Κριτική παρουσίαση τοῦ προγράμματος σπουδῶν γενικοῦ λυκείου στά θρησκευτικά (Ἰανουαρίου 2015)
Εὐάγγελος Στ. Πονηρός, Δρ Θ., Μ.Φ.
Σχολικός σύμβουλος θεολόγων Πειραιῶς, Δ΄ Ἀθηνῶν, Κυκλάδων
Α. Τό ἰδεολογικό ὑπόβαθρο τοῦ προγράμματος
Δημοσιεύθηκε τόν μήνα Ἰανουάριο τοῦ 2015[1] νέο πρόγραμμα σπουδῶν γενικοῦ λυκείου στό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν. Τό ἐν λόγῳ πρόγραμμα ἐμφανίζεται ὡς συνέχεια τοῦ νέου προγράμματος σπουδῶν στά θρησκευτικά δημοτικοῦ καί γυμνασίου τοῦ ἔτους 2011, τό ὁποῖο μέχρι στιγμῆς ἔχει ἰσχύσει μόνον ὡς πιλοτικό πρόγραμμα, ἐφαρμόσθηκε δηλαδή δοκιμαστικά σέ μερικά σχολεῖα, τροποποιήθηκε δέ τό 2014.
Παρ΄ ὅλα αὐτά ἡ δομή τοῦ δημοσιευθέντος ὡς προγράμματος λυκείου εἶναι πολύ πιό συνοπτική ἀπό ἐκείνη τοῦ δημοσιευθέντος ὡς πιλοτικοῦ προγράμματος δημοτικοῦ καί γυμνασίου. Δηλαδή ἐκεῖνο σχεδιάσθηκε ὥστε νά προβλέπει μέχρι καί τήν τελευταία λεπτομέρεια ἡ ὁποία πρόκειται νά διδαχθεῖ στό μάθημα ἔχοντας ἔτσι ὡς στόχο νά μπορεῖ λειτουργήσει αὐτόνομα μή ἐξαρτώμενο ἀπό ἕνα συγκεκριμμένο σχολικό ἐγχειρίδιο γιά κάθε τάξη, ἀλλά πρός τό παρόν τοὐλάχιστον ἐξαρτᾶται ἀπό πλήθος, ἕνα κυριολεκτικά λαβυρινθῶδες καί ἀσαφές πλῆθος, βοηθημάτων γιά κάθε τάξη. Τό δημοσιευθέν ὡς πρόγραμμα λυκείου εἶναι συνοπτικό, διότι προφανῶς προβλέπεται νά συνοδευθεῖ ἀπό συγκεκριμμένο σχολικό ἐγχειρίδιο γιά κάθε τάξη.
Μέχρι στιγμῆς[2] τό ὑπό ἐξέταση πρόγραμμα δέν ἔχει ἰσχύσει δοκιμαστικά ὡς πιλοτικό. Σύμφωνα μέ τό Ἰνστιτοῦτο Ἐκπαιδευτικῆς Πολιτικῆς προβλέπεται κάτι τέτοιο[3], ὅμως πρέπει νά τονίσουμε, ὅτι τά προβλήματα ἑνός προγράμματος σπουδῶν δέν ἀναδεικνύονται μόνο ἀπό τυχόν πιλοτική ἐφαρμογή του, ἀλλά ἐπισημαίνονται καί ἀπό διάλογο μέ τούς εἰδικούς ἐπί τοῦ θέματος.
Στό εἰσαγωγικό ἄρθρο τοῦ Φ.Ε.Κ. ἐκφράζεται ἡ προσδοκία, ὅτι τό πιλοτικό πρόγραμμα δημοτικοῦ καί γυμνασίου 2011/14 θά γενικευθεῖ ὡς πρόγραμμα ὅλων τῶν δημοτικῶν καί γυμνασίων τῆς χώρας[4]. Ἀτυχῶς δέν ἐλήφθη ὑπ΄ ὄψιν ἡ παταγώδης ἀποτυχία του ὡς πιλοτικοῦ. Ἐλάχιστοι ἐκπαιδευτικοί τό υἱοθέτησαν, καί μάλιστα ὡς πρός τό περιεχόμενό του. Διότι κάποιοι υἱοθέτησαν μόνον μεθόδους ἀπό αὐτό. Ἐν γένει τό πρόγραμμα συνάντησε τήν ἀπόρριψη τοῦ κλάδου τῶν θεολόγων. Καί ἀπόδειξη γι΄ αὐτό ἀποτελοῦν οἱ δύο ὀγκώδεις τόμοι[5], οἱ ὁποῖοι περιέχουν δεκάδες ἐπιστημονικές ἐργασίες, οἱ ὁποῖες ἀνασκευάζουν κάθε σφάλμα καί κάθε ἰσχυρισμό τῶν δημιουργῶν τοῦ προγράμματος αὐτοῦ. Ἐκτός αὐτοῦ ἀξιοσημείωτες ὑπῆρξαν καί οἱ ἀντιδράσεις τῶν γονέων τῶν μαθητῶν, κάποιοι ἀπό τούς ὁποίους εἶναι ἀποφασισμένοι νά προσφύγουν στή δικαιοσύνη, ἐάν ἐπιχειρηθεῖ ἡ ἐπιβολή τοῦ ἐν λόγῳ ἀκατάλληλου προγράμματος σπουδῶν.
Γενικά τό ἐν λόγῳ πρόγραμμα δημοτικοῦ καί γυμνασίου ἔλαβε θετικές κριτικές … μόνο ἀπό τούς ἴδιους τούς δημιουργούς του[6], πράγμα πρωτοφανές στά χρονικά τῆς ἑλληνικῆς παιδείας! Εἶναι δέ πολύ θλιβερό τό φαινόμενο, θεολόγοι νά προσφεύγουν στήν αὐτοδικαίωση, ἀντί νά ὁδηγοῦνται στή μετάνοια, ὅταν σύσσωμος ὁ κλάδος στόν ὁποῖον ἀνήκουν, τούς ἀποδεικνύει ὅτι ἔχουν σφάλει!
Ἡ δέ «βελτιωμένη» μορφή τοῦ ἐν λόγῳ προγράμματος δέν παρουσιάζει καλύτερη κατάσταση[7], ὅμοια σφάλματα, παραλείψεις καί ἀνεπίτρεπτη νόθευση τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς παιδείας τό διατρέχουν ἀπό ἄκρη σ΄ ἄκρη καί τό καθιστοῦν ἀντισυνταγματικό, παράνομο καί ἀκατάλληλο γιά ὀρθοδόξους χριστιανούς μαθητές, ἄρα παιδαγωγικῶς ἀπαράδεκτο.
Ἔτσι δηλώνεται σαφῶς στό εἰσαγωγικό ἄρθρο τοῦ σχετικοῦ Φ.Ε.Κ., ὅτι «ο σχεδιασμός του νέου Προγράμματος Σπουδών στα Θρησκευτικά Λυκείου λαμβάνει υπόψη […] τον εκπαιδευτικό προσανατολισμό και την ανάπτυξη των περιεχομένων του νέου ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου»[8]. Καθίσταται κατ΄ αὐτόν τόν τρόπο σαφές, ὅτι ἀρκετά ἀπό τά σοβαρά καί ἀξεπέραστα προβλήματα ἐκείνου τοῦ προγράμματος κληροδοτοῦνται καί στό ὑπό ἐξέταση πρόγραμμα.
Ὡς σκοπός τοῦ ὑπό ἐξέταση προγράμματος ἀνακοινώνεται καί ὁ «θρησκευτικός γραμματισμός»[9]. Εἶναι γνωστό, ὅτι πρόκειται γιά εἰσαγωγή τοῦ βρετανικοῦ “religious literacy”, τό ὁποῖο εἰσήχθη ἤδη ἀπό τό προαναφερθέν πρόγραμμα δημοτικοῦ καί γυμνασίου σέ ἀντικατάσταση τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς παιδείας, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ τό περιεχόμενο τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν στά ἑλληνικά σχολεῖα καθ΄ ὅλη τήν ἱστορική πορεία τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους ἀπό τήν ἐπανάσταση τοῦ 1821 μέχρι σήμερα. Γιά τούς κινδύνους αὐτοῦ τοῦ ἐγχειρήματος ἔχουμε ἤδη γράψει καί δέν θεωροῦμε σκόπιμο νά ἐπαναλάβουμε ἐδῶ, ὅσα ἔχουμε ἤδη πεῖ[10]. Παρ΄ ὅλα αὐτά ἐφ΄ ὅσον πρόκειται γιά συνέχεια τοῦ αὐτοῦ ἐγχειρήματος, θά γίνει ἀντιληπτό ἀπό τόν ἀναγνώστη τοῦ παρόντος, ὅτι συνεπάγεται ὅμοια προβλήματα.
Ἡ συνειδητή διαφοροποίηση τοῦ προγράμματος ἀπό τήν ὀρθόδοξη χριστιανική παιδεία, πράγμα τό ὁποῖο τό καθιστᾶ ἀκατάλληλο γιά χριστιανούς ὀρθοδόξους μαθητές, φαίνεται καί στό κυρίως μέρος του. Συγκεκριμμένα στήν ἑνότητα 2.4 τῆς Β΄ λυκείου, ἡ ὁποία ἐπιγράφεται «μύηση» συναντοῦμε τίς ἑξῆς ἰδέες: «έκφραση επιχειρημάτων για την αξία της κατήχησης στην εκκλησιαστική κοινότητα και διαφορών της από τη θρησκευτική εκπαίδευση», «εκκλησιαστική κατήχηση και διαφορές με τη θρησκευτική εκπαίδευση στο σχολείο»[11]. Ἐδῶ ἐπιχειρεῖται ἀποστασιοποίηση τῆς σχολικῆς θρησκευτικῆς ἐκπαιδεύσεως ἀπό τήν ὀρθόδοξη χριστιανική παιδεία. Διότι κατήχηση καί ὀρθόδοξη χριστιανική παιδεία ταυτίζονται. Ἔχουμε ἤδη τονίσει ἐπανειλημμένως, ὅτι ἐάν οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοί μαθητές δέν λαμβάνουν στό σχολεῖο τους ὀρθόδοξη χριστιανική παιδεία, τότε ἔχουμε σαφή παραβίαση τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων τους. Σέ τέτοια περίπτωση ἔχει ὁ κάθε ὀρθόδοξος χριστιανός γονέας τό δικαίωμα νά ἐπιδιώξει τήν ἀπαλλαγή τοῦ παιδιοῦ του ἀπό τό μάθημα, τό ὁποῖο ἀφίσταται τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς παιδείας, εἴτε “religious literacy” ὀνομάζεται αὐτό, εἴτε ὁτιδήποτε ἄλλο, καί ἄν δέν τήν ἐπιτύχει ἄμεσα ἔχει τή δυνατότητα νά προσφύγει στή δικαιοσύνη.
