kantonopou’s blog

Θεολογική ερμηνεία του Άστρου της Βηθλεέμ

Τι ήταν το αστέρι αυτό που είδαν οι Μάγοι και τους οδήγησε τελικά στον Ιησού Χριστό;

Ήταν ένα φυσικό αστέρι ή ήταν κάτι το υπερφυσικό; Όπως και πολλοί ερμηνευτές της Εκκλησίας σε πολλές περιόδους αναφέρουν, αυτό δεν πρέπει να ήταν ένα φυσικό αστέρι, διότι πρώτον άλλοτε κινούνταν και άλλοτε σταματούσε. Επίσης, πιθανότατα φαινόταν ακόμα και κατά την ημέρα, ενώ γνωρίζουμε ότι ακόμη και η Σελήνη κρύβεται από τις ακτίνες του Ηλίου. Ένας άλλος λόγος, πολύ σημαντικός, είναι ότι καθοδηγούσε τους Μάγους και μάλιστα με πολύ μεγάλη ακρίβεια. Δεν μπορεί ένα αστέρι που βρίσκεται ψηλά στο στερέωμα να υποδείξει τη θέση ενός σπιτιού και μάλιστα τον τόπο όπου βρισκόταν ένας άνθρωπος. Ο αστέρας όμως αυτός «προήγεν αυτούς έως ελθών έστη επάνω ου ήν το παιδίον» Σταμάτησε ακριβώς πάνω από το Χριστό, που σημαίνει ότι έπρεπε να έχει κατέβει πολύ χαμηλά για να μπορεί να προσδιορίσει τόπο με τόσο μεγάλη ακρίβεια.

Τι λοιπόν θα μπορούσε να είναι αυτός ο Αστέρας;

Ο πρώτος εκκλησιαστικός συγγραφεύς, ο οποίος ασχολήθηκε με το «άστρο» της Βηθλεέμ, ήταν ο άγιος Ιγνάτιος ο Θεοφόρος (28; – 113/114 μ.Χ.). Στην προς Εφεσίους επιστολή του γράφει: «Με ποιο τρόπο έκανε φανερή την παρουσία του (ο Μεσσίας); Έλαμψε στον ουρανό ένα άστρο, του οποίου η ανείπωτη λάμψη προξένησε απορία, διότι ήταν μεγαλύτερη από των άλλων αστεριών, τα οποία παρόλο που το περιστοίχησαν, μαζί με τον Ήλιο και την Σελήνη, έλαμπαν λιγότερο από αυτό». Ο επίσκοπος Αντιοχείας και μάρτυρας της χριστιανικής πίστης υποστηρίζει, στην προαναφερθείσα επιστολή του, ότι ήταν ένα φυσικό φαινόμενο, το οποίο όμως, αφήνει να εννοηθεί, ότι η εμφάνισή του ήταν ένα Θεϊκό σχέδιο και όχι αποτέλεσμα φυσικών νόμων.

Ο Ωριγένης θεωρεί το άστρο «καινούργιο που δεν μοιάζει σε κανένα από τα συνηθισμένα(άστρα), ούτε τα απλανή, ούτε αυτά που βρίσκονται στις κατώτερες σφαίρες» Κατά Κέλσου, Α΄,LVIII, 15, σ.112, τόμ. Β΄, ΒΕΠΕΣ. O Ευσέβιος Καισαρείας σημειώνει, πως ήταν «ξένος και όχι συνηθισμένος (αστέρας), ούτε ένας από τους πολλούς και γνώριμους … αλλά από όλους πιο καινούργιος» Ευαγγελική Απόδειξη, Θ΄, Ι, 15 και Αποσπάσματα, τ. 28, σελ. 105. Ο Ισίδωρος Πηλουσιώτης, ο οποίος έζησε τον 5^οαιώνα, κάνει λόγο για την «βοήθεια του αστέρα στο οδήγημα των Μάγων», ο οποίος αστέρας «ακολουθούσε νέα παράδοξη τροχιά» ακριβώς για να επιτελέσει τον σκοπό του που ήταν η άφιξη των Μάγων στο μέρος  που βρίσκονταν ο νεογέννητος Χριστός  P.G. 78, A΄ Επιστολή, 396.

