Πνευματικά και Ηθικά Όρια της Σύγχρονης Ιατρικής Τεχνολογίας
Συγγραφέας: kantonopou στις 26 Φεβρουαρίου, 2009
Η κύρια λέξη πού όταν ακούει κανείς αυτόν τον τίτλο δεσπόζει στο μυαλό του είναι ή λέξη “όρια”.
Στη Φυσική, όταν θέλουμε να μελετήσουμε μία εξίσωση πού περιγράφει ένα φαινόμενο, το πρώτο πράγμα από το όποιο ξεκινούμε είναι ο προσδιορισμός των χωρικών και χρονικών ορίων του φαινομένου, δηλαδή ή εξεύρεση των οριακών και αρχικών λεγομένων συνθηκών.
Έτσι φαντάζομαι και εμείς καθώς προσπαθούμε να μελετήσουμε τη συμπεριφορά της σύγχρονης ιατρικής τεχνολογίας στο ανθρώπινο σώμα και την αναφορά της σ’ αυτό πού ονομάζεται άνθρωπος, τι πιο φυσικό να ψάχνουμε για κάποια όρια;
“Ας μου επιτραπεί όμως, πριν καλά – καλά αρχίσω, να προτιμήσω από τίς οριακές συνθήκες τις αρχικές, και να επιλέξω αντί των ορίων τίς αρχές πού πρέπει να διέπουν μία τέτοια έρευνα.
Τα όρια γενικά στο χώρο των αξιών δεν είναι πάντοτε σαφή ούτε πάλι είναι δεοντολογικά ενδεδειγμένο να σκέπτεται κανείς τη λειτουργία των θεσμών και των επιστημών με βάση τους φραγμούς και τα όρια τους, αλλά με γνώμονα τις αρχές και την ελευθερία τους.
Γι’ αυτό θα κάνω την παρανομία να αλλάξω από τον τίτλο τη λέξη “όρια” με τη λέξη “αρχές”. Θα κάνω κι άλλη μια “μη ηθική” πράξη. Θα βγάλω τη λέξη “ηθικά” και θα την ενσωματώσω στη λέξη “πνευματικά”. Όχι γιατί ή λέξη “ηθικά” έχει κάτι κακό. Ίσα – ίσα το ήθος και ή ηθική αποτελούν κάτι μεγάλο και αναγκαίο στην αναζήτηση της αλήθειας.’ Αποτελούν βασικό μέσο και ενδεικτικό καρπό. Δεν αποτελούν όμως σκοπό. Ό σκοπός είναι ή απόκτηση, ή αίσθηση και ή βίωση του πνεύματος. ‘Εκεί κανείς βρίσκει την αλήθεια κι εκεί γεύεται την ελευθερία Το μυστικό και ή ουσία δεν είναι τα όρια, αλλά ή ελευθερία δεν είναι ή ηθική, αλλά το πνεύμα.
Ποιες λοιπόν είναι αυτές οι πνευματικές αρχές από τις όποιες έχει ανάγκη ή σύγχρονη Ιατρική Τεχνολογία, για να κινηθεί και ελεύθερα να λειτουργήσει στο γνωστικό χώρο;
1) Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΣΕΒΑΣΜΟΥ ΤΗΣ ΙΕΡΟΤΗΤΟΣ
Στον όλο τρόπο με τον όποιο λειτουργεί η Ιατρική Τεχνολογία είναι απαραίτητο να κυριαρχεί ο σεβασμός στη ζωή, στον άνθρωπο και φυσικά στον Θεό, σε ό,τι δηλαδή ιερό υπάρχει σ’ αυτό τον κόσμο.
Αν επί παραδείγματι η ερευνά για τη ζωή έχει σαν αποτέλεσμα την καταστροφή χιλιάδων άλλων ζωών, τότε δεν μπορούμε να μιλούμε για σεβασμό στη ζωή. Άλλα ας μου επιτραπεί να προσθέσω ότι και αν η τεχνολογία αποτρέποντας τον θάνατο δίνει μία μορφή ζωής πού μετατρέπει τον άνθρωπο από ελεύθερο θεϊκό ον και πρόσωπο σε φυτό ή μηχανή, τότε σίγουρα ή λύση του ενός προβλήματος (του θανάτου) γεννά μια αλυσίδα διλημμάτων για τη ζωή και καθιστά τη ζωή χειρότερη από τον θάνατο. Ό θάνατος είναι πάλη με κάτι γνωστό. Ή “φυτική”, πλαστική αυτή ζωή είναι αγώνας με κάτι άγνωστο. Εδώ ή τεχνολογία κερδίζει, αλλά ο άνθρωπος χάνει.
