kantonopou’s blog

Ι.

Τις πρώτες πληροφορίες για τον άγιο Γεράσιμο Παλλαδά γνωρίζουμε από τον βιογράφο του Πατριάρχη Αλεξανδρείας Γεράσιμο Γ’ τον Γημάρη (1783-1788). Καταγόταν από την Κρήτη και γεννήθηκε πιθανόν μεταξύ των ετών 1625-1630 στο χωριό Σκιλλούς, σημερινή Καλλονή, της επαρχίας Πεδιάδος του νομού Ηρακλείου. Ο πατέρας του Θεόδωρος πρωτοπρεσβύτερος και αργότερα πρωτόπαπας στον Χάνδακα (Ηράκλειο), ήταν ονομαστός για τη μόρφωση και τη ρητορική του ικανότητα. Αργότερα, ίσως μετά το1657, και κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Χάνδακα από τους Τούρκους, η οικογένειά του κατέφυγε στα Επτάνησα. Τα πρώτα γράμματα τα διδάχθηκε από τον πατέρα του, πιθανόν δε να φοίτησε και στη σχολή του σιναϊτικού μετοχιού στον Χάνδακα. Κατά τη διάρκεια της παραμονής της οικογένειας στα Επτάνησα μετέβη στη Βενετία για περαιτέρω σπουδές στη φιλοσοφία, τη θεολογία, τη λατινική και την εβραϊκή γλώσσα. Μετά το πέρας των σπουδών του επέστρεψε και ήσκησε το επάγγελμα του δασκάλου στην Πελοπόννησο, την Άρτα, τα Ιωάννινα και την Παραμυθιά.Αργότερα μετέβη στην Καστοριά, όπου ανάλαβε ιερατικά και διδακτικά καθήκοντα.

Η πολυποίκιλη δράση του εκεί τον οδήγησε στην ανάδειξή του ως μητροπολίτη Καστορίας. Είναι άγνωστο για πόσο χρόνο παρέμεινε μητροπολίτης, ίσως μικρό διάστημα, επειδή στην ανάδειξή του στον μικροπολιτικό θρόνο, αντέδρασε η σύνοδος της αρχιεπισκοπής Αχρίδος,που θεώρησε ότι κατέλαβε τον θρόνο, ίσως με παρότρυνση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, χωρίς τη γνώμη της συνόδου αυτής, μιας και η επαρχία Καστορίας ανήκε στην τότε αρχιεπισκοπή Αχρίδος. Πάντως σε έγγραφο του 1685, εμφανίζεται ως πρώην Καστορίας και με αυτόν τον τίτλο αναδείχθηκε το 1688 Πατριάρχης Αλεξανδρείας. Πριν από την εκλογή του ως Πατριάρχη, του είχε δοθεί, πιθανόν αρχές του 1688, επιτροπικώς η μητρόπολη Αδριανουπόλεως. Στις 25 Ιουλίου του1688 η σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, μετά τον θάνατο του Αλεξανδρείας Παρθενίου, τον εξέλεξε Πατριάρχη Αλεξανδρείας.

Ο Γεράσιμος μετέβη στην Αλεξάνδρεια αρχές του 1689 και ανέλαβε το πηδάλιο της αλεξανδρινής Εκκλησίας.Κατά τη διάρκεια της πατριαρχίας του μερίμνησε για την πνευματική καθοδήγηση των πιστών και προσπάθησε να ανατάμει το ορθόδοξο πλήρωμα, γι’ αυτό υπήρξε ακάματος εργάτης του θείου λόγου και τούτο φαίνεται από τις πάμπολλες ομιλίες και διδαχές τις οποίες κατέλιπε σε απλή γλωσσική μορφή για να γίνονται κατανοητές από όλους τους πιστούς. Ακόμη προσπάθησε να αναδιοργανώσει την Εκκλησία του και ιδία να ανορθώσει την κακή οικονομική κατάσταση αυτής. Για τον σκοπό αυτό μετέβη στη Βλαχία και Μολδαβία (1691-1693) και από εκεί απέστειλε επιστολές προς τον τσάρο της Ρωσίας Μεγάλο Πέτρο ζητώντας οικονομική βοήθεια για τον θρόνο και ιδία για τις μονές του Αγίου Σάββα στην Αλεξάνδρεια και του Αγίου Γεωργίου στο Κάιρο, αίτημα στο οποίο ανταποκρίθηκε ο τσάρος. Κατά την παραμονή του στη Βλαχία ανανέωσε τα προνόμια και δικαιώματα του Πατριαρχείου στα μετόχια και στις μονές που είχαν αφιερωθεί από τους ηγεμόνες των παραδουνάβιων χωρών στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας.

