kantonopou’s blog

Στο μέσον της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και προ του Πάσχα η Εκκλησία μας προβάλλει την εορτή της Σταυροπροσκυνήσεως. Περίοδος αγώνων πνευματικών, τρίτη Κυριακή των νηστειών και η πορεία των δοκιμασιών για τους πιστούς δεν τελειώνει. Η Εκκλησία ακολουθεί εορτολογικά την πρακτική του Κυρίου, που εν όψει της δίωξής του, της καταδίκης και του σταυρικού θανάτου του, απευθύνει προς τους μαθητές του και τον λαόν που τον ακολουθούσε λόγο σκληρό αλλά και αληθινό «όστις θέλει οπίσω μου ακολουθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού». Και σταυρός για τους ακροατές του Χριστού σήμαινε διωγμός, απόρριψη και καταδίκη. Δεν είχε καθόλου την έννοια της πνευματικής καταξίωσης και της θυσιαστικής δόξας, όπως σημαίνει για μας σήμερα μια μαρτυρική πορεία.

Ο Ιησούς δεν ωραιοποιεί την ιστορική πραγματικότητα και δεν αποκρύπτει τον σκληρό καθημερινό ρεαλισμό της απόρριψης, εξαιτίας του ονόματός του. Πιθανόν έτσι να φοβηθούν και ν’ απομακρυνθούν πολλοί. Η ακολουθία και η μαθητεία του Ιησού, όμως, δεν μπορεί να στηριχθεί σε ψευδαισθήσεις. Ο Ιησούς δεν δίνει υποσχέσεις και δεν θωπεύει την ανθρώπινη αδυναμία για πλούτη, αγαθά και δόξα. Ούτε καν περιφρουρεί την πνευματική πορεία και διασφαλίζει την αξία της ψυχής, όπως θα περίμενε ένας θρησκευτικός άνθρωπος. Αντίθετα καλεί σε διακινδύνευση και αυτής ακόμη της ψυχής· «ος δ’ αν απολέση την ψυχήν αυτού ένεκεν εμού και του ευαγγελίου». Εδώ υπάρχει μία πρόσκληση, ή όλα ή τίποτα. Το απόλυτο και όχι το σχετικό είναι χαρακτηριστικό της χριστιανικής ζωής. Ο Θεός, κατά την Αποκάλυψη του Ιωάννη, θέλει τους ανθρώπους ή θερμούς ή ψυχρούς, τους χλιαρούς θα τους εμέσει.

1. Το νόημα της ακολουθίας του Ιησού

Ερχόμαστε τώρα σε μια αναλυτικότερη προσέγγιση των λόγων του Κυρίου στη σημερινή ευαγγελική περικοπή.

Ακολουθώ τον Ιησού δεν σημαίνει, όπως συνήθως νομίζουμε, εγκαταλείπω τα πάντα, φίλους, συγγενείς, οικείους, εργασία, δημιουργικότητα και ενδιαφέροντα καθημερινά. Αυτή είναι μια εξωτερική, τοπική και γεωγραφική αναχώρηση. Δεν είναι, όμως, εσωτερική και τροπική, όπως μας λέει η ασκητική και νηπτική θεολογία. Μια τέτοια ακολουθία απόλυτης μορφής δεν βίωσαν ούτε οι μαθητές του Κυρίου. Ακολουθούσαν τον Ιησού για περιορισμένα χρονικά διαστήματα και πάλι επανέρχονταν στους οικείους τους, στα έργα τους, και στις καθημερινές ενασχολήσεις τους. Όμως η εσωτερική σχέση τους με τον Κύριο ήταν μόνιμη και η θεολογική λογική της μαθητείας τους ήταν καθοριστική και απόλυτη. Μαθητεία σημαίνει «είναι μετά του Ιησού» και όχι ακολουθώ κάποιον ως οπαδός. Η ακολουθία του Ιησού δεν ήταν υπόθεση ενός ή τριών ετών, κάποιας δηλαδή δημόσιας δράσης, αλλά υπόθεση ζωής και θανάτου.