Β. Ὁ πολυθρησκειακός του χαρακτήρας
Ἰδίωμα τοῦ ὑπό ἐξέταση προγράμματος ἀποτελεῖ ἡ διαρκής ἀνάμειξη πολυθρησκειακῶν θεμάτων σέ θέματα, τά ὁποῖα θά ἔπρεπε νά ἀφοροῦν μόνο τή χριστιανική πίστη, διότι αὐτή ἀναπτύσσει τήν ἤδη ὑπάρχουσα θρησκευτική συνείδηση τοῦ ὀρθοδόξου χριστιανοῦ μαθητή. Ἡ συντριπτική πλειοψηφία τῶν μαθημάτων τοῦ ὑπό ἐξέταση προγράμματος ἀποτελεῖ ἕνα πολυθρησκειακό πανόραμα, ἕτοιμο ἀνα πᾶσα στιγμή νά ἀποπροσανατολίσει τόν ὀρθόδοξο χριστιανό μαθητή καί νά συνθλίψει τή θρησκευτική του συνείδηση.
Ἡ θεολογία τοῦ προγράμματος καταντᾶ ἐν τέλει συγκρητιστική. Στήν ἑνότητα 1.1 τῆς Α΄ λυκείου, ἡ ὁποία ἐπιγράφεται «αποκάλυψη», ἀναφέρεται στή στήλη «προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα» ἡ φράση «οι μαθητές να πληροφορούνται για διδασκαλίες θρησκειών σχετικά με την αποκάλυψη του Θεού». Στή δέ στήλη «μέθοδος – δραστηριότητες» ἀναφέρεται: «η αποκάλυψη του Θεού στον Χριστιανισμό και στις άλλες θρησκευτικές παραδόσεις»[12]. Τό ἀναπόφευκτο συμπέρασμα ἀπό τήν ὡς ἄνω διατύπωση εἶναι, ὅτι ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ δέν συνέβη μόνον ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, ἀλλά ὑπάρχει ἐξ ἴσου καί στά θρησκεύματα! Ἄρα ὅποιο θρήσκευμα καί ἄν ἀκολουθήσει ὁ μαθητής, δέν θά ἀπέχει ἀπό τόν δρόμο τοῦ Θεοῦ!
Στήν ἑνότητα 1.3 τῆς Α΄ λυκείου μέ τίτλο «επικοινωνία» διαβάζουμε στή στήλη «προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα»: «οι μαθητές να εντοπίζουν δρόμους επικοινωνίας με τον Θεό στον Χριστιανισμό και στις διάφορες θρησκευτικές παραδόσεις». Ἐπίσης στήν ἴδια ἑνότητα, στή στήλη «μέθοδος – δραστηριότητες» διαβάζουμε: «η προσευχή, η λατρεία, η θεογνωσία και η θεολογία ως επικοινωνία στον Χριστιανισμό και σε άλλες θρησκευτικές παραδόσεις»[13]. Καί ἐδῶ βλέπουμε τάση ἐξισώσεως τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ μέ τά θρησκεύματα. Ἀπό ὅλα τά ἀνωτέρω συνάγεται τό συμπέρασμα, ὅτι τόσο ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ὅσο καί τά θρησκεύματα ἀποτελοῦν ἰσόκυρους δρόμους ἐπικοινωνίας τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό καί πουθενά δέν διαφαίνεται ἡ ἀλήθεια, ὅτι τά θρησκεύματα ἀποτελοῦν μάταιη ἐναγώνια προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου γιά ἐπικοινωνία μέ τόν Θεό.
Στήν ἑνότητα 2.2 τῆς Α΄ λυκείου, ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «λατρεία», στή στήλη «αξιολόγηση», ἀναφέρεται ἡ φράση: «χρήση βασικών όρων της λατρευτικής γλώσσας των μονοθεϊστικών θρησκειών»[14]. Ἡ διατύπωση αὐτή εἶναι δυνατόν νά ὁδηγήσει τούς μαθητές στή φοβερή παρεξήγηση, ὅτι οἱ μονοθεϊστικές θρησκεῖες ἔχουν κοινή λατρευτική γλῶσσα καί κατά συνέπεια δέν διαφέρουν οὐσιαστικά μεταξύ τους, ἄρα καί σέ αὐτή τήν περίπτωση, ὅπως καί στήν προηγούμενη τήν ὁποία ἀναλύσαμε, τό συμπέρασμα εἶναι ὅτι δέν ἔχει σημασία ποιά θρησκευτική πίστη θά ἀκολουθήσει ὁ πιστός!
Στήν ἑνότητα 2.5 τῆς Α΄ λυκείου, ἡ ὁποία ἐπιγράφεται «σωτηρία» διαβάζουμε τά ἑξῆς στή στήλη «προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα»: «Οι μαθητές να προσδιορίζουν την έννοια της σωτηρίας στον Χριστιανισμό και στις θρησκευτικές παραδόσεις του περιβάλλοντός τους». Ἐπίσης στή στήλη «αξιολόγηση» διαβάζουμε: «παρουσίαση δρόμων σωτηρίας στις θρησκείες». Ὁμοίως διαβάζουμε στή στήλη «μέθοδος – δραστηριότητες» τά ἑξῆς: «απαντήσεις της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης και άλλων χριστιανικών παραδόσεων και θρησκειών για τη σωτηρία»[15]. Ὅλα τά ἀνωτέρω εἶναι δυνατόν νά ὁδηγήσουν στήν ὀλέθρια παρεξήγηση, ὅτι σωτηρία εἶναι δυνατόν νά ἐπιτευχθεῖ καί μέσῳ τῶν θρησκευμάτων καί ὄχι μόνον ἐντός τῆς Ὀρθοδόξου Χριστιανικῆς Ἐκκλησίας καί πώς ὁ κάθε ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος τήν ἐπιθυμεῖ, δέν ἔχει παρά ἁπλῶς νά διαλέξει νά ἀκολουθήσει ἕνα θρήσκευμα, ἀδιάφορο ποιό ἀκριβῶς! Τέτοιου εἴδους ἀνεπίτρεπτη ἀνάμειξη τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας μέ θέματα μέ τά ὁποῖα κατά κανένα τρόπο αὐτή δέν σχετίζεται, ὁδηγεῖ ἀναπόφευκτα σέ τέτοιου εἴδους οἰκτρή κατάληξη. Ἡ δέ σωτηρία εἶναι καθαρά χριστιανικός θεολογικός ὅρος, πῶς εἶναι λοιπόν δυνατόν νά ἀποδίδεται ἀκόμη καί ὡς ἁπλή ἔννοια σέ ὁποιοδήποτε θρήσκευμα; Πρέπει δέ νά ἐπισημάνουμε, ὅτι στήν ἀμέσως ἑπόμενη ἑνότητα, ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «Εκκλησία» δέν περιλαμβάνεται σέ κανένα σημεῖο ὁ ὅρος «σωτηρία».
Στήν ἑνότητα 4.2 τῆς Α΄ λυκείου, ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «αγάπη» διαβάζουμε στή στήλη «προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα»: «οι μαθητές να: διακρίνουν τρόπους έκφρασης της αγάπης στις διάφορες θρησκευτικές παραδόσεις. […] ανιχνεύουν τη σχέση αγάπης και εγωισμού, κατανοούν την αγάπη ως πρόταση τρόπου ζωής του Χριστιανισμού, διερευνούν τις διδασκαλίες άλλων θρησκειών για την αγάπη.» Στή δέ στήλη «αξιολόγηση» διαβάζουμε «Παρουσίαση της διδασκαλίας του Χριστιανισμού και των άλλων θρησκευτικών παραδόσεων για την αγάπη». Στή στήλη ἐν τέλει «προτεινόμενη μέθοδος» διαβάζουμε: «Η αγάπη στον Χριστιανισμό και σε άλλες θρησκείες»[16]. Από ὅλα αὐτά λείπει ἡ μοναδικότητα τῆς χριστιανικῆς ἀγάπης, ἡ ὁποία περνώντας ἀπό τήν ἄρνηση τοῦ ἰδίου θελήματος τοῦ κάθε ἀνθρώπου, ὁδηγεῖ ἀφ΄ ἑνός στήν ὁλοκληρωτική ἀφοσίωση στόν τριαδικό Θεό καί ἀφ΄ ἑτέρου στήν θεώρηση ἀκόμη καί τοῦ ἐχθροῦ ὡς πλησίον.
Στήν ἑνότητα 1.4 τῆς Β΄ λυκείου, ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «λύτρωση», στή στήλη «αξιολόγηση» διαβάζουμε «ερμηνεία της λύτρωσης ως πηγής ελπίδας και σωτηρίας στον Χριστιανισμό και σε άλλες θρησκευτικές αντιλήψεις»[17]. Ἡ φράση πάσχει στό ὅτι δίδει τήν ἐντύπωση, ὅτι λύτρωση εἶναι δυνατόν νά ἐπιτευχθεῖ καί ἐκτός τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ καί ἑπομένως εἶναι δυνατόν νά ὁδηγήσει τούς μαθητές καί πάλι στόν συγκρητισμό.
Στήν ἴδια ἑνότητα ἐξετάζονται καί «περιπτώσεις κινημάτων ή τάσεων μεσσιανισμού στην ιστορία της θρησκείας και στην εποχή μας»[18]. Ὡς γνωστόν, ὁποιοδήποτε μεσσιανικό κίνημα ἐκτός τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἶναι δημιούργημα ἀνθρώπων καί κατά συνέπεια εἶναι ἀπάτη. Δέν γνωρίζουμε γιά ποιό λόγο θά πρέπει οἱ μαθητές μας, βαπτισμένοι ὀρθόδοξοι χριστιανοί, νά διδάσκονται τήν ἀλήθεια, τήν ἀποκάλυψη τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ μαζί μέ ψεύδη καί ἀπάτες, δημιουργήματα δηλαδή τῆς ἀνθρώπινης ἁμαρτίας. Ἡ τακτική αὐτή, εἶναι φανερό ὅτι κρύβει κινδύνους, εἶναι δηλαδή δυνατόν νά ὁδηγήσει σέ σύγχυση.
Στήν ἑνότητα 2.4 τῆς Β΄ λυκείου, ἡ ὁποία ἐπιγράφεται «μύηση», καί τήν ὁποία ἤδη ἔχουμε δεῖ παραπάνω, διαβάζουμε τήν ἑξῆς ἰδέα: «οι μαθητές νά διακρίνουν εκφράσεις / εκδηλώσεις / τελετές μύησης στον Χριστιανισμό και σε άλλες θρησκείες»[19]. Ποιές ἄραγε τελετές «μύησης στον Χριστιανισμό» ἐννοοῦν ἐδῶ οἱ δημιουργοί τοῦ προγράμματος; Διότι ἐμεῖς ἄλλο τρόπο εἰσόδου στήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ ἀπό τό ἅγιο βάπτισμα δέν γνωρίζουμε. Ἄν λοιπόν μέ αὐτή τή φράση ἐννοεῖται τό μυστήριο τοῦ ἁγίου βαπτίσματος, τότε πρέπει νά καταστεῖ σαφές, ὅτι ἐδῶ ἔχουμε ὅλως ἀκατάλληλη ὁρολογία. Διότι ὁ ὅρος «τελετή μύησης» χρησιμοποιεῖται μόνο γιά τά παγανιστικά θρησκεύματα καί δέν εἶναι δυνατόν νά χαρακτηρίσει τά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας.