Στην Ορθόδοξη Χριστιανική θεώρηση της ζωής και του ανθρώπου όλα τα προβλήματα κάπως απλουστεύονται, γιατί όχι και εκφυλίζονται. Έτσι η ζωή είναι δώρο, και μεγάλο, όχι όμως για την βιολογική της διάσταση, όσο για την πνευματική της υπόσταση. Όταν ένας γεννάται σ’ αυτόν τον κόσμο με σώμα ως θνητός, γεννάται ταυτόχρονα και με ψυχή και θεϊκή πνοή ως αθάνατος.
Ή βιολογική ζωή έχει φθορά, εφήμερη ταυτότητα, παροδικότητα και σφραγίδα πτώσεως. Έχει θάνατο. Από τη στιγμή της γεννήσεως, αρχίζει ή λειτουργία της φθοράς και ή πορεία προς το θάνατο. Φοβόμαστε μήπως γεννηθεί ένα παιδί ανάπηρο. Μα ήδη γεννάται ανάπηρο, φορτωμένο με τις συνέπειες της τραγικής κληρονομιάς του θανάτου. Ή βασική αναπηρία είναι ο θάνατος· όχι η ασθένεια.
Γι’ αυτό εκείνο πού αξίζει και αποτελεί κυρίως δώρο είναι το αθάνατο στον άνθρωπο.
Εμείς εδώ όλοι παλεύουμε να παρατείνουμε τη ζωή μας όσο γίνεται περισσότερο. Τα προβλήματα της υγείας μας, της ζωής και του θανάτου, ή και αυτό της ευθανασίας έντονα μας απασχολούν. Ή ευκολία όμως με την οποία ο! άγιοι ασκητές αρνούμενοι τη μετάβαση στα νοσοκομεία επιλέγουν το θάνατο ίσως μπορεί σωστά να προβάλλει το αγαθό της βιολογικής ζωής πάνω στο φόντο της πνευματικής.
Όλο το πρόβλημα ανακύπτει από το σφιχτό δέσιμο ψυχής και σώματος πού είναι πιο σφιχτό τη στιγμή της γέννησης και χαλαρώνει τελείως με τον θάνατο. Για το λόγο και μόνο αυτό θα έπρεπε ή σύγχρονη Γενετική Τεχνολογία να τρέμει πιο πολύ όταν μελετά τη γέννηση της ζωής άπ’ ό,τι ή Ιατρική, όταν αγωνίζεται αγωνιωδώς να αποτρέψει τον θάνατο.
Εδώ επιτρέψτε μου να πω κάτι πολύ λεπτό: ή φροντίδα για τη γέννηση έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από την προσπάθεια μετάθεσης του θανάτου.
Η αρχή της ζωής είναι πολύ σημαντικώτερη της παράτασης της. Γιατί η γέννηση είναι αρχή. Ενώ ο θάνατος δεν είναι τέλος· είναι άλλου είδους αρχή. Ή πρώτη δεν επιδέχεται αναβολή. Ή υπάρχουμε ή όχι. Όλοι όμως όσοι ζούμε θα πεθάνουμε. Άλλα δεν ζούνε όλοι όσοι μπορούν να ζήσουν.
Το φύλο επί παραδείγματι είναι δοτό στη φύση του δεν είναι επίλεκτο.
Ή αφιλοπερίεργη αναμονή του νεογέννητου παιδιού είναι προσμονή του θεϊκού δώρου. Κάθε τεχνολογία πού έχει σαν σκοπό της την επιλογή του φύλου είναι υπεξαίρεση θεϊκού δικαιώματος και αποτελεί πράξη αποπομπής του Θεού.