Οι σφοδρές πιέσεις της λατινικής προπαγάνδας στην Αίγυπτο καθώς και ιδιαίτερες ποιμαντικές ανάγκες τον οδήγησαν να καινοτομήσει σχετικά με την τελετή του μυστηρίου της θείας Ευχαριστίας κατά την εκφώνηση των Κυριακών λογιών και λόγων της επικλήσεως του Αγίου Πνεύματος, πράττοντας αντίθετα από την επικρατούσα ορθόδοξη παράδοση.Συγκεκριμένα, από αντίδραση προς τους Λατίνους προέβη στη μη φανερή εκφώνηση των Κυριακών λογίων «Λάβετε φάγετε…. πίετε εξ αυτού…» και στη μεγαλόφωνη επίκληση του Αγίου Πνεύματος διά των λόγων «Ποίησον τον μεν άρτον…». Η πράξη του αυτή έγινε, επειδή ο  άγιος Γεράσιμος ήθελε να τονίσει ότι η μεταβολή των τιμίων δώρων σε σώμα και αίμα Χριστού γίνεται κατά την επίκληση του Αγίου Πνεύματος και όχι, όπως υποστήριζαν οι Λατίνοι, κατά την εκφώνηση των Κυριακών λογίων. Την ενέργεια αυτή του Γερασίμου πληροφορήθηκε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γαβριήλ Γ’ (1702-1707), ο οποίος του έγραψε και του συνέστησε να άρει την καινοτομία αυτή, πράγμα το οποίο έπραξε ο Γεράσιμος.

Από το 1707 μέχρι το1709, ο Πατριάρχης μετέβη εκ νέου στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες. Κατά τη μετάβασή του διήλθε από την Κωνσταντινούπολη, όπου κατά την παραμονή του εκεί έλαβε μέρος στην εκλογή του Κωνσταντινουπόλεως Νεοφύτου. Στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, συναντήθηκε και με τον Ιεροσολύμων Χρύσανθο. Κατά τη διάρκεια της διαμονής του εκεί συμμετείχε σε πολλές λατρευτικές εκδηλώσεις και κοινωνικά γεγονότα των ηγεμόνων των χωρών αυτών και, το βασικότερο, κατάφερε να προασπίσει τα συμφέροντα του Πατριαρχείου και τα ετήσια οικονομικά δικαιώματα από τα εκεί δωρηθέντα μετόχια και μονές.

Μετά την επιστροφή του στην Αίγυπτο υλοποίησε την απόφασή του να παραιτηθεί από το πατριαρχικό αξίωμα λόγω του γήρατος και της κακής κατάστασης της υγείας του. Παραιτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου1710, αφού πρώτα κάλεσε στην Αίγυπτο τον Σαμουήλ Καπασούλη, τον οποίο και υπέδειξε ως διάδοχό του στο θρόνο. Ο Γεράσιμος, αφού παρέμεινε στην Αίγυπτο μέχρι τα μέσα του 1712, αναχώρησε και μετέβη στη μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους, όπου διήλθε τον υπόλοιπο βίο του και απεβίωσε στις 15 Ιανουαρίου του1714 σε αυτήν, όπου και φυλάσσεται έως σήμερα η τιμία κάρα του.

Ο Γεράσιμος Παλλαδάς ανεδείχθη, σύμφωνα με τον Δημήτριο Προκοπίου, «λαμπρότατος αστέρας της ανατολικής εκκλησίας». Υπήρξε ιεροπρεπής, πράος, σοφός, δεινός ομιλητής και λαμπρός ιεροκήρυκας, γι’ αυτό έχαιρε, καθόλη τη διάρκεια του βίου του,της εκτίμησης και του σεβασμού από τους συγχρόνους του. Τούτο φαίνεται ξεκάθαρα από τη διασωζόμενη αλληλογραφία του. Επικοινωνούσε με όλους τους επιφανείς και εξέχοντες του καιρού του, όπως, με τον Κωνσταντίνο Βλάχο, τον Μελέτιο Συρίγο,τον Γρηγόριο Μελισσηνό, τον Βαρθολομαίο Συρόπουλο, τον Αρσένιο Καλούδη, τον Αλοΐεσιο Γραδενίγο, τον Βησσαρίωνα Μακρή, τον Μελέτιο Φιλαδέλφειας, τον Ιεροσολύμων Χρύσανθο Νοταρά, τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο, τον Ιωάννη Καρυούλλη, τον Ιωάννη Κωνσταντίνο Μπασαράμπα κ.ά.

