Μικρά Ασία, 1922. Το σχέδιο της γενοκτονίας καταστρώθηκε από Τούρκους και Γερμανούς αξιωματικούς και εκτελέστηκε από τον τούρκικο στρατό και συμμορίες φανατικών Μουσουλμάνων. Μέσα σε λίγες μέρες, περίπου ενάμισυ εκατομμύριο κυνηγημένοι Έλληνες αναγκάστηκαν να καταφύγουν στα κοντινότερα νησιά του Αιγαίου ή τα μεγάλα λιμάνια σε μια απελπισμένη προσπάθεια να επιζήσουν. Αυτοί που δεν κατάφεραν να επιβιβασθούν στα πλοία – πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι – αναγκάστηκαν να διασχίσουν τις άγονες πεδιάδες της Ανατολίας,για να υποκύψουν εκεί στην πείνα τη δίψα και το μαχαίρι του νικητή.
“1922” Η μικρασιατική καταστροφή μέσα από τα μάτια του Νίκου Κούνδουρου
Το “1922” είναι ελληνική ιστορική, δραματική ταινία του 1978, σε σκηνοθεσία του Νίκου Κούνδουρου και παραγωγή του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου. Η αρχική πηγή του σεναρίου βασίστηκε στο μυθιστόρημα – αυτοβιογραφία του Ηλία Βενέζη, Το Νούμερο 31328, με θέμα τη Γενοκτονία των Ελλήνων.
Η ταινία του Νίκου Κούνδουρου αναφέρετε στην πυρπόληση και καταστροφή της Σμύρνης της Μικράς Ασίας και την γενοκτονία των Ελλήνων κατοίκων της, στις 14 Σεπτεμβρίου 1922, από τους νεότουρκους του Κεμάλ, με σκοπό την ίδρυση του σύγχρονου τουρκικού κράτους.
Μια ταινία που όχι μόνο κατέγραψε τη βαρβαρότητα των Νεοτούρκων, αλλά ανέδειξε και την Ελλαδική νοοτροπία των Νεοελλήνων να συγκαλύπτουν για λόγους σκοπιμότητας τη Γενοκτονία των Ελλήνων της Μικρασίας
Η ταινία αφηγείται τη Μικρασιατική Καταστροφή και τις δραματικές συνέπειές της, μέσα από τις ιστορίες τριών κεντρικών χαρακτήρων που δεν κατόρθωσαν να επιβιβασθούν στα πλοία για την Ελλάδα, αλλά σύρθηκαν στις άγονες πεδιάδες της Ανατολίας.Ακολουθεί τη μαρτυρική πορεία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας,( μέσα από την προσωπική τραγωδία τριών προσώπων) για να υποκύψουν στην πείνα, τη δίψα και το μαχαίρι του νικητή.
Η γυναίκα ενός εύπορου εμπόρου –η Λουκία–, μια δασκάλα –η Αντιγόνη– και ο Ηλίας –ένας δεκαεφτάχρονος μαθητής– προσπαθούν να επιβιώσουν ακολουθώντας τη φάλαγγα των αιχμαλώτων στα βάθη της Μικράς Ασίας. Η δασκάλα θα δολοφονηθεί από έναν Τούρκο, η γυναίκα του εμπόρου θα χάσει τα λογικά της και μόνο ο νεαρός θα καταφέρει να σωθεί.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΑΙΝΙΑΣ
Η πόλη είναι περικυκλωμένη από τον εχθρό, η παρουσία του οποίου είναι διάχυτη, αλλά όχι ορατή. Ο φόβος γλιστράει στους δρόμους, σέρνεται στις αυλές, τρυπώνει στα σπίτια. Η Λουκία, η γυναίκα ενός εύπορου εμπόρου, προσπαθεί να εξασφαλίσει μια θέση στο τελευταίο πλοίο που φεύγει από το λιμάνι, αλλά είναι πια πολύ αργά. Ο εχθρός εισβάλει στην πόλη αθόρυβα, χωρίς φανφάρες και σαλπίσματα.
