kantonopou’s blog

Α’) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ
α’) Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΑΡΧΙΣE ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ
1509. Αλλ’ ο λόγος μας ας βαδίζει δια μέσου της ιστορίας, όταν εξετάζει την αρχαιότητα της νηστείας, και πως όλοι οι άγιοι, σαν να διαδέχτηκαν κάποια πατρική κληρονομιά, έτσι διαφύλαξαν τη νηστεία, παραδίδοντάς την ο πατέρας στο παιδί…Δεν υπήρχε στον παράδεισο κρασί ούτε σφαγές ζώων ούτε κρεοφαγίες. Το κρασί εμφανίστηκε μετά τον κατακλυσμό. Μετά τον κατακλυσμό λέει η Γραφή: «Να τα τρώτε όλα, όπως τα λάχανα και τα χόρτα»(1). Όταν απορρίφτηκε η τελείωση (το «κατ’ εικόνα και ομοίωση») από τους απογόνους του Αδάμ και της Εύας, τότε επιτράπηκε η απόλαυση. Απόδειξη δε, ότι ήταν άγνωστο το κρασί, είναι ο ίδιος ο Νώε, που αγνοούσε τη χρήση του. Γιατί δεν είχε ακόμη μπει στη ζωή των ανθρώπων ούτε είχε χρησιμοποιηθεί στις συναναστροφές ανάμεσα στους ανθρώπους. Ούτε λοιπόν επειδή είδε άλλον, ούτε επειδή ο ίδιος εδοκίμασε, έπεσε απρόσεκτα στη μέθη από το κρασί. «Γιατί εφύτεψε ο Νώε αμπέλι και έπιε από τον καρπό του αμπελιού και εμέθυσε»(2). Όχι επειδή ήταν μέθυσος, αλλά επειδή δεν εγνώριζε ότι έπρεπε να πιει με μέτρο. Έτσι η επινόηση της οινοποσίας είναι νεώτερη από τον παράδεισο και έτσι είναι παλιά και σεβαστή η σεμνή νηστεία (Περί νηστείας, λόγ. Α’ 5, ΕΠΕ 6, 30-32 – ΒΕΠ 54,13-14 – – MG 31,169).
(1). Ο Θεός, μετά τον κατακλυσμό, έδωσε εντολή στο Νώε και στα παιδιά του να τρώνε τα πάντα (ζώα, πτηνά, ψάρια), όπως τα λάχανα και τα χόρτα (Γέν. 9, 2-3). Το μόνο που τους απαγόρευσε ήταν το αίμα (Γέν. 9,4-6). (2). Γέν. 9,20-21.
β’ ) ΕΙΝΑΙ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΗ ΑΠΟ ΤΟ ΝΟΜΟ
1510. Η νηστεία είναι παλιό δώρο. Δεν παλιώνει και δεν γερνάει, αλλά πάντοτε ανανεώνεται και ανθίζει, για να φέρει ώριμους καρπούς.Νομίζεις ότι υπολογίζω την αρχαιότητά της από τότε που ίσχυσε ο νόμος; Η νηστεία είναι παλιότερη και από το νόμο. Αν περιμείνεις λίγο, θα βρεις ότι ο λόγος είναι αληθινός. Μη νομίζεις ότι η ημέρα του εξιλασμού, που είχε νομοθετηθεί για τον Ισραήλ κατά τη δέκατη μέρα του έβδομου μήνα(1), αυτή είναι η αρχή της νηστείας. Έλα λοιπόν να βαδίσεις δια μέσου της ιστορίας και να ερευνήσεις την αρχαιότητά της. Γιατί η εφεύρεση δεν είναι νεώτερη. Το κειμήλιο είναι πατρικό. Κάθε τι που είναι αρχαίο είναι και σεβαστό. Να σέβεσαι την παλαιότητα της νηστείας. Είναι συνομήλικη με την ανθρωπότητα. Η νηστεία νομοθετήθηκε στον παράδεισο. Είναι η πρώτη εντολή που έλαβε ο Αδάμ: «Από το δένδρο της γνώσεως του καλού και του κακού δεν θα φάτε»(2). Το «δεν θα φάτε» όμως είναι νόμος, που αναφέρεται στη νηστεία και την εγκράτεια. Εάν η Εύα είχε νηστέψει από τον καρπό του δένδρου, τώρα δε θα είχαμε ανάγκη από αυτή τη νηστεία.
(Περί νηστείας λόγ. Α’, 23, ΕΠΕ 6, 26 – ΒΕΠ 54,12 – MG 31,165-168).
(1). Την εορτή του Εξιλασμού τη γιόρταζαν οι Εβραίοι τη δέκατη ήμερα του μήνα Τισρεί (Σεπτ. – Οκτώβρ.), πέντε ημέρες πριν από την εορτή της Σκηνοπηγίας (Λευιτ. 16, 29. 23, 27 και 25, 9). Την ημέρα αυτή και μόνο ο Αρχιερέας έμπαινε στα Άγια των Αγίων της Σκηνής του Μαρτυρίου και εράντιζε το θυσιαστήριο και το καταπέτασμα της Σκηνής με το αίμα των ζώων, που είχαν θυσιαστεί για τις δικές τους αμαρτίες και τις αμαρτίες των ιερέων και του λαού. Την ίδια ημέρα γινόταν και η τελετή του Αποδιοπομπαίου Τράγου. Από δύο τράγους, μετά από κλήρωση, ο ένας θυσιαζόταν και ο άλλος αφηνόταν ελεύθερος, ώστε να μεταφέρει στο δάσος τις αμαρτίες του λαού. (Γ. Κωνσταντίνου, Λεξικό των Αγίων Γραφών, σ. 328. Βλ. και τη λέξη εξιλασμός στη Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια του Α. Μαρτίνου). (2). Γέν. 2,17.
γ’) Ο ΜΩΫΣΗΣ ΝΗΣΤΕΥΕ
1511. Γνωρίζουμε επίσης ότι και ο Μωϋσής μετά από νηστεία πλησίασε το όρος Σινά(1). Γιατί δεν θα αποτολμούσε να πλησιάσει την κορυφή που κάπνιζε ούτε θα έπαιρνε το θάρρος να μπει μέσα στο γνόφο (στην καταχνιά, στην αντάρα), αν δεν είχε οπλιστεί με το όπλο της νηστείας. Μετά από νηστεία υποδέχτηκε (πήρε) τις Δέκα Εντολές, που γράφτηκαν πάνω σε πλάκες με το δάκτυλο του Θεού(2).  (Περί νηστείας, λόγ. Α’ 5, ΕΠΕ 6, 32 – ΒΕΠ 54, 14 – MG 31,169).     (1). Έξοδ. 24,18. (2). Έξοδ. 31,18.
δ’) Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΗΤΑΝ ΧΑΡΑΚΉΡΙΣΤΙΚΟ ΤΩΝ ΠΡΟΦΗΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ
1512. Όλοι οι άγιοι διακρίθηκαν για την εγκράτειά τους. Ολόκληρη η ζωή των αγίων και των ευτυχισμένων ανθρώπων και το παράδειγμα του ίδιου του Κυρίου, όταν έγινε άνθρωπος, μας οδηγούν στην εγκράτεια. Ο Μωϋσής με τη μεγάλη επιμονή του στη νηστεία και στην προσευχή έλαβε το νόμο και άκουσε τους λόγους του Θεού έτσι «όπως μιλάει κανείς στο φίλο του»(1). Ο Ηλίας τότε αξιώθηκε να ιδεί το Θεό, όταν και αυτός εξίσου άσκησε την εγκράτεια. Τι να πούμε δε για το Δανιήλ; Πώς κατόρθωσε να ιδεί θαυμαστά οράματα; Δεν τα είδε μετά την εικοστή ήμερα της νηστείας;(2) Πώς δε οι τρεις παίδες έσβησαν τη δύναμη της φωτιάς;(3). Δεν το πέτυχαν με την εγκράτεια;(4). Και του Ιωάννη του Βαπτιστή ολόκληρη η ζωή άρχισε με την εγκράτεια(5). Με την εγκράτεια (τη νηστεία) άρχισε και ο Κύριος να φανερώνει τον εαυτό του(6) (στον κόσμο). Εγκράτεια (νηστεία) δε ονομάζουμε όχι την παντελή αποχή από τις τροφές (γιατί αυτό ισοδυναμεί με τον βίαιο θάνατο), αλλά την επιμελή αποχή από τις απολαύσεις, με σκοπό να συντρίψου με το σαρκικό φρόνημα(7) και να πετύχουμε το σκοπό της ευσέβειας.
(Όροι κατά πλάτος, ερώτ. ΙΣΤ’, 2, ΕΠΕ 8, 262-264 – ΒΕΠ 53, 171-172 – MG 31, 957-960).     (1). Έξ. 33,11. (2). Δαν. 10, 3-21. (3). Δαν. 3, 20-23. (4). Δαν. 1, 8-16.
(5). Ματθ. 3,4. (6). Ματθ. 4,2. (7). Ρωμ. 8,6.
Ε’) ΕΝΗΣΤΕΨΑΝ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΑΠ. ΠΑΥΛΟΣ
1513. Η νηστεία μαζί με τους άλλους και τον Παύλο, που την απαρίθμησε στα καυχήματα για τις θλίψεις του, τον ανέβασε στον τρίτο ουρανό(1). Βάση όμως για όσα έχουμε ειπεί για τη νηστεία είναι ο Κύριός μας, ο Οποίος με νηστεία, αφού οχύρωσε τη σάρκα, που έλαβε για χάρη μας, δέχτηκε σ’ αύτη τις προσβολές του διαβόλου, για να μας διδάσκει να ετοιμαζόμαστε με νηστείες και να γυμναζόμαστε για τους αγώνες εναντίον των πειρασμών, και για να προσφέρει έτσι κατά κάποιον τρόπο στον αντίπαλο λαβή με τη στέρηση(2).
(Περί νηστείας, λόγ. Α’ 9, ΕΠΕ 6, 44 – ΒΕΠ 54, 17 – MG 31,177).     (1). «Εν λιμώ και δίψει, εν νηστείαις πολλάκις», «οίδα… άνθρωπον… αρπαγέντα μέχρι τρίτου ουρανού» (Β’ Κορ. 11, 27. 12,2).    (2). «… νηστεύσας ημέρας τεσσαράκοντα» (Ματθ. 4,22).