Η πολυποίκιλη δράση του,η εξαιρετική αποδοχή και ο σεβασμός προς αυτόν, αλλά και τα σημεία που επέδειξε, οδήγησαν την Εκκλησία Αλεξανδρείας στην επίσημη ανακήρυξή του ως αγίου της Ορθοδόξου Εκκλησίας με την από 17 Σεπτεμβρίου «Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη αγιοκατατάξεως του εν αγίοις πατρός ημών Γερασίμου του επονομαζομένου Παλλαδά Πάπα και Πατριάρχου Αλεξανδρείας», και ορίσθηκε να τιμάται η μνήμη του στις 15 Ιανουαρίου. Συγκεκριμένα στην Πράξη αγιοκατατάξεως επισημαίνεται:«…πολύς τε εν σοφία και μέγας εν αρεταίς αναδειχθείς Πάπας και Πατριάρχης της Μεγάλης Πόλεως Αλεξανδρείας Γεράσιμος, ο επονομαζόμενος Παλλαδάς, ακολουθήσας ευαγγελικώς τω Χριστώ εκ νεότητος και εν μέσω της του κόσμου συγχύσεως ως φωστήρ ευσεβείας διαλάμψας, θεόπνους εν διδασκαλίαις υπάρξας και συγκαταλύσας τον βίον εν λόγω σοφίας και πράξει θεοφιλεί, διδάξας δε τοις πιστοίς την κατά Θεόν παιδείαν και τύπος αυτοίς γενόμενος εν λόγω τε, έργω και αναστροφή, αναζωγραφήσας εν εαυτώ των πρόπαλαι Αγίων Πατέρων καί Διδασκάλων τα προτερήματα και τελειωθέντα ασκητικώς εν τη κατά το Αγιώνυμον Όρος Μεγίστη του Βατοπεδίου Μονή, εν η και η τιμία αυτού κάρα φυλάσσεται…». Με εγκύκλιό της η Εκκλησία Αλεξανδρείας ενημέρωσε όλες τις κατά τόπους ορθόδοξες Εκκλησίες για την εγγραφή του στα επίσημα ιερά δίπτυχα για τον εορτασμό της μνήμης του.

Συγγραφικό έργο

Ο Γεράσιμος κατέλιπε πλούσιο συγγραφικό έργο, δείγμα της πλούσιας μόρφωσης και κατάρτισής του. Οι πλούσιες γνώσεις του, της ρητορικής, της λογικής, της φιλοσοφίας και της θεολογίας του επέτρεψαν να κινηθεί σε ένα ευρύτατο πεδίο συγγραφικής δράσης και πλούσιας παραγωγής. Ως προς τις φιλοσοφικές του αναζητήσεις- προτιμήσεις θα πρέπει να σημειωθεί ότι ακολουθούσε τον αριστοτελισμό, θα μπορούσε να λεχθεί ότι το συγγραφικό του έργο τον κατατάσσει ως έναν από τους προδρόμους του νεοελληνικού διαφωτισμού. Τα έργα του, σύμφωνα και με την ταξινόμηση της Ελένης Σ. Χατζόγλου-Μπαλτά μπορούν σύντομα, να διαιρεθούν σε δύο κατηγορίες: τα ποιητικά και τα πεζά.

Α. Ποιητικά:

1) Ο θρήνος της Κρήτης. Πρόκειται στην πραγματικότητα για παραϋμνογραφικό έργο, συντάχθηκε, δηλαδή κατά το πρότυπο υμνογραφικών κειμένων και αποτελείται από 42 πεντάστιχες στροφές.

2) Ανεπίγραφο θρηνητικό ποίημα, το οποίο αναφέρεται στην πτώση της Κρήτης. Περιλαμβάνει 22 ενδεκασύλλαβους στίχους και ψάλλεται σε ήχο πλάγιο α’.

3) Στιχηρά ιδιόμελα εις τους αγίους Αθανάσιον και Κύριλλον Πατριάρχας Αλεξανδρείας. Περιλαμβάνει τέσσερα στιχηρά ιδιόμελα· τρία σε ήχο α’ και ένα σε ήχο πλάγιο β’.

4) Οίκοι εις την Υπεραγίαν Θεοτόκον(ανέκδοτο). Οι Οίκοι έχουν συντεθεί κατ’ αλφάβητον και με την μορφή χαιρετισμών.

