τροφής.
Στο βίντεο παρακολουθούμε για ποιο λόγο οι άνθρωποι πετούν το φαγητό τους και ποιες είναι οι επιπτώσεις στη κοινωνία, το περιβάλλον και την οικονομία. Επίσης, βλέπουμε πώς θα μπορούσαμε να περιορίσουμε αυτό το φαινόμενο, και επιπλέον μαθαίνουμε για τις λύσεις αντιμετώπισής του.
Η παραγωγή τροφής & η σπατάλη φαγητού σε αριθμούς
Οι διατροφικές μας συνήθειες δεν αποτελούν μόνο την κύρια αιτία αποψίλωσης των δασών και υπεραλίευσης του 31,4% ιχθυοαποθεμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι διατροφικές μας συνήθειες συμβάλουν στην κατασπατάληση φυσικών πόρων, αφού κάθε χρόνο υπολογίζεται ότι το 1/3 του παραγόμενου φαγητού, αριθμός που αντιστοιχεί σε 1,3 δισεκατομμύρια τόνους τροφής (αξίας περίπου ενός τρισεκατομμυρίου), καταλήγει είτε να σαπίζει στους κάδους απορριμμάτων καταναλωτών και λιανεμπόρων, είτε να καταστρέφεται λόγω κακών πρακτικών μεταφοράς ή συγκομιδής.
Στην Ελλάδα, μια τετραμελής οικογένεια πετάει κάθε χρόνο στα σκουπίδια 120 κιλά φαγητού, ενώ στην Ευρώπη ο αριθμός αυτός ανέρχεται σε 88. εκατομμύρια τόνους τροφής (η οποία κοστίζει 143 δισεκατομμύρια ευρώ).
Η υπεύθυνη του προγράμματος «Καλύτερη Ζωή» του WWF Ελλάς, Βίκυ Μπαρμπόκα, σημειώνει: «Αν ο παγκόσμιος πληθυσμός αγγίξει τα 9,6 δισεκατομμύρια έως το 2050, τότε θα χρειαστούν σχεδόν 3 πλανήτες σαν τη Γη για να παράσχουν τους απαραίτητους φυσικούς πόρους που χρειάζονται για τη διατήρηση του υπάρχοντος μοντέλου ζωής. Ας σκεφτούμε πόσο νερό, ενέργεια, γη απαιτεί η παραγωγή του κάθε τροφίμου και θα αντιληφθούμε διαφορετικά τη βαρύτητα που έχουν οι διατροφικές επιλογές μας.
Έκθεση της WWF για την σπατάλη φαγητού: «Τρώμε, κυριολεκτικά, τον πλανήτη»
Τον Φεβρουάριο του 2021, το Chatham House σε συνεργασία με το πρόγραμμα του ΟΗΕ για το περιβάλλον (UNEP), εξέδωσε Έκθεση που υποστηρίζει πως η υιοθέτηση μιας περισσότερο φυτοφαγικής διατροφής (όπως η Μεσογειακή διατροφή) μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην διατήρηση της βιοποικιλότητας.
Η Έκθεση τονίζει ότι η παραγωγή τροφής όπως γίνεται σήμερα (σύνθεση παραγωγής και τρόπος παραγωγής) αποτελεί σημαντικό παράγοντα μείωσης της βιοποικιλότητας. Δηλαδή, το τί τρόφιμα παράγουμε αλλά και το πώς τα παράγουμε επηρεάζει αρνητικά την βιοποικιλότητα, η οποία κατέληξε να είναι ένας ακόμα φυσικός πόρος σε ανεπάρκεια.
Η Έκθεση επικεντρώνεται σε τρεις λύσεις, με πρώτη και σημαντική την υιοθέτηση μιας πιο φυτοφαγικής διατροφής καθώς η εκτροφή μη ανθρώπινων ζώων (βοοειδή, κότες, γουρούνια, ψάρια, κ.ά.) έχουν μεγάλο αντίκτυπο στο περιβάλλον αλλά και στην ανθρώπινη υγεία. Η έκταση του προβλήματος είναι μεγάλη διότι η παραγωγή ζωικών τροφίμων καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος των διαθεσίμων εδαφών και προκαλεί μεγάλο μέρος των περιβαλλοντικών προβλημάτων, ενώ προσφέρει πολύ λίγα, σε όρους θερμίδων και άλλων θρεπτικών συστατικών.
Όσον αφορά στην χρήση της διαθέσιμης επιφάνειας του πλανήτη, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της αγροτικής γης, το 78%, χρησιμοποιείται για την παραγωγή ζωικών τροφίμων με τις συνεπαγόμενες καταστροφικές συνέπειες στο περιβάλλον, κάτι που είναι υπερβολικά μεγάλο για το “όφελος” που παίρνουμε: οι εκτάσεις αυτές παράγουν μόλις το 18% των συνολικών θερμίδων του πλανήτη.
