Το Πάσχα δεν είναι μόνο μια θρησκευτική γιορτή αλλά θα μπορούσε να θεωρηθεί συμβολικά και σαν γιορτή αναγέννησης της φύσης. Ο Ιησούς νίκησε τον θάνατο και επέστρεψε στη ζωή, έτσι και η φύση νίκησε τον χειμώνα και επανήρθε φέρνοντας σε μας όλα τα πολύτιμα δώρα της. Χελιδόνια, παπαρούνες, όμορφα πολύχρωμα λιβάδια στολισμένα με τα αγριολούλουδα, φαντάζουν όλα σαν πίνακες ζωγραφικής.
Μέσα από όλη αυτή την πανδαισία χρωμάτων και συναισθημάτων η άνοιξη καταφέρνει να σπείρει την ελπίδα στην καρδιά μας και να γεννήσει μέσα μας αισιοδοξία. Οτιδήποτε υποδηλώνει αναγέννηση και ελπίδα είναι καλά ριζωμένο μέσα στη γιορτή του Πάσχα μιας και αυτή η γιορτή είναι συνυφασμένη με την νίκη του φωτός ενάντια στο σκοτάδι.
Τα αυγά, όπως το κουνέλι ή ο λαγός, είναι από χρόνια αρχαία σύμβολα γονιμότητας, αναγέννησης και νέας ζωής, δηλαδή έννοιες που συνδέονται με το Πάσχα, καθώς αντιπροσωπεύουν την ανάσταση του Ιησού και την έξοδό του από τον τάφο. Έτσι ήδη από τον 1ο αιώνα μ.Χ., η εικονογραφία του αυγού του Φοίνικα, το οποίο δηλώνει την αναγέννηση, υιοθετήθηκε ως χριστιανικό σύμβολο. Εμφανίζεται στην παλαιοχριστιανική τέχνη, στις εκκλησίες, και σε χειρόγραφα.
Σήμερα το Πάσχα συνοδεύεται από μια σειρά αγαπημένων παραδόσεων, από το βάψιμο των αβγών και τα χειροποίητα κουλουράκια και τσουρέκια, μέχρι τα σοκολατένια, και όχι μόνο, λαγουδάκια, που είναι ιδιαίτερα αγαπητά στα παιδιά.
Ας δούμε πως καθιερώθηκαν με το πέρασμα του χρόνου…
Αυγό
Το κατ΄ εξοχήν αντικείμενο των λαμπριάτικων ημερών είναι το αυγό.
Το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών αποτελεί μία από τις χαρακτηριστικότερες πράξεις των ημερών του Πάσχα. Και μάλιστα, η χαρά περιμένει εκείνον που θα κρατήσει το αυγό του ανέπαφο. Λίγοι όμως γνωρίζουν πως η νίκη κρύβεται στο σπάσιμο! Πώς εξηγείται αυτό;
Κατ΄ αρχάς, το αυγό θεωρείται ως το κατ΄ εξοχήν αντικείμενο της ζωής εν αναμονή. Μέσα στο σκληρό του κέλυφος περικλείεται η ζωή που αδημονεί να βγει στο φως. Γι΄ αυτό και πάντα συμβόλιζε την γονιμότητα και τη νέα δημιουργία.
Όσο για το κόκκινο χρώμα του, οι ερμηνείες διαφέρουν:
Για άλλους, το κόκκινο είναι το χρώμα της χαράς για το ευτυχές γεγονός της Αναστάσεως. Για άλλους, συμβολίζει το αίμα του Χριστού που κατακλύζει λυτρωτικά όλη τη γη, η οποία, ως σχήμα, συμβολίζεται με το σχήμα του αυγού.
Υπάρχουν και τοπικές ερμηνείες, όπως στην Καστοριά, όπου, κατά την παράδοση, όταν αναστήθηκε ο Χριστός, το είπαν σε μια γυναίκα, η οποία δεν το πίστεψε και είπε: «Όταν τα αυγά που κρατώ γίνουν κόκκινα, τότε και ο Χριστός θα αναστηθεί». Και αμέσως έγιναν κόκκινα.