Β. Πεζά:

1) Εγκώμιον εις το όρος Σινά. Τυπώθηκε στο Τυργόβιστε το 1710.

2) Εγκώμιον εις την Παναγίαν της Ιεράς Μονής Κύκκου.

3) Λόγος διά τους αγίους Δέκα Μάρτυρας της Κρήτης. Συντάχθηκε στην δημώδη γλώσσα της εποχής του και περιέχει πολλούς ιδιωματισμούς.

4) Συλλογή αινιγμάτων.

5) Συνταγμάτιον περί του ακριβούς χρόνου καθαγιασμού των τιμίων Δώρων κατά τη θεία Λειτουργία. Πρόκειται για επιστολιμαία διατριβή στην οποία πραγματεύεται το ζήτημα του τρόπου, των λόγων και του ακριβούς χρόνου μεταβολής των Τιμίων Δώρων σε Σώμα και Αίμα κατά το μυστήριο της θείας Ευχαριστίας. Το έργο γνώρισε μεγάλη διάδοση και σώζεται και αραβική μετάφρασή του.

6) Έκθεσις της απάσης Ρητορικής Τέχνης(ανέκδοτο). Το έργο τελείωσε το 1692 και εστάλη στη Βλαχία για να εκδοθεί,όμως, για άγνωστους λόγους δεν τυπώθηκε ποτέ.

7) Πραγματείαι περί Λογικής(ανέκδοτο). Σε αυτό ο Παλλαδάς πραγματεύεται διάφορα ζητήματα από την Εισαγωγήν του Πορφυρίου, από τις δέκα κατηγορίες του Αριστοτέλη και από το Περί Ερμηνείας του Αριστοτέλη.

) Έκθεσις εις άπασαν την πραγματείαν της ιεράς θεολογίας (ανέκδοτο). Πραγματεύεται όλα τα ζητήματα της ορθόδοξης θεολογίας με τη μορφή σημειώσεων και είναι δίγλωσσο· στο verso παρατίθεται το ελληνικό κείμενο και στο recto λατινική απόδοσή του από τον ίδιο τον συγγραφέα.

9) Ανεπίγραφο κείμενο προσωπικών σημειώσεων(ανέκδοτο). Φέρει ημερομηνία Οκτώβριος 1697, αποτελείται από δύο μέρη σε γλώσσα αρχαΐζουσα.

10) Βιβλίον κατά Ιουδαίων (ανέκδοτο).Αντιρρητικό και απολογητικό έργο, το οποίο αποτελείται από 101 λόγους με βασικό θέμα την ενανθρώπιση του Ιησού Χριστού και την αναίρεση των κακοδοξιών των Ιουδαίων. Διασώζεται σε πολλούς χφ κώδικες.

11) Εκκλησιαστικοί λόγοι και διδαχές,όπου σε ένα πλήθος χφ κωδίκων παρατίθενται πλέον των 380 κειμένων, τα οποία αφορούν λόγους και διδαχές αφιερωμένα στις Κυριακές του εκκλησιαστικού έτους(Κυριακές Τριωδίου, Πεντηκοσταρίου, Ματθαίου και Λουκά), στις δεσποτικές και θεομητορικές εορτές, στη μνήμη των κάθε φορά εορταζόμενων αγίων και στην ανάπτυξη και εξήγηση διαφόρων αγιογραφικών και πατερικών χωρίων. Είναι εύληπτα παραστατικά κείμενα τα οποία ανταποκρίνονται πλήρως στον σκοπό για τον οποίο γράφτηκαν και λέχθηκαν.

12) Στα συγγράμματά του θα μπορούσε να συγκαταριθμηθεί και η πλούσια αλληλογραφία του προς εξέχουσες προσωπικότητες,εκκλησιαστικές και λαϊκές, του 17ου αι. Τα κείμενα αυτά σώζονται σε πλήθος χφ κωδίκων και μόνο ελάχιστα έχουν εκδοθεί. Π.ΤΖ.

ΙΙ.