Μαθητεία σημαίνει ακολουθώ τα ίχνη που άφησε ο Διδάσκαλος και μιμούμαι τον τύπο και τον τρόπο ζωής που Εκείνος χάραξε. Και όπως ο Ιησούς είχε να αντιμετωπίσει μπροστά του όχι τη δόξα, αλλά την απόρριψη, το σταυρό και τα πάθη, όμοια και οι μαθητές θα πρέπει να ετοιμάζονται για μια τέτοια πορεία μαρτυρική και ουσιαστική. Γι’ αυτό ακριβώς και τους καλεί με το «όστις θέλει». Πρώτα να άρει και αυτός τον δικό του σταυρό και μετά να τον ακολουθήσει. Όχι πρώτα να τον ακολουθήσει και μετά να άρει τον σταυρό του. Η άρση του σταυρού δεν προβάλλει ως το μεγάλο αδιέξοδο μιας πορείας. Είναι επιλογή και πρόταξη μιας απόφασης ζωής. Εδώ έχουμε τη λογική της υπέρβασης και απόρριψης κάθε δικαιώματος έναντι της ζωής και της ψυχής, όπως την αντιλαμβάνεται ο καθένας. Τί θα πει όμως ν’ απολέσεις και τη ζωή σου και την ψυχή σου;

Ο Χριστιανισμός καταρχήν δεν μπορεί να προβάλλεται ως μια κοινωνική διασφάλιση. Πολύ δε περισσότερο δεν πρέπει να προβάλλεται η δελεαστική πρόταση πως διά μέσου του Χριστιανισμού θα πετύχουμε κοινωνικά, επαγγελματικά και οικονομικά. Αφού θα είμαστε καλοί άνθρωποι, δεν μπορεί παρά ο Θεός να μας χαρίσει υγεία και ν’ αυξήσει τα πλούτη μας και τα αγαθά μας. Ακόμη, δεν πρέπει να προβάλλεται η ιδέα πως με τη χριστιανική μας ιδιότητα θα αποκτήσουμε ένα καλό όνομα στην κοινωνία κι έτσι όλα θα πορεύονται ευεργετικά για μας.

Αυτή είναι μια καθαρά κοσμική αντίληψη και στηρίζεται στη λογική της συνδιαλλαγής. Περιμένω επιβράβευση γι’ αυτό που είμαι και γι’ αυτά που κάνω. Η συλλογιστική της καθημερινής ευαγγελικής περικοπής είναι εντελώς αντίθετη. Όχι η αμοιβή, αλλά η απώλεια. «Όστις θέλει» ν’ ακολουθήσει τον Ιησού Χριστό πρέπει να είναι έτοιμος και αποφασισμένος ν’ απολέσει τα πάντα, όχι μόνο αγαθά και πλούτη, αλλά και κάτι περισσότερο, τη ζωή του και την ψυχή του. Αφού ο Κύριος με την ενανθρώπησή του κινήθηκε από μια ύψιστη απόφαση απέκδυσης και κένωσης από τη θεία δόξα στην ανθρώπινη ατίμωση των παθών και του σταυρού, δεν μπορεί να είναι διαφορετική η απόφαση και η πορεία των μαθητών του.

2. Η απάρνηση του εαυτού.

Γνωρίζουμε από την όλη ιστορική πορεία του Ιησού Χριστού πως και ο ίδιος δεν κινήθηκε με ισχύ και δύναμη. Καμιά θριαμβευτική επιβεβαίωση στο έργο του. Ούτε αποδοχή, ούτε κι επιτυχίες. Μάλλον περιφρόνηση και απόρριψη. Και οι μαθητές του στο τέλος τον εγκατέλειψαν «διά τον φόβον των Ιουδαίων». Όλοι οι άνθρωποι και οι έσχατοι ακόμη έχουν κάποιο δικαίωμα στη ζωή. Ο Χριστός δεν είχε κανένα δικαίωμα. Ούτε η ζωή του ανήκε ούτε και ο θάνατος. Ακόμη και «αι αλώπεκες φωλεούς έχουσι και τα πετεινά του ουρανού κατασκηνώσεις, ο δε Υιός του Ανθρώπου ουκ έχει που την κεφαλήν κλίνη». Δεν απορρίφθηκε μόνο, αλλά και θανατώθηκε.