Μεταξύ άλλων στην Έκθεση αναφέρεται πως για να μην συνεχιστεί η καταστροφή της βιοποικιλότητας είναι αναγκαίο να αλλάξουν τα πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσης. Το να επενδύονται χρήματα για ανάπτυξη επιχειρήσεων που βλάπτουν τη φύση μόνο αντιπαραγωγικό μπορεί να είναι για το μέλλον.
Ένας σημαντικός παράγοντας που μπορεί να μειώσει το οικολογικό αποτύπωμα είναι η διατροφή. Η κατανάλωση ζωικών προϊόντων έχει μεγαλύτερη επίπτωση στο περιβάλλον από ό,τι η κατανάλωση τροφίμων φυτικής προέλευσης. Τα εδάφη που χρησιμοποιούνται για λόγους εκτροφής ζώων αποτελούν το 80% της παγκόσμιας γεωργικής γης.
Εναέρια άποψη λατομείου. Εικόνα: Ivan Bandura | Unsplash
Η μεσογειακή διατροφή «σύμμαχος» του περιβάλλοντος
η μείωση της κατανάλωσης του κρέατος παίζει πολύ σημαντικό ρόλο , στην επίτευξη του στόχου της συγκράτησης της ανόδου της θερμοκρασίας του πλανήτη μας στον 1,5 βαθμούς Κελσίου, σύμφωνα με την Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC).
Εάν ο κόσμος υιοθετούσε τον vegan τρόπο ζωής και διατροφής τα εδάφη που θα χρειαζόμασταν για παραγωγή τροφίμων θα ήταν 75% λιγότερα (θα εξαλείφονταν η ανάγκη για βοσκοτόπους και για εδάφη στα οποία καλλιεργούνται ζωοτροφές). Τα εδάφη που θα εξοικονομούσαμε θα ήταν ίσα με την έκταση των ΗΠΑ και τις Βραζιλίας μαζί.
Τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης απαιτούν περισσότερη γη. Πόση περισσότερη; Από διπλάσια έως υπερεκατονταπλάσια.
Σχήμα: Χρήση γης ανά 1.000 θερμίδες. Πηγή σχήματος: Our world in Data.
Στο παραπάνω σχήμα φαίνεται πως η έκταση γης που απαιτείται για την παραγωγή φυτικών τροφίμων (π.χ. ρυζιού, δημητριακών, αρακά, πατάτας) είναι κατά πολύ μικρότερη από ό,τι για οποιοδήποτε τρόφιμο ζωικής προελεύσεως. Για παράδειγμα, 1.000 θερμίδες βοδινού ή αρνιού απαιτούν πάνω από 100 τετραγωνικά μέτρα γης, ενώ για την παραγωγή 1.000 θερμίδων από αρακά απαιτούνται μόνο 2 τετραγωνικά μέτρα.
Από την άλλη πλευρά, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τρόφιμα που προέρχονται από φυτά είναι κατά κανόνα πολύ μικρότερες από αυτές που προέρχονται από προϊόντα ζωικής προέλευσης. Οι εκτιμήσεις δείχνουν πως αν απομακρυνθούν τροφές ζωικής προέλευσης από τη διατροφή μας τότε θα ήταν δυνατό να τραφεί όλος ο πληθυσμός της γης με μόνο το 50% της παγκόσμιας αγροτικής γης.
Με γνώμονα ότι οι διατροφικές μας συνήθειες και επιλογές συνδέονται άρρηκτα με την υγεία του πλανήτη, η επιλογή τοπικών και εποχικών φρούτων και λαχανικών, η μείωση κατανάλωσης επεξεργασμένων τροφίμων πλουσίων σε ζάχαρη και λίπη, καθώς και η υπεύθυνη κατανάλωση ψαρικών σε συνδυασμό με τη μείωση της σπατάλης φαγητού μπορούν να κάνουν καλό, όχι μόνο στην υγεία μας αλλά και την υγεία του περιβάλλοντος.
Είναι ξεκάθαρο ότι η Μεσογειακή διατροφή διατροφή είναι κρίσιμη για να εξασφαλίσουμε ένα πιο βιώσιμο μέλλον. Εκτός του ότι δεν βλάπτει ζώα, μειώνει το φαινόμενο θερμοκηπίου και βελτιώνει την υγεία των ανθρώπων. Δεν υπάρχει καλύτερος συνδυασμός. Με άλλα λόγια, έχουμε ένα σημαντικό εργαλείο που λέγεται Μεσογειακή διατροφή, που είναι ένας εύκολος και αποτελεσματικός τρόπος να μειώσουμε το οικολογικό μας αποτύπωμα.