στ’) Ο ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΒΑΠΤΙΣΤΗΣ ΕΝΗΣΤΕΥΕ ΔΙΑΡΚΩΣ
1514. Η ζωή του Ιωάννη του Βαπτιστή υπήρξε μια συνεχής νηστεία (1). Αυτός δεν διέθετε κρεβάτι, ούτε τραπέζι φαγητού, ούτε καλλιεργήσιμο χωράφι, ούτε βόδια για όργωμα, ούτε αρτοποιό, ούτε τίποτε άλλο που να έχει σχέση με την επίγεια ζωή. Γι’ αυτό ανάμεσα σ’ εκείνους που γεννήθηκαν από γυναίκες, δεν παρουσιάστηκε άλλος άνδρας τόσο μεγάλος σαν τον Ιωάννη το Βαπτιστή»(2). (Περί νηστείας, λόγ. Α’ 9, ΕΠΕ 6, 44 – ΒΕΠ 54, 44.    (1). Ματθ. 3,4. (2). Ματθ. 11,11.
ζ ‘) Η ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ ΤΗΣ Μ. ΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
1515. Εάν οι τόσες προτροπές τις οποίες δεν έπαψα να σας απευθύνω κατά το διάστημα που πέρασε, και εάν το κήρυγμα του Ευαγγελίου της χάρης του Θεού που δεν έπαψα να σας βροντοφωνώ ήμερα και νύχτα τις εφτά εβδομάδες της νηστείας(1), δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα, με ποιες ελπίδες να σας μιλήσω σήμερα;
(Κατά μεθυόντων, 1, ΕΠΕ 6,1,188, ΒΕΠ 54,143 – MG 31,444-445).
(1). Ο μεγάλος Ιεράρχης κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Σαρακοστής, όπως φαίνεται εδώ, κήρυττε στο λαό πρωΐ και βράδυ. Οι επτά εβδομάδες νηστείας που μνημονεύει είναι : 1) Η καθαρή εβδομάδα, 2) Η Α’ Νηστειών, 3) Η Β’ Νηστειών, 4) Η Γ’ Νηστειών, 5) Η Δ’ Νηστειών, 6) Η Ε’ Νηστειών και 7) Η Μεγάλη Εβδομάδα.
Β’ ) ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΝΗΣΤΕΙΑ
α’) ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ
1516. Γνωρίσαμε τη χάρη της νηστείας από τον Ησαΐα, που απέρριψε τον ιουδαϊκό τρόπο της νηστείας, και έδειξε σε μας την αληθινή νηστεία. «Όταν νηστεύετε, να μην εκτρέπεσθε σε φιλονικίες και διαπληκτισμούς»(1), αλλά «να λύνεις κάθε δεσμό και σχέση με την αδικία»(2). Και ο Κύριος είπε: «(Όταν νηστεύετε) να μη γίνεστε σκυθρωποί, αλλά νίψε το πρόσωπό σου και άλειψε το κεφάλι σου (περιποιήσου την κόμη σου)»(3). Ας συμπεριφερθούμε λοιπόν, όπως διδαχτήκαμε, και ας μη φαινόμαστε σκυθρωποί κατά τις ημέρες που έρχονται, αλλά με φαιδρό πρόσωπο, όπως αρμόζει σε αγίους. Κανείς δεν στεφανώνεται, όταν είναι λυπημένος, και κανείς δεν στήνει σύμβολο νίκης, όταν είναι κατηφής. Να μη γίνεσαι σκυθρωπός, όταν δέχεσαι περιποιήσεις. Είναι άτοπο να μη χαιρόμαστε για την υγεία της ψυχής, αλλά να λυπούμαστε για την εναλλαγή των τροφών και να φαινόμαστε περισσότερο ότι χαριζόμαστε στη σάρκα παρά στην επιμέλεια της ψυχής. Γιατί ο μεν κορεσμός περιορίζει την ευχαρίστηση στην κοιλιά, ενώ η νηστεία ανεβάζει το κέρδος στην ψυχή. Να είσαι χαρούμενος, γιατί σου δόθηκε από γιατρό φάρμακο, που καταστρέφει την αμαρτία. Γιατί, όπως τα σκουλήκια που αναζωογονούνται στα έντερα των παιδιών, εξαφανίζονται με κάποια δραστικά φάρμακα, έτσι και η νηστεία, εκείνη βέβαια που είναι άξια του ονόματός της, όταν εισχωρήσει στην ψυχή, θανατώνει την αμαρτία που εμφωλεύει στο βάθος… Η νομοθεσία για τη νηστεία να βρίσκει απήχηση στον εσωτερικό σου κόσμο. Καθάρισε την ψυχή σου από τα αμαρτήματα… Να μην αλλοιώνεις και μαραίνεις το πρόσωπό σου όπως οι υποκριτές. Το πρόσωπο αλλοιώνεται, όταν η εσωτερική διάθεση επισκιάζεται με το επίπλαστο εξωτερικό σχήμα, οπότε καλύπτεται από το ψέμα, σαν από κάποιο παραπέτασμα. (Λόγος Α ‘περί νηστείας 1-2, ΕΠΕ 6, 23-24 – ΒΕΠ 54,11-12 – MG 31,164-165). (1). Ήσ. 58, 4. (2). Ήσ.58, 6. (3). Ματθ. 6, 16-17.
1517. Μην περιορίζεις λοιπόν το καλό της νηστείας μόνον στην αποχή από τα φαγητά. Γιατί αληθινή νηστεία είναι η αποξένωση από τα κακά. «Λύσε κάθε δεσμό αδικίας»(1). Συγχώρησε τον πλησίον για τη λύπη που σου προξένησε, συγχώρησέ τον για τα χρέη. «Να μη νηστεύετε και συγχρόνως εκτρέπεστε σε φιλονικίες και διαπληκτισμούς»(2). Δεν τρως κρέατα, αλλά τρως τον αδελφό σου. Δεν πίνας κρασί, αλλά δεν συγκρατείς τις ύβρεις. Περιμένεις το βράδυ για να φας τροφή, αλλά ξοδεύεις την ημέρα στα δικαστήρια    (1). Ήσ. 58, 6. (2). Ήσ. 58, 4.
β’) ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΚΑΙ Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ
1518. Δεν είναι όμως αρκετή μόνον η αποχή από τα φαγητά για την επαινετή νηστεία, αλλά ας νηστέψουμε νηστεία δεκτή και ευάρεστη οπό Θεό. Νηστεία αληθινή είναι η αποξένωση από το κακό, η εγκράτεια της γλώσσας, η αποχή από το θυμό, ο χωρισμός από τις επιθυμίες, από την κατάκριση, από το ψέμα και την καταπάτηση των υποσχέσεων που δίνουμε με όρκο. Η στέρηση από αυτά είναι αληθινή νηστεία. Όταν τηρούνται όλα αυτά, τότε η νηστεία είναι αγαθό. Ας απολαύσουμε τον Κύριο με τη μελέτη των λόγων, που γράφτηκαν με την έμπνευση του Αγίου Πνεύματος, και με την αποδοχή των σωτηριωδών εθίμων και κάθε διδασκαλίας που αποβλέπει οπή διόρθωση των ψυχών μας.  (Περί νηστείας, λόγ. Β’, 7-8, ΕΠΕ 6, 70-72 – ΒΕΠ 54,26 ).
Γ’) ΣΩΜΑΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΗΣΤΕΥΤΗ
1519. Όπως το ρωμαλέο σώμα και το ζωηρό χρώμα χαρακτηρίζει τον αθλητή, έτσι και το Χριστιανό τον αποδεικνύει αληθινό αθλητή των εντολών του Χριστού το πολύ ισχνό σώμα και η ωχρότητα (η χλωμάδα), που ανθίζει στο πρόσωπό του, και που είναι αποτέλεσμα της εγκράτειας (της νηστείας)(2). Ο χριστιανός με την ασθένεια του σώματος μάχεται τον εχθρό του διάβολο και αποδεικνύει τη δύναμή του με τους αγώνες της ευσέβειας, σύμφωνα με αυτό που είπε ο απ. Παύλος: «Όταν ασθενώ, τότε με τη χάρη του Θεού γίνομαι και είμαι δυνατός»(3). (Όροι κατά πλάτος, ερώτ. ΙΖ’, 2, ΕΠΕ 8, 270 – ΒΕΠ 53,174 – MG 301, 964).
(1). «Κατεσκληκός» είναι μετοχή παρακειμένου του ρήματος κατά-σκέλλω. Σκέλλω σημαίνει είμαι κατάξερος, στεγνός, ισχνός.
(2). Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι το ανωτέρω κείμενο αναφέρεται στους μοναχούς, που υποβάλλονται σε συνεχή και αυστηρή νηστεία και γι’ αυτό οι περισσότεροι είναι λεπτοί στο σώμα. Έμμεσα όμως ενδιαφέρει και όλους τους Χριστιανούς, πολλοί από τους οποίους δεν νηστεύουν και από την πολυφαγία γίνονται παχύσαρκοι και δυσκίνητοι και εξαιτίας αυτού επιρρεπείς σε πολλά και σοβαρά νοσήματα, όπως είναι οι καρδιοπάθειες, ο διαβήτης, η υπέρταση κ.λ.π. (3). Β’ Κορ. 12,10.
Δ’) ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ α’) ΝΑ ΝΗΣΤΕΟΥΜΕ ΜΕ ΜΕΤΡΟ
1520. Πρέπει να νηστεύουμε με μέτρο και να προσφέρουμε στο σώμα την ενίσχυση που οπωσδήποτε χρειάζεται, χωρίς να κυριαρχεί η ηδονή στις τροφές, αλλά να καθορίζει ακριβώς το λογικό την ανάγκη, όπως ακριβώς ένας έμπειρος γιατρός θεραπεύει την αρρώστια με τον κατάλληλο τρόπο χωρίς δυσκολία. Όταν λοιπόν η ψυχή αποκτήσει αυτή τη διάθεση, εκείνος που τρώει δεν θα φανεί καθόλου κατώτερος στη φιλοσοφημένη ζωή από εκείνον που δεν τρώει. (Ασκητικαί διατάξεις, κεφ. Δ’, 4, ΕΠΕ 9, 436 – ΒΕΠ 57, 28 –).
