Το Ευπαλίνειο όρυγμα είναι μια σήραγγα  μήκους 1036 μέτρων κοντά στο Πυθαγόρειο της Σάμου, η οποία κατασκευάστηκε κατά τον 6ο αι. π.Χ, για να χρησιμεύσει σαν υδραγωγείο. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ήταν ότι ανοίχθηκε ταυτόχρονα και από τις δυο πλευρές του βουνού: το όρυγμα αυτό ήταν αμφίστομον όπως το χαρακτήρισε ο Ηρόδοτος (η μοναδική πηγή που έχουμε για το Ευπαλίνιο όρυγμα), χάρις στον οποίον έγινε γνωστό. Οι δυο σήραγγες συναντήθηκαν περίπου στο μέσον με αξιοθαύμαστη ακρίβεια, κάτι που ήταν σημαντικό επίτευγμα για τα τεχνολογικά δεδομένα της εποχής. Ένα μέρος του ορύγματος είναι σήμερα επισκέψιμο.

Το άνοιγμα της σήραγγας είναι περίπου 1.80×1.80 μ. και το μήκος της 1036 μέτρα. Μερικά μέτρα κάτω από την κύρια σήραγγα έχει σκαφτεί μια μικρότερη, από την οποία περνούσε το νερό.

Εκτιμάται ότι ο σκοπός του ορύγματος ήταν όχι μόνο να μεταφερθεί νερό από την πηγή πίσω από το βουνό προς στην πρωτεύουσα της Σάμου (το σημερινό Πυθαγόρειο), αλλά αυτό να γίνει με τρόπο που δεν ήταν ανιχνεύσιμος από επιδρομείς, οι οποίοι θα μπορούσαν εύκολα, αν έβλεπαν τον επιφανειακό αγωγό, να τον καταστρέψουν και να στερήσουν την πόλη από τον βασικότερο πόρο της. Από το όρυγμα λοιπόν το νερό οδηγούνταν μέσα από το τείχος της πόλης.

Ο λόγος για τον οποίο υπάρχουν δυο παράλληλες σήραγγες, είναι ότι κατά το χρόνο σχεδιασμού και υλοποίησης του έργου η πηγή βρισκόταν σε ορισμένο ύψος (υψηλότερο από το επίπεδο της στοάς), αλλά μετά την κατασκευή της κύριας στοάς, η πηγή άρχισε να αναβλύζει χαμηλότερα, συνεπώς δε μπορούσε πλέον με φυσική ροή να οδηγηθεί στη στοά αυτή. Για το λόγο αυτό έγινε αναγκαία η διάνοιξη μιας βοηθητικής, μικρότερης σήραγγας, σε χαμηλότερο επίπεδο. Η μικρότερη σήραγγα διανοίχτηκε μέσα από την κύρια στοά, με τη βοήθεια κάθετων ορυγμάτων.

Ονομάζεται Citadel και πρόκειται για ένα πλωτό «φρούριο» διαμερισμάτων που οραματίστηκε ο αρχιτέκτονας Κόεν Ολθιους από την ολλανδική εταιρεία Waterstudio.  Το εντυπωσιακό αρχιτεκτόνημα αποτελείται από συνολικά 60 υπερπολυτελείς βίλες συνολικής έκτασης 8.000 τ.μ., δρόμους, πάρκα και περιβάλλοντες χώρους και είναι φτιαγμένο με τέτοιον τρόπο ώστε να «χορεύει» στην επιφάνεια της θάλασσας.

Το μυστικό της «ταξιδιάρικης» πόλης εντοπίζεται στον τρόπο δόμησής της. Πέρα από πολυτέλειες, τα φουτουριστικά διαμερίσματά της θα εξοικονομούν κατά 25% περισσότερη ενέργεια, χάρη σε ειδικές τεχνικές εξισορρόπησης της θερμοκρασίας με βάση το νερό. Σύμφωνα με τον Ολθιους, ο οποίος άλλωστε είναι ο εμπνευστής μιας σειράς πλωτών κατοικιών που ήδη «κολυμπούν» ανά τον κόσμο, αντί να προσπαθούμε να απομονώσουμε το νερό, καλό θα ήταν να μάθουμε να συμβιώνουμε με αυτό… ή πάνω σε αυτό.  Ο πλωτός οικισμός αναμένεται να παραδοθεί εντός του 2010 στην παραλιακή περιοχή Νάλντβικ. Για όσους πάντως λατρεύουν το υγρό στοιχείο και ενδιαφέρονται να κάνουν μια επένδυση με «βάθος» η εταιρεία δεν έχει ακόμη ανακοινώσει ποιο θα είναι το οικονομικό αντίτιμο για να κοιμάται κανείς με τα… ψάρια!