Γίνονται μυστικοί, απομονωμένοι σκοτωμοί σε κάποιες γειτονιές, κανένας όμως δεν είναι προετοιμασμένος να πιστέψει ότι η τραγωδία που θα ξεσπάσει – έχει ήδη αρχίσει.
Η Αντιγόνη, μια νεαρή δασκάλα, κάνει στον Ηλία το τελευταίο του μάθημα. Είναι ένα δεκαεφτάχρονο αγόρι, ο μέλλοντας συγγραφέας του βιβλίου στο οποίο βασίστηκε η ταινία.
Σε λίγο, ο Ηλίας, η Αντιγόνη, η Λουκία θα μετατραπούν (καταντήσουν) σε ανώνυμες, αριθμημένες φιγούρες σε ένα μακρύ, trudging σειρά φυλακισμένων. Ελάχιστοι από αυτούς θα επιβιώσουν της αναγκαστικής πορείας μέσα από τα βουνά και τη άσπρης αλμυρής ερήμου της Ανατολίας.
Η Αντιγόνη σκοτώνεται από έναν Τούρκο, όπως οι περισσότεροι από τους ανώνυμους συντρόφους της. Η όμορφη Λουκία τρελλαίνεται. Ο Ηλίας επιβιώνει μέχρι το τέλος του ταξιδιού και συμμετέχει στην γοητευτική τελετή που τον περιμένει εκεί: αξιωματικοί, διπλωμάτες και κυρίες του Ερυθρού Σταυρού καλοσωρίζουν με μουσική και θερμά χειροκροτήματα τα σκόρπια , σκοτεινά φαντάσματα που ήταν κάποτε ανθρώπινα πλάσματα.
Σμύρνη μου αγαπημένη (2021)
Η ” Σμύρνη μου αγαπημένη’ είναι ιστορική δραματική και ελληνική ταινία σε σκηνοθεσία Γρηγόρη Καραντινάκη και σενάριο Μιμής Ντενίση.Μια φιλόδοξη παραγωγή που στήθηκε με μεράκι και τις καλύτερες των προθέσεων….
Η ταινία είναι βασισμένη στο ομώνυμο θεατρικό έργο της Μιμής Ντενίση, που αφορά στην καταστροφή της Σμύρνης το 1922 και ακολουθεί μια Ελληνίδα της υψηλής κοινωνίας στη Σμύρνη των αρχών του 20ού αιώνα.
Η ταινία βγήκε στους κινηματογράφους στην εκπνοή του 2021, αλλά γεννήθηκε με αφορμή το 2022 και την επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Οι δημιουργοί της δηλώνουν πως δεν επιθυμούν να αναμοχλεύσουν τα πάθη του παρελθόντος, αλλά μέσω αυτής να μιλήσουν για το μεγαλύτερο σύγχρονο πρόβλημα, το προσφυγικό.
Στην ταινία πρωταγωνιστούν οι Μιμή Ντενίση, Λεωνίδας Κακούρης, Μπουράκ Χακί, Κρατερός Κατσούλης, Κατερίνα Γερονικολού, Γιάννης Βογιατζής, Ταμίλα Κουλίεβα, Αναστασία Παντούση, Χρήστος Στέργιογλου κ.α. Τα γυρίσματα της ταινίας πραγματοποιήθηκαν σε Λέσβο, Χίο, Αθήνα, Πειραιά και Φάληρο.
Ο προϋπολογισμός της ταινίας ξεπέρασε τα 4 εκατομμύρια ευρώ, γεγονός που την κατατάσσει ως την ακριβότερη παραγωγή του Ελληνικού Κινηματογράφου.
Η «Σμύρνη μου αγαπημένη» μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη με πειστικότητα την ατμόσφαιρα της εποχής μέσα από εντυπωσιακά σκηνικά και κοστούμια και τη σπαρακτική καταστροφή της Σμύρνης, με τη χρήση σύγχρονων ψηφιακών εφέ.
Η ταινία ζωντανεύει εντυπωσιακά την κοσμοπολίτισσα Σμύρνη του περασμένου αιώνα, σκαλίζει προσεκτικά το παρασκήνιο της μικρασιατικής καταστροφής και αφουγκράζεται τον οικουμενικό χαρακτήρα της προσφυγιάς.