Στήν ἴδια ἑνότητα διαβάζουμε καί τά ἑξῆς: «Μύηση και θρησκευτική ταυτότητα ενός πιστού στον Χριστιανισμό και σε άλλες θρησκευτικές παραδόσεις μέσα από παραδείγματα της καθημερινότητάς του, της λατρείας και των προσδοκιών του». Ἐδῶ προωθεῖται σαφῶς ἡ ἰδέα, ὅτι ἕνας πιστός εἶναι δυνατόν νά ἀνήκει ταυτοχρόνως σέ περισσότερες τῆς μιᾶς θρησκευτικές παραδόσεις!!! Πρόκειται γιά ἰδέα ἐξ ὁλοκλήρου συγκρητιστική καί γιά ἕνα χριστιανό ὀρθόδοξο πιστό ἀπολύτως ἀπαράδεκτη!!! Ἐκτός ἐάν ἡ πρόταση τήν ὁποία παραθέσαμε δέν ἐννοοῦσε αὐτό τό ὁποῖο ἀκριβῶς λέγει, ἀλλά ἐννοοῦσε τό ἑξῆς: «μύηση καί θρησκευτική ταυτότητα τῶν πιστῶν στόν Χριστιανισμό καί τῶν πιστῶν σέ ἄλλες θρησκευτικές παραδόσεις μέσα ἀπό παραδείγματα τῆς καθημερινότητάς τους, τῆς λατρείας καί τῶν προσδοκιῶν τους». Ἐάν στ΄ ἀλήθεια ἔτσι ἔχουν τά πράγματα, τότε ἔχουμε νά κάνουμε μέ ἀληθινή γλωσσική ἀνεπάρκεια τῶν δημιουργῶν τοῦ προγράμματος!!!
Στήν ἑνότητα 4.2 τῆς Β΄ λυκείου, ἡ ὁποία ἐπιγράφεται «μύθος», μεταξύ ἄλλων περιλαμβάνονται καί τά ἑξῆς: «Οι μαθητές να αντιλαμβάνονται τη σχέση μύθου, λόγου στη χριστιανική πίστη και σε άλλες θρησκείες […] διακρίνουν την παραβολική και προφητική διήγηση από τη μυθική»[20]. Ὅπως γίνεται ἐδῶ ἀντιληπτό, πρόθεση τῶν δημιουργῶν τοῦ προγράμματος εἶναι νά καταδειχθεῖ ἡ διαφορά τῆς μυθολογίας ἀπό τόν παραβολικό καί τόν προφητικό λόγο. Ἀρκετά σωστή ἐπιδίωξη. Ὅμως γιατί τοποθετεῖται ὡς θέμα τῆς ἑνότητας ὁ ὅρος «μύθος»; Ποιά ἡ σημασία του γιά τή ζωή μας ὡς ὀρθοδόξων χριστιανῶν; Προφανῶς καμμία. Διότι ὡς γνωστόν, οἱ θρησκεῖες εἶναι ἀναγκασμένες νά χρησιμοποιοῦν τόν μῦθο, δηλαδή διήγηση φανταστική καί ὅλως ἀναληθή, ἀφοῦ δέν πρεσβεύουν ἀληθή πίστη καί μέσῳ αὐτῶν δέν ἀποκαλύφθηκε ὁ ἕνας καί ἀληθής τριαδικός Θεός. Τίθεται δηλαδή ὡς τίτλος καί κυρίαρχο θέμα τῆς ἑνότητας ἡ μάταιη ἐπιδίωξη τῶν θρησκευμάτων καί ὄχι ἡ ἀληθής διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ.
Στήν ἑνότητα 5.4 τῆς Β΄ λυκείου, ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «συγχώρηση», στή στήλη «προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα», διαβάζουμε, ὅτι ἐπιδιώκεται «οι μαθητές να αναλύουν με θεολογικούς όρους τη συγχώρηση στον Χριστιανισμό και σε άλλες θρησκείες». Ἐπίσης στή στήλη «μέθοδος – δραστηριότητες» διαβάζουμε τή φράση «Η συγχώρηση στον χριστιανισμό και στις θρησκείες» καί τή φράση «αξιολόγηση των θέσεων του Χριστιανισμού και των θρησκειών για τη συγχώρηση»[21]. Ἀπό τά ἀνωτέρω δέν προκύπτει διάκριση μεταξύ ἀληθοῦς συγχωρήσεως, ἡ ὁποία χορηγεῖται ὑπό τῆς θείας χάριτος καί ἀγωνιώδους ἀλλ΄ ἀκάρπου ἀναζητήσεως τῆς συγχωρήσεως, διότι ὁ ἄνθρωπος βρίσκεται ἔξω ἀπό τήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Οὔτε γίνεται νύξη περί ἀπάτης ἤ ψευδαισθήσεως, ἡ ὁποία παρουσιάζεται ὡς συγχώρηση ἐντός τῶν αἱρέσεων καί τῶν θρησκευμάτων, ἀφοῦ ἡ θεία χάρις λείπει παντελῶς ἀπό αὐτά.
Συχνή εἶναι στό ὑπό ἐξέταση πρόγραμμα ἡ θεώρηση τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ὡς μιᾶς ἐκ τῶν θρησκειῶν. Πλεῖστα ὅσα φαινόμενα ἐξετάζονται «στόν χριστιανισμό και σε άλλες θρησκείες». Ἡ διατύπωση αὐτή δέν ἀπαντᾶται μία καί μόνη φορά στό πρόγραμμα[22], γι΄ αὐτό καί δέν ὑπάρχει περιθώριο γιά ἄλλου εἴδους ἑρμηνεῖες. Ἀποκλείεται δηλαδή νά ὀφείλεται σέ τυχαῖο σφάλμα, πρόκειται ἑπομένως γιά συνειδητή ἐπιλογή τῶν δημιουργῶν τοῦ προγράμματος: ἡ μία ἁγία καθολική καί ἀποστολική Ἐκκλησία δέν παρουσιάζεται ὡς σῶμα Χριστοῦ, ἀλλά ὡς μία ἀπό τίς θρησκεῖες τοῦ κόσμου, δηλαδή ὡς δημιούργημα ἀνθρώπων!
Τά θρησκεύματα δέν ἐξετάζονται πλέον ἀνεξάρτητα ὡς αὐθύπαρκτα, ἀλλά πάντοτε ὡς ἀποτελοῦντα μέρη χριστιανικῶν θεολογικῶν θεμάτων. Ἡ τακτική αὐτή, ἡ ὁποία μάλιστα ἐπιχειρεῖται νά ἐπιβληθεῖ στό δημοτικό, στό γυμνάσιο, ἀλλά καί στό λύκειο, εἶναι ἄκρως ἐπικίνδυνη. Ὅπως εἴδαμε καί ἐξετάζοντας ἀναλυτικά τά διάφορα μέρη τοῦ προγράμματος, εἶναι δυνατόν νά ὁδηγήσει τούς ὀρθοδόξους χριστιανούς μαθητές στήν παρεξήγηση, ὅτι ἐπειδή τά θρησκεύματα πάντοτε συνεξετάζονται μέ τήν ὀρθόδοξη χριστιανική πίστη καί ζωή, ἄρα καί ταυτίζονται καί νά τούς παρασύρει ἔτσι στόν συγκρητισμό.
Ἡ τακτική αὐτή τῆς μή αὐτοτελοῦς διδασκαλίας τῶν θρησκευμάτων, ἀλλά τῆς συνεξετάσεώς τους μέ χριστιανικά θέματα, μερικές φορές μάλιστα καί τῆς συγχύσεώς τους μέ αὐτά, πιστεύουμε πώς δέν θά ἰκανοποιοῦσε ἐν τέλει κανέναν. Ὁ κάθε ὀρθόδοξος χριστιανός ἔχει λόγους νά ἀντιτίθεται πρός αὐτήν, διότι ἀποτελεῖ νόθευση τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς παιδείας. Οἱ δέ πιστοί τῶν διαφόρων θρησκευμάτων, πιστεύουμε πώς, θά εἶχαν κάθε λόγο νά εἶναι δυσαρεστημένοι, ἀφοῦ οἱ θρησκεῖες τους δέν παρουσιάζονται ὡς αὐθύπαρκτες καί ἀνεξάρτητες, ἀλλά πάντοτε ὡς συνδεόμενες μέ κάποιο θέμα ὀρθόδοξης χριστιανικῆς θεολογίας!
Καί γιά νά μή προβληθεῖ γιά ἄλλη μία φορά ὁ κάτι παραπάνω ἀπό ἀφελής ἰσχυρισμός, ὅτι αὐτοῦ τοῦ εἴδους τά προγράμματα ἀπευθύνονται σέ ὅλους τούς μαθητές ἀνεξαρτήτως θρησκεύματος καί θά κατορθώσουν νά τούς φέρουν ὅλους στό ἴδιο μάθημα, ἐπαναλαμβάνουμε ἕνα ἐπιχείρημα τό ὁποῖο ἐπανειλημμένως τό ἔχουμε δημοσιεύσει, ἀλλ΄ οὐδέποτε ἐλήφθη ὑπ΄ ὄψη, μολονότι κανένας δέν ἦταν σέ θέση νά τό ἀνασκευάσει: ὁ ἑτερόδοξος καί ὁ ἑτερόθρησκος γονέας καί μαθητής δέν νοιάζονται γιά τό πολυθρησκειακό μάθημα, θέλουν μάθημα τό ὁποῖο θά τούς διδάσκει ἀποκλειστικά τή δική τους πίστη καί ἐφ΄ ὅσον δέν τό ἔχουν, θά ἐξακολουθήσουν νά ἀπαλλάσσονται καί ἀπό τό ὀρθόδοξο χριστιανικό καί ἀπό τό πολυθρησκειακό. Ἑπομένως, πειραματισμοί ὅπως τό πρόγραμμα θρησκευτικῶν δημοτικοῦ – γυμνασίου τῶν ἐτῶν 2011/14 καί τό ὑπό ἐξέταση πρόγραμμα θρησκευτικῶν λυκείου τοῦ 2015 μόνο ἀναστάτωση εἶναι σέ θέση νά φέρουν.
Καί ἐπειδή στό ὑπό ἐξέταση πρόγραμμα δέν ἀναφέρεται καμμία συγκεκριμμένη θρησκεία, ἀλλά γενικά καί ἀόριστα οἱ «ἄλλες θρησκεῖες», εἶναι ἐν τέλει ἀσαφές σέ ποιό βαθμό θά προχωρήσει ἡ ἀνάμειξη πολυθρησκειακῶν θεμάτων μέ ὀρθόδοξα χριστιανικά. Ἐάν κρίνουμε ἀπό τήν ἀπόπειρα ἡ ὁποία ἔχει ἤδη γίνει στό προαναφερθέν πρόγραμμα δημοτικοῦ καί γυμνασίου, τότε ὁ χριστιανός ὀρθόδοξος μαθητής θά ἔχει σέ κάθε ἑνότητα νά ἀντιμετωπίσει ἀπό πέντε ἕως ἑπτά θρησκεύματα, ἰκανά ἀνά πάσα στιγμή νά τόν ὁδηγήσουν σέ πλήρη ψυχοπνευματική σύγχυση!!!