…τρελού επιστήμονα;  Αυτοπροσδιορίζεται ως τρελός επιστήμων και φιλοδοξεί να φέρει επανάσταση στο χώρο της αρχιτεκτονικής, μέσω οικολογικού τσιμέντου. O Πλίνι Φισκ ο Τρίτος εργάζεται κάπου έξω από το Ώστιν του Τέξας. Τον έχουν χαρακτηρίσει οραματιστή και ονειροπόλο. Ο ίδιος προτιμά τον όρο «τρελός». «Να είσαι ελεύθερος να κάνεις αυτό που κάνουμε εδώ είναι πραγματική μαγεία» είπε σχετικά.

Ο Πλίνι Φισκ είναι ο ιδρυτής του μη κερδοσκοπικού Κέντρου Κτιρίων Μέγιστων Δυνατοτήτων (CMPB- Center for Maximum Potential Building) το 1975, ενώ επίσης διδάσκει αρχιτεκτονική στο πανεπιστήμιο στο Texas A&M University.

Ο σκοπός του είναι η ανάπτυξη φιλικών προς το περιβάλλον- ανανεώσιμων υλικών κτιρίων και να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο χτίζονται οι οικισμοί και οι κοινότητες- φέρνοντας επαναστατικές αλλαγές στον τρόπο που κατασκευάζονται σπίτια και γραφεία. Στις αρχές της καριέρας του, πολλοί τον θεωρούσαν ως έναν τρελό επιστήμονα, που κάνει μυστήρια πειράματα στο εργαστήριό του στο Τέξας- πλέον, αντιμετωπίζεται ως κάποιον που βρίσκεται στην «αιχμή του δόρατος» της σχετικής έρευνας. Η τελευταία του εφεύρεση ακούει στο όνομα megacrete: πρόκειται για ένα είδος φιλικού προς το περιβάλλον τσιμέντου, το οποίο, όπως πιστεύει ο Φισκ, θα αλλάξει τα δεδομένα στην αρχιτεκτονική.

Βασικό στοιχείο των εφευρέσεών του είναι η χρήση υλικών που αποτελούν μάλλον απόβλητα παρά πρώτες ύλες: επί της προκειμένης, η άλμη, που αποτελεί βασικό τμήμα της διαδικασίας παρασκευής του εν λόγω τσιμέντου. «Ο κόσμος έχει αλλάξει. Σκεφτόμασταν την επεξεργασία αποβλήτων ως πρόβλημα…τώρα βλέπουμε τα απόβλητα και αντικρίζουμε επαγγελματικές ευκαιρίες» λέει σχετικά.

Ο Φισκ οραματίζεται έναν κόσμο όπου τα υλικά κατασκευής οικοδομημάτων δεν θα συνεισφέρουν στην αύξηση της παρουσίας διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα- και εφαρμόζει τις αρχές του αυτές και στην προσωπική του ζωή, καθώς η κατοικία του είναι πλήρως «πράσινη». «Χρειαζόμαστε ανθρώπους που επεκτείνουν τα όρια του δυνατού, ανθρώπους που πηγαίνουν πέρα από τα σημερινά όρια της σκέψης» είπε η γυναίκα του, Γκέηλ Βιτόρι. «Χρησιμοποιούμε τους πόρους μας με έναν τρόπο που είναι πλήρως αποκομμένος από τη σημερινή πραγματικότητα».

Kαλή εβδομάδα!