Τί είναι η Ημέρα Υπέρβασης της Γης;
Μπορούμε να καταλάβουμε τί σημαίνει Hμέρα Yπέρβασης της Γης αν σκεφτούμε με όρους χρηματικού εισοδήματος. Έστω ότι για ένα έτος έχουμε διαθέσιμο χρηματικό εισόδημα 100 ευρώ. Αν ζούμε συνετή ζωή τότε τα 100 ευρώ θα μας κρατήσουν μέχρι και το τέλος του έτους, ή και μπορεί να μας περισσέψουν κιόλας, ώστε να τα αποταμιεύσουμε στο τέλος του έτους. Aν ζούμε σπατάλη ζωή υπάρχει περίπτωση τα 100 ευρώ να τα έχουμε δαπανήσει πολύ πριν τελειώσει το έτος. Tότε, προκειμένου να επιβιώσουμε θα αναγκαστούμε ή να δανειστούμε ή να πουλήσουμε μέρος της περιουσίας μας, κάτι που θα σημαίνει ότι το επόμενο έτος θα έχουμε λιγότερα εισοδήματα από την περιουσία μας.
Κατ’ αναλογία, η Ημέρα Υπέρβασης της Γης είναι ημέρα κατά την οποία μας τελειώνουν τα “οικολογικά” λεφτά μας – είναι η ημέρα από την οποία κι έπειτα ζούμε με δανεικά οικολογικά λεφτά ή ζούμε πουλώντας ή καταστρέφοντας την περιουσία μας.
Μα πώς γίνεται να έχουμε υπερβεί τον οικολογικό μας προϋπολογισμό και να ζούμε ακόμα και μετά την ημέρα υπέρβασης;
H απάντηση είναι η εξής: καταφέρνουμε και επιβιώνουμε επειδή καταστρέφουμε το μέλλον μας. Tο πιο απλό παράδειγμα είναι ότι κόβουμε δέντρα ή ρυπαίνουμε τα νερά και τα εδάφη ή χάνουμε βιοποικιλότητα· όλα αυτά θα τα χρειαστούμε του χρόνου αλλά δεν θα τα έχουμε. Κι αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε μία γη που θα μπορεί να παράγει και να μας προσφέρει λιγότερες οικολογικές υπηρεσίες κάθε χρόνο. Μια γη η οποία θα είναι ολοένα φτωχότερη και με επιδεινούμενα περιβαλλοντικά προβλήματα.
Με απλά λόγια, όταν έχουμε έλλειμμα κάθε χρόνο, κάθε χρόνο γινόμαστε φτωχότεροι και μπαίνουμε πιο βαθιά σε έναν φαύλο κύκλο δημιουργίας οικολογικού ελλείμματος και μείωσης των οικολογικών δυνατοτήτων του πλανήτη. Αυτό μεταφράζεται σε:
- Μεγαλύτερο ανταγωνισμό και αντιπαλότητα για (όλο και πιο σπάνιους) πόρους
- Υψηλότερες τιμές και κόστος διαβίωσης
- Χειρότερη ποιότητα ζωής
- Μεγαλύτερη δυσκολία να ξεπεραστούν οι εισοδηματικές ανισότητες
Με δεδομένο ότι η σπατάλη τροφίμων αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές απειλές της εποχής μας, το πρόγραμμα του WWF υλοποιείται, με την υποστήριξη της Unilever Food Solutions Greece, σε πολλά ξενοδοχεία της χώρας που επιθυμούν να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.
Η Ελλάδα, όπως και οι περισσότερες χώρες στον πλανήτη, φτωχές και πλούσιες, ζουν δημιουργώντας οικολογικό έλλειμμα. Η ανθρωπότητα θα πρέπει να δράσει σε πολλαπλά επίπεδα. Ο τρόπος που ζούμε και το μέγεθος του πληθυσμού μας δημιουργούν όλο και μεγαλύτερη επιβάρυνση στο περιβάλλον. Η μεταβολή των αξιών και του καταναλωτικού προτύπου, η υιοθέτηση της φυτοφαγίας σε παγκόσμια κλίμακα, η σταθεροποίηση ή μείωση του παγκόσμιου πληθυσμού, η μείωση της χρήσης υλικών και ενέργειας, θα πρέπει να γίνουν στόχοι πρώτης προτεραιότητας για τους πολίτες, τους πολιτικούς, τις επιχειρήσεις.
Έχουμε χάσει πολύτιμο χρόνο και δεν έχουμε την πολυτέλεια να επαναπαυόμαστε.