Γ. Ἡ ἀκατάλληλη ὁρολογία τοῦ προγράμματος
Ἐρωτηματικά προκαλεῖ ἡ μονολεκτικότητα τῆς ὀνομασίας τῶν διαφόρων ἑνοτήτων τοῦ προγράμματος. Μονολεκτικότητα, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ ἀπαράβατο κανόνα γιά τό ὑπό ἐξέταση πρόγραμμα καί καταντᾶ συχνά νά πλησιάζει τήν ἀοριστία καί τήν ἀσάφεια. Κάτι τέτοιο δέν ἔχει συμβεῖ ποτέ στά χρονικά τῆς ἑλληνικῆς παιδείας. Τό φαινόμενο δέν παρατηρεῖται κἄν στόν ἰδεολογικό πρόδρομο τοῦ ὑπό ἐξέταση προγράμματος, δηλαδή στό πρόγραμμα θρησκευτικῶν δημοτικοῦ καί γυμνασίου 2011/14, τοῦ γνωστοῦ ὡς πιλοτικοῦ. Διαβάζουμε π.χ. τούς ἑξῆς τίτλους ἑνοτήτων στό ὑπό ἐξέταση πρόγραμμα: «αυτογνωσία[23], επικοινωνία[24], ήθος[25], αγιότητα[26], πίστη[27], λατρεία[28], προσευχή[29]» κ.ο.κ. Θά νόμιζε κανείς, ὅτι τό γεγονός αὐτό προδίδει ἐκφραστική ἀδυναμία τῶν δημιουργῶν τοῦ προγράμματος.
Πιστεύουμε ὅμως, ὅτι δέν ὀφείλεται σέ ἀδυναμία, ἀλλά πρόκειται γιά ἠθελημένη ἐνέργεια, ἡ ὁποία μαρτυρεῖ τίς οὐσιαστικές προθέσεις τῶν δημιουργῶν της. Διότι ἐάν τοποθετοῦσαν ἀναλυτικούς τίτλους, ὡς ὤφειλαν, θά ἔπρεπε οἱ τίτλοι αὐτοί νά ἔχουν ὀρθόδοξο χριστιανικό ἤ πολυθρησκειακό χαρακτήρα. Ἐάν ὁ τίτλος τῆς ἑνότητας ἦταν ὀρθόδοξος χριστιανικός, τότε δέν θά συμφωνοῦσε ὁ τίτλος πρός τό περιεχόμενο, ἀφοῦ τό πρόγραμμα διακρίνεται γενικά ἀπό πολυθρησκειακή πρόθεση. Καί θά παρετηρεῖτο τό φαινόμενο, τό ὁποῖο παρατηρήθηκε στό πρόγραμμα θρησκευτικῶν δημοτικοῦ – γυμνασίου 2011, νά ἔχουμε καθαρά ὀρθόδοξο χριστιανικό τίτλο καί τό περιεχόμενο νά περιλαμβάνει καί πέντε θρησκεύματα. Αὐτό ἀκριβῶς συμβαίνει π.χ. στή 2η ἑνότητα τοῦ προγράμματος τῆς Γ΄ δημοτικοῦ ἡ ὁποία ἐπιγράφεται «Κυριακή: μια σημαντική ημέρα της εβδομάδας» καί παρελαύνει σέ αὐτήν ἕνα πολυθρησκειακό συνονθύλευμα! Ἐάν πάλι ὁ τίτλος ἦταν ἀπροκάλυπτα πολυθρησκειακός, τότε οἱ προθέσεις τοῦ προγράμματος δέν θά ἦταν πιθανόν νά ἀποκρυβοῦν. Ὁ μονολεκτικός ὅμως καί ἀόριστος τίτλος τῆς ἑνότητας δίνει στούς δημιουργούς της τό περιθώριο, πράγμα τό ὁποῖο ἐν τέλει καί πράττουν, νά περιλάβουν πολλά καί διάφορα σέ αὐτήν, χωρίς καί νά τό δηλώνουν ἀπροκάλυπτα.
Ἡ μονολεκτικότητα τῶν τίτλων τῶν ἑνοτήτων δέν εἶναι ὅμως τό μοναδικό πρόβλημα τό ὁποῖο παρουσιάζει ἡ ὁρολογία τοῦ ὑπό ἐξέταση προγράμματος. Ἡ ἐπιλογή τῶν ὅρων οἱ ὁποῖοι χαρακτηρίζουν τά διάφορα ζητήματα τά ὁποῖα περιλαμβάνονται στό πρόγραμμα, εἶναι ἄκρως προβληματική καί σέ πολλές περιπτώσεις ἀφίσταται τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας, γεγονός τό ὁποῖο ἀποτελεῖ ἄμεσο κληροδότημα τοῦ προγράμματος στά θρησκευτικά δημοτικοῦ καί γυμνασίου 2011, χαρακτηριστικό τό ὁποῖο διατηρήθηκε στό ἀκέραιο καί στήν ἀναθεωρημένη του μορφή τοῦ 2014.
Ἡ ἀκατάλληλη ὁρολογία μαρτυρεῖ καί ἐκκοσμίκευση καί σχετικοποίηση τῆς πίστεως τῆς Ἐκκλησίας. Ἀναφέρεται στήν ἑνότητα 1.2 τῆς Α΄ λυκείου, ἡ ὁποία ἐπιγράφεται «δημιουργία», στή στήλη «προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα», ὅτι προσδοκᾶται ἀπό τούς μαθητές «να αναγνωρίζουν τη χριστιανική προσέγγιση για τη δημιουργία του κόσμου». Ἐπίσης στή στήλη «αξιολόγηση» ἀναφέρονται τά ἑξῆς: «ερμηνεία της χριστιανικής θέσης για τη δημιουργία του ανθρώπου «κατ΄ εικόνα και καθ΄ ομοίωσιν» Θεοῦ»[30]. Ἀπό ὅλα αὐτά συνάγεται τό συμπέρασμα, ὅτι κατά τούς συντάκτες τοῦ προγράμματος ἡ βιβλική διήγηση περί τῆς δημιουργίας τοῦ κόσμου καί τοῦ ἀνθρώπου δέν εἶναι ἀποκάλυψη Θεοῦ, ἀλλά ἁπλῶς μία «προσέγγιση» καί μία «θέση», δηλαδή θεωρίες καί γνῶμες ἀνθρώπων. Ἄρα καί ἡ Ἁγία Γραφή παύει νά εἶναι θεόπνευστη, ἀφοῦ θεωρίες καί γνῶμες ἀνθρώπων περιέχει!
Ἀναφέρεται στή στήλη «αξιολόγηση» τῆς ἑνότητας 1.5 τῆς Α’ λυκείου, ἡ ὁποία ἔχει τόν τίτλο «αγιότητα» ἡ φράση «διατύπωση της χριστιανικής ερμηνείας της αγιότητας»[31]. Ἡ ὁρολογία ἐδῶ εἶναι ἄκρως προβληματική, καί μολονότι σέ αὐτή τήν ἑνότητα δέν ὑπάρχει ἡ μονίμως κυριαρχοῦσα στό πρόγραμμα μονότονη ἐπωδός, δηλαδή ἡ ἀναφορά σέ «ἄλλες θρησκεῖες», δίδεται σαφῶς τό δικαίωμα στόν ὁποιοδήποτε ἀναγνώστη τοῦ προγράμματος, νά ὑποθέσει ὅτι σύμφωνα μέ τούς συντάκτες τοῦ προγράμματος ἡ ἁγιότητα δέν εἶναι ἀποκλειστική θεολογική ἔννοια τοῦ χριστιανισμοῦ, οὔτε ἐπιτυγχάνεται μόνον ἐντός αὐτοῦ, ἀλλά συναντᾶται καί ἀλλοῦ καί, γιατί ὄχι, ἐπιτυγχάνεται καί ἀλλοῦ, ἡ δέ διαφορά δέν εἶναι παρά θέμα ἑρμηνείας! Κι ἐφ΄ ὅσον ὅλα αὐτά συμβαίνουν, δέν θά ἔχει καμμία ἀπολύτως σημασία ποιά πίστη θά ἀκολουθήσει ὁ βάσει τοῦ προγράμματος διδασκόμενος μαθητής ὥστε νά φθάσει στήν ἁγιότητα!
Στήν ἑνότητα 1.4 τῆς Β΄ λυκείου, ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «λύτρωση», στή στήλη «αξιολόγηση» διαβάζουμε «ερμηνεία της λύτρωσης ως πηγής ελπίδας και σωτηρίας στον Χριστιανισμό και σε άλλες θρησκευτικές αντιλήψεις»[32] Ἡ παρουσίαση αὐτή ὑποβιβάζει τήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ σέ «αντίληψη», δηλαδή σέ σύλληψη τῆς ἀνθρωπίνης διανοίας. Κατ΄ αὐτόν τόν τρόπο ὅμως ἀναιρεῖ τήν λύτρωση, ἡ ὁποία ἐπιτυγχάνεται ἐντός τῆς Ἐκκλησίας, διότι σύμφωνα μέ τήν χριστιανική πίστη, ἡ λύτρωση εἶναι ἀδύνατον νά ἐπιτευχθεῖ μόνο μέ τίς ἀνθρώπινες δυνάμεις, ἀλλά ἀπαιτεῖται ἡ σώζουσα θεία χάρις.
Στήν ἑνότητα 4.2 τῆς Α΄ λυκείου, ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «αγάπη» βλέπουμε ἐπίσης τήν ἀκατάλληλη, μή ὀρθόδοξη χριστιανική ὁρολογία τοῦ προγράμματος. Στή στήλη «προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα» ζητεῖται ἀπό τούς μαθητές νά «κατανοούν τήν αγάπη ως πρόταση τρόπου ζωής στον Χριστιανισμό»[33]. Ἡ διατύπωση εἶναι ὅλως ἀτυχής. Ἡ ἀγάπη δέν εἶναι «πρόταση τρόπου ζωής στον Χριστιανισμό», δεν εἶναι δηλαδή ἁπλῶς μία πρόταση, τήν ὁποία ἄν θέλει ὁ χριστιανός υἱοθετεῖ, ἀλλά εἶναι ἡ ζωή τοῦ χριστιανοῦ. Εἶναι δηλαδή χρέος καθενός, ὁ ὁποῖος θέλει νά λέγεται χριστιανός.
Στήν ἑνότητα 5.3 τῆς Α΄ λυκείου, ἡ ὁποία ἐπιγράφεται «αδικία», διαβάζουμε στή στήλη «προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα» μεταξύ ἄλλων καί τά ἑξῆς «οι μαθητές να προβληματίζονται γύρω από το ερώτημα της θεοδικίας». Στή δέ στήλη «αξιολόγηση» διαβάζουμε: «διατύπωση επιχειρημάτων σχετικών με τη θεοδικία». Ἐπίσης στή στήλη «μέθοδος – δραστηριότητες» διαβάζουμε: «ο Θεός και η αδικία στον κόσμο (θεοδικία).»[34] Ὡς γνωστόν ὁ ὅρος «θεοδικία» δέν ἀνήκει στήν ὀρθόδοξη χριστιανική θεολογία, ἔχει δέ εἰσαχθεῖ ἀπό τόν Γερμανό φιλόσοφο Leibniz. Ἐδῶ παρατηροῦμε, ὅτι γιά ἄλλη μιά φορά ἡ ὀρθοδοξία δέν κρίνεται καθοριστικός παράγων τοῦ προγράμματος.