Ο Καισάριος Δαπόντες ο Ξηροποταμηνός παραδίδει για τον Πατριάρχη Γεράσιμο ότι ήταν «ανήρ τω όντι σοφώτατος και αγιώτατος, θεολόγος, φιλόσοφος, ανιχνευτής του βάθους των θείων Γραφών,δαημονέστατος της ελληνικής, εβραϊκής και λατινικής γλώσσης», ενώ ο εξ Απορρήτων,Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, σε επιστολή του προς τον ίδιο, εκφράζεται ως εξής:«τον δε λειμώνα των αρετών και των χαρίτων, ώσπερ αυτώ τέθηλε και επανθεί και κοσμεί ποικίλοις καρποίς και την αθάνατον ημίν ευωδίαν αποπνέει… διαρρήδην έπεισιν εκείνο γε· ότι το της οικουμένης κριτήριον, την θεοφρούρητον φησιν καθέδραν των Αλεξανδρέων, εν καιροίς ιδίοις, αξιολογωτάτων ανδρών ουδέποτε κατέλιπεν έρημον η θεία πρόνοια».

Άνδρας με εξαιρετική μόρφωση και με γνωριμίες με τους εξέχοντες της εποχής, εκτός από τα άλλα έργα του,μας άφησε πολλές συλλογές επιστολών και επισήμων εγγράφων. Έτσι, ο Πορφύριος Ουσπένσκυ δημοσίευσε την αλληλογραφία του Παλλαδά με τον Μ. Πέτρο της Ρωσίας(1692), με τον πάπα Κλήμεντα ΙΑ’ (1700-1721), καθώς επίσης δύο έγγραφα, ένα του1698, για την Εκκλησία του Πατριαρχείου στην Κρήτη. (Τμήμα αυτών έχει αναδημοσιευθεί από τον Χρυσόστομο Παπαδόπουλο). Η σχετική με τον Μαυροκορδάτο επιστολή περιέχεται στον με αρ. 65 κώδικα της Βουλής και έχει ήδη δημοσιευθεί.Ιδιαίτερη σημασία έχει η συλλογή του, που αποτελείται από 27 επιστολές, που απευθύνονται στα γνωστότερα πρόσωπα της νεοελληνικής φιλολογίας, περιόδου1650-1685.

Στο βιβλίο του Αγιος Γεράσιμος ο Παλλαδάς, Πατριάρχης Αλεξανδρείας, ο κρητικής καταγωγής, λόγιος και υμνογράφος μητροπολίτης Ρόδου, Κύριλλος Κογεράκης, κάνει γνωστόν στο ευρύ αναγνωστικό κοινό, τον νεοφανή άγιο Γεράσιμο τον Παλλαδά, Πατριάρχη Αλεξανδρείας. Μάλιστα, ο ίδιος έχει συνθέσει την Ακολουθία και τον Παρακλητικό κανόνα του αγίου.

Το εγκύκλιο σημείωμα της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, με το οποίο γνωστοποιείται ότι ο Γεράσιμος Παλλαδάς αναγράφηκε στις αγιολογικές δέλτους της Εκκλησίας έχει χρονολογία την 16^η Οκτωβρίου 2002, αριθ. πρωτ. 3459 και αρ.Διεκπεραιώσεως 1821.

Βιβλιογραφία:

• ·                    Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, Ισιορία της Εκκλησίας Αλεξανδρείας (65-1935), Αλεξάνδρεια 1935 [Αθήνα 1985], σ. 722-737.
• ·                    Μαζαράκης,Γ., Συμβολή εις την ιστορίαν της εν Αιγύπτω Ορθοδόξου Εκκλησίας, Αλεξάνδρεια1932, σ. 513-555.
• ·                    Τωμαδάκης,Ν.Β., «Δύο Κρήτες πατριάρχαι Αλεξανδρείας συγχεόμενοι», Κρ Χρ 3 (1949) 167-178.
• ·                    Χατζόγλου-Μπαλτά,Ελένη Σ., Γεράσιμος Β’ Παλλαδάς – Πατριάρχης Αλεξανδρείας. Ο βίος και το συγγραφικό του έργο, Αθήνα 2006.
• ·                    Χατζόγλου-Μπαλτά,Ελένη Σ. «Η επιστολιμαία διατριβή του Γερασίμου Παλλαδά περί του ακριβούς χρόνου καθαγιασμού των τιμίων Δώρων», ΕΕΒΣ 52 (2004-2006) 251- 322.
• ·                    Κύριλλος Κογεράκης, μητρ. Ρόδου, Άγιος Γεράσιμος ο Παλλαδάς, Πατριάρχης Αλεξανδρείας– Ακολουθία και βίος, Αλεξάνδρεια 2009.

Μητροπολίτου Κενύας Μακαρίου

Πηγή: Μεγάλη Ορθόδοξη Χριστιανική Εγκυκλοπαίδεια,§ Γεράσιμος Β΄ πατριάρχης Αλεξανδρείας ο Παλλαδάς, σελ. 88-89, Αθήνα 2011.

vatopaidi