Ο δρόμος της ακολουθίας του Χριστού δεν είναι εύκολος. Είναι δύσκολος και σκληρός· «στενή η πύλη και τε­θλιμμένη η οδός». Γι’ αυτό και δεν υπάρχει καταναγκασμός στην πρόσκληση της χριστιανικής πίστεως· «όστις θέλει». Αλλ’ αυτός που θα θελήσει πρέπει να είναι αποφασισμένος για όλα, να απολέσει τη ζωή του και να άρει τον σταυρό του. Αυτό σημαίνει απόφαση μάλλον για το θάνατο παρά για τη ζωή.

Η απάρνηση του εαυτού μας και η άρση του σταυρού δεν προβάλλεται σε θεωρητικό επίπεδο, για μια θεολογική κατανόηση της αυταπάρνησης και της θυσιαστικής απόφασης. Έχει και την πρακτική πλευρά. Καλείται ο πιστός, ενώ γνωρίζει πολύ καλά τα συμφέροντά του και είναι ικανός να τα πετύχει, ενώ γνωρίζει τις νόμιμες και φυσιολογικές απαιτήσεις της ζωής, τα νόμιμα δικαιώματά του στην εργασία, στον πλούτο, στην κοινωνική καταξίωση, αποτολμά εν ονόματι του Χριστού την απέκδυση και αποστέρηση από όλα αυτά. Η λογική του Χριστού είναι αντίθετη και διάφορη από τη λογική του κόσμου.

Ο πιστός καλείται στην άρνηση της ανούσιας καθημερινής ζωής για να κερδίσει την όντως ζωή. Όχι μόνο με την έννοια της αιώνιας ζωής, αλλά και της παρούσας. Καλείται ν’ απαλλαγεί από την αγχωτική και καταστροφική μέριμνα για την απόκτηση αγαθών. Να υπερβεί τον εαυτό του και τη λογική του κόσμου, που οδηγούν σε πραγματική τυραννία για πλούτο, δύναμη και δόξα. Καλείται ο άνθρωπος σε μια πραγματική ποιότητα ζωής. Με αυτή την έννοια ο Χριστός κάνει χρήση του όρου «ψυχή». Καλεί τον άνθρωπο ν’ απολέσει την «ψυχήν» του, δηλαδή τη βιολογική ζωή του, που έρπεται στα χαμηλά και τετριμμένα. Όποιος αποκτά την όντως ζωή, πρέπει να είναι έτοιμος να θυσιάσει αρκετά πράγματα από την καθημερινή ζωή του παρόντος κόσμου.

3. Η άρση του σταυρού και η απώλεια της «ψυχής»

Και αν ακόμη δεχθούμε, ότι με τη χρήση της λέξης «ψυχή», ο Χριστός εννοούσε αυτό που κι εμείς σήμερα περίπου εννοούμε, και πάλι μας οδηγεί στο συλλογισμό μιας υπέρτατης θυσίας. Τότε αυτή η πρόσκληση απευθύνεται κυρίως προς τους μαθητές τους και τους εκάστοτε πνευματικούς ηγέτες. Το ίδιο έκανε και αυτός ο Κύριος προς χάριν των ανθρώπων, θα αποτολμούσα να πω, πως απώλεσε ουσιαστικά την «ψυχήν» του αίροντας την αμαρτία του κόσμου. Γι’ αυτό και κατήλθε στον Άδη προς χάριν μας.

Ο απόστολος Παύλος σε μια παράλληλη περίπτωση είχε πει το κλασικό εκείνο, πως είναι έτοιμος, αν γίνεται.