Στήν ἑνότητα 1.3 τῆς Β΄ λυκείου, ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «βίωμα», στή στήλη «αξιολόγηση» περιλαμβάνεται καί ἡ ἑξῆς φράση: «ερμηνεία θρησκευτικών εμπειριών και βιωμάτων»[35]. Ὡς γνωστόν ἡ λέξη «βίωμα» εἶναι νεολογισμός καί προέκυψε ἀπό τή μετάφραση τῆς γερμανικῆς λέξεως das Erlebnis. Ἡ ἑλληνική λέξη ἡ ὁποία ἀνέκαθεν ἀπέδιδε καί ἀποδίδει ὅ,τι τυχόν ἔχει ὁ ἄνθρωπος ζήσει, εἶναι ἀκριβῶς ἡ λέξη «ἐμπειρία», γι΄ αὐτό καί δέν πρέπει οἱ δύο αὐτές λέξεις νά χρησιμοποιοῦνται μαζί, σάν νά ἀποδίδουν διαφορετικές ἔννοιες.
Στήν ἑνότητα 2.1 τῆς ἴδιας τάξεως, ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «πίστη», ἀναφέρεται ἐπίσης στή στήλη «αξιολόγηση» ἡ φράση «ερμηνεία του φαινομένου της πίστης στον Θεό στις καθημερινές σχέσεις»[36]. Ὁ ὅρος «φαινόμενο» εἶναι ἐξ ἴσου προβληματικός. Ὁδηγεῖ στήν παρεξήγηση, ὅτι ἡ πίστη ἁπλῶς φαίνεται, ἀλλά δέν ὑπάρχει κατ΄ οὐσίαν.
Ἡ ἀμφιλεγόμενη ἰδέα τῆς «πολυπολιτισμικότητας» ξεπροβάλλει καί ὡς ἑνότητα τοῦ μαθήματος θρησκευτικῶν τῆς Β΄ λυκείου[37]. Στή στήλη «προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα» επιδιώκεται «οι μαθητές να ορίζουν το φαινόμενο της πολυπολιτισμικότητας στη σύγχρονη εποχή σε σχέση με τον Χριστιανισμό και τις θρησκείες». Ἀτυχῶς γιά τούς συντάκτες τοῦ προγράμματος ἡ λεγόμενη «πολυπολιτισμικότητα» δέν εἶναι κοινωνικό φαινόμενο, ἀλλά ἁπλῶς μία ἀμφιλεγόμενη ἰδέα καί οἱ ὑπερασπιστές της ἐπιχειροῦν νά προσαρμόσουν τήν κοινωνική πραγματικότητα μέ προκρούστειο καί συχνά προπαγανδιστικό τρόπο σέ αὐτήν. Καθίσταται ἐδῶ φανερό, ὅτι οἱ συντάκτες τοῦ προγράμματος προβάλλουν ἕνα ζήτημα τοῦ συρμοῦ, τό ὁποῖο ὡς ἔννοια καί ὡς ἀμφιλεγόμενο κίνημα δέν προέρχεται ἀπό τούς κόλπους τῆς ὀρθοδοξίας.
Στήν ἑνότητα 5.3 τῆς Β΄ λυκείου, ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «ζωή», στή στήλη «μέθοδος – δραστηριότητες» διαβάζουμε: «οι θέσεις και οι στάσεις του Χριστιανισμού και άλλων θρησκειών για την αξία της ζωής και τη σχέση της ζωής με τον Θεό»[38]. Ἡ φράση «οι θέσεις και οι στάσεις του Χριστιανισμού» εἶναι τελείως ἀδόκιμη, διότι ὁ χριστιανισμός δέν πρεσβεύει ἀνθρώπινες θέσεις καί στάσεις, ὅπως τά θρησκεύματα τά ὁποῖα ἀποτελοῦν δημιουργήματα ἀνθρώπων, ἀλλά διδάσκει ἀποκεκαλυμμένες θεῖες ἀλήθειες.
Πιστεύουμε ἐν τέλει, ὅτι ἡ ἀδόκιμη καί σέ ἀρκετά σημεῖα παντελῶς ἀκατάλληλη ὁρολογία τοῦ προγράμματος, ὅπως καί ἡ ἀντίστοιχη τοῦ ἰδεολογικοῦ του προδρόμου, τοῦ προγράμματος δημοτικοῦ – γυμνασίου 2011/14, δέν εἶναι τυχαία. Οὔτε ὀφείλεται σέ ἔλλειψη γνώσεων τῶν δημιουργῶν τῶν δύο αὐτῶν προγραμμάτων. Ἀποτελεῖ συνειδητή ἀπόπειρα ἀπομακρύνσεως ἀπό τήν ὀρθόδοξη θεολογία. Γιά κάθε ὀρθόδοξο χριστιανό ὅμως, θεολόγο καθηγητή, γονέα, μαθητή, ἀποτελεῖ μία ἀκόμη ἀπόδειξη τῆς ἀκαταλληλότητας τῶν προγραμμάτων αὐτῶν γιά διδασκαλία τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν μαθητῶν.
Δ. Παράλειψη βασικῶν θεμάτων ὀρθοδόξου πίστεως καί ζωῆς
Στό πρόγραμμα ἀναφέρεται μόνο δύο φορές τό πρόσωπο τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ[39]. Ἡ μέν μία ἀπό αὐτές τίς ἀναφορές, ἀφορᾶ τίς κοινωνικές προεκτάσεις τοῦ κηρύγματος τοῦ Χριστοῦ καί τή σύνδεση τῆς δικαιοσύνης μέ τόν Χριστό καί ἡ ἄλλη τό κήρυγμα τοῦ Χριστοῦ σέ σχέση μέ τίς θρησκευτικές ἀλλαγές ὡς ἐπανάσταση στό κατεστημένο. Καί στίς δύο δηλαδή περιπτώσεις ἐξετάζεται περίπου τό ἴδιο ζήτημα. Κανένα ἄλλο ζήτημα σχετικό μέ τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ δέν ἐξετάζεται σέ ὁλόκληρο τό πρόγραμμα, τό ὁποῖο προορίζεται γιά τό λύκειο.
Πρό παντός δέ δέν περιλαμβάνονται δογματικά θέματα, σχετικά μέ τό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἀλλά καί γενικότερα δογματικά θέματα, τά ὁποῖα περιλαμβάνονται στό πρόγραμμα τό ὁποῖο ἰσχύει μέχρι σήμερα. Ἐπί παραδείγματι, στό μέχρι σήμερα ἰσχύον βιβλίο τῆς Β΄ λυκείου περιλαμβάνονται καί τά ἑξῆς θέματα, τά ὁποῖα προφανῶς δέν κρίθηκαν κατάλληλα γιά νά περιληφθοῦν στό νέο πρόγραμμα: «Ποιος είναι ο Θεός κατά την πίστη του Χριστιανισμού, Η Βασιλεία του Θεού: όραμα αλλιώτικης ζωής ή ουτοπία;, Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι σημεῖον ἀντιλεγόμενον»;, «Τίνα μέ λέγουσιν οἱ ἄνθρωποι εἶναι;», Τί είναι το Άγιο Πνεύμα;, Η ορθόδοξη άσκηση»[40].
Δέν ἐξετάζονται στήν Α΄ λυκείου, ἀλλά καί σέ καμμία ἄλλη τάξη τοῦ λυκείου, ὅλα τά μυστήρια τῆς μιᾶς ἁγίας καθολικῆς καί ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας. Δέν πρέπει νά τά διδάσκεται πλέον τό κάθε χριστιανόπουλο; Κρίθηκε μήπως ἐπιβλαβής ἡ διδασκαλία τους; Πρέπει βέβαια νά ἐπισημάνουμε, ὅτι στήν ἑνότητα 3.3 τῆς Α΄ λυκείου, στή στήλη «αξιολόγηση» ἀναφέρονται τά ἑξῆς: «τεκμηρίωση της επίτευξης της ενότητας μέσω των μυστηρίων στην εκκλησιαστική κοινότητα». Ἡ ἑνότητα ὅμως αὐτή, ὅπως καί ὅλες οἱ ἑνότητες τοῦ προγράμματος, προβλέπεται νά διδαχθεῖ σέ ἕνα δίωρο. Σέ ἕνα δίωρο πιστεύουμε πώς δέν θά ἦταν γενικά δυνατόν νά διδαχθοῦν τά ἑπτά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀφοῦ ἄλλωστε τό θέμα τό ὁποῖο ὅρίζεται πρός ἀνάπτυξη εἶναι περιορισμένο. Εἰδική ἀναφορά γίνεται μόνο γιά τό βάπτισμα καί τή θεία εὐχαριστία στήν ἴδια ἑνότητα τοῦ προγράμματος: «η ενότητα στην εκκλησιαστική κοινότητα μέσα από το βάπτισμα και την Ευχαριστία»[41]. Ὅπως γίνεται ἀντιληπτό ἀπό τήν ὡς ἄνω διατύπωση, δέν ἐξετάζονται καί δέν παρουσιάζονται ὅλες οἱ πτυχές τοῦ μυστηρίου τοῦ βαπτίσματος καί βεβαίως σέ κανένα σημεῖο τοῦ προγράμματος δέν ἐξετάζεται αὐτό αὐτοτελῶς.
Δυσάρεστη ἐντύπωση προξενεῖ, τό γεγονός ὅτι στήν ἑνότητα 2.3 τῆς Γ΄ λυκείου, ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «συμβίωση», λείπει παντελῶς ὁ ὅρος «γάμος»!!! Στή στήλη «αξιολόγηση» διαβάζουμε: «παρουσίαση της χριστιανικής διδασκαλίας και άλλων θρησκευτικών αντιλήψεων για τη συμβίωση των ανθρώπων στο ζευγάρι, στην οικογένεια και στην κοινότητα»[42]. Ἐρωτοῦμε τούς δημιουργούς τοῦ προγράμματος: Πρός τί αὐτή ἡ παράλειψη; Κρίθηκε ἐπιβλαβής ἤ ἀσήμαντος ὁ παραδοσιακός ἐκκλησιαστικός ὅρος, ὁ ὁποῖος προσδιορίζει τή συμβίωση τοῦ ζευγαριοῦ;
Ἐπίσης δέν περιλαμβάνονται τά ἑξῆς θέματα, τά ὁποῖα ὑπάρχουν στό ἰσχύον βιβλίο τῆς Α΄ λυκείου: «Η παρουσία του Θεού στην ανθρώπινη ιστορία, Το κήρυγμα και τα θαύματα του Χριστού μέσα από τη λατρεία, Οι άγιες εικόνες: έκφραση της πίστης, Ο πλούτος της εκκλησιαστικής ποίησης (Υμνογραφία), Προβληματισμοί για τη λευτουργική γλώσσα και τη μουσική»[43].
Ὁμοίως δέν περιλαμβάνονται στό ὑπό ἐξέταση πρόγραμμα τά ἑξῆς θέματα, τά ὁποῖα περιλαμβάνονται στό ἰσχύον βιβλίο τῆς Γ΄ λυκείου: «ο ηθικός προβληματισμός. Χριστιανική θεώρηση της ηθικής, Εντολές και δόγματα: Συνταγές σκλαβιάς ή δρόμοι ελευθερίας;, Η ηθική συνείδηση, Τα κίνητρα των πράξεων στην ηθική ζωή, Οι εξτρεμιστές της ελευθερίας. Η περίπτωση των «διά Χριστόν σαλῶν», Το όραμα της ειρήνης και η πραγματικότητα, Ο σεβασμός της ανθρώπινης ζωής, Παραβίαση και περιφρόνηση της ανθρώπινης ζωής (Φόνος – Θανατική Ποινή – Βασανιστήρια, Άρνηση και υποτίμηση της ανθρώπινης ζωής (Αυτοκτονία – Αυτοθυσία – Ευθανασία – Άμβλωση)[44], Το πρόβλημα των ναρκωτικών, Άγχος, μοναξιά και περιθωριοποίηση, Αλλοτρίωση, Ο άνθρωπος στις χαρές και στις λύπες της ζωής»[45].