Αυτή την πόλη την ξέρουμε. Και μας ξέρει. Απέξω και ανακατωτά. Ετσι νομίζουμε. Ομως, όλες οι πόλεις υφαίνουν τους δικούς τους μύθους, ακόμα και οι πιο απομυθοποιημένες. Στην περίπτωση της Αθήνας, οι μύθοι, τα καλά κρυμμένα μυστικά επιβιώνουν ακόμα πιο εύκολα ίσως γιατί οι βαθιές σχισμές που χαράκτηκαν στο σώμα της πόλης μεταπολεμικά εξόρισαν τις παλιές ιστορίες σ’ ένα αγεωγράφητο σύμπαν, στα όρια του φανταστικού. Ολα λοιπόν όσα θα σας αφηγηθούμε σήμερα είναι πέρα για πέρα αλήθεια. Και δεν μένουμε προσηλωμένοι στο χθες. Η Αθήνα διαθέτει και σύγχρονα μυστικά, ικανά να εκπλήξουν και τους πιο πεσιμιστές από μας.

1. Το άγαλμα που μετακόμισε. Πριν από λίγες ημέρες ένα από τα πιο εντυπωσιακά υπαίθρια γλυπτά της πόλης, επέστρεψε στη θέση του, στην πλατεία Βικτωρίας. Εξειδικευμένο συνεργείο του δήμου ξεκίνησε τον Φεβρουάριο εργασίες αποκατάστασης και καθαρισμού του αγάλματος, ύψους 3,40 μ., κατά τη διάρκεια των οποίων διαπιστώθηκαν σοβαρές παραμορφώσεις και φθορές στην έδραση, στήριξη και σύνδεση του γλυπτού με τη μαρμάρινη βάση του, που είχαν επιφέρει αποκολλήσεις σε τμήματά του, με κίνδυνο κατάρρευσης. Δύο μήνες μετά προχώρησε στη μεταφορά του, σε ειδικό εργαστήριο – χυτήριο για τις απαραίτητες εργασίες. Αυτό που δεν ξέρουμε είναι ότι το συγκεκριμένο άγαλμα του Γερμανού γλύπτη Johannes Pfuhl (1846 – 1914), με τίτλο «Θησέας σώζων Ιπποδάμεια» και φιλοτεχνημένο το 1906, κοσμούσε μέχρι το 1938 την πλατεία Συντάγματος. Βρισκόταν σε κεντρική θέση, εκεί που σήμερα συναντάμε το σιντριβάνι της πλατείας. Απεικονίζει σε σύμπλεγμα τον Θησέα, που σύμφωνα με τον μύθο, σώζει την Ιπποδάμεια από τον Κένταυρο Ευρυτίωνα. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει όμοιο αντιστοίχου μεγέθους έργο κατασκευασμένο από χαλκό με τη μέθοδο της γαλβανοπλαστικής.

2. Τσίλερ κατεδαφιστέος! Είναι δύο από τα πιο μεγαλοπρεπή μέγαρα της παλιάς Αθήνας. Η οικία Δεληγιώργη στη συμβολή των οδών Ακαδημίας και Κανάρη, και το Μέγαρο Σταθάτου στη Βασιλίσσης Σοφίας, και τα δύο έργα του Ερνέστου Τσίλερ, παραλίγο να κατεδαφιστούν κατά τη διάρκεια της χούντας. Τα σχέδια είχαν προχωρήσει τόσο πολύ με αποτέλεσμα να δημοσιευθούν στον αθηναϊκό Τύπο οι μακέτες των πολυώροφων οικοδομών που θα τα αντικαθιστούσαν. Σήμερα η οικία Δεληγιώργη ανακαινίζεται για να φιλοξενήσει την Πινακοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, ενώ το Μέγαρο Σταθάτου έχει παραχωρηθεί από το 1991 στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης του Ιδρύματος Ν. Π. Γουλανδρή.