β’ ) Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΘΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΕΙ ΤΙΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΕΚΑΣΤΟΥ
1521. Όσον αφορά τις τροφές, όπως οι ανάγκες των ανθρώπων είναι διαφορετικές για τον καθένα χωριστά, ανάλογα με την ηλικία, το επάγγελμα, τη συνήθεια του σώματος, έτσι και το μέτρο και ο τρόπος της χρήσεως των τροφών είναι διαφορετικά σε κάθε περίπτωση. Είναι λοιπόν αδύνατον να περιληφθούν σε ένα κανόνα όλοι όσοι ασκούνται στην ευσέβεια. Επειδή όμως έχουμε καθορίσει το μέτρο της νηστείας για τους ασκητές που είναι υγιείς, αφήνουμε σ’ εκείνους που έχουν την εντολή να χειρίζονται τέτοια ζητήματα να διαφοροποιούν μετά από βαθειά σκέψη το μέτρο για την αντιμετώπιση κάθε περίπτωσης χωριστά. Γιατί δεν είναι δυνατόν να μιλήσω ιδιαίτερα για κάθε περίπτωση, παρά μόνον για όσα έχουν σχέση με την κοινή και γενική διδασκαλία. Οι προϊστάμενοι λοιπόν θα κανονίσουν ανάλογα πάντοτε με την ανάγκη, την ενίσχυση που πρέπει να λάβει ο άρρωστος που έχει καταπονηθεί με κοπιαστικές εργασίες ή εκείνος που ετοιμάζεται για βαρειά εργασία, όπως για οδοιπορία ή άλλη κοπιαστική εργασία, ακολουθώντας το λόγο της Γραφής: «Μοιράζονταν τα χρήματα στον καθένα ανάλογα με την ανάγκη που είχε»(1). Δεν είναι λοιπόν δυνατόν να ορίσουμε για όλους την ίδια ώρα φαγητού ούτε τον τρόπο ούτε το μέτρο, αλλά ας είναι κοινός ο σκοπός, η ικανοποίηση της ανάγκης.
(Όροι κατά πλάτος, ερωτ. ΙΘ’, 1, ΕΠΕ 8, 274 – ΒΕΠ 53, 175 – MG 31,968).    (1). Πράξ. 4, 35.
γ’) ΤΗ ΝΗΣΤΕΙΑ ΟΡΙΖΕΙ Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ. ΤΙ ΛΑΜΒΑΝΕΙ ΥΠΟΨΗ ΤΟΥ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΛΒ’
1522. Ποιά στάση θα τηρήσουμε απέναντι σ’ εκείνον που λέει ότι αυτό το φαγητό με βλάπτει, και στενοχωρείται, εάν δεν του δοθεί άλλο φαγητό.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ Αυτός φαίνεται ότι δεν βεβαιώθηκε για την ελπίδα του φτωχού Λαζάρου(1) ούτε γνώρισε την αγάπη εκείνου (του οικονόμου της αδελφότητας), στον οποίον ανατέθηκε η φροντίδα όλων των αδελφών και η δική του. Γενικά δεν έχει το δικαίωμα ο καθένας από τους αδελφούς μοναχούς να κρίνει μόνος του ούτε τι τον βλάπτει ούτε τι τον ωφελεί˙ αυτό πρέπει να κρίνεται από εκείνον που είναι υπεύθυνος να αποφασίζει για τις ανάγκες του καθενός, γιατί αυτός επιζητεί πρώτα την ωφέλεια της ψυχής και κατά δεύτερο λόγο ασχολείται με τις ανάγκες του σώματος, σύμφωνα με το θέλημα του Θεού.    (Όροι κατ’ επιτομήν, ΡΛΒ’ (132), ΕΠΕ 9,164 – ΒΕΠ 53, 284 – MG 31, 1169-1172)        (1). Λουκ. 16,20 κ.ε.
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΛΑ’
1523. Εάν κάνει καλά εκείνος που δεν τρώει το ίδιο φαγητό που τρώνε οι αδελφοί, αλλά ζητεί άλλη τροφή. ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Γενικά είναι παράβαση εντολής το να ζητεί κάποιος με ανησυχία τροφή, γιατί ο Κύριος είπε: «Μη ζητείτε με ανήσυχη φροντίδα τι θα φάτε και τι θα πιείτε, και μην ταλαιπωρείστε ανήσυχοι εδώ και εκεί» και πρόσθεσε πιο κατηγορηματικά: «Γιατί όλα αυτά (τα υλικά αγαθά) τα επιζητούν με αγωνία οι ειδωλολάτρες»(1). Αλλά είναι έργο εκείνου που έχει λάβει την εντολή να εφαρμόζει με επιμέλεια το: «Μοίραζαν στον καθένα ανάλογα με την ανάγκη που είχε»(2).   (Όροι κατ’ επιτομήν, ΡΛΑ’ (131), ΕΠΕ 9, 162-164 – ΒΕΠ 53, 283 ). (1). Ματθ. 5,6. (2). Β’ Κορ. 11,27.
δ’) ΝΑ ΤΡΩΜΕ ΟΣΑ ΜΑΣ ΠΑΡΑΘΕΤΟΥΝ, ΑΠΟΦΕΥΓΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΤΡΥΦΗ
1524. Είναι ανάγκη λοιπόν να προσδιοριστεί και εκείνο, ότι δηλαδή η εγκράτεια (η νηστεία) είναι απαραίτητη στους αγωνιστές της ευσέβειας για την ταλαιπωρία και το ταπείνωμα του σώματος. «Γιατί κάθε αθλητής που αγωνίζεται εγκρατεύεται σε όλα»(1). Για να μη συμπίπτουμε όμως με τους εχθρούς του Θεού αιρετικούς, που έχουν αναίσθητη(2) τη συνείδησή τους και γι’ αυτό δεν τρώνε ορισμένες τροφές, τις οποίες εδημιούργησε ο Θεός, για να τρώνε οι πιστοί και να ευγνωμονούν το Θεό (3), πρέπει να δοκιμάζουμε όλες τις τροφές, όταν δοθεί κάποια ευκαιρία τόσο όσο για να αποδείξουμε σ’ αυτούς που μας βλέπουν ότι για τους καθαρούς στην καρδιά είναι όλα καθαρά(4) και ότι «Κάθε κτίσμα, που έκτισε ο Θεός και το έδωσε για τροφή στους ανθρώπους, είναι καλό και κανένα από αυτά δεν είναι άξιο περιφρονήσεως, αρκεί να λαμβάνεται με ευγνωμοσύνη προς το Θεό. Γιατί κάθε τι που είναι για τροφή, γίνεται καθαρό και άγιο με το λόγο και την προσευχή μας προς το Θεό»(5). Πρέπει δε έτσι να προφυλάσσει κανείς το σκοπό της εγκράτειας, χρησιμοποιώντας, όσο χρειάζεται, τα φτηνότερα και αναγκαία για τη ζωή και αποφεύγοντας, με τη χρήση αυτών, τη βλάβη της απληστίας (του κορεσμού) και απέχοντας παντελώς από εκείνα που ικανοποιούν την ηδονή.
(Όροι κατά πλάτος, ερώτ. ΙΗ’, ΕΠΕ 8, 270-272 – ΒΕΠ 53, 174-175 – MG 31, 965).     (1). Α’ Κορ. 9,25. (2). Α’ Τιμ. 4,2. (3). Α’ Τιμ. 4,3. (4). Τίτ. 1,15. (5). Α’ Τιμ. 4,4-5.
ε’) ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΟΥΜΕ, ΟΤΑΝ Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΜΑΣ ΕΜΠΟΔΙΖΕΙ ΝΑ ΕΠΙΤΕΛΕΣΟΥΜΕ ΤΟ ΕΡΓΟ ΜΑΣ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΛΘ’
1525. Όταν παρατείνεται η νηστεία, γινόμαστε πιο αδύνατοι στην εργασία μας. Τι πρέπει λοιπόν να προτιμήσουμε˙ να καθυστερούμε την εργασία μας εξαιτίας της νηστείας ή να παραμελούμε τη νηστεία για χάρη της εργασίας μας;
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ Πρέπει να νηστεύουμε και να τρώμε, όπως επιβάλλει η θεοσέβεια˙ ώστε, όταν μεν χρειάζεται να εκτελεσθεί η εντολή του Θεού για τη νηστεία, να νηστέψουμε˙ όταν δε πάλιν η εντολή του Θεού συνιστά τροφή τονωτική για το σώμα, να φάμε όχι ως λαίμαργοι, αλλ’ ως εργάτες του Θεού. Πρέπει δηλαδή να τηρούμε το λόγο του αποστόλου Παύλου: «Είτε τρώτε είτε πίνετε είτε οτιδήποτε άλλο πράττετε, να τα κάνετε όλα για τη δόξα του Θεού»(1).   (Όροι κατ’ επιτομήν, ΡΛΘ’ (139), ΕΠΕ 9, 170-172 – ΒΕΠ 53,286 – MG 31,1176). (1). Α’Κορ. 10,31.
στ’) ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ ΤΟ ΝΑ ΕΚΤΕΛΟΥΜΕ ΤΟ ΔΙΚΟ ΜΑΣ ΘΕΛΗΜΑ, ΝΗΣΤΕΥΟΝΤΑΣ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΑ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΚΗ’
1526. Εάν κάποιος θέλει να εγκρατεύεται πάνω από τις δυνάμεις του, με αποτέλεσμα να εμποδίζεται, λόγω σωματικής αδυναμίας, να εκτελέσει την εντολή που του δόθηκε, πρέπει να του το επιτρέπουμε;
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ Το ερώτημα μου φαίνεται ότι δεν αναφέρεται στην ουσία του θέματος. Γιατί η εγκράτεια δεν συνίσταται στην αποχή από τις υλικές τροφές, από την οποίαν προέρχεται η εξάντληση και η ταλαιπωρία του σώματος, που καταδικάζεται από τον απόστολο Παύλο(1), αλλά στην απάρνηση των θελημάτων μας.
Πόσο δε είναι επικίνδυνο να μην εκτελέσει κανείς την εντολή του Κυρίου, για να γίνει το δικό του θέλημα, είναι φανερό από τους λόγους του αποστόλου Παύλου, που είπε: «Εμείς οι Ιουδαίοι επράτταμε τα θελήματα του σαρκικού ανθρώπου και των σκοτισμένων από τα πάθη διανοιών μας και είμασταν τότε από τη φύση μας τέκνα οργής»(2).
