Η Παγκόσμια Ημέρα κατά της Κακομεταχείρισης των Ηλικιωμένων καθιερώθηκε με πρωτοβουλία του Διεθνούς Δικτύου για την Παρεμπόδιση της Κακομεταχείρισης των Ηλικιωμένων (INPEA) και υποστηρίζεται από τον ΟΗΕ και τoν Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
Σκοπός της είναι να ευαισθητοποιηθεί το παγκόσμιο κοινό, όσον αφορά στην κακομεταχείριση που δέχονται οι ηλικιωμένοι ακόμη και μέσα στο ίδιο τους το σπίτι, από ανθρώπους της οικογένειάς τους ή ανθρώπους υπεύθυνους για τη φροντίδα τους (συνοδοί, σύντροφοι, σύζυγοι, μέλη της οικογενείας).
Με το άκουσμα του όρου «κακοποίηση ηλικιωμένων» συναισθήματα πόνου, συγκίνησης, στενοχώριας μας κατακλύζουν.
Οι ηλικιωμένοι αποτελούν μία εύθραυστη ηλικιακή ομάδα. Συνήθως πρέπει να διαχειριστούν δύσκολα θέματα όπως ασθένειες , απώλειες και μείωση των λειτουργικών ικανοτήτων τους.
Η καθημερινότητά τους βασίζεται στη λήψη πολλών φαρμάκων και αρκετές φορές στην ανάγκη βοήθειας για την εκπλήρωση βασικών αναγκών.
Με αποτέλεσμα κάποιοι να βιώνουν συναισθήματα μοναξιάς, κατάθλιψης, απαξίωσης, ενώ το άγχος και ο φόβος του θανάτου παραμονεύουν σε κάθε τους σκέψη.
Χρειάζονται την υποστήριξη, αγάπη και φροντίδα μας χωρίς να γίνεται υπερπροστασία που στερεί την αυτονομία. Τι καλύτερο από την ανθρώπινη επαφή, την παρέα, την επικοινωνία; Μία ζεστή αγκαλιά μπορεί να είναι τόσο ευεργετική!
Παράλληλα χρειάζεται να ενθαρρυνθούν ώστε να μη σταματήσουν να είναι ενεργοί, βρίσκοντας δραστηριότητες που τους κάνουν χαρούμενους, χρήσιμους. Απαιτείται η φροντίδα της σωματικής- ψυχικής υγείας με σωστή διατροφή, άσκηση, καλή ποιότητα ζωής.
Αρκετά συχνά, ένα ηλικιωμένο άτομο μπορεί να μη συνειδητοποιεί ότι έχει τη δυνατότητα να αντιδράσει ή ακόμα μπορεί να μη συνειδητοποιεί πως είναι λανθασμένος ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται.
Τα ηλικιωμένα άτομα δεν είναι μια ομοιογενής ομάδα γι’ αυτό και τα ζητήματα προστασίας δικαιωμάτων που αντιμετωπίζουν, είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ τους.
Ενώ ορισμένοι συνεχίζουν να διατηρούν ένα δραστήριο τρόπο ζωής και να διαθέτουν οικονομική δυνατότητα ώστε να είναι κοινωνικά ενεργοί, στον αντίποδα πολλοί είναι απόλυτα εξαρτημένοι από την οικογένεια τους συγγενείς ή τρίτα πρόσωπα, άλλοι ζουν απομονωμένοι και δεν έχουν ούτε την αναγκαία για αυτούς περίθαλψη.
Επίσης πρέπει να λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι η μεγαλύτερη ομάδα των ευπαθών και ευάλωτων ηλικιωμένων ατόμων είναι γυναίκες, καθώς δύο στα τρία άτομα άνω των 80 ετών στην Ευρώπη είναι γυναίκες. Μάλιστα πάνω από το ένα τρίτο αυτών των γυναικών πάσχουν από Αλτσχάιμερ νόσο ή άνοια, γεγονός που τις κάνει ακόμη πιο ευάλωτες στην κακοποίηση.
Η τρίτη ηλικία είναι μια περίοδος κατά την οποία αξίζει στον καθένα να ζει με αξιοπρέπεια σε κατάλληλες συνθήκες, μέσα από τις οποίες να του δίνεται η ευκαιρία να εκφράσει την μοναδικότητά του, να απασχοληθεί δημιουργικά και να απολαύσει μια ποιοτική ζωή. Η ηλικία και η ανάγκη που έχουν τα άτομα αυτά για υποστήριξη δεν μπορούν ποτέ να είναι η αφορμή για να τους επιβάλλονται περιορισμοί ή να τους αφαιρούνται τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι αρχές ελευθερίας του ατόμου που ορίζονται από ένα δημοκρατικό σύνταγμα.
Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι απαραβίαστη
Παρόλα αυτά όμως η κακομεταχείριση ηλικιωμένων ατόμων αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο σαν κοινωνικό πρόβλημα. Αυτό το πρόβλημα είναι πιθανόν να αυξηθεί παραπάνω στην Ευρώπη, λόγω της γρήγορης γήρανσης του πληθυσμού των κρατών μελών.
Η έκθεση του Π.Ο.Υ. (Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας/ Europe) τον Ιούλιο του 2021 έδειξε ότι κάθε χρόνο, 2,7 % (4 εκατομμύρια) του συνόλου των ατόμων άνω των 60 ετών βιώνουν σωματική κακοποίηση, το 19,4% (29 εκατομμύρια) βιώνουν ψυχολογική κακοποίηση, το 3,8% (6 εκατομμύρια) βιώνουν οικονομική εκμετάλλευση και τέλος το 0,7% (1 εκατομμύριο) βιώνουν σεξουαλική κακοποίηση (WHO, 2011 ). Η κακομεταχείριση ατόμων τρίτης και τέταρτης ηλικίας οδηγεί σε κατ’ εκτίμηση 2500 (30%) ετησίως ανθρωποκτονίες, οι περισσότερες από τις οποίες διαπράττονται, από μέλη της οικογένειας του θύματος.
Οι πληροφορίες για τα περιστατικά κακομεταχείρισης ηλικιωμένων που οδηγούν ή όχι σε θάνατο είναι περιορισμένες, αφού δεν υπάρχουν βάσεις δεδομένων κρατικών φορέων των χωρών της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας. Το μέγεθος του προβλήματος έχει έρθει στο φως, τις τελευταίες δεκαετίες, μόνο από ερευνητικές μελέτες στον γενικό πληθυσμό της Ευρώπης (WHO 2008). Όσον αφορά την Ελλάδα, υπάρχει μεγάλη έλλειψη δεδομένων για το μέγεθος του προβλήματος.
Σύμφωνα με την έρευνα ABUEL (Abuse and Health Among Elderly People) για τη διετία 2018 – 2020, στην Ελλάδα, οι ηλικιωμένοι – θύματα κακοποίησης ήταν 126.111 άτομα. Τα περιστατικά αναλύονται ως εξής:
13.2% ψυχολογική κακοποίηση
3.5% σωματική κακ.(4.7% 80-84 ετών)
3.9% οικονομική εκμετάλλευση (7.9% 80-84)
1.5% σεξουαλική κακοποίηση (2.3% γυναίκες)
3.1% εγκατάλειψη (8.9% 80-84 ετών)
1.1% τραυματισμοί
Εννοιολογική προσέγγιση της Κακομεταχείρισης
Η κακομεταχείριση εκδηλώνεται ως σωματική βία, ψυχολογική ή συναισθηματική κακοποίηση, οικονομική εκμετάλλευση, παραμέληση ή παράλειψη φροντίδας, σεξουαλική κακοποίηση, ενώ περιστατικά κακομεταχείρισης που έχουν σημειωθεί παγκοσμίως είναι τραυματισμοί, αφυδάτωση, πλημμελής εφαρμογή θεραπευτικής αγωγής και άλλα.
Προσθέτεται επίσης η Συστηματική Κακοποίηση, δηλαδή κακοποίηση που προέρχεται από το Σύστημα και αφορά την κακομεταχείριση των ηλικιωμένων από το ίδιο το κράτος μέσω της μείωσης συντάξεων, της μη διευκόλυνσης της πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας κτλ.
Η πιο φανερή μορφή κακοποίησης είναι η άσκηση σωματικής βίας, όπως είναι το χτύπημα, χαστούκισμα ή οι κλωτσιές.
Ως ψυχολογική κακομεταχείρηση θεωρείται η βίαιη συμπεριφορά που συμπεριλαμβάνει απειλές, ταπείνωση ή λεκτική κακοποίηση, όπως για παράδειγμα να αποκαλέσει κάποιος τον ηλικιωμένο με υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς ή να τον αντιμετωπίζει γενικότερα σε μόνιμη βάση, σαν ένα μικρό παιδί, αφαιρώντας του έτσι την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα που έχει σαν ηλικιωμένος.
Δείτε το παρακάτω βίντεο μέχρι το 3’41
Η καταχρηστική και ασεβής χρήση των χρημάτων ή της περιουσίας του ηλικιωμένου από άτομο εμπιστοσύνης του με τρόπους που αναγκάζουν τον ηλικιωμένο να φοβάται να μιλήσει και να δείξει την δυσαρέσκειά του θεωρείται οικονομική κακοποίηση. Για παράδειγμα, κάποιος που πιθανά προσφέρεται να πληρώνει τους λογαριασμούς του ηλικιωμένου, αλλά στην πραγματικότητα κρατάει τα χρήματα για δικό του όφελος ή δίνει ψεύτικη αναφορά στον ηλικιωμένο σχετικά με το πού πραγματικά ξόδεψε τα χρήματα του.