3. Πικ νικ στη λίμνη της Πάρνηθας! Ναι, όπως το ακούτε. Πικ νικ στη λίμνη Μπελέτσι, στην Πάρνηθα. Ενα μεγάλο μέρος του βουνού παρέμεινε, ευτυχώς, αλώβητο από την καταστροφική πυρκαγιά του 2007. Προορισμός η Ιπποκράτειος Πολιτεία, κοντά στις Αφιδνές. Προτιμάμε τον εσωτερικό δρόμο (μέσω Βαρυμπόμπης και Κατσιμιδίου) από την εθνική οδό για να απολαύσουμε το απαράμιλλο τοπίο. Χορταίνετε πράσινο και φτάνοντας στον οικισμό ψάξτε την οδό Κίρκης που οδηγεί στη λίμνη. Δεν είναι η «Γαλάζια Λίμνη», αλλά για την αστεία απόσταση που κάνατε μην το πείτε ούτε του παπά. Οι πάπιες «φτιάχνουν» ατμόσφαιρα. Και μην ξεχνάτε: όσο ζέστη κι αν κάνει στην Αθήνα, εδώ δεν θα καταλάβετε τίποτα.

4. Δροσιές στην αυλή του Σλήμαν. Το Μέγαρο Σλήμαν που σήμερα φιλοξενεί το Νομισματικό Μουσείο διαθέτει μια καταπληκτική αυλή, αθέατη για τους περαστικούς της οδού Πανεπιστημίου. Το Aναψυκτήριο (τηλ. 210 36.12.519) λειτουργεί στον κήπο του Μεγάρου, μια μικρή πράσινη όαση στο κέντρο της Αθήνας. Ο κήπος περιλαμβάνει πολλά είδη φυτών της ελληνικής χλωρίδας και κοσμείται με αντίγραφα αρχαίων ελληνικών αγαλμάτων. Ανοικτό καθημερινά μέχρι τις 11 το βράδυ, πλην Κυριακής (έως τις 3 μ.μ.).

5. Οι άγνωστες πρασιές της Ιεράς Οδού. Προσέξτε το την επόμενη φορά που θα περάσετε από την Ιερά Οδό. Ο ιστορικός, αλλά αισθητικά άνισος δρόμος με τα μπουζουξίδικα, τα κέντρα διασκέδασης και τα συνεργεία διαθέτει πεζοδρόμια τόσο φαρδιά που θα τα ζήλευαν και οι πιο κεντρικοί λεωφόροι της πόλης. Χάρη σε ένα προπολεμικό διάταγμα, οι πρασιές είναι υποχρεωτικές στην Ιερά Οδό και περιέργως δεν παραβιάζεται.

6. Η παραμυθένια Βίλα Μαργαρίτα. Σήμερα ούτε που πάει το μυαλό σου. Στις αρχές της λεωφόρου Μεσογείων, γωνία με Βασιλίσσης Σοφίας, στεκόταν έως το 1968 η Βίλα της Μαργαρίτας, ένας κανονικός «πύργος της Σταχτοπούτας». Το παραμυθένιο αυτό παλατάκι δέσποζε σε μια περιοχή που αργότερα σηματοδοτήθηκε από ένα άλλο «εξωτικό» φρούτο, τον πρώτο αθηναϊκό ουρανοξύστη, και μάλιστα διπλό, τον Πύργο Αθηνών.

7. Καθυστερημένος νεοκλασικισμός. Το επιβλητικό κτίριο που στεγάζει σήμερα το υπουργείο Εξωτερικών, στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας δίνει την εντύπωση ενός κραταιού νεοκλασικού μεγάρου, από τα πολλά που χτίστηκαν στην Αθήνα του 19ου αιώνα. Πρόκειται για έναν αρχιτεκτονικό «αναχρονισμό», αν είναι δόκιμος ο όρος. Οικοδομήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’30, μια εποχή που θριάμβευε ο μοντερνισμός. Ηταν προσωπική επιλογή του Ελευθέριου Βενιζέλου ο οποίος οραματιζόταν μια Βασιλίσσης Σοφίας γεμάτη μόνο νεοκλασικά μέγαρα.