Άλλοι Πατέρες, προχωρώντας ακόμα πιο πέρα, επειδή σύμφωνα με τα όσα λέει ο Ευαγγελιστής Ματθαίος, το άστρο κινούνταν με λογικό τρόπο, αφού συγχρονίζονταν με την στάση και την πορεία των Μάγων, εκτός από την αποδοχή πως πράγματι το αστέρι αυτό ήταν κάτι το καινούργιο, το θεωρούν κατ’ ουσία μία θεία δύναμη η οποία ενδύεται την αστρική μορφή της. Η δύναμη αυτή, λένε, δεν μπορεί παρά να είναι άγγελος.

Αυτό ακριβώς  σημειώνει στα υπέροχα έπη του, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, τα οποία δυστυχώς δεν έτυχαν της αναγνώρισης που τους έπρεπε, λόγω του δύσκολου αρχαϊκού μέτρου που χρησιμοποιούσε ο μεγάλος αυτός Πατέρας:

«Ας σωπάσει για την μεγάλη δόξα του Θεού ο άγγελος αστέρας

ο οποίος οδήγησε τους μάγους από την Ανατολή στην πόλη,

όπου ο Χριστός, γιος ανθρώπου αλλά άφθαρτος στον χρόνο έλαμψε:

γιατί δεν ήταν κάποιος από αυτούς για τους οποίους μίλησαν

οι Αστρολόγοι, αλλά ξένος που δεν είχε προηγουμένως εμφανιστεί» P.G.38, 463.

Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (344 – 407 μ.Χ.) στην έκτη ομιλία του στο κατά Ματθαίον ευαγγέλιο, γράφει: «Διότι βεβαίως δεν ήταν αυτό ένα από τα πολλά άστρα, μάλλον δεν ήταν καν άστρο, όπως εγώ τουλάχιστον νομίζω, αλλά κάποια αόρατη δύναμη που πήρε αυτή την μορφή».

Στη συνέχεια, αναπτύσσει τέσσερα λογικά επιχείρηματα, με τα οποία υποστηρίζει, ότι δεν επρόκειται περί άστρου, αλλά για μία υπερφυσική δύναμη: «Έδινε την εντύπωση αυτή, (ότι ήταν υπερφυσικό φαινόμενο) πρώτον, από την πορεία του. Διότι δεν υπάρχει, δεν μπορεί να υπάρχει κάποιο άστρο που να ακολουθεί αυτήν την οδό· αλλά κι αν ακόμα αναφέρεις τον Ήλιο ή την Σελήνη, ή όλα τα άστρα, τα βλέπουμε να ακολουθούν πορεία από τα ανατολικά προς τα δυτικά· αυτό όμως κατευθυνόταν από βορρά προς νότο· διότι αυτή είναι η θέση της Παλαιστίνης σε σχέση με την Περσική χώρα.

Δεύτερον, αυτό είναι δυνατόν να το αντιληφθεί κανείς και από το χρονικό διάστημα (της εμφάνισής του). Δηλαδή δεν φαινόταν κατά την νύκτα, αλλά μέρα-μεσημέρι, ενώ έλαμπε ο Ήλιος· πράγμα το οποίο δεν είναι χαρακτηριστικό της δύναμης ενός άστρου, αλλά ούτε και της Σελήνης· αυτή λοιπόν που υπερέχει τόσο πολύ απ’ όλα τα άστρα, με την εμφάνιση του ηλιακού φωτός, αμέσως κρύβεται και εξαφανίζεται. Αυτό (το άστρο) δε με την υπερβολική δική του λαμπρότητα ενίκησε ακόμη και τις ηλιακές ακτίνες, αφού αποδείχθηκε λαμπρότερο από εκείνες και έλαμψε πιο έντονα με τόσο φως.