(Όροι κατ’ επιτομήν, ΡΚΗ’ (128), ΕΠΕ 9,160 – ΒΕΠ 53,282 – MG 31,1168).   (1). Κολ.2, 23. (2). Εφεσ. 2, 3.
ζ’) ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΓΟΝΤΑΙ ΟΙ ΥΠΕΡΒΟΛΕΣ
1527. Ο καλύτερος όρος και το καλύτερο μέτρο εγκράτειας ας είναι το να μην αποβλέπουμε ούτε στην απόλαυση ούτε στην κακοπάθεια του σώματος, αλλά να αποφεύγουμε την έλλειψη του μέτρου (την υπερβολή) και προς τη μια και προς την άλλη κατεύθυνση, ώστε το σώμα μας ούτε από την παχυσαρκία να διαταράσσεται ούτε από την καχεξία να αδυνατεί να εκτελεί τις εντολές (του Θεού και του ηγουμένου). Γιατί η ψυχή βλάπτεται εξίσου και από τις δύο ακρότητες, και από την ανυποταξία της σάρκας και από την ευρωστία εξαιτίας της οποίας σκιρτάει από άτοπες ορμές και, όταν πάλι είναι χαλαρή και παραλυμένη και αδρανής, υποφέρει από πόνους. Γιατί μ’ αυτή την κατάσταση του σώματος η ψυχή δεν είναι απερίσπαστη να βλέπει προς τα άνω (προς τον ουρανό) ελεύθερα, αλλά αναγκαστικά απορροφάται από την αίσθηση του πόνου και ασχολείται συνεχώς με αυτόν, ταπεινωμένη από την κακοπάθεια του σώματος.
(Λόγος ασκητικός , Β’, 33, ΕΠΕ 8, 134-136 – ΒΕΠ 53, 380-381 – MG 31, 876-877).
η’) ΝΑ ΧΑΙΡΟΜΑΣΤΕ, ΌΤΑΝ ΝΗΣΤΕΥΟΥΜΕ
1528. Όταν λοιπόν πρόκειται να νηστέψεις, μη γίνεις σκυθρωπός σαν τους Ιουδαίους, αλλά ευαγγελικά λάμπρυνε τον εαυτό σου(1). Δηλαδή να μην πενθείς για τη στέρηση της κοιλιάς, αλλά να χαίρεσαι ολόψυχα για τις πνευματικές απολαύσεις… Αφού με τη νηστεία πάρουμε τα νικητήρια εναντίον των παθών, ας φορέσουμε τα στεφάνια της εγκράτειας.
(Περί νηστείας, λόγ. Β’, 3, ΕΠΕ 6, 60 – ΒΕΠ 54, 23 – MG 31, 189). (1). Ματθ. 6, 16-17.
θ’) ΝΗΣΤΕΙΑ ΧΩΡΙΣ Η ΘΕΛΗΣΗ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΛ’ 1529. Πώς πρέπει να νηστεύουμε, όταν η νηστεία είναι απαραίτητη για κάποιο θεοσεβή σκοπό˙ από ανάγκη ή με προθυμία;
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ Επειδή ο Κύριος είπε: «Μακάριοι όσοι πεινούν και διψούν τη δικαιοσύνη»(1), κάθε τι που συντελεί στη θεοσέβεια και δεν γίνεται με προθυμία και ζήλο, είναι επικίνδυνο. Ώστε είναι επικίνδυνο να νηστεύει κανείς χωρίς ζήλο, ενώ το να νηστεύει, όταν υπάρχει τέτοια ανάγκη, είναι επιβεβλημένο, γιατί ο απόστολος Παύλος μαζί με τα αλλά κατορθώματά του, για να μας διδάξει, ανέφερε και το: «Με νηστείες και στερήσεις πολλές (εκπλήρωσα την αποστολή μου)»(2).
(Όροι κατ’ επιτομήν, ΡΛ’ (130), ΕΠΕ 9, 162 – ΒΕΠ 53, 283 – MG 31, 1169).    (1). Ματθ. 5, 6. (2). Β’ Κορ. 11,27.

ι’) Η ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΗ ΝΗΣΤΕΙΑ ΔΕΙΧΝΕΙ ΑΥΤΑΡΕΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΚΕΝΟΔΟΞΙΑ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΛΗ’
1530. Εάν είναι ανάγκη να νηστεύει κανείς ή να αγρυπνεί στη μοναστική αδελφότητα περισσότερο από τους άλλους, σύμφωνα με το θέλημά του.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ
Επειδή ο Κύριος είπε: «Έχω κατεβεί από τον ουρανό, όχι για να κάνω το δικό μου θέλημα, αλλά το θέλημα του Πατέρα μου, που με έστειλε»(1), ό,τι κάνει κανείς σύμφωνα με το θέλημά μου, αυτό είναι χαρακτηριστικό αυτού που το κάνει, αλλά είναι ξένο προς τη θεοσέβεια. Και υπάρχει φόβος μήπως ακούσει από το Θεό, γι’ αυτό που του φαίνεται καλό να κάνει: «Θα εξαρτάται από σένα και συ θα είσαι ο κύριός του»(2). Και το να θέλεις δε το περισσότερο σε σύγκριση με τους άλλους, ακόμη και σ’ αυτά τα καλά πράγματα, είναι πάθος που χαρακτηρίζει τη φιλονικία, που προέρχεται από την κενοδοξία (τη ματαιοδοξία). Αυτό δε είναι απαγορευμένο, όπως αποφαίνεται ο απόστολος Παύλος, που λέει: «Δεν τολμούμε να συναριθμήσουμε ή να συγκρίνουμε τους εαυτούς μας με μερικούς που συσταίνουν τους εαυτούς τους ως σπουδαίους»(3). Γι’ αυτό, αφού αφήσουμε τα δικά μας θελήματα και την επιθυμία να φαινόμαστε ότι κάνουμε κάτι περισσότερο από τους άλλους, πρέπει να υπακούσουμε στον απόστολο Παύλο που προτρέπει και λέει: «Είτε τρώτε είτε πίνετε είτε οτιδήποτε κάνετε, όλα να τα κάνετε για τη δόξα του Θεού»(4). Γιατί η φιλονικία, η ματαιοδοξία και η αυταρέσκεια είναι εντελώς ξένα προς εκείνους που αγωνίζονται νόμιμα τον καλόν αγώνα. Γι’ αυτό, λέει ο απόστολος Παύλος, άλλοτε μεν: «Ας μη γινόμαστε κενόδοξοι»(5), άλλοτε δε: «Εάν κάποιος θέλει να φαίνεται ότι είναι φιλόνικος, ας μάθει ότι εμείς δεν έχουμε τέτοια συνήθεια ούτε οι άλλες Εκκλησίες του Θεού»(6), και άλλοτε: «Εμείς οφείλουμε να μην επιζητούμε ό,τι αρέσει στον εαυτό μας»˙ και προσθέτει πιο κατηγορηματικά: «Γιατί ο Χριστός δεν επιζητούσε ό,τι ήταν αρεστό στον εαυτό Του»(7). Εάν όμως νομίζει κανείς ότι έχει ανάγκη μεγαλύτερης νηστείας ή αγρυπνίας ή οιουδήποτε άλλου, ας αποκαλύψει σ’ εκείνους που έχουν αναλάβει την επιμέλεια της αδελφότητας τους λόγους για τους οποίους νομίζει ότι χρειάζεται το περισσότερο και ας τηρεί την απόφασή τους.  (Όροι κατ’ επιτομήν, ΡΛΗ’ (138), ΕΠΕ 9, 168-170 – ΒΕΠ 53, 285-286 – MG 31, 1173).
(1). Ιω. 6, 38. (2). Γέν. 3, 16. (3). Β’ Κορ. 10, 12. (4). Α’ Κορ. 10, 31. (5). Γαλ. 5, 26. (6). Α’ Κορ. 11, 16. (7). Ρωμ. 15, 1-3.
ια’) Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΘΑ ΑΠΟΒΛΕΠΕΙ ΣΤΗΝ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΚΑΙ ΟΧΙ ΤΩΝ ΕΠΙΘΥΜΙΩΝ
1531. Ας είναι λοιπόν η χρήση της τροφής ανάλογη με την ανάγκη του σώματος και το κρασί ούτε να το αποφεύγουμε ως σιχαμερό, εάν χρησιμοποιείται για θεραπεία(1), ούτε να το επιζητούμε χωρίς ανάγκη. Και όλα τα αλλά να εξυπηρετούν τις ανάγκες και όχι τις επιθυμίες αυτών που ασκούνται πνευματικά(2).   (Λόγος ασκητικός Β’, 4, ΕΠΕ 8, 136 – ΒΕΠ 53, 391 – MG 31,877).      (1). Α’ Τιμ. 5, 23. Πρβλ. και τους όρους κατά πλάτος ερωτ. ΙΘ’ (19).     (2). Το ανωτέρω κείμενο αναφέρεται κυρίως στους μοναχούς, ενδιαφέρει όμως εξίσου και τους λαϊκούς, αφού και αυτοί οφείλουν να ασκούνται πνευματικά. Θαυμάζει πάντως κανείς τη σύνεση και τη λογική σκέψη του σοφού ιεράρχη.
ιβ’) ΝΑ ΜΗ ΝΗΣΤΕΥΟΥΜΕ ΦΑΡΙΣΑΪΚΑ
1532. Υποκριτής είναι εκείνος, που υποδύεται ξένο πρόσωπο στο θέατρο. Ενώ είναι δούλος, πολλές φορές υποδύεται το πρόσωπο του κυρίου, και ενώ είναι κοινός πολίτης, υποδύεται το πρόσωπο του βασιλιά. Έτσι και στη ζωή αυτή. Οι πιο πολλοί παίζουν θέατρο, σαν να το παίζουν στη σκηνή της δικής τους ζωής, έχοντας άλλα στην καρδιά και επιδεικνύοντας άλλα φανερά στους ανθρώπους. Μην αλλοιώνεις λοιπόν το πρόσωπό σου. Όποιος είσαι, τέτοιος να φαίνεσαι. Μην υποκρίνεσαι το σκυθρωπό, κυνηγώντας τη δόξα με το να φαίνεσαι ότι είσαι εγκρατής. Γιατί από ευεργεσία που διατυμπανίζεται δεν προέρχεται κανένα όφελος και όποιος νηστεύει, για να διαφημιστεί, δεν κερδίζει τίποτε. Γιατί αυτά που γίνονται επιδεικτικά δεν αποδίδουν τον καρπό στη μέλλουσα ζωή, αλλά τον καταστρέφουν με τον έπαινο των ανθρώπων. Τρέξε λοιπόν με χαρά στη δωρεά της νηστείας. (Περί νηστείας Α’ 2, ΕΠΕ 6, 24-26 – ΒΕΠ 54, 12 – MG 31, 165).
