ΓΕΜΙΝΟΣ Ο ΡΟΔΙΟΣ (110-40 π.Χ.)
Ένας σπουδαίος αστρονόμος και μαθηματικός
Σχεδόν τίποτα δεν είναι γνωστό για τη ζωή του Γεμίνου. Οι αναφορές του σε βουνά της Ρόδου στα αστρονομικά του έργα υποδεικνύουν ότι εργάσθηκε εκεί. Η χρονολόγησή του τον 1ο αιώνα π.Χ. βασίζεται και αυτή σε ένα χωρίο του έργου του που αναφέρεται στο Annus Vagus του αιγυπτιακού ημερολογίου ως 120 έτη πριν την εποχή του, και επομένως δείχνει ότι το συγκεκριμένο έργο του γράφτηκε περί το 70 π.Χ.. Αυτό συμφωνεί με την άποψη που τον θέλει μαθητή του Ποσειδωνίου. Ονομάσθηκε προς τιμή του ο κρατήρας Γεμίνος (Geminus) στο βόρειο ημισφαίριο της Σελήνης.
Αστρονομικό έργο
Ο Γεμίνος συνέχισε το έργο του επίσης μεγάλου αστρονόμου και μαθηματικού, επίσης καταγόμενου από τη Ρόδο, του Ευδήμου του Ροδίου (350-290 π.Χ.). καθώς και του πατέρα της αστρονομίας του Ιππάρχου του Ροδίου.Ήταν μαθητής στη σχολή του Ποσειδωνίου του Απαμέως ή Ροδίου (135-51 π.χ) .
Το μοναδικό σωζόμενο έργο του Γεμίνου είναι η «Εἰσαγωγή εις τα Φαινόμενα», γνωστή συχνά και ως «Εισαγωγή». Είναι ένα εισαγωγικό βιβλίο Αστρονομίας βασισμένο σε έργα παλαιότερων αστρονόμων όπως ο Ίππαρχος ο Ρόδιος, που είχε σκοπό να διδάξει την επιστήμη αυτή σε αρχάριους. Σε αυτό ο Γεμίνος περιγράφει τον ζωδιακό κύκλο και τη φαινόμενη κίνηση του ηλίου, τους αστερισμούς, την Ουράνια σφαίρα, τις ανατολές και τις δύσεις των ζωδιακών αστερισμών, τις σεληνοηλιακές περιοδικότητες και την εφαρμογή τους στα ημερολόγια, τις φάσεις της Σελήνης, τις εκλείψεις, τις γεωγραφικές ζώνες και το παράλογο των προσπαθειών προγνώσεως του καιρού από τους αστέρες.
Παρότι ο Γεμίνος υιοθετεί το γεωκεντρικό σύστημα, στο έργο αυτό ξεχωρίζουν για την ορθότητά τους με τα σημερινά δεδομένα απόψεις όπως: Η Γη είναι σφαιρική, ο Ήλιος είναι μια διάπυρη σφαιρική μάζα, οι απλανείς αστέρες αποτελούνται από την ίδια «ουσία» με αυτή του Ηλίου, η Σελήνη είναι ετερόφωτο σώμα και οι διαστάσεις της Γης είναι σημειακές (αμελητέες) σε σχέση με το μέγεθος του Σύμπαντος.
Ο Γεμίνος συνέγραψε και ένα σχόλιο επί του έργου του Ποσειδωνίου «Μετεωρολογικά». Σπαράγματα αυτού του σχολίου διασώθηκαν από τον Σιμπλίκιο στο σχόλιό του επί των «Φυσικών» του Αριστοτέλη γραμμένα και στα αραβικά. Ο Γέμινος ο Ρόδιος (110 – 40 Π.Χ.), κωδικοποιεί τις διάφορες σχολές της Ελληνικής
αρχαιότητας και τα ζητήματα με τα οποία ασχολείται η επιστήμη της οπτικής.
Μαθηματικό έργο
Το κυριότερο μαθηματικό έργο του Γεμίνου είναι το «Μαθηματικών Δόγμα» (δηλ. θεωρία των Μαθηματικών). Παρότι αυτό το έργο δεν έχει σωθεί, αρκετά αποσπάσματά του υπάρχουν σε έργα των Πρόκλου, Ευτοκίου και άλλων. Ο Γεμίνος διαχώρισε τα Μαθηματικά σε δύο μέρη: τα «νοητά» και τα «αισθητά», ή, όπως θα λέγαμε σήμερα, σε Καθαρά και Εφαρμοσμένα Μαθηματικά. Στην πρώτη κατηγορία τοποθέτησε τη Γεωμετρία και την Αριθμητική (με τη Θεωρία των Αριθμών), ενώ στη δεύτερη τις μαθηματικές επιστήμες: τη Μηχανική, την Αστρονομία, την Οπτική, τη Γεωδαισία, τη μουσική αρμονία, αλλά και τη Λογιστική. Μακρά αποσπάσματα του έργου του διασώθηκαν και στο Σχόλιο των «Στοιχείων» του Ευκλείδη από τον Al-Nayriz.