να πάει ο ίδιος στην κόλαση, αρκεί οι πιστοί να οδηγηθούν στον παράδεισο. Αυτή είναι η υπέρτατη θυσία και προσφορά ενός πνευματικού ηγέτη προς χάριν του λαού. Και αυτή τελικά είναι η περισσότερο κυριαρχούσα έννοια της άρσης του σταυρού. Η πρόσκληση για την άρση του σταυρού δεν αναφέρεται στα επιφανειακά και ανώδυνα, στα ανούσια και τετριμμένα. Αναφέρεται στον ίδιο τον εαυτό μας^– «απαρνησάαθω εαυτόν». Αναφέρεται στην ίδια την ψυχή μας, είτε με την έννοια της ζωής είτε με τη βαθύτερη έννοια της πνευματικής μας ύπαρξης·«απωλέσει την ψυχήν αυτού».

Εδώ βρισκόμαστε στο κρίσιμο θέμα της ουσιαστικής άρσης του σταυρού μας και των βασικών προϋποθέσεων αυτής της πράξης. Η άρση του σταυρού είναι μια ύψιστη δοκιμασία. Μια δοκιμασία βαθιά, υπαρξιακή, οντολογική και με την έννοια της απάρνησης του εαυτού μας και με την έννοια της απώλειας της ψυχής μας. Ο άνθρωπος δοκιμάζεται και «πειράζεται» κατά πρόσωπον σε ό,τι βαθύτερο και ιερότερο έχει, στην ίδια του τη ζωή και στην ίδια του την ψυχή, στην όντως ύπαρξή του με την ιστορική και εσχατολογική έννοια.

Κάποιος θα έλεγε, με αφορμή τις προσεγγίσεις που κάνουμε εδώ στην ευαγγελική περικοπή για την άρση του σταυρού, πως ο άνθρωπος και ιδιαίτερα ο πιστός οδηγείται έτσι σε ένα τραγικό υπαρξιακό αδιέξοδο και εγκαταλείπεται μόνος τελικά σε μια αδιέξοδη προσωπική απόφαση. Η Εκκλησία μπορεί να φαίνεται πως οδηγεί τους πιστούς σε πραγματικά οριακές καταστάσεις για να ενεργοποιήσει τη συνείδησή τους και τη βούλησή τους, αλλά δεν τους εγκαταλείπει μόνους. Η υπαρξιακή μοναξιά είναι εκτός της κοινοτικής λειτουργίας της και της εκκλησιολογικής κοινωνίας της.

Σ’ αυτό το θέμα δίνει απάντηση το παράλληλο Αποστολικό ανάγνωσμα της ημέρας. Εκεί διαβάζουμε, ότι «ου γαρ έχομεν αρχιερέα μη δυνάμενον συμπαθήσαι ταις ασθενείαις ημών». Κι αν είμαστε αδύναμοι και μικροί και δεν μπορούμε να σηκώσουμε το σταυρό μας, με την άρνηση του εαυτού μας και την απώλεια της ψυχής μας και πάλι δεν θα είμαστε εκτός της αγάπης και της συμπάθειας του Χριστού. Και τούτο γιατί ο Χριστός δοκιμάσθηκε και «πειράσθηκε» όσο κανείς άλλος και όχι μόνο ήρε τον σταυρό του, αλλά σταυρώθηκε προς χάριν ημών. Αυτό είναι ένα μήνυμα ελπίδας και αισιοδοξίας. Τελικά δεν έχουμε έναν Κύριο με παράλογες απαιτήσεις και διάθεση κριτικής, αλλά συμπαθή και «πεπειρασμένον κατά πά­ντα». Ένα Κύριο με πλήρη κατανόηση της ανθρώπινης πραγματικότητας.

(Γ. Π. Πατρώνου, Ομοτ. Καθηγητού του Παν/μίου Αθηνών,  «Κήρυγμα και Θεολογία» τ.Β΄, εκδ. Αποστ. Διακονία, σ. 115-121) Θησαυρός Γνώσεων και Ευσεβείας