Ε’ ) Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΜΟΝΑΧΩΝ    α’) Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΚΟΙΝΗ ΣΤΗ ΜΟΝΑΣΤΙΚΗ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΡΚΘ’ (129)
1533. Όποιος νηστεύει πολύ, αλλά δεν μπορεί να υποφέρει την κοινή τροφή των γευμάτων, τι πρέπει να προτιμήσει, να νηστεύει μαζί με τους αδελφούς μοναχούς και να τρώει μαζί τους, ή, επειδή νηστεύει χωρίς μέτρο, να χρησιμοποιεί άλλη τροφή κατά τα γεύματα;
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ Ο χρόνος της νηστείας δεν ορίζεται από το θέλημα του καθενός, αλλά από την ανάγκη εκείνων που ασπάστηκαν τη θεοσεβή ζωή, καθώς διηγούνται οι Πράξεις των Αποστόλων(1), και καθώς μαθαίνουμε από τον εκλεκτό συγγραφέα Δαβίδ(2). Εάν λοιπόν νηστεύει κανείς σύμφωνα μ’ αυτόν τον κανόνα, αξιώνεται να μπορεί να νηστεύει όπως όλοι οι μοναχοί, «γιατί είναι αξιόπιστος Εκείνος (ο Κύριος), που μας υποσχέθηκε» (ότι θα μπούμε στη βασιλεία των ουρανών με τη βοήθειά Του)(3). (Όροι κατ’ επιτομήν, ΡΚΘ’ (129), ΕΠΕ 9, 160-162 – ΒΕΠ 53, 282-283 – MG 31, 1169).    (1). Πράξ. 13, 2-3. (2). Ψαλμ. 34, 13. (3). Εβρ. 10, 23.
β’ ) Ο ΜΟΝΑΧΟΣ ΑΠΟΦΕΥΓΕΙ ΤΗΝ ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΚΑΙ ΗΝ ΠΛΗΣΜΟΝΗ
1534. Ο ασκητής βέβαια δεν πρέπει καθόλου να επιζητεί ποικιλία φαγητών και, με πρόφαση την εγκράτεια, αλλαγή γευμάτων. Γιατί αυτό ανατρέπει την κοινή καλή τάξη και γίνεται αφορμή σκανδάλων. Αυτός δε που προκαλεί στη μοναστική αδελφότητα μια τέτοια ταραχή, γίνεται κληρονόμος του «ουαί» (του αλίμονο, δηλαδή της οργής του Θεού). Αλλά κι αν το παστωμένο αυτό φαγητό, που ενέκριναν οι άγιοι πατέρες αντί για καρύκευμα (νοστιμιά), είναι πολύ λίγο, για να συμπληρώσει το γεύμα μαζί με το νερό και τα λάχανα, ας μην προφασίζεται ματαιόδοξη δήθεν θεληματική ευλάβεια και επιζητεί, αντί για το κρέας που εγκαταλείπει, τα ακριβότερα και νοστιμότερα φαγητά, αλλά ας βρέχει, χωρίς επίδειξη, το μικρό κομμάτι ψωμιού στο πυκνό ρόφημα και ας το καταναλώνει, ευχαριστώντας θερμά το Θεό. Γιατί το μικρό εκείνο κομμάτι ψωμί, αν τύχει και ριχτεί σε μεγάλη ποσότητα νερού ή οσπρίων βραστών, δεν δείχνει απόλαυση, αλλ’ είναι πραγματικά πολύ αυστηρή και επίπονη ασκητική εγκράτεια. Πρέπει λοιπόν τα πράγματα αυτού του είδους να μην τα προσέχει ο όσιος (ο ευσεβής) ασκητής, γιατί απέχουμε από κάτι τέτοια, όχι επειδή ακολουθούμε τις ιουδαϊκές συνήθειες, αλλά επειδή αποφεύγουμε την υπερβολική απόλαυση.
(Ασκητικαί διατάξεις, κεφ. ΚΕ’, ΕΠΕ 9, 524 – ΒΕΠ 57, 58 – MG 31, 1413, 1416).
γ’) ΠΑΡΑΛΟΓΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΟΣΜΙΚΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΟΝΑΧΟΥΣ ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ
1535. Σκέψου δε και κάτι άλλο που παθαίνουν συνήθως οι άνθρωποι του κόσμου, όταν εξετάζουν τον τρόπο ζωής των ασκητών. Όταν δηλαδή ο ασκητής μετά από μακροχρόνιες στερήσεις θεωρήσει ότι είναι καλό να στηρίξει το σώμα του με τροφή, θέλουν, σαν να είναι ασώματος και άϋλος, ή να μην τρώει καθόλου ή να τρώει ελάχιστα.
Και, αν δουν τον ασκητή να μην περιφρονεί εξολοκλήρου το σώμα, αλλά να ικανοποιεί κατά ένα μέρος την ανάγκη που υπάρχει, κακολογούν και συκοφαντούν, και μερικούς τους ονομάζουν πολυφαγάδες και λαίμαργους, γενικεύοντας έτσι την ύβρι εναντίον του ενός και την κακή συμπεριφορά σε όλους τους ασκητές, χωρίς να σκέπτονται ότι αυτοί μεν τρώνε δύο και μερικοί και τρεις φορές την ήμερα πολύ παχειές και λιπαρές τροφές και κάνουν υπερβολική χρήση κρεάτων και πίνουν χωρίς μέτρο άφθονο κρασί και χάσκουν επάνω από τα τραπέζια, όπως οι σκύλοι που ύστερα από μακρές στερήσεις αφέθηκαν ελεύθεροι. Ενώ οι αληθινοί ασκητές χρησιμοποιούν ξηρά και ελάχιστα θρεπτική τροφή και μία φορά την ημέρα. Και αυτοί (οι μοναχοί) βέβαια, επειδή έμαθαν να ζουν με πειθαρχία και να τρέφονται μέτρια και με σύνεση, δικαιολογημένα κατά την ώρα του φαγητού ικανοποιούν την ανάγκη του σώματος με καθαρή τη συνείδηση. Γι’ αυτό βέβαια δεν πρέπει να κρίνεται η ελευθερία μας από άλλη συνείδηση. Γιατί, εάν εμείς τρεφόμαστε ευχαριστώντας το Θεό, γιατί βριζόμαστε για όσα εμείς ευχαριστούμε το Θεό; εμείς που προτιμούμε τη στέρηση και τη μέτρια τροφή με τόση χαρά, με όση εκείνοι δεν απολαμβάνουν ούτε τα λαμπρά και πολυποίκιλα γεύματα που προετοιμάζονται με όλα τα μυστικά της μαγειρικής τέχνης.     (Ασκητικαί διατάξεις, κεφ. ΣΤ’, 3-4, ΕΠΕ 9, 452-454 – ΒΕΠ 57, 34 – MG 31, 1364-1365).
ΣΤ’) ΤΑ ΑΓΑΘΑ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ   α’) ΕΙΝΑΙ ΜΗΤΕΡΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
1536. Η νηστεία είναι καλό φρούριο της ψυχής, συγκάτοικος του σώματος, όπλο των ανδρείων, γυμναστήριο των αθλητών. Αυτή αποκρούει τους πειρασμούς αυτή προετοιμάζει τον άνθρωπο για την ευσέβεια. Είναι σύντροφος της νήψεως (της εγρηγόρσεως) και δημιουργός της αγνότητας. Στους πολέμους κάνει ανδραγαθήματα και τον καιρό της ειρήνης διδάσκει την ησυχία. Αγιάζει το Ναζιραίο(1) (τον αφιερωμένο) και κάνει τέλειο τον ιερέα. Γιατί δεν είναι δυνατόν χωρίς νηστεία να αποτολμήσει ο ιερέας την ιερουργία˙ όχι μόνον τώρα στη μυστική και αληθινή λατρεία, αλλά και στην τυπική που γινόταν σύμφωνα με το Μωσαϊκό νόμο.
… Η νηστεία ανεβάζει την προσευχή στον ουρανό, με το να γίνεται σ’ αυτή κατά κάποιον τρόπο φτερό στην πορεία της προς τα επάνω. Η νηστεία είναι η προκοπή των σπιτιών˙ μητέρα της υγείας, παιδαγωγός της νεότητας, στολίδι των γερόντων, καλή σύντροφος στους οδοιπόρους, ασφαλής ομόσκηνος σ’ εκείνους που συγκατοικούν. Ο άνδρας δεν υποψιάζεται δόλια σχέδια εναντίον του γάμου, όταν βλέπει τη γυναίκα να συζεί με τη νηστεία. Η γυναίκα δεν λειώνει από τη ζηλοτυπία(2), όταν βλέπει τον άνδρα να νηστεύει. Ποιος εζημίωσε το σπίτι του με τη νηστεία; Υπολόγισε σήμερα τα πράγματα του σπιτιού, υπολόγισέ τα και μετά˙ δεν θα λείψει με τη νηστεία τίποτε από εκείνα που είναι αναγκαία για το σπίτι. (Περί νηστείας, λόγ. Α’, 6-7, ΕΠΕ6, 34, 38 – ΒΕΠ 54, 15-16 – MG 31, 173-176).     (1). Από το Ναζίρ=καθιερωμένος. Οι Ναζιραίοι αναλάμβαναν την υποχρέωση να απέχουν από οινοπνευματώδη ποτά και να εγκρατεύονται σε όλα. Ναζιραίοι ήσαν ο Σαμψών, ο Σαμουήλ και ο Ιωάννης ο Βαπτιστής. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος ονομάζει Ναζιραίους τους μοναχούς (Λόγος Επιτάφιος εις τον Μέγαν Βασίλειον, κεφ. 28).    (2). Φαίνεται ότι οι συζυγικές απιστίες δεν ήσαν άγνωστες την εποχή του Μ. Βασιλείου.