Τρίτον, από το γεγονός ότι εμφανιζόταν και κρυβόταν ξανά. Διότι στον δρόμο προς την Παλαιστίνη φαινόταν ότι τους καθοδηγούσε· όταν όμως έφθασαν στα Ιεροσόλυμα, κρύφθηκε· έπειτα πάλι όταν άφησαν τον Ηρώδη, αφού του εξήγησαν τον λόγο για τον οποίον ήρθαν και επρόκειτο να φύγουν, εμφανίστηκε ξανά· γεγονός το οποίο δεν έχει να κάνει με την κίνηση των άστρων, αλλά με κάποια έλλογη δύναμη. Ούτε βεβαίως είχε κάποια ιδιαίτερη πορεία, αλλά όταν έπρεπε να πορευτούν αυτοί τους καθοδηγούσε· όταν έπρεπε να σταματήσουν, στεκόταν, φροντίζοντας πάντα για ό,τι ήταν αναγκαίο· όπως ακριβώς και ο στύλος της νεφέλης που έστηνε και ξεσήκωνε το στρατόπεδο των Ιουδαίων (στην πορεία τους στην έρημο), όταν χρειαζόταν.

Τέταρτον, από τον τρόπο που έδειχνε θα μπορούσε να το αντιληφθεί κανείς αυτό ξεκάθαρα. Διότι δεν έδειχνε τον τόπο μένοντας επάνω· ούτε βέβαια ήταν δυνατόν σ’ αυτούς (Μάγους) έτσι να το αντιληφθούν· αλλά το έκανε αυτό κατεβαίνοντας κάτω. Μάθετε λοιπόν ότι τόπο τόσο μικρό και όσον είναι φυσικό να κατέχει μία καλύβα, πολύ περισσότερο δε όσον τόπο είναι φυσικό να κατέχει το σώμα μικρού παιδιού, δεν ήταν δυνατόν και σε άστρο ακόμη να το γνωρίζει. Επειδή βεβαίως ήταν άπειρο το ύψος, δεν μπορούσε έτσι να επισημάνει τόπο στενό και να τον κάνει γνωστό σε όσους ήθελαν να τον δουν. Και αυτό μπορεί κανείς να το αντιληφθεί και από την Σελήνη, η οποία αν και υπερτερεί τόσο από τα άστρα, σ’ όλους που κατοικούν στην οικουμένη, και που είναι διασκορπισμένοι σε τόσο μεγάλο γεωγραφικό πλάτος, σ’ όλους φαίνεται ότι είναι κοντά. Πως λοιπόν το άστρο, πες μου, έδειχνε τόπο τόσο στενό της φάτνης και της καλύβας, εάν δεν κατέβαινε κάτω, αφήνοντας το ύψος εκείνο, και δεν στεκόταν πάνω από το κεφάλι του παιδιού; Αυτό βεβαίως υπονοώντας και ο ευαγγελιστής έλεγε: «ιδού, το άστρο οδήγησε αυτούς, μέχρις ότου ήλθε και στάθηκε πάνω από το σημείο όπου ήταν το παιδί».

Την άποψη αυτή του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, περί υπερβατικότητας δηλαδή του «άστρου» της Βηθλεέμ, υπεστήριξαν ο Καισάριος (; – 365 μ.Χ.), ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος (328 – 390 μ.Χ.), συμφώνως προς τον οποίο το «άστρο» ήταν άγγελος, ο επίσκοπος Ταρσού Διόδωρος (330; – 392; μ.Χ.), ο μοναχός Επιφάνιος (1015 μ.Χ.), ο άγιος Νεκτάριος μητροπολίτης Πενταπόλεως (1846 – 1920) κ.ά  Επίσης, στο σύνολο σχεδόν των αποκρύφων βιβλίων της Καινής Διαθήκης υποστηρίζεται η ως άνω ερμηνεία.

Το Αραβικό απόκρυφο Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού, δέχεται πως ένας άγγελος πήρε την μορφή του άστρου και οδήγησε τους Μάγους:

«Eademque hora apparuit illis angelus in forma stellae illius quae

antea dux itineris ipsis fuerat».

δηλαδή

«Και εκείνη την ώρα εμφανίστηκε σ’ αυτούς άγγελος με την μορφή

εκείνου του αστεριού που νωρίτερα είχε γίνει σ’ αυτούς οδηγός».

Tischendorf, Evangel. infantiae, κεφ. VII, σελ. 174.