Μορφή κακοποίησης μπορεί να θεωρηθεί ακόμα και η χρήση ειδών διατροφής που ανήκουν στον ηλικιωμένο από κάποιον άλλον χωρίς να τον ενημερώσει ή να ζητήσει την άδεια του ή με σκοπό να μην αντικαταστήσει ό,τι πάρει.
Yπάρχουν, όμως, και άλλα – λιγότερο φανερά – είδη κακοποίησης.
Όταν στον ηλικιωμένο δεν δίνεται φαγητό, ρουχισμός ή άλλη προσωπική φροντίδα που είναι απαραίτητη, έχουμε παραμέληση.
Αυτές είναι καθημερινές ανάγκες για να μπορέσει να ζήσει ένας ηλικιωμένος. Παραμέληση θεωρείται και η έλλειψη φροντίδας για την αλλαγή βρώμικων ή βρεγμένων ρούχων ή το να μην τους δίνεται η σωστή φαρμακευτική αγωγή.
Η κακοποίηση μπορεί να είναι και μη σκόπιμη. Μπορεί να είναι το αποτέλεσμα έλλειψης γνώσης, κατανόησης ή εκπαίδευσης. Υπάρχει, ακόμα, και η πιθανότητα το άτομο που την προκαλεί άθελά του να μην αντιλαμβάνεται ότι κακοποιεί τον ηλικιωμένο και του προκαλεί αγωνία και μελαγχολία.
Οποιαδήποτε και αν είναι η μορφή κακοποίησης, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι δεν θα πρέπει να αφήνουμε τα περιθώρια να συμβαίνει και θα πρέπει να την σταματάμε με κάθε τρόπο.
Σύμφωνα με το άρθρο 25 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, προβλέπεται ότι ”Η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωμα των ηλικιωμένων προσώπων να διάγουν αξιοπρεπή και ανεξάρτητη ζωή και να συμμετέχουν στον κοινωνικό και πολιτιστικό βίο. Κάθε περιορισμός αυτών των δικαιωμάτων, εάν οφείλεται στην ηλικία και την εξάρτηση, πρέπει να αιτιολογείται με σαφή νομικά επιχειρήματα και διαφανείς νομικές διαδικασίες, πρέπει να είναι αναλογικός, να επιδέχεται επαναξιολόγηση και, προπαντός, να λειτουργεί προς όφελος του ατόμου που αφορά”.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξέδωσε ένα συνοπτικό οδηγό 10 άρθρων (EUSTaCEA project, Daphne III programme) δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των ηλικιωμένων που χρειάζονται μακροχρόνια φροντίδα και βοήθεια που μπορούμε να βρούμε στον ακόλουθο σύνδεσμο με σκοπό να διευκολύνει και να προωθήσει την πρόσβαση όλων των ηλικιωμένων ανθρώπων σε θεμελιώδη δικαιώματά τους. Ο οδηγός αυτός αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι των αρχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και διευκρινίζει με πολλαπλά παραδείγματα και εμπειρίες από διάφορους οργανισμούς που πήραν μέρος στην σύνταξή του, τα αναφαίρετα δικαιώματα όλων των ηλικιωμένων ανθρώπων ανεξάρτητα από χώρα και κοινωνική θέση.
Κακοποίηση μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε και οπουδήποτε. Ανεξάρτητα, όμως από το πού μπορεί να βρίσκεται ο ηλικιωμένος δεν θα πρέπει να επιτρέπουμε να υποφέρει από κακοποίηση.
- Το άτομο που προκαλεί κακοποίηση να είναι κάποιο αγαπημένο ή έμπιστο πρόσωπο του ηλικιωμένου.
- Ο ηλικιωμένος μπορεί να είναι εξαρτημένος από αυτό το άτομο, επειδή τον φροντίζει γενικά ακόμα και με οικονομική υποστήριξη.
- Ο ηλικιωμένος να νιώθει ότι του «αξίζει» μία τέτοια συμπεριφορά.
- Ο ηλικιωμένος να ανησυχεί ότι σε περίπτωση που μιλήσει για το πρόβλημά του το άτομο που τον κακοποιεί θα θυμώσει μαζί του και ότι δεν θα έχει πια την φροντίδα του.
- Ο ηλικιωμένος να έχει αμφιβολίες αν θα τον πιστέψουν όταν πει τι του συμβαίνει.