8. Από χαγιάτι… μπαρ. Αν θέλετε να μυηθείτε στο Νο 1 καλοκαιρινό spot της «ψαγμένης» Αθήνας, εμπρός βήμα ταχύ για το «taf» στην οδό Νορμανού, στο Μοναστηράκι, λίγο πριν από την πλατεία Αβυσσηνίας. Εικαστικός χώρος με μια απίθανη, παλιά αθηναϊκή αυλή που γρήγορα εξελίχθηκε στην πιο cool μπάρα της πόλης. Ο κύριος κορμός του κτιρίου χρονολογείται από το 1870 με προσθήκες περί το 1900. Αποτελείται από το κυρίως κτίσμα που στεγάζει την γκαλερί εμβαδού 140 τ.μ. στον πρώτο όροφο και την είσοδο στο ισόγειο. Η εσωτερική αυλή εμβαδού 150 τ.μ., περίπου, περιβάλλεται από δύο ακόμα κτίσματα, ένα ισόγειο με τέσσερα στούντιο, και ένα διώροφο με άλλα οκτώ, εμβαδού 10 τ.μ. το καθένα. Το σύνολο των κτιρίων αποτελεί ένα τυπικό και σήμερα εξαιρετικά σπάνιο δείγμα εσωτερικής αθηναϊκής αυλής του 19ου αιώνα. Κλασικό χαγιάτι, κάθε δωμάτιο και οικογένεια.

9. Η Κοντέσσα του Εφετείου. Το κτίριο του παλιού Εφετείου ήρθε πρόσφατα στην επικαιρότητα για πολύ δυσάρεστους λόγους. Το κτίριο της οδού Σωκράτους πριν στεγάσει το Εφετείο ήταν ένα από τα καλά ξενοδοχεία της Αθήνας (το Ambassadeur), έργο του αρχιτέκτονα Σπύρου Στάικου. Για να χτιστεί το Ambassadeur στα τέλη της δεκαετίας του ’50, «θυσιάστηκε» ένα μικρό κόσμημα της αστικής Αθήνας, το Μέγαρο της Κοντέσσας Θεοτόκη, αδιανόητο για τα σημερινά δεδομένα της εποχής. Ξακουστός ήταν ο εκπληκτικός κήπος με τους φοίνικες και ακόμα πιο ξακουστός ο θρυλικός βίος της Κοντέσσας που δεν ήταν άλλη από τη Βρετανή αριστοκράτισσα λαίδη Ντίγκμπι, περιώνυμη τυχοδιόκτισσα, με σκανδαλώδη ζωή, η οποία τελικά πέθανε στη σκηνή βεδουίνων στη Συρία.

10. Ο πρώτος αθηναϊκός ουρανοξύστης. Δύσκολο να το πιστέψεις σήμερα, αλλά το 1917, όταν χτίστηκε το επταώροφο κτίριο που βρίσκεται ακόμα στη θέση του, στη συμβολή των οδών Φιλελλήνων και Οθωνος, προκάλεσε μέγα σκάνδαλο εξαιτίας του ύψους του. Είναι το Μέγαρο Γιαννάκου, το υψηλότερο κτίριο της εποχής του στην Αθήνα και η αιτία για την έκδοση Διατάγματος που ρύθμιζε τα του ύψους των οικοδομών. Επίσης, ένα από τα πρώτα κτίρια στα οποία έγινε χρήση του νεοεμφανιζόμενου τότε οπλισμένου σκυροδέματος.
Του Δημητρη Ρηγοπουλου