Στο Τεχνολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης υπάρχει για το Γεμίνο το παρακάτω κείμενο:
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων
Ένας ελληνικός μπρούτζινος μηχανισμός, κατασκευασμένος περί το 80 π.Χ. ίσως αποδειχτεί ο αρχαιότερος υπολογιστής του κόσμου, φαίνεται να συμπεραίνει μια βρετανο-ελληνική έρευνα.
Ο Μηχανισμός είναι ένα εξαιρετικά πολύπλοκο αστρονομικό όργανο με τουλάχιστον 30 συνεργαζόμενα γρανάζια, η πολυπλοκότητα του οποίου είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτήν όλων των συσκευών που κατασκευάστηκαν κατά την επόμενη χιλιετία και φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Ελλάδας.
Σήμερα 4 κομμάτια του μοναδικού αυτού οργάνου μεγάλης ακριβείας που ανασύρθηκαν από τη θάλασσα των Αντικυθήρων φυλάσσονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και εξακολουθούν να συναρπάζουν και να μαγεύουν ειδικούς και μη.
Οι ερευνητές ψάχνουν για τα υπόλοιπα ερείπια του ρωμαϊκού πλοίου, στο οποίο βρέθηκε ο μηχανισμός, που πιστεύεται ότι βυθίστηκε γύρω στο 80 π.Χ., για να εντοπίσουν το γενικότερο πλαίσιο αναφοράς του μηχανισμού και την καταγωγή του. «Όπως η Αλεξάνδρεια, έτσι και η Ρόδος ήταν ένα μεγάλο κέντρο αστρονομίας εκείνη της εποχή», λέει ο Μούσσας. «Το πλοίο όπου ανακαλύφθηκε ο μηχανισμός ίσως ήταν μέλος ενός συρμού πλοίων που ταξίδευαν στη Ρώμη, φέρνοντας θησαυρούς, που πήραν από το νησί της Ρόδου με σκοπό να αποδώσουν το θρίαμβο στον Ιούλιο Καίσαρα».
Ο Edmunds συμφώνησε λέγοντας: «Πιστεύω ότι είναι μια μεγάλη δοκιμασία για την κουλτούρα των Ελλήνων και για το πόσο ήταν αυτοί προηγμένοι, πριν από την εισβολή των Ρωμαίων».
Σύμφωνα με τον Michael Wright, τον συντηρητή μηχανολογικών ευρημάτων στο Science Museum στο Λονδίνο, ο οποίος το 2002 υποστήριξε τη θεωρία του πλανητικού υπολογιστή για το μηχανισμό των Αντικυθήρων, ο μηχανισμός ίσως να είχε κατασκευαστεί σε μια ακαδημία «που ιδρύθηκε από τον στωικό φιλόσοφο Ποσειδώνιο στο Ελληνικό νησί της Ρόδου». Ο μαθητής του Ποσειδώνιου, Κικέρωνας, αργότερα περιέγραψε ότι στη Ρόδο είδε ένα θαυμαστό αστρονομικό μηχανισμό που είχε «ομοιότητες» με το μηχανισμό των Αντικυθήρων.
Η πορεία του πλοίου δείχνει ότι αυτό ξεκίνησε από σημείο της Ανατολικής Μεσογείου, πιθανότατα το νησί της Ρόδου, μεταφέροντας πολλά αντικείμενα στη Ρώμη. Η Ρόδος εκείνη την εποχή είχε εμπορικές και άλλες σχέσεις με τη Ρώμη αφού μάλιστα εκεί είχε βρεθεί αρκετές φορές ο Ποσειδώνιος ο Απαμεύς (Ρόδιος κατ’ άλλους) και τέτοια ταξίδια πρέπει να ήταν συχνά.