Όμοια διήγηση έχουμε και στο απόκρυφο Συριακό χειρόγραφο « S» που διηγείται πως:

«άγγελος στάλθηκε στην Περσία. Αυτός φάνηκε με τη μορφή

λαμπερού αστέρα και φώτισε όλη τη γη της Περσίας … και

ακολούθως οδήγησε τους βασιλείς της Περσίας στα Ιεροσόλυμα»

1. Peeters, Apocryphes II, Evangile de l’ Enfance, redactions

Syriaques et armenienns, Παρίσι 1914, β΄ έκδ., 1924, σελ. 3

Αλλά και η υπόλοιπη Εκκλησιαστική Παράδοση δεν μένει αμέτοχη στο ασυνήθιστο και καινοφανές αυτό γεγονός, υποστηρίζοντας πως το άστρο των Χριστουγέννων που οδήγησε της Μάγους, ήταν κάτι το ξεχωριστό και καινούργιο, μη έχοντας ουδεμία σχέση με τα υπαρκτά ουράνια σώματα. Έτσι ο υμνογράφος Κοσμάς, 8^ος αιώνας, βεβαιώνει σε Χριστουγεννιάτικο τροπάριο του:

«Εξαίσιο δρόμο βλέποντας οι μάγοι,

ασυνήθιστο νέο άστρο, νεοεμφανιζόμενο,

υπερλάμποντας στον ουρανό

αποδείκνυε τον Χριστό βασιλέα,

στη γη Βηθλεέμ γεννηθέντα

για την σωτηρία μας»

Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω γράφει και ο Κωνσταντίνος Καλοκύρης, καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, στο βιβλίο του «Από τον κύκλο των μεγάλων εορτών», σελ. 125, που αποτέλεσε και την κύρια πηγή του παρόντος άρθρου: «Εδώ, θα έλεγε κανείς ότι, όταν οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς και οι Υμνογράφοι ονομάζουν τον αστέρα της Βηθλεέμ «καινόν» (Ωριγένης) ή «πάντων καινότερον» Ευσέβιος δεν υπενθυμίζουν άραγε, (προλέγουν;) τις απόψεις των αστρονόμων των τελευταίων αιώνων οι οποίοι θεωρούν τον αστέρα ως ένα «nova» ή «supernova» κ.τ.π;»

Ο υπέροχος Ρωμανός ο Μελωδός στο Κοντάκιο «Η Παρθένος σήμερον» σημειώνει και αυτός πως κρύβεται κάποια δύναμη πίσω από το αστέρι, υπονοώντας βέβαια άγγελο: «αστήρ μεν εστίν εις το φαινόμενον, δύναμις δε τις προς το νοούμενον».

Εκτός βέβαια από τους Πατέρες, Εκκλησιαστικούς Συγγραφείς και Υμνογράφους και η Ορθόδοξη Τέχνη δέχτηκε το άστρο ως άγγελο. Από τις πολλές απεικονίσεις κυρίως την Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή περίοδο ενδεικτικά αναφέρομε μερικές. Το ψηφιδωτό του 8^ου αιώνα στην Santa Maria in Cosmedin Ρώμηςόπου ο σκηπτούχος άγγελος στέκει μπροστά από την Παρθένο που κρατάει το βρέφος Χριστό και υποδεικνύει στους Μάγους την μητέρα και το τέκνο που αναζητούσαν (βλ. εικόνα).