β’) ΟΔΗΓΕΙ ΣΤΟ ΘΕΟ
1537. Η νηστεία οδηγεί στο Θεό και η τρυφή (η απόλαυση, η καλοπέραση) προδίδει τη σωτήρια. (Περί νηστείας, λόγ. A’ 5, ΕΠΕ 6, 32 – ΒΕΠ 54, 14 – MG 31, 169-172)
γ’) ΕΙΝΑΙ Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ
1538. Η νηστεία είναι η αρχή της μετάνοιας. (Περί νηστείας, λόγ. Β’, 7, ΕΠΕ 6, 70 – ΒΕΠ 54, 26 – MG 31,196)
δ’ ) ΕΙΝΑΙ ΩΦΕΛΙΜΗ Σ’ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΗΛΙΚΙΕΣ ΚΑΙ ΤΑΞΕΙΣ
1539. Η νηστεία προφυλάσσει τα νήπια, σωφρονίζει το νέο, κάνει σεβαστό το γέροντα Γιατί τα γηρατειά, στολισμένα με νηστεία, γίνονται πιο σεβαστά.
Για τις γυναίκες είναι στολίδι ταιριαστό˙ είναι χαλινάρι σ’ εκείνους που βρίσκονται σε ακμή, είναι φρούριο της συζυγικής ζωής, τροφός της παρθενίας.
(Περί νηστείας, Β’, 5, ΕΠΕ 6, 64 – ΒΕΠ 54, 24 – MG 31, 192).
1540. Οι φτωχοί δεχθείτε τη νηστεία που είναι συγκάτοικος και ομοτράπεζη. Οι δούλοι δεχθείτε αυτή που είναι η ανάπαυση από τους συνεχείς κόπους της υπηρεσίας. Οι πλούσιοι αυτή που σας γιατρεύει από τη βλάβη του κορεσμού και που με την μεταβολή κάνει πιο ευχάριστα αυτά που από τη συνήθεια περιφρονούνται. Οι άρρωστοι δεχθείτε τη μητέρα της υγείας. Οι υγιείς το φρούριο της καλής υγείας.    (Περί νηστείας, Β’, 7, ΕΠΕ 6, 68 – ΒΕΠ 54, 25 – MG 31, 193).
ε’) ΕΙΝΑΙ ΙΣΧΥΡΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΟΠΛΟ
1541. Στους κοσμικούς στρατιώτες η ημερήσια τροφή αυξάνεται ανάλογα με τους κόπους˙ στους πνευματικούς όμως οπλίτες εκείνος που έχει τη λιγότερη τροφή, έχει το ανώτερο αξίωμα. (Περί νηστείας, λόγ. Β’ 3, ΕΠΕ 6, 58 – ΒΕΠ 54, 22 – MG 31,188).
στ’) ΕΙΝΑΙ ΟΠΛΟ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΔΑΙΜΟΝΩΝ
1542. Η νηστεία είναι όπλο χρήσιμο στον πόλεμο εναντίον των δαιμόνων. Γιατί «το γένος αυτό των δαιμονίων δεν διώχνεται με κανέναν άλλον τρόπο, παρά μόνον με προσευχή και με νηστεία»(1). (1). Μάρκ. 9, 29.
ζ’) Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΕΛΚΥΕΙ ΤΟ ΦΥΛΑΚΑ ΑΓΓΕΛΟ
1543. Η νηστεία λοιπόν, γι’ αυτούς που την προτιμούν, είναι ωφέλιμη σε κάθε εποχή, γιατί το θράσος των δαιμόνων δεν τολμάει να βλάψει εκείνον που νηστεύει˙ επί πλέον οι φύλακες άγγελοι της ζωής μας με περισσότερη αφοσίωση μένουν κοντά σ’ εκείνους που έχουν καθαρθεί. (Περί νηστείας λόγ. Β’,2, ΕΠΕ 6, 56 – ΒΕΠ 54,21 – MG 31, 185).
η’) ΚΑΝΕΙ ΔΥΝΑΤΟΥΣ ΤΟΥΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥΣ ΑΘΛΗΤΕΣ
1544. Είναι ανάγκη να γυμνάζεται κανείς έντονα για τον αγώνα με τη νηστεία και την εγκράτεια. Γιατί το μεν λάδι δυναμώνει (παχαίνει) τον αθλητή, η δε νηστεία κάνει ισχυρό αυτόν που ασκείται στην ευσέβεια. (Περί νηστείας, λόγ. Β’, 1, ΕΠΕ 6, 54-56- ΒΕΠ 54, 21 – MG 31,185).
θ’) ΕΙΝΑΙ ΠΗΓΗ ΣΩΦΡΟΣΥΝΗΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ
1545. Η εγκράτεια δείχνει άνθρωπο που πέθανε (ως προς την αμαρτία) μαζί με το Χριστό και ενέκρωσε τα μέλη του παλαιού ανθρώπου, που ζητούν γήινες απολαύσεις(1). Γνωρίζουμε ότι αυτή (η εγκράτεια) είναι μητέρα της σωφροσύνης και πηγή υγείας, ότι απομακρύνει αρκετά τα εμπόδια για την καρποφορία των αγαθών έργων με τη δύναμη του Χριστού, αφού βεβαίως, σύμφωνα με το λόγο του Κυρίου, οι φροντίδες της παρούσας ζωής και οι ηδόνες του κόσμου και οι άλλες κακές επιθυμίες πνίγουν το λογικό, το οποίον έτσι γίνεται άκαρπο(2). Την εγκράτεια αποφεύγουν και οι δαίμονες, αφού ο ίδιος ο Κύριος μας εδίδαξε ότι «Αυτό το είδος των δαιμονίων δεν διώχνεται παρά μόνον με προσευχή και νηστεία»(3). ( Όροι κατά πλάτος, ερώτ. IΗ’, ΕΠΕ 8, 272-274 – ΒΕΠ 53, 175 – MG 31, 965).    (1). «Νεκρώσατε τα μέλη υμών τα επί της γης» (Κολ. 3, 5).(2).Μάρκ. 4, 19 (3). Ματθ. 17, 21.
ι’) ΠΡΟΛΑΒΑΙΝΕΙ ΤΗΝ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ
1546. Ρώτησε τους γιατρούς και θα σου απαντήσουν ότι το περισσότερο σφαλερό από όλα τα πράγματα είναι η άκρα ευεξία (η παχυσαρκία). Γι’ αυτό οι πιο έμπειροι αφαιρούν το πάχος με νηστεία, ώστε να μη συντριβεί η δύναμή τους κάτω από το βάρος της παχυσαρκίας. Γιατί, σκόπιμα, αφού με τη στέρηση εξαφανίσουν το υπερβολικό πάχος, παρέχουν στη θρεπτική δύναμη κάποια άνεση και άσκηση, ώστε να αρχίσει μια δεύτερη αύξηση. (Περί νηστείας, λόγ. Β’, 7, ΕΠΕ 6, 68 – ΒΕΠ 54, 25 – MG 31, 193, 196).
ια’) ΣΩΖΕΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
1547. Η νηστεία είναι η χάρη της πόλεως, η σταθερότητα της αγοράς, η ειρήνη των σπιτιών, η σωτηρία των υπαρχόντων. Θέλεις να ιδείς τη σεμνότητά της; Σύγκρινε, παρακαλώ, τη σημερινή βραδυά με την αυριανή και θα ιδείς να μεταβάλει την πόλη και στη θέση της ταραχής και της ζάλης θα επικρατήσει η βαθειά γαλήνη.
(Περί νηστείας λόγ. Α’, 11, ΕΠΕ 6, 52 – ΒΕΠ 54, 20 – MG 31, 184).
1548. Η νηστεία εξασφαλίζει αμέσως την τάξη σ’ ολόκληρη την πόλη και το λαό, συγκρατεί τις κραυγές, απομακρύνει τους διαπληκτισμούς, κατασιγάζει την κακολογία. Ποιου δασκάλου η παρουσία αποκαθιστά τόσο γρήγορα το θόρυβο των παιδιών, όσο η νηστεία καταπαύει την ταραχή της πόλεως, όταν εμφανιστεί;…
Αν όλοι δέχονταν τη νηστεία ως σύμβουλο για όσα πρόκειται να πράξουν, τίποτε δεν θα εμπόδιζε να επικρατήσει απόλυτη ειρήνη σ’ ολόκληρη την οικουμένη.
(Περί νηστείας, λόγ. Β’, 5, ΕΠΕ 6, 64 – ΒΕΠ 54, 24 – MG 31, 192).
ιβ’ ) Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΕΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΥΧΗ
1549. Οι διαστροφές της φύσεως επιδιώκονται από τους μέθυσους, που επιζητούν την μεν γυναίκα στον άνδρα, τον δε άνδρα στη γυναίκα. Η νηστεία όμως γνωρίζει το μέτρο στις γενετήσιες σχέσεις και, τιμωρώντας την αμετρία (την κατάχρηση) των σχέσεων που επιτρέπει ο νόμος του Θεού, επιβάλλει σύμφωνη ανάπαυλα, για να αφιερωθούν και οι δύο σύζυγοι στην προσευχή(1). (Περί νηστείας, λόγ. Α’, 9, ΕΠΕ 6, 48 – ΒΕΠ 54, 18 – MG 31, 181). (1). «Μη στερείτε ο ένας τον άλλον, παρά μόνον με κοινή συμφωνία και προσωρινά, για να αφιερώνεστε στην προσευχή και τη νηστεία» (Α’ Κορ. 7, 5).
ιγ’) ΙΣΧΥΡΟΠΟΙΕΙ ΤΟ ΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΦΡΟΝΗΜΑ
1550. Εάν θέλεις να κάμεις το νου σου δυνατό, δάμασε τη σάρκα με νηστεία. Γιατί αυτό σημαίνει εκείνο που λέει ο Απόστολος Παύλος, ότι δηλαδή «όσο ο εξωτερικός άνθρωπος (το σώμα) φθείρεται, τόσο ο εσωτερικός (η ψυχή) ανακαινίζεται (ανανεώνεται)»(1). Και το «όταν ασθενώ, τότε είμαι δυνατός»(2).    (Περί νηστείας, λόγ. Α’, 9, ΕΠΕ 6, 46 – ΒΕΠ 54, 18 – MG 31, 180). (1). Β’ Κορ. 4, 16 (2). Β’ Κορ. 12, 10.