Ἐπίσης δέν ἀναφέρονται διόλου τά πρόσωπα τῆς Θεοτόκου καί τῶν ἀποστόλων. Ὁμοίως δέν ἀναφέρεται τό πρόγραμμα σέ συγκεκριμμένα πρόσωπα μαρτύρων, ἁγίων καί πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Ἐπίσης δέν ἀναφέρονται οἱ ἑορτές τῶν ἁγίων καί τῆς Θεοτόκου, δέν ἀναφέρονται οἱ δεσποτικές ἑορτές, κινητές καί ἀκίνητες[46].
Ὅλα αὐτά γιατί κρίθηκαν ἐξοβελιστέα ἀπό τό πρόγραμμα τῶν μαθημάτων τοῦ λυκείου; Ἀποδείχθηκαν ἐπιβλαβή; Πῶς ὅμως θά ἦταν δυνατόν νά κριθοῦν ἐπιβλαβή βασικά στοιχεῖα πίστεως, λατρείας καί ζωῆς τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν, ὅταν τό μάθημα ἀπευθύνεται σέ ὀρθοδόξους χριστιανούς; Καί πῶς εἶναι δυνατόν πρόγραμμα μαθήματος θρησκευτικῶν νά ἀπευθύνεται σέ ὀρθοδόξους χριστιανούς μαθητές, ὅταν παραλείπονται ὅλα αὐτά; Πῶς θά ἦταν ποτέ δυνατόν νά γίνει τό πρόγραμμα αὐτό ἀποδεκτό, ἤ ἔστω καί ἀνεκτό ἀπό ὀρθόδοξες χριστιανικές οἰκογένειες;
Ἀκόμη δέν ἀναφέρονται οἱ αἱρέσεις καί τά παραθρησκευτικά φαινόμενα, ὅπως ἐπίσης δέν ἐξετάζονται καί ἀναφέρονται διόλου παραδείγματα στρεβλῆς θρησκευτικότητας, π.χ. μαγεία, μαντεία, σατανισμός, δεισιδαιμονίες, προλήψεις, γιατί συμβαίνει αὐτό; Εἶναι πλέον ἀπαγορευμένοι οἱ ὅλοι αὐτοί ὅροι καί συνεπάγονται τιμωρία ὅποιου τούς χρησιμοποιεῖ; Ἤ μήπως ἀποφασίσθηκε πώς ἐν τέλει θά πρέπει νά ὑποχωρήσουμε στίς διαμαρτυρίες ὁρισμένων, οἱ ὁποῖοι ἐκπροσωποῦν τέτοια ρεύματα καί δέν θέλουν νά ἐνημερώνονται οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοί μαθητές γιά τό ποιόν τῶν ὀργανώσεών τους ἤ γιά τά βλαβερά ἀποτελέσματα τέτοιων κινημάτων, συνηθειῶν καί πράξεων;
Ε΄ Ἡ «ἀπάντηση» τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου τοῦ Ἰνστιτούτου Ἐκπαιδευτικῆς Πολιτικῆς πρός τήν Πανελλήνιο Ἕνωση Θεολόγων
Ἐκτός τόπου καί χρόνου τυγχάνει καί ἡ «ἀπάντηση»[47] τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου τοῦ Ἰνστιτούτου Ἐκπαιδευτικῆς Πολιτικῆς πρός τήν Πανελλήνιο Ἕνωση Θεολόγων, διότι εἶναι πλήρης ἀνακριβειῶν.
Ἰσχυρίζονται τά μέλη τοῦ διοικητικοῦ συμβουλίου τοῦ Ι.Ε.Π., ὅτι οἱ ἀναφορές σέ ἄλλες θρησκεῖες δέν ξεπερνοῦν τό 10% κάθε ἑνότητας τοῦ προγράμματος δημοτικοῦ καί γυμνασίου τῶν ἐτῶν 2011/2014. Παντελῶς ἀναληθής ἰσχυρισμός! Πῶς θά ἦταν δυνατόν κάτι τέτοιο, ἀφοῦ οἱ ἀναφορές σέ θρησκεύματα δέν λείπουν ἀπό καμμία σχεδόν διδακτική ἑνότητα καί μάλιστα σέ ἀρκετές ἑνότητες ἔχει τό ἀνυποψίαστο παιδί νά ἀντιμετωπίσει πέντε θρησκεύματα ταυτοχρόνως; Ἰσχυρίζονται, ὅτι ἀρκετοί ἀπό ἐκείνους οἱ ὁποῖοι ἄσκησαν κριτική στό πρόγγραμμα δημοτικοῦ καί γυμνασίου «είτε απομόνωσαν επιμέρους θρησκειολογικές αναφορές είτε συνέλεξαν όλα τα θρησκειολογικά στοιχεία του νέου ΠΣ και τα ενοποίησαν σκόπιμα για να φανεί ότι το νέο Πρόγραμμα είναι σαφέστατα ή αμιγώς θρησκειολογικό». Πρόκειται γιά ἀρκετά φαιδρό ἰσχυρισμό! Διότι ἄν οἱ ἀναφορές σέ θρησκεύματα δέν ἦταν ἀναρίθμητες, δέν θά ἔμοιαζαν πολλές ἀκόμη καί συγκεντρωμένες. Δέν ἀναφέρει βεβαίως ἡ «ἀπάντηση» ὅτι ἀναρίθμητα θέματα ὀρθοδόξου χριστιανικῆς πίστεως καί ζωῆς ἀφαιρέθηκαν ἀπό τά προγράμματα δημοτικοῦ, γυμνασίου καί λυκείου, ὥστε νά χωρέσουν οἱ, λίγες κατά τό Ι.Ε.Π., ἄφθονες στήν πραγματικότητα, ἀναφορές σέ θρησκεύματα!!!
Ἐντύπωση προξενεῖ ἐξ ἄλλου τό γεγονός, ὅτι στήν ἐν λόγῳ «ἀπάντηση» δίδεται ἡ διαβεβαίωση, ὅτι κατά τή σύνταξη τῶν ἐπίμαχων προγραμμάτων ἐλήφθησαν ὑπ΄ ὄψη τό Σύνταγμα καί ἡ σχετική νομοθεσία. Καί πάλι πρόκειται γιά ἀναληθή ἰσχυρισμό. Διότι ὅλα τά προβλήματα τά ὁποῖα χαρακτηρίζουν τόσο τό ὑπό ἐξέταση πρόγραμμα, ὅσο καί τό πρόγραμμα δημοτικοῦ καί γυμνασίου καί τά ὁποῖα ἀναλύσαμε στήν παροῦσα κριτική, ἀλλά καί στίς ἤδη δημοσιευμένες, καθιστοῦν τά προγράμματα αὐτά ἀκατάλληλα γιά τήν ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν μαθητῶν, τήν ὁποία ἐπιβάλλει τό ἄρθρο 16 τοῦ Συντάγματος. Ὁ δέ νόμος 1566/85 ἐπιβάλλει τήν ἐναρμόνιση τῆς παιδείας μέ τά γνησία στοιχεῖα τῆς ὀρθοδόξου χριστιανικῆς παραδόσεως, πουθενά δέν κατοχυρώνει ὁ νόμος πολυθρησκειακή παιδεία. Ἄς δοῦμε τό ἀκριβές κείμενο τοῦ νόμου: Στό ἄρθρο 1 τοῦ νόμου 1566/85 ὁρίζεται ὅτι ἡ πρωτοβάθμια καί δευτεροβάθμια ἐκπαίδευση «ειδικότερα υποβοηθεί τους μαθητές: α) Να γίνονται ελεύθεροι, υπεύθυνοι, δημοκρατικοί πολίτες, να υπερασπίζονται την εθνική ανεξαρτησία, την εδαφική ακεραιότητα της χώρας και τη δημοκρατία, να εμπνέονται από αγάπη προς τον άνθρωπο, τη ζωή και τη φύση και να διακατέχονται από πίστη προς την πατρίδα και τα γνήσια στοιχεία της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης. Η ελευθερία της θρησκευτικής τους συνείδησης είναι απαραβίαστη.» Ἐδῶ ὄχι μόνο κατοχυρώνει τό δικαίωμα γιά ὀρθόδοξη χριστιανική παιδεία, ἀλλά μέ τήν τελευταία πρόταση ἐπαναλαμβάνει καί διάταξη τοῦ ἄρθρου 13 τοῦ Συντάγματος. Πῶς λοιπόν θά ἐφαρμοσθοῦν τά ἐν λόγῳ προγράμματα, τά ὁποῖα περιέχουν τόσα στοιχεῖα ἐπικίνδυνα γιά τήν θρησκευτική συνείδηση τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν μαθητῶν ἀφοῦ ἀντικατέστησαν πολλά στοιχεῖα τῆς παραδόσεως αὐτῆς μέ πολυθρησκειακές ἀναφορές! Ἑπομένως τά δύο προγράμματα, δημοτικοῦ – γυμνασίου καί λυκείου εἶναι ἀντισυνταγματικά καί ἀπολύτως παράνομα.
Δηλώνεται, ὅτι οἱ συντάκτες τοῦ προγράμματος ἔλαβαν κατά τή σύνταξή του ὑπ΄ ὄψη «τις επιστημονικές προτάσεις της σύγχρονης θρησκειοπαιδαγωγικής, όπως προκύπτουν από ελληνικές και ευρωπαϊκές έρευνες σε συνδυασμό με τις νέες θεωρίες μάθησης και διδακτικής μεθοδολογίας.» Καί μόνον ἡ χρήση τοῦ ὅρου «θρησκειοπαιδαγωγική» ἀποδεικνύει τήν ἀπομάκρυνση τῶν δημιουργῶν τοῦ προγράμματος ἀπό τήν ὀρθόδοξη χριστιανική θεολογία. Ἀποδεικνύει, ὅτι δέν ἔχουν ὡς γνώμονα αὐτήν, ἀλλά τεχνοκρατικούς ἰσχυρισμούς, οἱ ὁποῖοι παραβλέπουν τήν ἰδιότητα τῆς συντριπτικῆς πλειοψηφίας τῶν Ἑλλήνων ὡς ὀρθοδόξων χριστιανῶν καθώς καί τό γεγονός ὅτι οἱ μαθητές μας εἶναι δυνατόν νά ἐπηρεασθοῦν δυσμενῶς ἀπό τυχόν ἐπιβολή πολυθρησκειακοῦ μαθήματος.
