Εν μέσω μεγάλης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, θα ήθελα να παρουσιάσω μια σύνοψη του έργου του διαπρεπούς οικονομολόγου Ερνστ Φρίντριχ Σουμάχερ, προστατευόμενου του Τζον Μέιναρντ Κέινς και συγγραφέα του σήμερα κλασσικού Small is Beautiful.
Σύμφωνα με την επιθεώρηση Times Literary Supplement, το Small is Beautiful είναι ένα από τα 100 βιβλία με την μεγαλύτερη παγκόσμια επιρροή που γράφτηκαν μετά το τέλος του ΄Β Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Έρνστ Φρίντριχ Σουμάχερ (1911-1977) γεννήθηκε στη Βόννη της Γερμανίας. Σπούδασε στη γενέτειρά του και στο Βερολίνο και αμέσως μετά στο Όξφορντ του Λονδίνου και το Κολούμπια της Νέας Υόρκης. Εγκατέλειψε το Βερολίνο λίγο πριν από την έκρηξη του πολέμου, σιχαινόταν το Ναζισμό, και πήγε να ζήσει στη Μ.Βρετανία όπου τον αντιμετώπισαν με καχυποψία, αφού ήταν Γερμανός (αργότερα πήρε την αγγλική υπηκοότητα) και τον έστειλαν να ζήσει υπό περιορισμό σε μια φάρμα. Εκεί έγραψε ένα οικονομικό δοκίμιο το οποίο υπέπεσε στην αντίληψη του μεγάλου οικονομολόγου Κέινς, ο οποίος ενθουσιάστηκε με τις ιδέες του νεαρού και τον ανέλαβε αμέσως υπό την προστασία του. Ο Κέινς μεσολάβησε και τον απελευθέρωσε από τον περιορισμό του στη φάρμα ενώ του βρήκε και μια θεσούλα ως …καθηγητή του πανεπιστημίου της Οξφόρδης όπου ο Σουμάχερ διέπρεψε, ενώ ταυτόχρονα γνωρίστηκε και έγινε φίλος με τον άλλο μεγάλο οικονομολόγο Γκαλμπρέιθ που δίδασκε επίσης εκεί.
Μετά τον πόλεμο, ο Σουμάχερ προεσλήφθη από την κυβέρνηση της Μ.Βρετανίας ως οικονομικός σύμβουλος διάφορων κρατικών επιχειρήσεων και οργανισμών και ταξίδεψε πολύ σε χώρες του Τρίτου Κόσμου. Η κύρια συμβουλή του προς τις κυβερνήσεις των φτωχών κρατών ήταν να προσπαθήσουν να αναπτύξουν αυτόνομη οικονομία για να ξεφύγουν από τις δαγκάνες των υπερδυνάμεων. Παράλληλα εργαζόταν πάνω σε οικονομικές και φιλοσοφικές θεωρίες τις οποίες ονόμαζε “βουδιστική οικονομία”. Αρθρογραφούσε για πολλά χρόνια στους Times όπου συνήθως έγραφε το κύριο άρθρο (editorial), ενώ συνεργάστηκε και με επιθεωρήσεις οικονομικού περιεχομένου, όπως το The Economist. Το Small is Beautiful κυκλοφόρησε το 1973, χαρίζοντάς του την παγκόσμια αναγνώριση. Παραθέτω ένα link (www.enlightennext.org/magazine/j11/schumcapra.asp) όπου ο συγγραφέας Fritjof Capra, συγγραφέας του περίφημου Tao and Physics, περιγράφει την επίδραση που είχαν πάνω του οι θεωρίες του. Οι οικολόγοι θεωρούν αυτό το βιβλίο, το οποίο χαρακτηρίζουν φωτισμένο, ως τη Βίβλο τους (ergobalance.blogspot.com/2008/11/in-his-forward-to-edition-of-small-is.html).