Σε κάθε περίπτωση, το αυγό εκφράζει ό,τι και ο σπόρος του Ευαγγελίου: Κάτι που πρέπει να σπάσει για να προκύψει νέα ζωή. Το αυγό είναι ο τάφος, που πρέπει να διαρραγεί για να ξεχυθεί στον κόσμο η αναστημένη ζωή.
Γιν όλους αυτούς τους λόγους, η νίκη βρίσκεται στην θραύση!
Η παράδοση της διακόσμησης αυγών για το Πάσχα μπορεί να χρονολογηθεί από τον 13ο αιώνα, όταν τα αυγά ήταν –όπως και εξακολουθούν να είναι– απαγορευμένο φαγητό κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής. Γι’ αυτό οι άνθρωποι τα διακοσμούσαν καθώς η περίοδος νηστείας έφτανε στο τέλος της ώστε να τα φάνε όταν έφτανε η Κυριακή του Πάσχα. Ένα έθιμο που παρατηρήθηκε στην Αγγλία εκείνη την εποχή είναι τα παιδιά να πηγαίνουν από πόρτα σε πόρτα ζητώντας να τους δώσουν αυγά το Σάββατο πριν ξεκινήσει η Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Οι άνθρωποι έδιναν τα αυγά σαν κεράσματα έτσι ώστε να τα απολαύσουν τα παιδιά πριν την νηστεία. Αργότερα, οι Γερμανοί προτεστάντες διατήρησαν το έθιμο να τρώνε χρωματιστά αυγά το Πάσχα, αν και δεν συνέχισαν την παράδοση της νηστείας.
Τα αυγά που έβαφαν με μερικά λουλούδια άλλαζαν χρώμα, φέρνοντας την άνοιξη στα σπίτια ενώ πολλοί χριστιανοί της Ορθόδοξης Εκκλησίας συνήθως έβαφαν τα πασχαλινά αυγά κόκκινα, στο χρώμα του αίματος, ως ιδιαίτερη μνεία της θυσίας του Χριστού και του αίματός του που χύθηκε. Κάποιοι χρησιμοποιούσαν επίσης το πράσινο χρώμα, προς τιμήν του νέου φυλλώματος των δέντρων που αναδύεται μετά από τον κρύο χειμώνα. Η ουκρανική τέχνη της διακόσμησης πλουμιστών πασχαλινών αυγών, γνωστή ως «pysanky», χρονολογείται από τους προχριστιανικούς χρόνους. Παρόμοιες παραλλαγές αυτής της μορφής έργων τέχνης παρατηρούμε σε πολλούς πολιτισμούς της Ευρώπης.
Λαγουδάκι
Ο πασχαλινός διάκοσμος διεθνώς είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένος με λαγουδάκια. Ποια είναι όμως η ιστορία των πασχαλινών λαγών και πώς έφτασαν να είναι διαχρονικό σύμβολο στους εορτασμούς της μεγάλης θρησκευτικής γιορτής; Τι σχέση έχουν με τη Σταύρωση του Χριστού και την Ανάστασή του;
Είναι εύκολο να υποθέσει κανείς ότι, επειδή δεν υπάρχει βιβλική βάση στα πασχαλινά λαγουδάκια, τα κουνέλια και οι λαγοί δεν έχουν θρησκευτική σημασία. Όμως αυτό δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Στο Λευϊτικό (3o βιβλίο της Πεντατεύχου και ταυτόχρονα 3ο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, ως συνέχεια της Εξόδου), μπορεί να διαβάσει κανείς στο χωρίο 11:6 ότι ο λαγός είναι ένα ακάθαρτο ζώο, όμως στη χριστιανική τέχνη, συνδέεται τακτικά με την αναγέννηση και την Ανάσταση.
Τα ζώα αυτά δεν επιλέχθηκαν τυχαία: Στους παλιούς καιρούς πρωταγωνιστούσαν στις παγανιστικές γιορτές της άνοιξης, γιατί θεωρούνταν σύμβολα της ζωής και της γονιμότητας (εξ ου και το… «γεννάει σαν κουνέλα»). Ήδη από την αρχαιότητα συμβόλιζαν την αφθονία, τον πολλαπλασιασμό και την ανανέωση, μια που είναι πολύ παραγωγικά ζώα και ιδιαίτερα την άνοιξη. Συνδέθηκαν λοιπόν με τα πασχαλινά αυγά ώστε να μπορεί να γιορταστεί παράλληλα η άνοιξη και η ανανέωση. Οι ρίζες της παράδοσης αυτής χάνονται στα βάθη των χρόνων.