Tέλος παραθέτουμε  την άποψη δύο (Σ. Θεοδοσίου και Μ. Δανέζης) συγχρόνων Ελλήνων καθηγητών αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο  των Αθηνών, με την οποία συνάδουμε και η οποία είναι αποδεκτή και από άλλους συγχρόνους και παλαιούς συναδέλφους τους: «Από τις μέχρι σήμερα υπάρχουσες προσπάθειες, αλλά και τις πιθανές αστρονομικές υποθέσεις για την φύση του άστρου της Βηθλεέμ, καμία εν γένει δεν φαίνεται να συμφωνεί απόλυτα με την ευαγγελική αφήγηση του Ματθαίου για το έκτακτο αυτό γεγονός. Η οποιαδήποτε προσπάθεια να δοθεί οπωσδήποτε μία επιστημονική εξήγηση δεν έχει στην ουσία κάποια σοβαρά θεμελιωμένη επιστημονική βάση και έρεισμα και σχεδόν όλες στηρίζονται σε εικασίες. Σήμερα, οι υποθέσεις για να εξηγηθεί η φύση του άστρου της Βηθλεέμ είναι πολλές και επιστημονικοφανείς, εν τούτοις μάλλον «μειώνουν» και περιθωριοποιούν τον υπερβατικό και υπερφυσικό χαρακτήρα του έκτακτου αυτού γεγονότος. Αρκετοί ορθολογιστές ερευνητές, μη θέλοντας να παραδεχθούν κατ’ ουδένα τρόπο την ύπαρξη υπερφυσικού παράγοντα στον κόσμο, καταφεύγουν σε συνδυασμούς των φυσικών-ιστορικών γεγονότων και μ’ αυτόν τον τρόπο προσπαθούν να εκβιάσουν μία φυσιοκρατική ερμηνεία σε κάποιο καθαρά υπερβατικό γεγονός».

Μπορούσε αυτό το άστρο να έχει σχέση με το άκτιστο φως, όπως αυτό εμφανίσθηκε στο όρος Σινά κατά την παράδοση του Δεκαλόγου και στη Μεταμόρφωση του Χριστού; Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο Άγιος Ρωμανός ο Μελωδός σημειώνουν πως ο αστέρας της Βηθλεέμ δεν ήταν αστέρας, αλλά άγγελος Κυρίου. Ο εκκλησιαστικός συγγραφέας Ιωσήφ Βρυέννιος θεωρεί ότι ήταν ο Αρχάγγελος Γαβριήλ. Οι αγγελικές δυνάμεις είναι ετερόφωτες, αντανακλούν δηλαδή το άκτιστο φως με το οποίο έρχονται σε επαφή (όπως, για παράδειγμα, ο άγγελος που βρισκόταν έξω από τον τάφο του Χριστού μετά την Ανάσταση «ην δε η ιδέα αυτού ως αστραπή και το ένδυμα αυτού λευκόν ωσεί χιών (Ματθ. κη’ 3). Δεν αποκλείεται, λοιπόν, ο αστέρας της Βηθλεέμ να ήταν άγγελος Κυρίου, όπως υποστηρίζουν Πατέρες της Εκκλησίας, ή απλώς να ήταν η παρουσία του άκτιστου θείου φωτός στο μοναδικό γεγονός της εναθρωπήσεως του δευτέρου προσώπου της Αγίας Τριάδος, του Υιού και Λόγου του Θεού. Ό,τι και να συνέβαινε, η παρουσία του αστέρος της Βηθλεέμ ήταν ένα υπερφυσικό γεγονός, που διηκόνησε και αυτό, όπως και όλη η κτίση, αλλά και η ανθρωπότητα το μυστήριο της Σαρκώσεως του Σωτήρος Χριστού.

Αν παρόλα αυτά κάποιος πιστός ή μη αναρωτηθεί, τι ήταν τελικά το άστρο των Χριστουγέννων που οδήγησε τους Μάγους, πιστεύουμε η καλύτερη απάντηση βρίσκεται κρυμμένη στα λόγια που χάραξε ο ποιητής μας Γιώργος Δροσίνης:

«Την άγια νύχτα τη Χριστουγεννιάτικη

ποιος δεν το ξέρει;

Των Μάγων κάθε χρόνο τα μεσάνυχτα

λάμπει τ’ αστέρι

Κι όποιος το βρη μες στ’ άλλα αστέρια

ανάμεσα και δεν το χάση

σε μια άλλη Βηθλεέμ ακολουθώντας το

μπορεί να φθάση!»

ΠΗΓΕΣ

. 1. Από το κύκλο των μεγάλων εορτών, Κωνσταντίνου Καλοκύρη

2. Πηγαί της Χριστιανικής Αρχαιολογίας, Κωνσταντίνου Καλοκύρη

3. Καινή Διαθήκη, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδας

4. Εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», Διονύσης Σιμόπουλος «Τι ήταν το άστρο της Βηθλεέμ»

5. .Στα ίχνη του Ι.Χ.Θ.Υ.Σ

   https://missionanatolis.wordpress.com/