- Ο ηλικιωμένος δεν γνωρίζει ποιόν να πλησιάσει για να εξομολογηθεί το πρόβλημά του.
- Ο ηλικιωμένος να πιστεύει ότι σε περίπτωση που εμπλέξει για επίλυση του προβλήματός του κάποιον οργανισμό ή αρμόδιο πρόσωπο , θα θεωρηθεί αδύναμος.
- Ο ηλικιωμένος να πιστεύει ότι το πρόβλημά του είναι πολύ ασήμαντο ή ότι δεν πρόκειται να αλλάξει κάτι ακόμα και αν αποκαλύψει το πρόβλημά του.
- Αν ανησυχήσουμε για κάποιον, ας προσπαθήσουμε να είμαστε ανοιχτοί και ειλικρινείς μαζί του για ο,τιδήποτε υποψιαζόμαστε ότι βιώνει.
- Ας δώσουμε στον ηλικιωμένο την ευκαιρία να μιλήσει. Ας τον κάνουμε να νιώσει ότι είμαστε πρόθυμοι να τον ακούσουμε.
- Κάποιος ηλικιωμένος πιθανά να θέλει να μιλήσει, αλλά ίσως να ανησυχεί για το πώς μπορεί να αντιδράσουμε . Είναι σημαντικό να παραμείνουμε ήρεμοι, όταν ο ηλικιωμένος αρχίσει να μας μιλάει για την κακοποίηση που δέχεται.
- Ο ηλικιωμένος πιθανά να μας ζητήσει να του υποσχεθούμε ότι δεν θα φανερώσουμε το πρόβλημά του σε κάποιον άλλον. Είτε είμαστε κοντινός του συγγενής, φίλος ή επαγγελματίας φροντιστής, να είμαστε πάντα ειλικρινής μαζί του και ποτέ να μην του δώσουμε ψεύτικες υποσχέσεις.
- Θα πρέπει να ρωτήσουμε τον ηλικιωμένο τι θα ήθελε να γίνει για αυτή την περίπτωση.
- Θα πρέπει να προσπαθήσουμε να του εξηγήσουμε ποιός θα μπορούσε να βοηθήσει, προτείνοντάς του σε ποιόν θα μπορούσαμε να απευθυνθούμε εκ μέρους του, αν ο ίδιος δεν μπορεί να το κάνει.
Σε περίπτωση που παραβιάζονται τα δικαιώματα των ανθρώπων της τρίτης ηλικίας ή τους συμβαίνει οποιοσδήποτε μορφής σωματική, λεκτική, ψυχολογική βία ή με οποιοδήποτε τρόπο προσβολή της αξιοπρέπειας και προσωπικότητας τους, από τους ανθρώπους που είναι υπεύθυνοι για τη φροντίδα τους, μπορούν να αποτανθούν οι ίδιοι ή οι οικείοι τους στις ακόλουθες αρχές:
Στον Συνήγορο του Πολίτη που μπορούμε να βρούμε στον ακόλουθο σύνδεσμο: https://www.synigoros.gr/
Είναι Ανεξάρτητη Αρχή η οποία δέχεται και ερευνά αναφορές για κάθε δημόσια υπηρεσία η οποία παραβιάζει δικαιώματα των πολιτών. Έχει ως ειδική αρμοδιότητα την διερεύνηση υποθέσεων «σχετικών με τα δικαιώματα της υγείας, πρόνοιας και κοινωνικής αλληλεγγύης».
Στην Εθνική Αρχή Διαφάνειας που μπορούμε να βρούμε στον ακόλουθο σύνδεσμο: https://aead.gr/nta/merged-services που εντάχθηκε το πρώην Σώμα Επιθεωρητών – Ελεγκτών Δημόσιας Διοίκησης.
Στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή SOS 1065 που λειτουργεί όλο το 24ωρο, 365 ημέρες το έτος. Αυτή η υπηρεσία στελεχώνεται από κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους, καθώς και ειδικά εκπαιδευμένους εθελοντές για την παροχή φροντίδας, προστασίας και ψυχολογικής στήριξης στους ηλικιωμένους ηλικίας άνω των 65 ετών στην οποία μπορούν να γίνουν και ανώνυμες καταγγελίες για περιπτώσεις κακομεταχείρισης ηλικιωμένων.
Για τις περιπτώσεις κακοποίησης που αποτελούν και ποινικά αδικήματα όπως ενδεικτικά η εξύβριση, απειλή, πρόκληση σωματικής βλάβης, προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας, εξαπάτηση κλπ αρμόδιοι είναι η αστυνομία και ο Εισαγγελέας.
1065 Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή SOS για ηλικιωμένους
Αυτή η εργασία έχει άδεια χρήσης Creative Commons Αναφορά δημιουργού4.0.