Η Ιστορία έχει τις δικές της αναγνώσεις, επηρεασμένες πάντα από την οπτική γωνία του παρατηρητή. Ομοίως και το σινεμά. Σε ό,τι αφορά αμφότερα μάλιστα, οι απόψεις συχνά εκφράζονται με έναν αέρα απόλυτης βεβαιότητας, αγνοώντας πως τα πράγματα είναι συνήθως πιο ρευστά από όσο έχουμε διάθεση να παραδεχτούμε. Έχει ενδιαφέρον λοιπόν που ένα τυπικό δείγμα λαϊκού σινεμά όπως το «Σμύρνη Μου Αγαπημένη», που είθισται να αγκαλιάζεται από το κοινό αλλά όχι από την κριτική, προσεγγίζει σφαιρικά το παρασκήνιο που οδήγησε στην καταστροφή της Σμύρνης το 1922 και αποδίδει μια εκτυφλωτική παλινόρθωση αυτής της παραμυθένιας έστω νοσταλγίας !!!!
Η υπόθεση της ταινίας
H Φιλιώ Μπαλτατζή, μία ηλικιωμένη Ελληνοαμερικανίδα, σπεύδει στη Μυτιλήνη με την εγγονή της, για να συμπαρασταθεί στους Σύριους πρόσφυγες. Κανείς δεν ξέρει την καταγωγή της, κανείς δεν ξέρει ότι η Σμυρνιά γιαγιά της βρέθηκε κάποτε στο ίδιο νησί κατατρεγμένη και προσφυγοπούλα.
Το τεφτεράκι με τις συνταγές της συνονόματης γιαγιάς ξετυλίγει την πολυτάραχη ιστορία της κοσμοπολίτικης οικογένειας Μπαλτατζή, όπως διαμορφώνεται από τις τραγικές διεθνείς εξελίξεις που καθόρισαν τη μοίρα ολόκληρων λαών.
Διαφορετικές γενιές γυναικών της ίδιας οικογένειας ενώνονται στον χώρο και τον χρόνο, μέσα από τα νήματα της ιστορίας. Παρόν και παρελθόν γίνονται ένα».
Δείτε την ταινία κάνοντας κλικ στην παρακάτω εικόνα
Υπόθεση: 1856, Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στα μέρη του Πόντου εκτυλίσσεται η ερωτική ιστορία της μουσουλμάνας Εσμά (Tuba Büyüküstün) και του Μουσταφά (Kenan Ece), ενός κρυπτο-Χριστιανού. Οι δύο νέοι είναι τρελά ερωτευμένοι και συναντιούνται κρυφά υπό το φως του φεγγαριού. Μα ενώ η Εσμά ελπίζει ότι θα παντρευτεί τον Μουσταφά μετά το γάμο της μεγαλύτερης αδερφής της. Την ίδια περίοδο, όμως, οι μεταρρυθμίσεις του “Τανζιμάτ” ωθούν πολλούς κρυπτοχριστιανούς να φανερωθούν, και ο Μουσταφά διχάζεται ανάμεσα στην πίστη του, την οικογένειά του και την αγάπη του… Το “Ρώτα τη Καρδιά Σου” είναι μια από τις ελάχιστες τουρκικές παραγωγές που έχουν το θάρρος να ασχοληθούν με το ζήτημα της ύπαρξης Ελλήνων κρυπτοχριστιανών της Μικράς Ασίας, το οποίο θεωρείται ταμπού για τη τουρκική κοινωνία. Ο σκηνοθέτης της ταινίας, ο ποντιακής καταγωγής Yusuf Kurçenli (1947-2012) γύρισε τη ταινία ενώ γνώριζε πως πέθαινε από καρκίνο. Πρόκειται για μια δυνατή δραματική ταινία που μεταδίδει στο σύγχρονο κοινό την αγωνία, τα βάσανα και τις ελπίδες των κρυπτο-Χριστιανών της Μικράς Ασίας καθώς και την έκπληξη πολλών Μουσουλμάνων που ανακαλύπτουν την ελληνική-χριστιανική ταυτότητα που δεν γνώριζαν πως είχαν. Πρόκειται για μια προσεγμένη παραγωγή, που υπέροχη αναπαράσταση της εποχής, ενώ στον πρωταγωνιστικό ρόλο συναντάμε τη – πρωτοεμφανιζόμενη τότε και διάσημη σήμερα- Tuba Büyüküstün (“Μοιραία έλξη”, “Διαμάντια & έρωτας”, “Rise of Empires: Ottoman” κ.α.).
Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί πως παρά τη τόλμη της η ταινία τείνει να εξωραΐζει κάποιες καταστάσεις. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε πως παρουσιάζει την εξίσωση Χριστιανών και Μουσουλμάνων, σύμφωνα με τις μεταρρυθμίσεις του “Χατι Χουμαγιούν” (αλλιώς “Τανζιμάτ” και “Ισλαχάτ Φερμάνι”), αλλά παραλείπεται το γεγονός πως οι μεταρρυθμίσεις δεν εφαρμόστηκαν στην ουσία, ενώ λίγες δεκαετίες αργότερα οι χριστιανικοί πληθυσμοί ξεριζώθηκαν βίαια και αιματηρά από το νέο τουρκικό κράτος.
1922 – Ο μεγάλος ξεριζωμός των Ελλήνων – National Geographic -Ντοκιμαντέρ
Στις 25 Νοεμβρίου 1925 ο δημοσιογράφος και ανταποκριτής του National Geographic, Μέλβιν Τσάτερ δημοσίευσε – μετά από δύο χρόνια παραμονής του στη Μικρά Ασία (1920 – 1922) – φωτογραφίες και ντοκουμέντα με τίτλο «Η μεγαλύτερη μετακίνηση πληθυσμών στην Ιστορία».
Ο Μέλβιν Τσάτερ γεννήθηκε στη Φλόριντα των ΗΠΑ το 1878 και πέθανε από καρδιακή προσβολή το 1936 στην Νότια Αφρική.
Κατέγραψε προσωπικές μαρτυρίες του καταταλαιπωρημένου Ελληνικού πληθυσμού που ακόμα και από τα βάθη της Μικράς Ασίας ή από την Ανατολική Θράκη και διανύοντας εκατοντάδες χιλιόμετρα με τα πόδια ή με κάρα ή τραίνα , με άσχημες καιρικές συνθήκες που οδήγησαν πολλούς στο θάνατο από αρρώστιες ή κακουχίες και πείνα, κατάφεραν να φτάσουν σε λιμάνια του Αιγίου και κυρίως στη Σμύρνη ώστε να περάσουν στην Ελλάδα.
Η προσπάθεια του Τσάτερ να πληροφορήσει τον Αμερικάνικο λαό αλλά και ολόκληρο τον κόσμο μέσα από το περιοδικό National Geographic Society για το δράμα του Ελληνικού πληθυσμού με φωτογραφίες και ντοκουμέντα περιλαμβάνει και προσωπικές εμπειρίες από τα τρία μερόνυχτα της καταστροφής της Σμύρνης όπου η Αρμένικη και η Ελληνική συνοικία κατακαίγονταν. Χαρακτηριστικά αναφέρει στη σελίδα 52 (βιβλ.1) : «Η πόλη είχε γίνει ένα γιγάντιο πυρωμένο καμίνι. Ο άνεμος παρέσυρε τις φλόγες στην προκυμαία και η κάψα ήταν τόσο τρομακτική που οι άνθρωποι μούσκευαν τις κουβέρτες τους στη θάλασσα για να τυλιχτούν με αυτές και να προστατευτούν. Αφηνιασμένα άλογα με τα χάμουρά τους να έχουν πιάσει φωτιά, έτρεχαν πανικόβλητα μέσα στον κόσμο γκρεμίζοντας στο πέρασμά τους φλεγόμενα σώματα ανθρώπων και όλη τη νύχτα στη λάμψη της φωτιάς, πλήθη ανθρώπων και ζώων ξεχύνονταν από τους δρόμους της καταδικασμένης πόλης ψάχνοντας για διέξοδο στην ανάστατη από το παραλήρημα προκυμαία. .. Μπροστά σε αυτόν τον εφιάλτη των 300.000 ψυχών που ποδοπατιόνταν στην προκυμαία χωρίς ελπίδα διαφυγής από τον κλοιό της φωτιάς και της θάλασσας, οι περιγραφές του εμπρησμού της Τροίας ωχριούσαν».