Από την άλλη, η φιλοσοφία με την οποία είναι φτιαγμένος ο μηχανισμός αυτός και ο πιθανός σκοπός για τον οποίο φτιάχτηκε παραπέμπει στη σχολή του Ποσειδωνίου ο οποίος την εποχή της κατασκευής του μηχανισμού ήταν περίπου 55 ετών (Ποσειδώνιος 135-51 π.χ). Ο μαθητής του ο Γέμινος την εποχή της κατασκευής του μηχανισμού ήταν περίπου 30 ετών. Ο μεγάλος αστρονόμος Ίππαρχος ο Ρόδιος είχε πεθάνει το 120 π.χ όμως πιθανότατα άφησε τη γνώση για τα αστρονομικά στους μεταγενέστερους όπως ήταν και ο Γεμίνος. Ο Γέμινος κατασκεύασε το ημερολόγιο και επίσης ερμήνευσε τον “κύκλο του Μέτωνα΄΄, δηλαδή την διαπίστωση του Αθηναίου επιστήμονα Μέτωνα (5ος αιώνας π.Χ., βλ. πριν) ότι παρατηρώντας τις χρονολογίες των πανσελήνων επί 19 έτη, μπορούν να προσδιοριστούν οι μελλοντικές πανσέληνοι.
Ο Derek de Solla Price ήταν ο πρώτος μελετητής του Μηχανισμού
Ο de Solla Price εργάστηκε πάνω από 30 χρόνια, μελετώντας το Μηχανισμό και στο άρθρο του αναφέρει επιγραμματικά ότι “είναι το παλαιότερο δείγμα επιστημονικής τεχνολογίας που διασώζεται μέχρι σήμερα και αλλάζει τελείως τις απόψεις μας για την αρχαία ελληνική τεχνολογία”. Ο Άγγλος φυσικός προσδιόρισε ότι το όργανο αυτό κατασκευάστηκε στη Ρόδο και υπολόγισε με βάση τις θέσεις των πλανητών, κατά το έτος 80 μ.Χ., ότι ο «αστρονομικός υπολογιστής» είχε κατασκευαστεί το 82 π.Χ. Ο Derek de Solla Price υποστήριξε ότι κατασκευαστής του μηχανισμού ήταν ο Γεμίνος ο Ρόδιος. Τα συμπεράσματα του όμως αμφισβητήθηκαν από σχετικό συνέδριο με το επιχείρημα ότι δεν υπήρχε η τεχνική δυνατότητα για την κατασκευή ενός τέτοιου μηχανισμού.
Στο Τεχνολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης υπάρχει για το Γεμίνο,ανάμεσα σε άλλα, και το παρακάτω κείμενο:
MATHEMATICIAN, ASTRONOMER, GEOGRAPHER
GEMINUS OF RHODES (fl. 110 – 40 BC)
Life
Geminus studied with Posidonius at his school in Rhodes and wrote introductory works on astronomy and mathematics. A crater on the moon has been named in his honour, as has a group of shooting stars, the “geminids”.
Work
His principal works are:
“Introduction to phenomena”: Extant. Detailed. Contains all the most important astronomical theories of the ancient world, treated in accordance with the system of Hipparchus.
“Summary of the Posidonian Interpretation of Meteorological Phenomena”: Fragments extant in Greek and Arabic.
“On the classification of mathematics”: History of mathematics. Fragments extant in Greek and Arabic. Divides pure mathematics into Arithmetic and Geometry, and applied mathematics into Accountancy, Surveying, Harmony, Optics, Mechanics and Astronomy.
In his work Geminus continued the astronomic tradition which began with Eudoxus
ηλιακή τροπή (είτε εαρινή, είτε θερινή, είτε χειμερινή), ο ζώδια τροπικά. Γιατί κατάΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
1.Η «Εισαγωγή εις τα Φαινόμενα» του Γεμίνου του Ροδίου (απόδοση στη νεοελληνική – σχολιασμός Ευάγγελου Σπανδάγου), εκδόσεις «Αίθρα», Αθήνα 2002.
2.Aujac, G.: Géminos: Introduction aux phénomènes (Η κλασική γαλλική μετάφραση με τα σχετικά σχόλια και την εισαγωγή της ιστορικού των επιστημών)
3.Evans, J., Berggren, J. (Princeton University Press, 2006.) (η πρώτη πλήρης αγγλική μετάφραση του έργου)
4.Θέματα από την ιστορία των Μαθηματικών, Γιάννη Χριστιανάκη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
5. Ο Εύδημος ο Ρόδιος. Ε. Σπανδάγου, Εκδόσεις Αίθρα.
6.Ιστοσελίδα του Τεχνολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης(διαθέσιμο στο www.tmth.edu.gr).
7. Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια βικιπαίδεια.
6. Εγκυκλοπαίδεια Παύλου Δρανδάκη.