50 φοιτητές της Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΑΠΘ με το γνωστικό τους βλέμμα και με τον φωτογραφικό τους φακό αναζήτησαν και αποτύπωσαν την ταυτότητα της άγνωστης και απροσδιόριστης σε πολλούς χώρας. Το υλικό που προέκυψε από δύο εκπαιδευτικά τους ταξίδια στην Ιαπωνία υπό την καθοδήγηση του αναπληρωτή καθηγητή του τομέα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, Ιστορίας της Τέχνης και Αναστήλωσης κ. Αντρέα Γιακουμακάτου φέρνει στο Τελλόγλειο Ιδρυμα Τεχνών την έκθεση «Japan Crossovers: Η Αρχιτεκτονική Σχολή του ΑΠΘ στην Ιαπωνία 2007-2008». Τι είδαν οι Ελληνες φοιτητές στην Ιαπωνία; Τον δυναμισμό μιας χώρας πιο δυτικής από τη Δύση και ανατολικότερης της Ανατολής, είναι η πρώτη απάντηση. Κι αυτό γίνεται αντιληπτό από την αφήγηση της αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα μέσα στο πλαίσιο της ιαπωνικής κοινωνίας, στον χώρο και τον τόπο όπου έβαλαν την υπογραφή τους μεγάλοι αρχιτέκτονες, από τον Αμερικανό Φρανκ Λόιντ Ράιτ (ένα σχολείο του 1922 είναι το μοναδικό του έργο που σώζεται στην Ιαπωνία – «το να ανακαλύπτεις Ράιτ στο Τόκιο είναι σαν ένα είδος αρχαιολογίας του μοντέρνου», παρατηρεί ο κ. Γιακουμακάτος), το μοντέρνο κίνημα της δεκαετίας του ’30, τη μεταπολεμική αρχιτεκτονική, τους μεταβολιστές με ηγέτη τον Κέντζο Τάγκε και τον Κούνιο Μαγιεκάουα- μαθητή του Λε Κορμπιζιέ που μετέφερε το πνεύμα της Δύσης στην Ιαπωνία μέχρι την ιαπωνική πρωτοπορία της δεκαετίας του ’80 με αρχιερέα τον Ταντάο Αντο και τους σύγχρονους Τόγιο Ιτο, Φουμιχίκο Μάκι, Κατσούο Σετζίμα, Κέγκο Κούμα, Σινοχάρα, Σιγκέρου Μπαν.
Δεν είναι μια δυτικού τύπου πόλη με την έννοια του σχεδιασμού, όπως η Νέα Υόρκη, το Παρίσι ή η Βαρκελώνη. «Αναπτύχθηκε πάνω στο σχέδιο της παλιάς πόλης του 18ου αιώνα, γιγαντώθηκε με ουρανοξύστες και μ’ ένα σχεδιασμό που είναι αποτέλεσμα κυρίως της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, την οποία η κυβέρνηση όχι μόνο δεν εμπόδισε αλλά και ενθάρρυνε. Από την ανάπτυξη προκύπτει μια τεράστια αντίφαση μεταξύ της εξαιρετικής ευταξίας των Ιαπώνων και του τυχαίου που εν πολλοίς διακρίνει την αστική τους οργάνωση. Ορατή στους ουρανοξύστες κατά μήκος των διώροφων ή τριώροφων λεωφόρων και των μικρών και ταπεινών κατοικιών που υπάρχουν ακριβώς πίσω τους. Στη φορμαλιστική της μορφή που αφορά στην προσωπική εμπειρία, την παράδοση και στις ιδιαιτερότητες του λαού, αφενός. Στη διαρκή αντιπαλότητα μεταξύ αρχιτεκτονικής και πόλης αφετέρου καθώς, όπως παρατηρεί ο κ. Γιακουμακάτος, «η αρχιτεκτονική στην Ιαπωνία δύσκολα επιβιώνει μπροστά στη σαρωτική δύναμη της μητρόπολης. Για να διαφυλάξει έναν χαρακτήρα δίνει έμφαση σε μια μορφική επεξεργασία που πολλές φορές είναι εξαιρετικά προκλητική και εξεζητημένη».

Αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό της δεκαετίας του ’80 με αρχιτέκτονες όπως ο Φουμιχίκο Μάκι, ο Σιν Τακαμάτσου. Απέναντί τους τοποθετείται ο μυστικιστικός Ταντάου Αντο, ο οποίος δεν αναζητεί τον ανταγωνισμό με τη μητρόπολη, αλλά την ουσία του αρχιτεκτονικού κελύφους. Εξωστρεφείς και επιθετικοί οι πρώτοι, εσωστρεφής και πνευματώδης ο Αντο. Κι αυτό τον κάνει ακόμη πιο μοναστηριακό, πιο μυστικιστικό.
Η έκθεση παρουσιάζεται στο πλαίσιο τριών εκθέσεων «Η κατοικία στην Ελλάδα από τον 20ό στον 21ο αιώνα», «Βραβεία Αρχιτεκτονικής 2008» του Ελληνικού Ι νστιτούτου Αρχιτεκτονικής με τον γενικό τίτλο «3+2:αρχιτεκτονική στο θερινό ηλιοστάσιο» του τμήματος Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ και του ΤΕΕ/ΤΚΜ. Της Γιωτας Μυρτσιωτη