Η έκθεση του Τσάτερ περιλαμβάνει πολλές φωτογραφίες από το δράμα των Ελλήνων της Σμύρνης αλλά και άλλων περιοχών όπου προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να σωθούν. Υπήρχαν περιπτώσεις όπου για δέκα ώρες περίμεναν στην προκυμαία για να περάσουν από εξονυχιστικό έλεγχο από Τούρκους στρατιώτες ώστε να γίνει επιλογή και οι άντρες σε ηλικία στράτευσης να δεθούν από τα χέρια και να εκτοπιστούν στο εσωτερικό για δουλειές σε καταναγκαστικά έργα π.χ. οδοποιίας. Για μια εβδομάδα οι υπόλοιποι 200.000 πρόσφυγες συνέχιζαν να ζουν, να πεθαίνουν, να γεννούν μωρά πάνω σε εκείνη την άθλια προκυμαία. Ο Τσάτερ αναφέρει στη σελίδα 71 (βιβλ.1) ότι οι ανθρώπινες απώλειες στην καταστροφή της Σμύρνης σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις έφτασαν τους 10.000 νεκρούς, ενώ οι υλικές ζημιές έφτασαν τα 300 εκατομμύρια δολάρια.
Οι Έλληνες της Ανατολικής Θράκης μετά από την διάσκεψη των Μουδανιών και σε λιγότερο από ένα μήνα αναγκάστηκαν να φύγουν από τον τόπο τους αφήνοντας την γεωργική σοδειά τους στα χωράφια. Με καταρρακτώδεις βροχές και με κάρα φορτωμένα διανύσαν μεγάλες αποστάσεις για να φτάσουν στην Ελλάδα. Ο Τσάτερ αναφέρει ότι από την Ανατολική Θράκη διέσχισαν τον φουσκωμένο Έβρο 300.000 πρόσφυγες και σκορπίστηκαν στις δυτικές του όχθες. Το τρίτο κύμα της μεγάλης προσφυγιάς με αφετηρία την Ανατολική Θράκη έφτασε σε αριθμό τις 700.000 και πέρασε τα σύνορα της Ελλάδας.
Το φωτογραφικό υλικό του Τσάτερ παρουσιάζεται στις 126 σελίδες της βιβλιογραφίας και είναι μοναδικές αναδεικνύοντας και τεκμηριώνοντας με ντοκουμέντα το δράμα του 1.500.000 προσφύγων που πέρασαν στην Ελλάδα μέσα σε λίγους μήνες.
Με τη Συνθήκη της Λοζάνης και από την 1η Μάη 1923 αποφασίζεται η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών από την οποία εξαιρέθηκαν σύμφωνα με το άρθρο 2 οι Έλληνες κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης και οι Έλληνες μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης. Ο ελληνικός πληθυσμός που ξεριζώθηκε από τον Πόντο, την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη ξεπέρασε σε επίσημα νούμερα το 1.220.000 ενώ οι μουσουλμάνοι που εγκατέλειψαν την Ελλάδα ήταν επισήμως 518.146. Σύμφωνα με τον Θ. Μαλκίδη (βιβλ.3) οι Έλληνες πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην Δυτική Θράκη ήταν 107.607, στην Μακεδονία 638.254, στα νησιά του Αιγαίου 56.613, στην Κρήτη 33.900, στην Ήπειρο 8.197 και στην υπόλοιπη Ελλάδα 377.297. Επιπλέον ήρθαν στην Ελλάδα 45.000 Αρμένιοι και έφυγαν για την Βουλγαρία 92.000 Βούλγαροι.
