ΑΥΤΙΣΜΟΣ: ΕΝΑΣ ΑΟΡΑΤΟΣ ΘΟΛΟΣ

Ο όρος Αυτισμός προέρχεται από την λέξη Εαυτισμός (=κλεισμένος στον εαυτό του) σε μια σιωπή που κραυγάζει άγχος. Αποτελεί μια περίπλοκη και αινιγματική αναπτυξιακή διαταραχή. Υπήρξε αντικείμενο μύθων και ταυτόχρονα αιτία θλίψης και πόνου για τις οικογένειες με αυτιστικά παιδιά. Και παρόλο που έχουν περάσει αρκετές δεκαετίες από τότε που ο Αμερικάνος ψυχίατρος Leo Kanner περιέγραψε για πρώτη φορά τον αυτισμό (1940), τα ερωτήματα για την πολυσύνθετη αυτή διαταραχή παραμένουν.

Η αυτιστική διαταραχή επηρεάζει τις επικοινωνιακές και κοινωνικές συναλλαγές του ατόμου, καθώς και την γενικότερη συμπεριφορά του. Τα άτομα με αυτισμό δεν έχουν αποσυρθεί από την πραγματικότητα εξαιτίας κάποιας ψυχικής αρρώστιας αλλά έχουν αποτύχει να κοινωνικοποιηθούν λόγω μιας σοβαρής διαταραχής κατά την διαδικασία της ανάπτυξης τους, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι στερούνται εσωτερικής ζωής. Γι’ αυτό και ο αυτισμός δεν θεωρείται ψύχωση αλλά ταξινομείται σαν μια διαταραχή της ανάπτυξης και της επικοινωνίας. Με δυο λόγια θα λέγαμε ότι τα αυτιστικά άτομα αδυνατούν να συλλάβουν γνωστικά τον κόσμο όπως όλοι μας και να τον δημιουργήσουν με ένα σωστά κωδικοποιημένο και συμβολικό τρόπο.

Η κλινική εικόνα του αυτισμού είναι ανομοιογενής γι’ αυτό και ο αυτισμός ανήκει στις διαταραχές φάσματος, που σημαίνει ότι άνθρωποι με αυτισμό μπορεί να παρουσιάζουν πολλά διαφορετικά συμπτώματα. Βασικά χαρακτηριστικά της διαταραχής είναι:

1) Η αυτιστική μοναχικότητα (δυσκολίες στις κοινωνικές σχέσεις): Τα αυτιστικά άτομα φαίνεται να ζουν στον κόσμο τους. Δεν δείχνουν ενδιαφέρον για τα πρόσωπα και τα αντικείμενα του περιβάλλοντος τους, εξαιτίας της ανικανότητας τους να σχετιστούν ομαλά με τους ανθρώπους και να προσαρμοστούν στις κοινωνικές καταστάσεις. Στις προσπάθειες για επικοινωνία μαζί τους αγχώνονται υπερβολικά και αντιδρούν έντονα. Αυτή η οχυρωμένη μοναξιά είναι ένα εκφραστικό υλικό, το οποίο αναζητεί με εξαιρετική διστακτικότητα και ατολμία, να εκφραστεί με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο.

2) Η διατήρηση της ομοιότητας: Η συμπεριφορά των αυτιστικών ατόμων διακατέχεται από μια αγωνιώδη, καταθλιπτική επιθυμία για διατήρηση της ομοιότητας. Προσκολλώνται παθολογικά στο μόνιμο και αμετάβλητο -> Ρουτίνα. Εκδηλώνουν μεγάλη αγωνία και εκνευρισμό σε κάθε αλλαγή χώρου ή θέσης των αντικειμένων και ηρεμούν μόνο όταν η γνώριμη τάξη αποκατασταθεί. Παραδείγματα συμπεριφοράς που έχουν σχέση με την ψυχαναγκαστική εμμονή στην ομοιομορφία προέρχονται από τρεις κατηγόριες: ι) τις απλές επαναλαμβανόμενες φράσεις, κινήσεις, σκέψεις, ιι) τις περίπλοκες στερεότυπες διαδικασίες που εκδηλώνονται στο λόγο, στη σκέψη, στην πράξη χωρίς ιδιαίτερη αιτία, ιιι) την συνεχή ενασχόληση με περιορισμένα θέματα ενδιαφέροντος, αποκλείοντας όλα τα άλλα.

3) Τα γλωσσικά προβλήματα – ηχολαλία: Επίσης παρουσιάζουν προβλήματα στην ομιλία και στην κατανόηση του λόγου. Δεν αντιλαμβάνονται αφηρημένους όρους, κάνουν χρήση λάθος λέξεων και ο λόγος τους είναι μονότονος και χωρίς ρυθμό. Δυσκολεύονται να εκφράσουν τις ανάγκες τους ή χρησιμοποιούν νοήματα αντί για λέξεις. Ηχολαλούν (= η επανάληψη λέξεων χωρίς νόημα σαν παπαγάλοι, στον ίδιο τόνο).