Μέ ἀρκετά πομπώδη τρόπο δηλώνεται, ὅτι κατά τή σύνταξη τοῦ προγράμματος ἐλήφθησαν ὑπ΄ ὄψη: «Τα παιδαγωγικά χαρακτηριστικά των (μετ)εφήβων μαθητών, την προγενέστερη γνώση και τα μαθησιακά επιτεύγματα τους, τις εμπειρίες που κομίζουν από το περιβάλλον στο οποίο ζουν και επιπλέον τις προσδοκίες και τις ιδιαίτερες ανάγκες τους στο μαθησιακό πεδίο του Μαθήματος των Θρησκευτικών (ΜτΘ).» Ἐρωτοῦμε τό διοικητικό συμβούλιο τοῦ Ι.Ε.Π.: «τα παιδαγωγικά χαρακτηριστικά των (μετ)εφήβων» καί ὅλα τά συναφή, τά ὁποῖα ἐπικαλεῖται μέ ἀρκετά ἐπιστημονικοφανή τρόπο, ἐπέβαλαν τήν ἀφαίρεση πλήθους σημαντικῶν ὀρθοδόξων χριστιανικῶν θεμάτων, τά ὁποῖα διδάσκονται οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοί νέοι ἐδῶ καί αἰῶνες; Ὡς θεολόγος καθηγητής μέ διδακτική ἐμπειρία ἄνω τῶν εἴκοσι ἐτῶν καί ὡς σχολικός σύμβουλος ἐπισκεπτόμενος ἑκατοντάδες σχολεῖα ἁρμοδιότητος δέν διαπίστωσα σέ καμμία περίπτωση νά ἔχουν οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοί ἔφηβοι τήν ἀνάγκη νά ἀφαιρεθεῖ ἀπό τή διδακτέα ὕλη τους πλῆθος ὀρθοδόξων χριστιανικῶν θεμάτων καί νά ἀντικατασταθεῖ ἀπό πολυθρησκειακό συρφετό!
Ἀπορρίπτει τό Δ.Σ. τοῦ Ι.Ε.Π., ὅτι αὐτοῦ τοῦ εἴδους τά προγράμματα ἐνέχουν κίνδυνο νά ὁδηγηθεῖ ὁ ἀνήλικος μαθητής σέ συγκρητισμό, σέ ἕνα εἶδος «πανθρησκείας». Ἄς μελετήσουν λοιπόν τά μέλη τοῦ Δ.Σ. τοῦ Ι.Ε.Π. τίς κριτικές μας στά προγράμματα αὐτά, τήν παροῦσα γιά τό πρόγραμμα τοῦ λυκειου καί τίς προαναφερθεῖσες γιά τό πρόγραμμα δημοτικοῦ καί γυμνασίου, γιά νά διαπιστώσουν ἰδίοις ὄμμασι, πῶς συγχέεται μέ χονδροειδή τρόπο ἡ ὀρθόδοξη χριστιανική πίστη μέ τά θρησκεύματα.
Ἰσχυρίζεται τό Δ.Σ. τοῦ Ι.Ε.Π., ὅτι «το νέο αυτό ΠΣ, όμως, δεν μπορούσε να μη λάβει σοβαρά υπόψη του, ότι στον σύγχρονο κόσμο οι μαθητές – ακόμη και των τάξεων του Δημοτικού-έχουν πολλές ευκαιρίες να πληροφορηθούν – συχνά με μη έγκυρο έως και επιζήμιο τρόπο – από πολλές πηγές (τηλεόραση-βιντεοπαιχνίδια-κινηματογράφος-διαδίκτυο), δεδομένα που αφορούν στην πίστη και στη λατρεία ανατολικών κυρίως θρησκειών και των ποικίλων παραφυάδων τους, όπως εμφανίζονται στον δυτικό κόσμο. Επομένως, ένα σοβαρό σχολικό μάθημα Θρησκευτικών, που αισθάνεται το «παλμό» των εξελίξεων στη σύγχρονη κοινωνία, δεν θα ήταν δυνατόν να αδιαφορήσει για τη σωστή και υπεύθυνη ενημέρωση των μικρών μαθητών με απώτερο στόχο την αποφυγή της παραπληροφόρησης και των συνεπαγόμενων κινδύνων.» Ἐδῶ ἐπιχειρεῖ τό Δ.Σ. τοῦ Ι.Ε.Π. γιά μιά ἀκόμη φορά νά μᾶς ἀποπροσανατολίσει. Γιά νά δοθεῖ μιά ὑπεύθυνη εἰκόνα τῶν θρησκευμάτων τοῦ κόσμου θά ἦταν ἀπολύτως ἐπαρκής, θά λέγαμε κάτι παραπάνω ἀπό ἐπαρκής, ἕνας κύκλος μόλις ἕξι – ἑπτά ὡρῶν ἀφιερωμένων εἰδικῶς σέ αὐτά. Ἀντ΄ αὐτοῦ τί ἐπιχειρεῖται σέ αὐτά τά δύο προγράμματα, τά ὁποῖα ἀντιμετωπίζουν τήν ἀπαξίωση τοῦ κλάδου τῶν θεολόγων καθηγητῶν καί τοῦ ὀρθοδόξου χριστιανικοῦ λαοῦ τῆς Ἑλλάδος; Ἕνα πραγματικό τερατούργημα: σέ κάθε μάθημα θά εἶναι ὑποχρεωμένο τό παιδί νά διδαχθεῖ μαζί μέ τή δική του πίστη καί πλῆθος ἄλλων θρησκειῶν, ἕνα ἀξεδιάλυτο μεῖγμα ἐπικίνδυνο γιά τήν ψυχοπνευματική του ἀνάπτυξη!!! Δέν πρόκειται λοιπόν γιά πληροφόρηση, ἀλλά γιά νόθευση.
Ἰσχυρίζεται τό Δ.Σ. τοῦ Ι.Ε.Π., ὅτι «οι επικριτές αυτής της προσέγγισης αντιλαμβάνονται το μάθημα των Θρησκευτικών μάλλον ως κλειστό μάθημα που δεν χρειάζεται να διαλέγεται στον δημόσιο χώρο του σχολείου». Ἐδῶ βλέπουμε ἄλλη μιά, σοβαρή μέν πλήν ὅμως ἀνεπιτυχή, ἀπόπειρα ἀποπροσανατολισμοῦ τόσο τοῦ κλάδου τῶν θεολόγων, ὅσο καί τῆς κοινωνίας γενικότερα. Διότι δέν πρόκειται γιά διάλογο, ἀλλά γιά πλήρη ἀλλαγή τῆς φιλοσοφίας καί τοῦ περιέχομένου τοῦ προγράμματος σπουδῶν στό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν. Ἡ ὀρθόδοξη πίστη καί ζωή ὑποχωρεῖ δραστικά, ἀφοῦ ἀφαιροῦνται σημαντικά, τόσο σέ ποσότητα ὅσο καί ποιότητα, θέματά της, καί ἀντικαθίστανται ἀπό πολυθρησκειακή θεματολογία, ἡ ὁποία σάν ἐπιδημικός ἰός ἐξαπλώνεται καί καταλαμβάνει ὅλα τά μαθήματα. Ἡ ὀρθόδοξη χριστιανική θεολογική ὁρολογία ἀντικαθίσταται ἀπό ἄλλη, ἡ ὁποία μαρτυρεῖ σχετικότητα καί ἀμφισβήτηση τῆς ἐν Χριστῷ σωτηρίας. Ἐξίσωση τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ μέ τά θρησκεύματα παρατηρεῖται σέ ὅλο τό μῆκος τῶν δύο ἐπίμαχων προγραμμάτων. Ὅλα αὐτά ὅμως δέν μαρτυροῦν διάλογο, μαρτυροῦν καταστροφή τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς παιδείας καί καταπάτηση τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν μαθητῶν!!!
Στήν ἐν λόγῳ «ἀπάντηση» τό Δ.Σ. τοῦ Ι.Ε.Π. ὑπεραμύνεται τοῦ τρόπου ἐπιλογῆς τῶν μελῶν τῆς συντακτικῆς ἐπιτροπῆς τοῦ προγράμματος. Εἴμαστε ὑποχρεωμένοι νά παρατηρήσουμε, ὅτι ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο ἐπιλέχθηκαν τά μέλη τῆς συντακτικῆς ἐπιτροπῆς τοῦ προγράμματος, πιθανόν δίκαιος καί ἀξιοκρατικός, δέν δικαιώνει κατά κανένα τρόπο τό ἀποτέλεσμα, τό ὁποῖο ἔχουμε στά χέρια μας καί τό ὁποῖο πάσχει σοβαρότατα σέ πολλά σημεῖα.
Ἀναφέρει ἐν τέλει ἡ ἐν λόγῳ «ἀπάντηση», ὅτι γιά τούς ἐπικριτές τοῦ ὀρθοδόξου χριστιανικοῦ μαθήματος θρησκευτικῶν ἀποτελεῖ πρόβλημα «ο έντονα ομολογιακός και κατηχητικός χαρακτήρας των Θρησκευτικών». Καλό εἶναι νά μή παίζουμε μέ τίς λέξεις. Ὁ «ὁμολογιακός καί κατηχητικός χαρακτήρας» τοῦ μαθήματος, αὐτός ὁ ὁποῖος ἐνοχλεῖ μερικούς, εἶναι ὁ ὀρθόδοξος χριστιανικός του χαρακτήρας. Κατά ποία λογική ὅμως θά καταπατηθοῦν τά διεθνῶς κατοχυρωμένα ἀνθρώπινα δικαιώματα τῶν παιδιῶν μας, ὥστε νά παύσουν νά ἐνοχλοῦνται μερικοί, μιά ἀπειροελάχιστη μειοψηφία, οἱ ὁποῖοι μάλιστα δέν ἔχουν καμμία σχέση μέ τήν παιδεία τους; Δέν θά νοθεύσουμε τήν ὀρθόδοξη χριστιανική παιδεία καί δέν θά παραιτηθοῦμε ἀπό τά ἀνθρώπινα δικαιώματά μας, ἐπειδή ἔτσι θέλουν μερικοί.
Στ. Συμπεράσματα
Ἐάν λοιπόν θέλουμε νά ἐφαρμόσουμε τό Σύνταγμα, τούς ἑλληνικούς νόμους καί τίς διεθνεῖς συμβάσεις, θά πρέπει νά μή ἐπιχειρηθεῖ ἡ ἐπικίνδυνη τακτική τῆς μόνιμης συνδιδασκαλίας τῆς ὀρθόδοξης πίστεως καί ζωῆς μαζί μέ τά θρησκεύματα σέ κάθε μάθημα ὅλων τῶν τάξεων δημοτικοῦ, γυμνασίου καί λυκείου, ἡ ὁποία σέ ἀρκετές περιπτώσεις τίς ὁποῖες ἤδη ἐξετάσαμε ὁδηγεῖ στόν συγκρητισμό, ἀλλά νά ἐξακολουθήσει νά διδάσκεται ἡ ὀρθόδοξη πίστη καί ζωή αὐτοτελῶς καί νά δίδονται σέ μία τάξη, π.χ. στή Β΄λυκείου ὅπως συνηθίζεται μέχρι σήμερα, πλήρη, σαφή, καί σύντομα πληροφοριακά στοιχεῖα γιά τά θρησκεύματα. Ἡ τακτική αὐτή, ἡ ὁποία ἐφαρμόζεται μέχρι σήμερα, δέν ἔχει ζημιώσει τούς μαθητές καί δέν ὑπάρχει ὁ παραμικρός λόγος γιά νά ἀλλάξει. Θά ἦταν δυνατόν ἁπλῶς νά δίδονται καί σέ μία τάξη τοῦ γυμνασίου κάποια πληροφοριακά στοιχεῖα γιά τά θρησκεύματα, ἀνεξάρτητα καί αὐτόνομα, μή θίγοντα διόλου τό περιεχόμενο καί τήν πορεία διδασκαλίας τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς παιδείας. Κατ΄ αὐτόν τόν τρόπο θά ἐλάμβαναν χρήσιμες πληροφορίες κάποια παιδιά, τά ὁποῖα δέν ἐπρόκειτο νά φοιτήσουν ποτέ σέ λύκειο. Ἀλλιῶς κινδυνεύουν νά μετατραποῦν οἱ μαθητές μας σέ πειραματόζωα, μέ ἀπροβλεπτες συνέπειες γιά τούς ἰδίους, ἀλλά καί γιά τό κοινωνικό σύνολο. Γι΄ αὐτό εἶναι ἡ εὐθύνη μας τεράστια.