Έτσι ο Θεός αντί να γίνεται αισθητός στη ζωή μας και πραγματικός, παραμένει στην καλύτερη περίπτωση μία απόμακρη πιθανότητα Μας επιτρέπει ασύνετα να επιλέγουμε το φύλο, απερίσκεπτα να κλωνοποιούμε το έμβρυο, άτσαλα να επεμβαίνουμε στο ανθρώπινο γονίδιο, εναγώνια να αγωνιζόμαστε να ρυθμίζουμε τις μεγαλύτερες λεπτομέρειες της ζωής μας (την ευφυΐα μας, το χρώμα των ματιών και των μαλλιών μας, το ύψος μας, κ.α) και παράλληλα να μη νοιώθουμε την ανάγκη αυτού πού πραγματικά μας λείπει. Κι έτσι ή ζωή μας, αντί να έχει την φυσική χάρη του πορτοκαλιού με το κουκούτσι, αποκτά τα επιφανειακά πλεονεκτήματα του πορτοκαλιού υβριδίου. Έχει γεύση αλλά δεν έχει ζωή. Αυτό κάνει ή λαθεμένη χρήση της τεχνολογίας· στη θέση της φύσης και της ζωής βάζει την εντύπωση και την απόλαυση.
2) Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΟΣ
Οι έννοιες του καλού και του σωστού και του απορριπτέου είναι αρκετά ρευστές αλλά και έντονα καθοριστικές του πνεύματος με το οποίο θα πρέπει να εφαρμόζεται η τεχνολογία
Έτσι κίνητρο και απώτερος σκοπός πολλές φορές είναι ή φιλόδοξη επιστημονική περιέργεια Ή για ορισμένους η γοητεία του ριψοκίνδυνου και τολμηρού. Για άλλους πάλι η ικανοποίηση του συναισθήματος ή η εξεύρεση πρακτικών και εύκολων λύσεων. Τέλος σε κάποια μερίδα ανθρώπων κυριαρχεί μια τάση καθαρά ωφελιμιστική.
Άπ’ αυτά το πρώτο (περιέργεια) είναι αδικαιολόγητα ανίερο και το δεύτερο (ριψοκίνδυνο) ανεπίτρεπτα ασύνετο. Το τρίτο (αναζήτηση ευκολίας) είναι φυσικά επιθυμητό και το τέταρτο (ωφέλιμο) είναι το γενικά αποδεκτό. Ή ερευνά όμως πρέπει, είναι αναγκαίο να γίνεται με κύριο κίνητρο τον σεβασμό στον άνθρωπο, στη ζωή, στο Θεό.
3) Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ Δ1ΑΤΗΡΗΣΕΩΣ ΤΩΝ ΙΣΟΡΡΟΠΙΩΝ
Ας δούμε λοιπόν τρία παραδείγματα για τα δικά μας ηθικά θέματα
α) Σώμα – Ψυχή – Πνεύμα
Όλο το πρόβλημα της εφαρμογής της Ιατρικής ερευνάς και τεχνολογίας στον άνθρωπο είναι καθαρά ανθρωπολογικό.
Ή κοινωνία θεωρεί τον άνθρωπο σαν σώμα και σαν φυσική υπόσταση (ψυχή). Ό,τι γίνεται πρέπει να γίνεται για την υγεία του σώματος και για να αισθάνεται καλά ή ψυχή (το psyhe ). Ή θεώρηση αυτή δεν έχει καμία σχέση με την αμαρτία, την αιωνιότητα, τη θεϊκή διάσταση του ανθρώπου, τη σωτηρία (το soul), τον Θεό. Ό άνθρωπος αντιμετωπίζεται σαν παροδικό και εφήμερο ον, στερημένος κάθε διάστασης αιωνιότητος.
Από την άλλη πλευρά, κύκλοι φιλοσοφικοί και θρησκευτικοί βλέπουν τον άνθρωπο πάλι δυαλιστικά, σαν σώμα και πνεύμα, και μιλούν έντονα για το “ηθικώς σωστό” υπερτονίζοντας το πνευματικό στοιχείο της ανθρώπινης υποστάσεως και περιφρονώντας το φυσικό της.