Το 1977 δημοσιεύθηκε, λίγο μετά το θάνατό του, το Guide for the Perplexed (στα ελληνικά μεταφράστηκε ως Οδηγός Καθημερινής Σοφίας, από τις εκδ. Γλάρος), το οποίο ο ίδιος ο Σουμάχερ είχε χαρακτηρίσει ως έργο της ζωής του, μια κριτική, αφενός, του “ξεδιάντροπου” υλιστικού επιστημονισμού και μια εξερεύνηση, αφετέρου, πάνω στη φύση της γνώσης. Θα προσπαθήσω να συνοψίσω τις κυριότερες θέσεις του οικονομολόγου-φιλοσόφου στον περιορισμένο χώρο που μου δίδεται εδώ.
Ο Σουμάχερ πιστεύει ότι το μεγαλύτερο λάθος της εποχής μας είναι η πεποίθηση ότι το πρόβλημα της τεχνολογικής παραγωγής έχει λυθεί. Η γένεση αυτού του λάθους συνδέεται στενά με τις φιλοσοφικές, ή θρησκευτικές αλλαγές που έγιναν τους τρεις τελευταίους αιώνες στη στάση του ανθρώπου απέναντι στη φύση. Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν βιώνει τον εαυτό του ως μέρος της φύσης, αλλά τίθεται απέναντί της ως μια εξωτερική δύναμη που είναι προορισμένη να την κατακτήσει και να κυριαρχήσει πάνω της. Μιλά ακόμη και για μάχη μαζί της, αγνοώντας ότι αν κερδίσει τη μάχη, θα … χάσει τα πάντα. Η ψευδαίσθηση της απεριόριστης δύναμης, που τρέφεται με την εκπληκτική επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο παρήγαγε αυτό το λάθος, ότι δηλαδή έχει λυθεί το πρόβλημα της παραγωγής. Η βάση αυτού του λάθους είναι η αποτυχία να διακρίνουμε ανάμεσα σε εισόδημα και κεφάλαιο εκεί όπου η διάκριση είναι υψίστης σημασίας. Οι οικονομολόγοι και οι επιχειρηματίες γνωρίζουν καλα αυτή τη διάκριση και την εξασκούν συνειδητά παντού, εκτός από εκεί όπου χρειάζεται. Εννοεί το αναντικατάστατο κεφάλαιο που δεν έφτιαξε ο ίδιος ο άνθρωπος, απλά το βρήκε, και χωρίς το οποίο δεν μπορεί να κάνει τίποτα. Εργαστήκαμε σκληρά για να φτιάξουμε το κεφάλαιο που σήμερα μας βοηθά να παράγουμε, ένα μεγάλο απόθεμα επιστημονικής και τεχνολογικής γνώσης, μια περίτεχνη υποδομή, αλλά αυτό είναι ένα μικρό μέρος του συνολικού κεφαλαίου που χρησιμοποιούμε. Το κεφάλαιο που μας διατίθεται από τη φύση είναι κατά πολύ μεγαλύτερο και ούτε καν το σκεφτόμαστε. Αυτό το μεγαλύτερο κεφάλαιο χρησιμοποιείται με ανησυχητικό και επικίνδυνο τρόπο και αυτη είναι η αιτία που είναι πολύ παράλογο και κουτό να ισχυριζόμαστε ότι έχει λυθεί το πρόβλημα της παραγωγής. Πώς και δεν είναι προφανές ότι ο τρόπος με τον οποίο παράγουμε τρώει τα σωθικά του βιομηχανοποιημένου ανθρώπου; Ίσως είναι δύσκολο επειδή η ουσία ενός ανθρώπου δεν μπορεί να μετρηθεί με τη βοήθεια του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος. Οι στατιστικές ποτέ δεν αποδεικνύουν τίποτα. Το μεγαλύτερο λάθος της εποχής μας είναι η πεποίθηση ότι έχει λυθεί το πρόβλημα της παραγωγής. Η ψευδαίσθηση στηρίζεται στην ανικανότητά μας να αναγνωρίσουμε ότι το σύγχρονο βιομηχανικό σύστημα, παρά τη διανοητική πολυπλοκότητά του, καταναλώνει τα ίδια του τα θεμέλια, τρώει τις σάρκες του, αυτοκτονεί.
Συνεχίστε να διαβάζετε »