Βιώσιμη διατροφή
«Ο πλανήτης μας, η υγεία μας»
Το πρόγραμμα “Eat4Changers
Το πρόγραμμα Πώς θα γίνεις “Changemaker” για τη διατροφή, τη βιοποικιλότητα και το κλίμα.” έχει στόχο την κινητοποίηση νέων για τη βιώσιμη διατροφή με σκοπό την ανάληψη δράσης. Υπάρχει μια παρουσίαση, και το συνοδευτικό κείμενο των διαφανειών . Μπορείτε μέσα από αυτά να ανακαλύψετε τα χαρακτηριστικά των προσωπικοτήτων που σας εμπνέουν, να προσδιορίσετε τις δικές σας δεξιότητες που μπορεί να σας κάνουν φορείς αλλαγής, και να μάθετε για τη σχέση διατροφής και κλιματικής αλλαγής . Μπορείτε να εστιάσετε ακόμη στην βιωσιμότητα της κατανάλωσης κρέατος.
Στην «παιγνιοθήκη» της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης θα βρείτε πλούσιο παιδαγωγικό υλικό που απευθύνεται στους εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων, εμψυχωτές, ερευνητές, και όλους όσοι ενδιαφέρονται να εκπαιδεύσουν πολίτες, μικρούς και μεγάλους, για τα μεγάλα περιβαλλοντικά ζητήματα της εποχής μας.
Η θεματολογία είναι ευρύτατη: βιοποικιλότητα και απειλούμενα είδη, βιώσιμη διατροφή, κλιματική αλλαγή, δάση, θάλασσα, υγρότοποι, βιώσιμες πόλεις, υπεύθυνη κατανάλωση… Όλη η δουλειά της οργάνωσης είναι εδώ, σε μορφή εκπαιδευτικού υλικού! Το οποίο ανανεώνεται διαρκώς…
Το υλικό αυτό είναι σχεδιασμένο έτσι ώστε να το χρησιμοποιήστε εύκολα στην τάξη αλλά και σε κάθε περιβάλλον μάθησης. Φύλλα εργασίας, ηλεκτρονικά και επιδαπέδια παιχνίδια, παρουσιάσεις, αφίσες, σχέδια εργασίας, όλα είναι έτοιμα προς χρήση και αξιοποίηση από εσάς. Με τις κατάλληλες προσαρμογές από εσάς, οι δραστηριότητες που προτείνουμε θα ταιριάξουν στην ηλικία και στις ανάγκες των μαθητών σας.
Η φιλοσοφία του είναι «λίγη θεωρία, περισσότερο βίωμα, ακόμη περισσότερη δράση». Τα παιδιά σήμερα γνωρίζουν τα πάντα σχεδόν για τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Το πρόβλημα είναι η πράξη.
Τα περισσότερα υλικά λοιπόν καλούν τους μαθητές σε δράση που μπορεί να αναλάβει το σχολείο εντός αλλά και εκτός των τειχών του.
Η ομάδα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που σχεδιάζει το υλικό πραγματοποιεί επίσης εργαστήρια σε σχολεία και άλλους χώρους τυπικής και άτυπης μάθησης, συνεργάζεται με εκπαιδευτικούς και μοιράζεται τη γνώση της σε σεμινάρια και εργαστήρια εκπαιδευτικών.
Επισκεφθείτε την «παιγνιοθήκη» της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης πατώντας στην παρακάτω εικόνα
Η γη διαθέτει 120 δισεκατομμύρια τέτοια στρέμματα, άρα σε κάθε άνθρωπο αυτού του πλανήτη σήμερα αντιστοιχούν περίπου 18 στρέμματα. Όμως έχουμε υπερβεί αυτό το όριο και το μέσο οικολογικό αποτύπωμα είναι 22 περίπου στρέμματα κατά κεφαλήν, πράγμα που σημαίνει ότι έχουμε υπερβεί ήδη τη φέρουσα βιολογική ικανότητα της Γης.
Αναρωτηθήκατε ποτέ πόση έκταση γης χρειάζεται για να υποστηρίξει του τρόπο ζωής σας; Το παιχνίδι του Οικολογικού Αποτυπώματος προσφέρει ένα διαδραστικό και διασκεδαστικό τρόπο για να εξερευνήσετε και να μειώσετε το αποτύπωμά σας. Ανακαλύψτε τις πιο καταναλωτικές σε πόρους δραστηριότητές σας και μάθετε τι πρέπει να κάνετε για να αφήνετε όσο το δυνατόν λιγότερο τα ίχνη σας πάνω στη γη
Εκπαιδευτικό υλικό για μεγάλες τάξεις
ΤΟ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΕΤΑΛΟΥΔΩΝ ΡΟΔΟΥ
Μειώνω το Οικολογικό μου Αποτύπωμα
Αυτή η εργασία έχει άδεια χρήσης Creative Commons Αναφορά δημιουργού4.0.