Ή πρώτη κατηγορία αντιμετωπίζει το πρόβλημα ωφελιμιστικά και στυγνά, εφήμερα και συμφεροντολογικά Αντιπροσωπεύει αυτούς πού συνήθως σκέπτονται πολύ ανθρώπινα για τη ζωή πού θέλουν να “σώσουν” και αφάνταστα σκληρά για τις ζωές πού σκοτώνουν. Αυτοί δέχονται εύκολα την χωρίς φραγμούς γενετική έρευνα.
Ή δεύτερη κατηγορία είναι αυτή πού δίχως δισταγμούς απορρίπτει κάθε έρευνα Στο βωμό του πνευματικού πνίγει το ανθρώπινο. Έχει κάποιο μονοφυσιτικό συντηρητισμό μέσα της αυτή ή τάση, υπάρχει ανάγκη να στηριχθεί και να φωτισθεί πνευματικά ο άνθρωπος. Υπάρχει όμως επίσης ανάγκη να παρηγορηθεί και να ανακουφισθεί ή ασθενής και κουρασμένη φύση του.
Αν η πρώτη κατηγορία αγνοεί την αλήθεια επειδή είναι σκληρά πραγματική, ή δεύτερη την χάνει γιατί είναι υπερβολικά εξωπραγματική.
Ή οποιαδήποτε κίνηση και απόφαση σε θέματα εφαρμογής βιοϊατρικής τεχνολογίας πρέπει να νοεί τον άνθρωπο και σαν πνεύμα και σαν ψυχή (φύση) και σαν σώμα υποτάσσοντας τα υστέρα στα πρώτα αλλά και λαμβάνοντας όλα ύπ’ όψιν. Ή κατά πνεύμα λύση ικανοποιεί το πνεύμα αναπαύει την ψυχή και θεραπεύει το σώμα.
β) Δεοντολογική και υπερβολική αλήθεια
Το σωστό συμβαίνει πολλές φορές να είναι και το πραγματικό. Δεν είναι όμως πάντοτε το αληθινό. Αληθινό είναι το ελεύθερο.
Συνήθως ρυθμιστής των αποφάσεων μας δεν είναι το καλό, αλλά το μη κακό. θεωρούμε σαν καλό το μη κακό και όχι σαν κακό το μη καλό.
Ή επιστήμη σαν τρόπος επαφής με την άγνωστη αλήθεια δεν μπορεί να καθορίζει τις κινήσεις της από προκαθορισμένες νόρμες ορθότητας. Είναι ανάγκη να κινείται ελεύθερα και μέσα άπ’ αυτή την ελεύθερη τροχιά της να βρίσκει τους σταθμούς της αλήθειας.
Από την άλλη πάλι πλευρά, ή αλήθεια δεν μπορεί να αντιβαίνει προς το κοινό αίσθημα περί κάλου και ορθού. Ή Ισορροπία ανάμεσα στην υπερβατική αλήθεια της ελευθερίας και την δεοντολογική αλήθεια της ορθότητας είναι βασικό στοιχείο κάθε υγιούς προβληματικής.
γ) Φιλομαθής περιέργεια και συνετός φόβος
Ό άνθρωπος “φύσει του ειδέναι ορέγεται”. Μέσα του ο κάθε ένας μας κρύβει μια περιέργεια πού στους επιστήμονες αποκτά το περίβλημα της φιλομάθειας και τη μέθη μιας μοναδικής απόλαυσης.
Αν όμως η έρευνα έχει μόνο κίνητρα και επιταχύνσεις και στερείται έλεγχου, μοιάζει με αυτοκίνητο πού έχει βενζίνη, καλούς τροχούς και ρυθμισμένη μηχανή, του λείπει όμως το τιμόνι και τα φρένα.
Ή καθημερινότητα και το συναίσθημα προτάσουν τις “ανάγκες” και τις επιθυμίες· ή ηθική θεώρηση της ζωής επιβάλλει τη λογική και τις αξίες.
Ή ισορροπία ανάμεσα στα δύο απομακρύνει τους νοσηρούς φόβους, δίνει τον ενθουσιασμό και τη σύνεση και αποτελεί το γνώμονα για την ουσιαστική έρευνα της αλήθειας.
4) Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΉΤΟΣ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ
Συνήθως ή προσέγγιση μας στα διάφορα φαινόμενα είναι αποκλειστική. Κάτι ή είναι σωστό ή είναι λάθος. Γενικώτερα όμως ή αλήθεια μολονότι είναι ξεκάθαρη, τις περισσότερες φορές δεν είναι δύσκαμπτη. Ιδίως στα θέματα ζωής. Ποικίλοι λόγοι παίζουν το ρόλο τους και το πρόβλημα μοιάζει να είναι πρόβλημα πολλών παραμέτρων. Ή διάθεση μας, ο σκοπός, τα μέσα, τα ιδιωτικά χαρακτηριστικά των προσώπων κ.α. αποτελούν παράγοντες πού αν ληφθούν ύπ’ όψιν κατά περίπτωσιν, οδηγούν σε ένα φάσμα ορθών αλλά ενδεχομένων αμοιβαίων διαφορετικών τοποθετήσεων.
Αυτή η πλαστικότητα και ευελιξία δεν έχει να κάνει τίποτε με την συμφεροντολογική, ανεύθυνη και διπλωματική νοοτροπία πού, πίσω από την σχετικοποίηση και των πιο απολύτων πραγμάτων, κρύβει μία ενδογενή αδυναμία να ζήσουμε την αλήθεια Αυτή δεν είναι ή δουλική άρνηση ταυτότητος πού διακρίνει τη σύγχρονη κοσμικότητα, αλλά είναι ή συνετή και επιεικής διάκριση πού χαρακτηρίζει τη φωτισμένη ασκητικότητα
Αυτό κρύβεται πίσω από την λέξη οικονομία πού τόσο διακριτικά χαρακτηρίζει την ορθόδοξη παράδοση και ζωή.
Ή Ορθόδοξη Εκκλησία διδάσκει και κηρύττει πάντοτε μόνο το ευλογημένο, και προς αυτό προσπαθεί να κατευθύνει τον κάθε άνθρωπο, αλλά δεν απορρίπτει στην ποιμαντική και την πρακτική της το επιτρεπτό και το ανεκτό.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Λέγει ο Απόστολος Παύλος: “πάντα μοι εξεσην αλλ’ ου πάντα συμφέρει” (Α’ Κορ. στ’ 12). Καθώς αντικρίζουμε τις τεράστιες δυνατότητες της επιστήμης και τις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες του άνθρωπου, η ανάγκη κρίσεως είναι επιτακτική.
Γράφει η ανακοίνωση του προγράμματος του παρόντος συνεδρίου: Το συνέδριο απευθύνεται προς όλους τους συνειδητούς πιστούς επιστήμονες και μη, καθώς επίσης σε Ιερωμένους και λαϊκούς, διότι ή Βιοϊατρική τεχνολογία δεν έχει κοινωνικά όρια αλλά έχει σίγουρα ηθικά όρια. Ας μου επιτραπεί να διαφωνήσω λίγο με τα τελευταία Τα ηθικά δηλαδή όρια
Ή πνευματική ηθική είναι άλλο πράγμα μιλά για σωτηρία αιωνιότητα αξίες, υπομονή και προβάλλεται στο πνεύμα την ελευθερία την αλήθεια Αυτή δεν έχει όρια.
Το σύμπαν το κοινωνικό είναι πεπερασμένο και συμπιεσμένο αλλά και με πέρατα και όρια Ή κατά πνεύμα ζωή πού είναι άπειρη στη φύση και τη δύναμη της μας εισάγει σ’ ένα σύμπαν πού είναι άπειρο στις δυνατότητες του και χωρίς όρια και πέρατα στις προοπτικές του. Αν καταλάβουμε αυτό, τότε κατανοούμε ότι το θέλημα του Θεού δεν είναι ένας νόμος έξω από μας· είναι ένας νόμος, μία ευλογία για μας.
Του Μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής κ. Νικολάου
Αφήστε μια απάντηση
Για να σχολιάσετε πρέπει να συνδεθείτε.