ιδ’) ΤΗ ΣΥΝΙΣΤΟΥΝ ΚΑΙ ΟΙ ΓΙΑΤΡΟΙ
1551. Να μη μιμηθείς την παρακοή της Εύας, να μη δεχθείς και πάλι το φίδι ως σύμβολο, που προτείνει τη βρώση, φροντίζοντας για το σώμα. Να μην προφασίζεσαι σωματική αρρώστια και αδυναμία. Γιατί τις δικαιολογίες δεν τις λες σε μένα, αλλά σ’ Εκείνον που γνωρίζει. Δεν μπορείς να νηστέψεις; πες μου. Μπορείς όμως να παραχορταίνεις σε όλη τη ζωή σου και να συντρίβεις το σώμα σου με την αφθονία των φαγητών. Και όμως γνωρίζω ότι οι γιατροί επιβάλλουν στους ασθενείς όχι ποικιλία φαγητών, αλλά ασιτία και δίαιτα. Πώς λοιπόν εσύ, που μπορείς αυτά (να τρως άφθονα φαγητά), προφασίζεσαι ότι δε μπορείς εκείνα (τη νηστεία); Τι είναι ευκολότερο για την κοιλιά, να περάσει τη νύχτα με λιτή δίαιτα ή να βαραίνει το στομάχι με την αφθονία των φαγητών;… Και τα σώματα των ανθρώπων λοιπόν, όταν παραφορτώνονται με τον συνεχή κορεσμό, εύκολα υποκύπτουν στις αρρώστιες. Όταν όμως χρησιμοποιούν στέρεη και ελαφριά τροφή, και το αναμενόμενο από την αρρώστια κακό σαν κακοκαιρία το ξεφεύγουν, και αυτό που τώρα τους ενοχλεί, το αποκρούουν σαν κάποια αιφνίδια ριπή άνεμου. Δηλαδή, κατά τη γνώμη σου, εάν ισχυρίζεσαι ότι για τους ασθενείς είναι καταλληλότερη η απόλαυση από τη λιτή δίαιτα, τότε και η ησυχία είναι πιο επίπονη από το τρέξιμο και η ηρεμία από την πάλη. Γιατί η δύναμη που κυβερνάει το σώμα εύκολα μεν επεξεργάζεται την αυτάρκη και λιτή τροφή και την αφομοιώνει με το σώμα που τρέφεται. Όταν όμως παραλάβει και την πολυτέλεια και την ποικιλία των εδεσμάτων (των φαγητών) και έπειτα δεν μπορεί να αντέξει ως το τέλος, δημιουργεί τα διάφορα είδη των ασθενειών.
ιε’) ΜΕΤΑ ΤΗ ΝΗΣΤΕΙΑ ΑΠΟΛΑΜΒΑΝΟΥΜΕ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΤΑ ΦΑΓΗΤΑ
1552. Η νηστεία γίνεται αφορμή για ευφροσύνη. Γιατί, όπως η δίψα κάνει το ποτό γλυκό και η πείνα, που προηγήθηκε, ετοιμάζει γλυκό τραπέζι, έτσι και η νηστεία κάνει ευχάριστη την απόλαυση των φαγητών. Γιατί, όπως παρεμβάλλεται στο μέσον και διακόπτει την συνεχή απόλαυση, συντελεί ώστε να σου φαίνεται η μετάληψη των τροφών επιθυμητή, σαν να ήσουνα ξενιτεμένος. Ώστε, εάν θέλεις να ετοιμάσεις επιθυμητό για τον εαυτό σου το τραπέζι, δέξου τη μεταβολή που επιβάλλει η νηστεία.  (Περί νηστείας, λόγ. Α’, 8, ΕΠΕ 6, 40 – ΒΕΠ 54, 16 ).
ιστ’) ΑΝΕΔΕΙΞΕ ΜΕΓΑΛΟΥΣ ΑΝΔΡΕΣ
1553. Το Σαμουήλ δεν τον εχάρισε στη μητέρα του η προσευχή μαζί με τη νηστεία(1); Τι ήταν εκείνο που έκαμε ακαταμάχητο το μεγάλο ήρωα, το Σαμψών; Δεν ήταν η νηστεία με την οποίαν τον συνέλαβε στην κοιλιά της η μητέρα του(2); Η νηστεία τον εγέννησε, η νηστεία τον εθήλασε, η νηστεία τον έκαμε άνδρα˙ η νηστεία αυτή που ο άγγελος όρισε στη μητέρα του: «Δεν θα φας κανένα από τα προϊόντα του αμπελιού ούτε θα πιεις κρασί και ηδύποτο από φοίνικα»(3)…
Η νηστεία αξίωσε τον Ηλία να γίνει θεατής του μεγάλου θεάματος. Γιατί, αφού επί σαράντα ημέρες καθάρισε την ψυχή του με νηστεία, αξιώθηκε να ιδεί στο σπήλαιο του όρους Χωρήβ τον Κύριο(4), όσο είναι δυνατόν στον άνθρωπο να Τον ιδεί. Με νηστεία έδωσε πίσω στη μητέρα το παιδί της, αφού με τη νηστεία αποδείχτηκε ισχυρός στην πάλη με το θάνατο(5). Από στόμα που ενήστευε εβγήκε η φωνή που έκλεισε στον παράνομο λαό τον ουρανό τρία χρόνια και έξι μήνες(6).
(Περί νηστείας, λόγ. Α’, 6, ΕΠΕ 6, 34-36 – ΒΕΠ 54, 14-15 – MG 31, 172).  (1). Α’ Βασιλ. 1, 13-16. (2). Κριταί 13, 4.  (3). Κριταί 13, 14. Λουκ. 1, 15. Σίκερα βλ. Π. Τρεμπέλα, Υπόμν. Στο κατά Λου. Ευαγγέλιο, σ. 43. (4). Γ’ Βασιλ. 19, 8-9.   (5). Αναφέρεται στην ανάσταση του γιου της χήρας των Σαρεπτών (Γ’ Βασίλ. 17, 18-24).
(6). Γ’ Βασιλ. 17, 1. 18, 1, 41, 45. Λουκ. 4, 25. Ιακ. 5, 17. (βλ. και Π. Τρεμπέλα, Υπομν. Στο κατά Λουκ. Ευαγγέλιο, σ. 163).
ιζ’) Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΑΝΑΔΕΙΚΝΥΕΙ ΠΡΟΦΗΤΕΣ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΤΕΣ
1554. Η νηστεία γεννάει προφήτες, δυναμώνει τους δυνατούς˙ αναδει κνύει σοφούς νομοθέτες. (Περί νηστείας, λόγ. Α’, 6, ΕΠΕ 6, 34 – ΒΕΠ 54, 14 – MG 31, 172).
ιη’) ΧΕΙΡΑΓΩΓΕΙ ΤΟΥΣ ΑΓΙΟΥΣ
1555. Θα μπορούσες να βρεις ότι η νηστεία εχειραγώγησε (οδήγησε) όλους τους αγίους στη σύμφωνη με το θέλημα του Θεού ζωή και συμπεριφορά…
Τέτοια υπήρξαν τα σώματα των τριών εκείνων παιδιών στο καμίνι της Βαβυλώνας˙ όπως ο αμίαντος έτσι και αυτά δεν εκαίγονταν από τη φωτιά λόγω της νηστείας.
Γιατί στη μεγάλη φλόγα του καμινιού, σαν να ήταν η φύση τους από χρυσό, αποδεικνύονταν ανέπαφοι από τη ζημιά της φωτιάς. Ίσως μάλιστα αποδεικνύονταν πιο δυνατοί και από το χρυσό… Γιατί δεν τους κατέκαιγε η φωτιά, αλλά τους φύλαγε ολοζώντανους…Αφού η φωτιά δεν επείραξε ούτε τις τρίχες τους, επειδή είχαν τραφεί με τη νηστεία(1). (Περί νηστείας, λόγ. Α’, 6, ΕΠΕ 6, 36-38 – ΒΕΠ 54, 15 – MG 31, 173).    (1) Δαν. 3, 25 και Προσευχή Αζαρίου 23-33.
ιθ’) ΜΑΣ ΕΞΟΜΟΙΩΝΕΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΓΓΕΛΟΥΣ
1556. Η νηστεία μας εξομοιώνει με τους αγγέλους, μας κάνει συγκάτοικους με τους δίκαιους (τους αγίους), φρονηματίζει τη ζωή μας.   (Περί νηστείας, λόγ. Β’, 6, ΕΠΕ 6, 66 – ΒΕΠ 54, 25).
κ’) ΜΑΣ ΕΙΣΑΓΕΙ ΣΤΙΣ ΑΥΛΕΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ
1557. Ο Κύριος δέχεται μέσα στις ιερές αυλές Του εκείνον που νηστεύει˙ δεν ανέχεται, ως ακάθαρτο και ανόσιο, τον μέθυσο(1). (Περί νηστείας, λόγ. Β’, 4, ΕΠΕ 6, 62 – ΒΕΠ 54, 23 – MG 31, 189).  (1). Α’. Κορ. 6, 10: «Μέθυσοι… βασιλείαν Θεού ου κληρονομήσουσι».
κα’) ΜΑΣ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΖΕΙ ΓΙΑ ΤΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΩΝ
1558. Δεν θα επιθυμήσεις το τραπέζι της βασιλείας των ουρανών, το οποίον εξάπαντος θα προετοιμάσει η εδώ νηστεία;   (Περί νηστείας, λόγ. Α’, 9, ΕΠΕ 6, 46 – ΒΕΠ 54, 18 – MG 31, 180).