Εἴδαμε, ὅτι τό πρόγραμμα χαρακτηρίζεται ἀπό σοβαρά προβλήματα καί εἶναι ἄκρως ἀντισυνταγματικό καί παράνομο, διακρίνεται ἀπό σοβαρά θεολογικά σφάλματα καί ἀπαράδεκτες τακτικές καί γι΄ αὐτό κρίνεται ἐπικίνδυνο γιά τήν πνευματική ἀνάπτυξη τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν μαθητῶν. Ἐπειδή δέ ἡ ὀρθόδοξη χριστιανική παιδεία ὑπῆρξε τό κατ΄ ἐξοχήν στήριγμα τοῦ ἔθνους μας κατά τούς ζοφερούς χρόνους τῆς δουλείας καί ἡ κατ΄ ἐξοχήν κινητήρια δύναμή του κατά τούς ἀπελευθερωτικούς ἀγῶνες του, πιστεύουμε ὅτι ἡ νόθευσή της θά σημάνει κίνδυνο γιά τήν ἴδια τήν ἐλευθερία τῶν Ἑλλήνων, γιά τήν ἴδια τήν ὕπαρξή τους.
Πιστεύουμε ἐν τέλει, ὅτι ἐάν ἐπιχειρηθεῖ ἡ συγγραφή σχολικῶν βιβλίων βάσει αὐτοῦ τοῦ προγράμματος, τά προβλήματα τά ὁποῖα τό πρόγραμμα περιέχει θά αὐξηθοῦν, διότι, ὅπως ἀποσαφηνίσαμε στήν ἀρχή τῆς παρούσης μελέτης, τό πρόγραμμα εἶναι συνοπτικό καί ὄχι λεπτομερές ὅπως τό πρόγραμμα δημοτικοῦ καί γυμνασίου τῶν ἐτῶν 2011/14. Αὐτό σημαίνει, ὅτι τά προβληματικά του σημεῖα θά εἶναι ὑποχρεωμένοι νά τά ἀναπτύξουν οἱ μελλοντικοί συγγραφεῖς σχολικῶν ἐγχειριδίων μέ ἀναλυτικό τρόπο, δηλαδή νά τά μεγιστοποιήσουν, μέ ὅλους τούς κινδύνους τούς ὁποίους ἡ πράξη αὐτή συνεπάγεται.
[1] Φ.Ε.Κ. τεῦχ. 2ο, ἀρ. φύλλ. 182, 23/1/2015.
[3] Βλ. ἔγγραφο μέ ἀρ. πρωτ.: 3975/6-4-2015.
[4] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2598.
[5] Συλλογή κριτικῶν ἄρθρων γιά τά νέα (πιλοτικά) προγράμματα σπουδῶν τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν, Ἕνωση Θεολόγων Νομοῦ Λέσβου, Μυτιλήνη, Ἰούλιος 2012. Τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν, Προβληματισμοί – ἐπισημάνσεις – προτάσεις, Πρακτικά πανελληνίου ἐπιστημονικοῦ συνεδρίου, Ἐργαστήριο παιδαγωγικῆς – χριστιανικῆς παιδαγωγικῆς Τμήματος Ποιμαντικῆς καί Κοινωνικῆς Θεολογίας Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2014._ Ἐάν λοιπόν ἕνας ἤ περισσότεροι δημιουργοί ὁποιουδήποτε ἔργου δέν λαμβάνουν ὑπ΄ ὄψη τίς ἔντονες ἀντιδράσεις τῶν εἰδικῶν εἰς βάρος τοῦ δημιουργήματός τους, τότε εἶναι φανερό πλέον, ὅτι δέν ἐπιθυμοῦν νά δημιουργήσουν κάτι καλύτερο, κάτι ἐπωφελές γιά τό κοινωνικό σύνολο, ἀλλά ἀγωνίζονται νά ἐπιβάλουν στό κοινωνικό σύνολο τά σφάλματά τους!
[6] Βλ. π.χ. Σταύρου Γιαγκάζογλου, Ἡ Ἁγία Γραφή στήν ἐκπαίδευση, Θεολογία, Τόμος 85, Τεῦχος 4ο, Ὀκτώβριος – Δεκέμβριος 2014, σ. 230-234, ὅπου ἀφ΄ ἑνός μέν ἀποκρύπτονται οἱ ἀρνητικές κριτικές τίς ὁποῖες ἔχει λάβει τό πρόγραμμα αὐτό, ἀφ΄ ἑτέρου δέ παρουσιάζεται αὐτό ὡς πρωτοποριακό καί ὡς ἐκπληροῦν κατά ἀπόλυτο τρόπο τήν ἀποστολή τῆς ἁγιογραφικῆς παιδείας τῶν μαθητῶν τῶν ἑλληνικῶν σχολείων. Ὅμως κάθε ἔργο, εἴτε ἐκπαιδευτικό πρόγραμμα εἶναι αὐτό εἴτε ὁτιδήποτε, γιά νά ἀποδειχθεῖ ἡ εὐστοχία του καί ἡ κατάλληλότητά του, δέν ἔχει μόνον ἀνάγκη ἀπό τούς αὐτοεπαίνους τῶν δημιουργῶν του, ἀλλά καί ἀπό τήν ἔξωθεν καλή μαρτυρία, πράγμα τό ὁποῖο δέν συμβαίνει στήν προκειμένη περίπτωση.
[7] Βλ. μελέτη μας μέ τίτλο «Νέα ἔκδοση βασισμένη σέ παλαιά σφάλματα, (Τό πρόγραμμα σπουδῶν στά θρησκευτικά δημοτικοῦ – γυμνασίου, ἀναθεωρημένη ἔκδοση 2014)», Κοινωνία 2014, τεῦχος 2ο.
[8] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2597.
[9] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2598.
[10] Βλ. τό βιβλίο μας με τίτλο «Ὀρθόδοξη χριστιανική παιδεία καί ἑλληνικό σχολεῖο, Θεολογική θεμελίωση, Νομική κατοχύρωση, Ἱστορική δικαίωση, Ἀνασκευή ποικίλων ἰσχυρισμῶν, ἐκδ. Πελασγός, Ἀθήνα 2013». Στό δεύτερο μέρος τοῦ βιβλίου αὐτοῦ ἀνασκευάζουμε κάθε ἰσχυρισμό σχετιζόμενο μέ τό ἐν λόγῳ ἐγχείρημα.
[11] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2638.
[12] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2629.
[13] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2605.
[14] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2609.
[15] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2612.
[16] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2619.
[17] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2633.
[19] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2638.
[20] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2646.
[21] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2653.
[22] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2601, 2602, 2605, 2606, 2611, 2612, 2619, 2621, 2628, 2629, 2631, 2633, 2635, 2638, 2640, 2643, 2645, 2646, 2648, 2650, 2651, 2652, 2653, 2654, 2655, 2656, 2658, 2661, 2662, 2663, 2665.
[23] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2604.
[24] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2605.
[25] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2606.
[26] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2607.
[27] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2608.
[28] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2609.
[29] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2610.
[30] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2631.
[31] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2607.
[32] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2633.
[33] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2619.
[34] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2625.
[35] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2632.
[36] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2608.
[37] Ἑνότητα 3.3, ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2642.
[38] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2652.
[39] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2625, 2664.
[40] Βλ. Δ. Α. Δρίτσας, Δ. Ν. Μόσχος, Στυλ. Λ. Παπαλεξανδρόπουλος, Χριστιανισμός καί θρησκεύματα, Β΄ γενικοῦ λυκείου, Ἔκδ. ΙΕ΄, Ὀργανισμός Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίων, Ἀθήνα 2011.
[41] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2615.
[42] Ἔνθ΄ ἀνωτέρω, Φ.Ε.Κ. σ. 2663.
[43] Βλ. Χρῆστος Γκότσης, π. Γεώργιος Μεταλληνός, Γεώργιος Φίλιας, Ὀρθόδοξη πίστη καί λατρεία, Α΄ γενικοῦ λυκείου, Ἔκδ. ΙΒ΄, Ὀργανισμός Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίων, Ἀθήνα 2011.
[44] Περιλαμβάνεται βεβαίως μία ἑνότητα μέ τόν τίτλο «ζωή» στό πρόγραμμα τῆς Β΄ λυκείου, ὅμως ὅσα περιλαμβάνει, εἶναι τόσο ἀσαφή, ὥστε νά μήν εἶναι δυνατόν νά διαπιστωθεῖ, ἄν ὑπάρχει ἡ πρόθεση νά περιληφθοῦν ὅλα τά θέματα τά ὁποῖα περιλαμβάνονται στά τρία προαναφερθέντα μαθήματα τοῦ ἰσχύοντος βιβλίου τῆς Γ΄ λυκείου.
[45] Βλ. Μ. Π. Μπέγζος, Ἀ. Ν. Παπαθανασίου, Θέματα χριστιανικῆς ἠθικῆς, Γ΄ γενικοῦ λυκείου, Ἔκδ. ΙΒ΄, Ὀργανισμός Ἐκδόσεως Διδακτικῶν Βιβλίων, Ἀθήνα 2011.
[46] Περιλαμβάνονται βεβαίως στό πρόγραμμα τῆς Α΄ λυκείου οἱ ἑνότητες 2.2 καί 2.4 μέ τίτλους «Λατρεία» καί «Γιορτή» ἀντίστοιχα, ὅμως ὅσα ἀναφέρονται ἐκεῖ προϋποθέτουν ἀφ΄ ἑνός πολυθρησκειακή παρουσίαση καί ἀνάλυση, ἀφ΄ ἑτέρου δέ εἶναι τόσο ἀσαφή, ὥστε δέν εἶναι δυνατόν νά κατανοήσει ὁ ἀναγνώστης, ὅσο καλές προθέσεις καί ἄν ἔχει, ἐάν ὑπάρχει ἀκόμη καί ἡ παραμικρή πρόθεση νά περιληφθοῦν σέ μελλοντικά σχολικά βιβλία, ὅσα ἀναφέρουμε ὅτι παραλείφθηκαν.
[47] Ἀρ. πρωτ.: 3975/6-4-2015.
http://www.petheol.gr/nea/euangelosstponeroskritikeparousiasetouprogrammatosspoudongenikoulykeioustathreskeutikaianouariou2015