4) Τα προβλήματα μη λεκτικής επικοινωνίας – απουσία βλεμματικής επαφής ή χαμόγελου: Άλλο ένα χαρακτηριστικό είναι ότι φαίνεται σαν να κοιτάζουν στο κενό. Αποφεύγουν την βλεμματική επαφή και παρουσιάζουν έκπτωση στην κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων καθώς και στην εκδήλωση των δικών τους αισθημάτων. Αντιδρούν παράξενα σε διάφορα ερεθίσματα (π.χ. στον ήχο ηλεκτρικών συσκευών).

5) Οι στερεότυπες κινήσεις: Οι στερεότυπες κινήσεις είναι σταθερές και επαναλαμβάνονται ακούραστα. Η συχνότητα τους είναι υπερβολική χωρίς σκοπιμότητα και προσαρμοστική αξία. Αμφιταλαντεύονται, κινούν το σώμα τους δεξιά-αριστερά, μπροστά-πίσω, κάνουν επικίνδυνες κινήσεις του κεφαλιού, έχουν ιδιόμορφο βάδισμα, κινούν τα χέρια τους παράξενα σαν να φτεροκοπούν, στριφογυρίζουν αντικείμενα κ.α. Πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι τέτοιου είδους εμμονές λειτουργούν σαν αμυντικοί μηχανισμοί σε δυσάρεστα ερεθίσματα.

6) Η εξαιρετική μνήμη: Παρουσιάζουν μεγάλη ικανότητα απομνημόνευσης πολύπλοκων πληροφοριών.

7) Η αυτοπεπιθετικότητα: Τα άτομα με αυτισμό είναι ανθεκτικά στον πόνο σε σημείο να αυτοτραυματίζονται, χτυπούν το κεφάλι τους, ξεριζώνουν τα μαλλιά τους, κάνουν πληγές με τα νύχια τους, δαγκώνονται.

8 )  Οι διαταραχές μυϊκού τόνου: Είναι υπερκινητικά ή υποτονικά.

9) Η έλλειψη δημιουργικής φαντασίας.

Γενικά τα άτομα με αυτισμό επεξεργάζονται πληροφορίες και αντιδρούν στα διάφορα ερεθίσματα με μοναδικό τρόπο.

Ο αυτισμός παρουσιάζεται κατά τα τρία πρώτα χρόνια ζωής και η συχνότητα του είναι 1: 10.000 γεννήσεις. Η αναλογία αγοριών  – κοριτσιών είναι 4:1, ωστόσο τα κορίτσια νοσούν πιο βαριά συγκριτικά με τα αγόρια.

Οι αιτίες που προκαλούν την αυτιστική διαταραχή εξακολουθούν να προβληματίζουν τους επιστήμονες. Καμία θεωρία από μόνη της δεν μπορεί να εξηγήσει την προέλευση του αυτισμού. Οι περισσότεροι ερευνητές πιστεύουν ότι προέρχεται από ένα συνδυασμό γενετικών προδιαθέσεων και περιβαλλοντικών ενεργοποιήσεων. Ωστόσο η άποψη ότι ο αυτισμός είναι το αποτέλεσμα μιας νευρολογικής διαταραχής που επηρεάζει την λειτουργία του εγκεφάλου και κατά συνέπεια όλους τους τομείς ανάπτυξης, γίνεται σήμερα όλο και περισσότερο αποδεκτή.

Ο αυτισμός παραμένει σε όλη την διάρκεια της ζωής του ατόμου. Η πρώιμη παρέμβαση μπορεί να έχει πολύ θετικά αποτελέσματα όταν ξεκινά από μικρή ηλικία, ώστε να μπορέσει το άτομο να βελτιωθεί σωματικά και ψυχοκοινωνικά. Βέβαια δεν υπάρχουν αποκλειστικές μέθοδοι θεραπείας, ούτε όλες είναι αποτελεσματικές. Κάθε άτομο είναι ξεχωριστό γι’ αυτό κάθε θεραπευτική παρέμβαση πρέπει να είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες του κάθε ενός. Όσοι εργάζονται ή συμβιώνουν με αυτιστικά άτομα επιτελούν ένα δύσκολο έργο αλλά έχουν σύμμαχο τους την αγάπη και τον χρόνο. Μας υπενθυμίζουν ότι ο ανθρωπισμός δεν έχει χαθεί και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Uta Frith «δεν αγαπάμε το αυτιστικό παιδί παρόλο που είναι αυτιστικό αλλά επειδή είναι αυτιστικό».

ΠΑΤΙΟΥ ΙΩΑΝΝΑ

Εκπαιδευτικός Ειδικής Αγωγής – Λογοθεραπεύτρια