Ο λαγός στην αρχαιότητα, όπως αναφέρουν διάφοροι συγγράφεις (Πλίνιος, Πλούταρχος, Φλάβιος Φιλόστρατος) πίστευαν ευρέως ότι ήταν ερμαφρόδιτο ον. Λόγω της ανατομίας των εσωτερικών γεννητικών του οργάνων πίστευαν πως θα μπορούσε να αναπαραχθεί χωρίς να ζευγαρώσει.
Μεταγενέστερα, και με την εμφάνιση του Χριστιανισμού, αυτό οδήγησε στη συσχέτιση του λαγού ή κουνελιού με την Παναγιά. Η συσχέτισή τους με την παρθενογένεση προέρχεται από το γεγονός ότι οι λαγοί-κουνέλια, είναι σε θέση να συλλάβουν ένα δεύτερο απόγονο ενώ ακόμη κυοφορούν το πρώτο. Έτσι ο λαγός έγινε δημοφιλές μοτίβο στην μεσαιωνική εκκλησιαστική τέχνη με αποτέλεσμα να βλέπουμε λαγούς να εμφανίζονται σε χειρόγραφα και σε πίνακες ζωγραφικής συμβολίζοντας την αγνότητα της Παναγίας.
Τα κουνέλια και οι λαγοί έχουν λοιπόν συσχετιστεί με τη μητέρα του Ιησού, για αιώνες. Η συσχέτισή τους με την παρθενογένεση προέρχεται από το γεγονός ότι οι λαγοί – που συχνά συγχέονται λανθασμένα με τα κουνέλια – είναι σε θέση να φέρουν ένα δεύτερο έμβρυο ενώ κυοφορούν ακόμη το πρώτο τους.
Παρθενία ή γονιμότητα;
Ο γνωστός πίνακας του Τιτσιάνο, «Η Παναγία με το Κουνέλι» (“The Madonna of the Rabbit”) απεικονίζει αυτή τη σχέση. Η Μαρία κρατάει ένα άσπρο κουνέλι σε πρώτο πλάνο, γεγονός που υποδηλώνει ταυτόχρονα τόσο την παρθενία και την αθωότητα της, όσο και τη γονιμότητά της. (Το κουνέλι δε είναι λευκό, υποδηλώνοντας καθαρότητα και αθωότητα.)
The Madonna of the Rabbit is an oil painting by Titian
Ενώ στη Χριστιανική πιστή ο λαγός συνδέθηκε με την Παναγία, στη Βίβλο αναφέρεται ως ακάθαρτο ον. Χαρακτηριστικά το Λευιτικό (11,6) λέει: «και τον λαγό επειδή αναμασάει μεν, όμως δεν είναι δίχηλος· είναι σε σας ακάθαρτος». Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την αντίληψη των Χριστιανών που αντιμετώπιζαν το λαγό ως σύμβολο αναγέννησης και ανάστασης. Ωστόσο σε πολλές εκκλησίες των Βορειοευρωπαϊκών χωρών παρατηρείται το σύμβολο ενός κύκλου τριών λαγών που ενώνονται με τα αυτιά τους, σχηματίζοντας ένα τρίγωνο που συμβολίζει την Αγία Τριάδα. Αυτό το «λαγουδένιο» σύμβολο απαντάται σε πολλές σπηλιές της βουδιστικής Κίνας, άγνωστο γιατί. Ο κύκλος των τριών λαγών ακολούθησε δυτικά τον δρόμο του Μεταξιού, εμφανίστηκε σε ισλαμικά νομίσματα και τελικά κατέληξε να σκαλίζεται σε διάφορες εκκλησίες ή να ζωγραφίζεται σε χριστιανικά χειρόγραφα.