κβ’) ΑΝΑΚΟΥΦΙΖΕΙ ΟΣΟΥΣ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΖΟΥΝ ΤΟ ΦΑΓΗΤΟ
1559. Ας χαρίσει η νηστεία ανάπαυση από τους συνεχείς κόπους στους υπηρέτες, που υπηρετούν ολόκληρο το χρόνο. Ανάπαυσε το μάγειρά σου και δώσε άδεια στον τραπεζοκόμο. Σταμάτησε το χέρι του οινοχόου (που κερνάει το κρασί). Ας σταματήσει κάποτε και ο ζαχαροπλάστης, που κατασκευάζει τα διάφορα γλυκίσματα. Ας ησυχάσει κάποτε και το σπίτι από τους άπειρους θορύβους και από τον καπνό και την τσίκνα και από αυτούς που ανεβοκατεβαίνουν και που υπηρετούν την κοιλιά σαν να είναι κάποια απαιτητική κυρία. (Περί νηστείας, λόγ. Α’, 7, ΕΠΕ 6, 40 – ΒΕΠ 54, 16 – MG 31, 176).
Ζ’ ) ΤΑ ΚΑΚΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΠΑΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ
1560. Αυτός (ο διάβολος) που παρέσυρε και εστέρησε τον Αδάμ από την παραδεισένια ζωή με την κλοπή της τροφής (του απαγορευμένου καρπού) και περίμενε να υποσκελίσει (να υπονομεύσει) και τον Ιησσύ(1), δεν θα ντραπεί πολύ περισσότερο να κεράσει σε σένα το πρώτο αίτιο των κακών, τη γαστριμαργία, αφού γνωρίζει ότι αυτό είναι ισχυρό δηλητήριο. Γιατί το πάθος της γαστριμαργίας δεν δείχνει εκ φύσεως τη δύναμή του στην αφθονία των τροφών, αλλά στην επιθυμία και στη σύντομη γεύση. Αν λοιπόν η επιθυμία μιας σύντομης γεύσης κατορθώσει να σε υποτάξει στο πάθος της γαστριμαργίας, θα σε παραδώσει στον πνευματικό θάνατο(2) χωρίς δυσκολία. Γιατί όπως το νερό από τη φύση του διαιρείται και διοχετεύεται σε πολλά αυλάκια και κάνει τον τόπο που είναι γύρω από τα αυλάκια θαλερό, έτσι και το πάθος της γαστριμαργίας, αν βλαστήσει στην καρδιά σου, θα ποτίζει όλες τις αισθήσεις σου, και, αφού φυτέψει μέσα σου ένα δάσος από κακίες, θα κάμει την ψυχή σου κατοικία των θηρίων (φοβερών παθών).
Είδα πολλούς που κυριεύτηκαν από πάθη, αλλά επανέκτησαν την πνευματική υγεία τους, δεν είδα όμως ποτέ κανένα που τρώει κρυφά από τους αδελφούς μοναχούς(3) ή είναι γαστρίμαργος. Αυτοί ή εγκαταλείπουν τον εγκρατή βίο και διαφθείρονται μέσα στον κόσμο ή προσπαθούν να κρυφτούν ανάμεσα στους εγκρατείς και, εξαιτίας της ηδυπάθειάς τους, συνεργάζονται στενά με το διάβολο. Γιατί αυτοί είναι ψεύτες, πολύορκοι, επίορκοι, εχθροί, εκδικητικοί, φωνασκοί, επίμονοι στην άρνηση ορισμένων φαγητών, δουλοπρεπείς, θηλυπρεπείς, γκρινιάρηδες, φιλοπερίεργοι, χαιρέκακοι και αντιδρούν θεληματικά σε κάθε είδος ενάρετης ζωής. Για να σκεπάσουν το πάθος της γαστριμαργίας, πέφτουν σε πλήθος κακών. Αυτοί φαινομενικά ανήκουν στους σωζόμενους, στην πραγματικότητα όμως είναι ήδη καταδικασμένοι.
Η γαστριμαργία οδήγησε τον Αδάμ στο θάνατο (πνευματικό και σωματικό)(4) και κατέστρεψε τον κόσμο εξαιτίας της ηδονής της κοιλιάς. Ο Νώε έγινε αντικείμενο γέλιων(5), ο Χάμ δέχτηκε την κατάρα του πατέρα του Νώε(6), ο Ησαύ χάνει τα πρωτοτόκια(7) και γίνεται γαμπρός των ειδωλολατρών Χαναναίων(8), ο Λώτ νυμφεύτηκε τις θυγατέρες του(9). Έτσι ο Λώτ γίνεται γαμπρός του εαυτού του και πεθερός, γίνεται δηλαδή ο Πατέρας σύζυγος και ο παππούς πατέρας, περιφρονώντας έτσι και από τις δύο πλευρές τους νόμους της φύσεως. Η γαστριμαργία έκαμε και τον Ισραηλιτικό λαό προσκυνητή του ειδώλου και έγινε αφορμή να πέσουν τα πτώματά τους στην έρημο(10). Αυτή και κάποιον προφήτη, που εστάλη από το Θεό, για να ελέγξει ένα ασεβή βασιλιά, τον έκαμε τροφή άγριου θηρίου, έτσι αυτόν που δεν μπόρεσε ο Ιεροβοάμ με όλη τη βασιλική του δύναμη να τιμωρήσει, τον συνέλαβε το δόλωμα της κοιλιάς και βρήκε άθλιο θάνατο(11).     (Λόγος ασκητικός Α’ 6-7, ΕΠΕ 8, 112-114 – ΒΕΠ 53, 392-393 – MG 31, 640-641).
(1). «Είπε ίνα οι λίθοι ούτοι άρτοι γένωνται» (Ματθ. 4, 3).
(2). Μερικές φορές η σύντομη γεύση μπορεί να φέρει και το σωματικό θάνατο. Άλλοτε αυτός ο θάνατος είναι σύντομος, όπως στην περίπτωση των ναρκομανών και άλλοτε αργός, όπως στην περίπτωση των αλκοολικών, των καπνιστών κ.λ.π.   (3). Ας μη λησμονούμε ότι ο λόγος απευθύνεται στους μοναχούς που ασκήτευαν και όφειλαν να απέχουν από πολλές τροφές. Πολλά όμως από όσα γράφει εδώ ο άγιος Βασίλειος ισχύουν και για μας, που ζούμε μέσα στον κόσμο, γιατί η νηστεία και η εγκράτεια ωφελεί και την ψυχή, αλλά και το σώμα.
(4). «Ου φάγεσθε απ’ αυτού,…….. ίνα μη αποθάνητε», «γη ει και εις γην απελεύση» (Γεν. 3, 3, 6, 19).   (5). Τον περιγελούσε ο ίδιος ο γιος του Χάμ, που τον είδε μεθυσμένο (Γέν. 9, 20-22).
(6). Γέν. 9, 25. (7). Γέν. 25, 33. (8). Γέν. 36, 2.   (9). Γέν. 19, 32-35. Οι δύο θυγατέρες του Λώτ μέθυσαν τον πατέρα τους και κοιμήθηκαν μαζί του, για να αποκτήσουν απογόνους, όπως και έγινε.   (10). Αριθμ. 14, 29, 32, 37. (11). Γ’ Βασ., κεφ. 13.
1560β. Κακοποιηθήκαμε από την αμαρτία. Ας θεραπευθούμε με τη μετάνοια. Η μετάνοια όμως χωρίς τη νηστεία είναι μάταια (ανενέργητη). «Καταραμένη να είναι η γη. Να σου φυτρώνει αγκάθια και τριβόλια»(1). Προστάχτηκες να εγκρατεύεσαι, όχι να ζεις με απολαύσεις. Απολογήσου στο Θεό με νηστεία. Αλλά και ο τρόπος ζωής στον παράδεισο είναι εικόνα της νηστείας. Όχι μόνον επειδή ο άνθρωπος είχε την ίδια δίαιτα με τους αγγέλους και έτσι πετύχαινε την ομοίωση προς αυτούς με την ολιγάρκεια, αλλά και επειδή όσα υστέρα βρήκαν οι άνθρωποι με το εφευρετικό τους πνεύμα, δεν είχαν επινοηθεί καθόλου από εκείνους που τρέφονταν στον παράδεισο. Δεν υπήρχαν καθόλου οινοποσίες, καθόλου θυσίες ζώων, ούτε όσα θολώνουν το ανθρώπινο μυαλό.  Επειδή δεν ενηστέψαμε, εκπέσαμε από τον παράδεισο. Ας νηστέψουμε λοιπόν, για να επανέλθουμε σ’ αυτόν. (Περί νηστείας Α’, 3-4, ΕΠΕ 6, 28 – ΒΕΠ 54,1 2-13 ).
Η’) Ο ΘΕΟΣ ΦΡΟΝΤΙΖΕΙ ΚΑΙ ΠΑ ΤΗΝ ΥΛΙΚΗ ΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ
1561. «Ο Κύριος δεν θα επιτρέψει να πεθάνουν από πείνα οι δίκαιοι»(1). Και το: «Δεν είδα δίκαιο να εγκαταλείπεται από το Θεό ούτε τους απογόνους του να ζητιανεύουν το ψωμί»(2). Γιατί αυτός που γνωρίζει ότι τα παιδιά του Πατριάρχη μας Ιακώβ κατέβηκαν στην Αίγυπτο εξαιτίας του ψωμιού, δεν είναι δυνατόν να μιλάει για τα υλικά ψωμιά, αλλά μιλάει για την πνευματική τροφή, με την οποίαν ο εσωτερικός μας άνθρωπος γίνεται τέλειος.   (Περί νηστείας, λόγ. Β’, 8, ΕΠΕ 6, 72 – ΒΕΠ 54, 26) (1).Παροιμ. 10, 3.(2). Ψαλμ. 36, 25.
Θ’) ΑΓΓΕΛΟΙ ΚΑΝΟΥΝ ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΝΗΣΤΕΥΟΝΤΩΝ
1562. Κανείς ας μην αποκλείσει τον εαυτό του από τον κατάλογο των νηστευτών. Σ’ αυτόν συμπεριλαμβάνονται όλα τα γένη και όλες οι ηλικίες και όλα τα διάφορα αξιώματα. Άγγελοι είναι αυτοί που κάνουν την απογραφή των νηστευτών σε κάθε Εκκλησία. Πρόσεχε μήπως για μικρή ηδονή φαγητών χάσεις την απογραφή το αγγέλου και καταστήσεις υπόδικο τον εαυτό σου, σ’ Εκείνον που σε στρατολόγησε, για δίκη με κατηγορητήριο τη λιποταξία. (Περί νηστείας, λόγ. Β’, 2, ΕΠΕ 6, 56 – ΒΕΠ 54, 22 – MG 31, 185, 188).