Οι πρόσφυγες που έφτασαν στην Ελλάδα με την εμπειρία τους στη γεωργία, στις τέχνες, τα γράμματα και τον πολιτισμό βοήθησαν τελικά στην ανανέωση του οικονομικού επιπέδου και του συνόλου της χώρας. Το κράτος παραχώρησε με κλήρο ανά οικογένεια τα 4/5 των ακαλλιέργητων χωραφιών της Ελληνικής επικράτειας. Η Αθήνα το 1923 είχε 300.000 κατοίκους και με τους πρόσφυγες δημιουργήθηκαν οι νέες συνοικίες της Νέας Σμύρνης, της Καισαριανής, του Βύρωνα, της Νέας Ιωνίας και άλλες.
Σύμφωνα με την απογραφή του 1928 (βιβλ.4) οι πρόσφυγες στην Ελλάδα ήταν το 19,7 % του συνολικού πληθυσμού, ενώ σε ορισμένες περιοχές ξεπερνούσε το 50%, όπως στη Δράμα το 70,3%, στην Καβάλα το 62,6%, στην Πέλλα το 53,9%. Στη Μακεδονία το ποσοστό ήταν συνολικά στο 45,2%.
Συγκεκριμένα στη Λάρισα σύμφωνα με την απογραφή του 1928 ζούσαν μόνο 9.427 γηγενείς, 4.400 πρόσφυγες και 12.034 εσωτερικοί μετανάστες που συνέβαλλαν στην ανάπτυξη της πόλης που γνωρίζουμε σήμερα. Στην Αθήνα οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν ήταν 129.380 με γηγενείς πληθυσμό 131.810 και εσωτερικούς μετανάστες 198.021 ενώ στον Πειραιά οι πρόσφυγες ήταν πλειοψηφία με 101.185 και γηγενείς 68.859. Στη Θεσσαλονίκη οι πρόσφυγες ήταν επίσης πλειοψηφία με 117.041 και οι γηγενείς 88.050 και 39.590 εσωτερικοί μετανάστες. Στο Βόλο με την απογραφή του 1928 ζούσαν 13.773 πρόσφυγες και άλλοι 19.218 εσωτερικοί μετανάστες με γηγενείς μόνο 14.901. Όλοι οι πρόσφυγες συνέβαλλαν τότε στην ανάπτυξη της βιομηχανικής ζώνης και του λιμανιού του Βόλου.
Ποιοι φταίνε για αυτόν τον τραγικό ξεριζωμό από την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη; Ο τότε Γάλλος πρωθυπουργός Λεγκ πηγαίνοντας προς την Κωνσταντινούπολη για την ενθρόνιση του νέου Οικουμενικού Πατριάρχη είπε (βιβλ.2) ότι η Ελλάς ήταν σύμμαχος και πολέμησε στο πλευρό τους με κυβερνήτη τον Βενιζέλο. Αλλά «… ήταν ατύχημα για το Έθνος σας ότι έχει Βασιλέα τον Κωνσταντίνο. Εξαιτίας της παρουσίας του στην Ελλάδα, φεύγετε από την Μικρά Ασία…. Δεν είναι δυνατό να εμπιστευτούμε την Ελλάδα μεγάλη, στα χέρια εχθρού μας που είναι αφοσιωμένος στην γερμανική πολιτική».
Βιβλιογραφία:
1.«1922 : Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ», National Geographic Ελλάδος, Εκδ. ΔΟΛ, Αθήνα, 2007
2.«Μεγάλη Ελλάς, Ελ. Βενιζέλος – Πολεμικός Ηγέτης», Δημ. Βάκας, Αθήνα, 1964
3.«Η Γενοκτονία των Ελλήνων – Θράκη, Μικρά Ασία, Πόντος», Θεοφάνης Μαλκίδης, εκδ. Γόρδιος, Αθήνα, 2015
4.«Η Μικρασιατική Καταστροφή – 1922», επιμέλεια Χρ. Κουλούρη, εκδ. ΔΟΛ, Αθήνα, 2010
* ο Στέφανος Παπαγεωργίου είναι Τεχνολόγος Μηχανικός – Ιστορικός Μελετητής
Στέφανος Παπαγεωργίου
Δείτε την ταινία κάνοντας κλικ στην παρακάτω εικόνα
Πηγή : https://www.eleftheria.gr/
Αυτή η εργασία έχει άδεια χρήσης Creative Commons Αναφορά δημιουργού4.0.