Μάλιστα, το σύμβολο ενός κύκλου τριών λαγών που ενώνονται με τα αυτιά τους έχει βρεθεί σε αρκετές εκκλησίες στο Ντέβον της Αγγλίας. Όπως και ο πολιτιστικός συμβολισμός για το πασχαλινό λαγουδάκι, το νόημα αυτής της εικόνας παραμένει ένα ακόμη μυστήριο – και το project ”The Three Hares” («Οι τρεις λαγοί») έχει δημιουργηθεί για την έρευνα και την τεκμηρίωση παραστάσεων του αρχαίου συμβόλου, παραδείγματα του οποίου έχουν βρεθεί ακόμη και στην Κίνα.
Σύμφωνα με το κέντρο παιδικής λογοτεχνίας και κουλτούρας του Πανεπιστημίου της Φλόριντα, η προέλευση της γιορτής, καθώς και η ύπαρξη του λαγού του Πάσχα, μπορεί να εντοπιστεί σε παγανιστικά έθιμα της προχριστιανικής Γερμανίας του 13ου αιώνα, όπου οι άνθρωποι λάτρευαν ένα πλήθος θεοτήτων. Η τευτονική θεότητα Eostra ήταν η θεά της άνοιξης και της γονιμότητας και προς τιμήν της πραγματοποιούνταν γιορτές, κατά την περίοδο της εαρινής ισημερίας. Το σύμβολό της ήταν το κουνέλι.
Ένας σαξονικός μύθος από το παρελθόν
Μερικοί λαογράφοι θεωρούν ότι η παράδοση με τα πασχαλινά λαγουδάκια προέρχεται από έναν αρχαίο αγγλοσαξονικό μύθο σχετικά με τη θεά της γονιμότητας, Ostara ή Eostra. Η Ostara θεωρείτο η προσωποποίηση του ανατέλλοντος ήλιου. Στην λαογραφία των Βόρειων χωρών, αναφέρεται πως η Eostra παρέτεινε κάποτε τον χειμώνα και άργησε έναν χρόνο να έρθει. Ένιωσε ένοχη, γι’ αυτό αποφάσισε να σώσει τη ζωή ενός πουλιού του οποίου τα φτερά είχαν παγώσει. Στη συνέχεια, λυπημένη για το πουλί, επειδή δεν μπορούσε πια να πετάξει, το μεταμόρφωσε σε έναν χαρούμενο λαγό που μπορούσε να ξεπερνάει σε ταχύτητα τους κυνηγούς και να φέρνει πολύχρωμα αυγά μόνο μια φορά το χρόνο, κατά τη διάρκεια της γιορτής της Eοstrα.
Με την ιδιότητα αυτή, ήταν φίλη όλων των παιδιών και για να τα διασκεδάσει είχε μετατρέψει το κατοικίδιο πουλί της σε ένα κουνέλι. Αυτό το κουνέλι γεννούσε χρωματιστά αυγά, τα οποία η θεά έδινε στα παιδιά ως δώρα. Από το όνομά της και τις τελετουργίες της προέρχεται ο σχετικός εορτασμός του Πάσχα.
Πράγματι, στο βιβλίο του Jacob Grimm (ο ένας από τους αδερφούς Γκριμ), ”Deutsche Mythologie” του 1835, αναφέρεται ότι «ο πασχαλινός λαγός είναι ακατανόητος για μένα, αλλά πιθανότατα ο λαγός αυτός ήταν το ιερό ζώο της Ostara. Η Ostara ή Eaststre φαίνεται ότι ήταν η θεότητα της αυγής, ένα θέαμα που φέρνει χαρά και ευλογία, της οποίας η έννοια θα μπορούσε εύκολα να προσαρμοστεί με την Ανάσταση του Χριστού».
Ο μύθος της Ostara παρότι είναι μια δημοφιλής θεωρία για την προέλευση των πασχαλινών κουνελιών, αμφισβητείται. Φαίνεται ότι η σύνδεσή τους με τη θεότητα ξεκίνησε από τον μελετητή του 8ου αιώνα, Σεβάσμιο Βέδα. Ο Βέδας έγραφε τότε ότι η λέξη «Πάσχα» (στα αγγλικά Easter) προέρχεται από το “Eostre” (μια άλλη εκδοχή του ονόματος “Ostara”). Ωστόσο, δεν υπάρχουν άλλα ιστορικά στοιχεία που να τεκμηριώνουν τη δήλωσή του.
Καθώς ο Χριστιανισμός εξαπλώθηκε, ήταν σύνηθες για τους ιεραποστόλους να υιοθετούν και να θέτουν παγανιστικές ιδέες και τελετουργίες στο πλαίσιο της χριστιανικής πίστης, και να μετατρέπουν τις παγανιστικές γιορτές σε χριστιανικές. Η γιορτή της Eostra συνέβαινε την ίδια εποχή με τον εορτασμό των Χριστιανών για την ανάσταση του Χριστού, οπότε οι δύο γιορτές έγιναν μία και καθώς αναμείχθηκαν οι πολιτισμοί. Έτσι ήταν φυσικό οι παγανιστές να φέρουν τον λαγό και τα αυγά ως σύμβολα μαζί τους στη νέα τους θρησκεία.
Σύγχρονα πασχαλινά κουνελάκια
Το σημερινό έθιμο λέγεται πως έχει έχει τις ρίζες του στον Μεσαίωνα.
Τότε η Μεγάλη Πέμπτη ήταν και η τελευταία μέρα του τρέχοντος οικονομικού έτους. Έτσι οι ακτήμονες αγρότες έπρεπε την ημέρα αυτή να αποδώσουν στους γαιοκτήμονες έντοκα το ενοίκιο για τη γη που χρησιμοποιούσαν, πράγμα που τις περισσότερες φορές γινόταν σε είδος δηλαδή με τρόφιμα.
Επειδή λόγω της νηστείας που είχε προηγηθεί είχαν μαζευτεί πολλά αυγά, οι αγρότες τα έβραζαν και πλήρωναν με αυτά τους τόκους. Μαζί με τα αυγά έδιναν πολλές φορές στους γαιοκτήμονες αφέντες τους και λαγούς, που είχαν σκοτώσει σαν κυνήγι στα χωράφια τους. Έτσι προέκυψε ο συνδυασμός «αυγά και λαγός», ο οποίος εδραιώθηκε με τον καιρό στη συνείδηση των ανθρώπων.
Τον 17ο αιώνα οι ενήλικες άρχισαν να διηγούνται στα παιδιά πως τα αυγά τα έφερνε …”ο πασχαλινός λαγός”. Ωστόσο για ένα μεγάλο διάστημα ο λαγός δεν ήταν ο μοναδικός προμηθευτής αυγών.
Το ίδιο συμβαίνει και στις Αγγλοσαξονικές χώρες, όπου τα αυγά δίνονται στα παιδιά από έναν λευκό λαγό ή ένα λευκό κουνέλι. Ανταγωνιστές του ήταν οι αλεπούδες, οι πελαργοί και οι γερανοί.
Για αυτόν ακριβώς το λόγο φέρνει ένας λαγός… τα αυγά το Πάσχα!!!!!
Από το 1600 που γίνονται οι πρώτες αναφορές σε κάποια γερμανικά χειρόγραφα βλέπουμε πως ο παγανιστικός «φίλος» της Eostra έγινε ένας λαγός ονόματι «Oschter Haws» ή «Osterhase». Ο εν λόγω λαγός σύμφωνα με τον μύθο άφηνε μόνο στα φρόνιμα παιδιά χρωματιστά αυγά στις φωλιές που έφτιαχναν. Ήταν σαν τον Αϊ Βασίλη της Πρωτοχρονιάς που «ζύγιζε» τις συμπεριφορές των παιδιών και έδινε δώρα. Όμως ο λαγός αυτός δεν παρέμεινε για πολύ στην Ευρώπη αλλά ταξίδεψε μέχρι την Αμερική. Ο «Osterhase» μεταφέρθηκε στις καρδιές και τις αναμνήσεις με τους πρώτους Γερμανούς μετανάστες στην Αμερική, το 18ο αιώνα, και διαδόθηκε πολύ εύκολα παντού. Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα μετονομάστηκε σε «Easter Bunny», οι φωλιές έγιναν καλαθάκια και τα αυγά εμπλουτίστηκαν με καραμέλες και ζαχαρωτά,( καραμέλες σε σχήμα κουνελιού, προάγγελο των σοκολατένιων κουνελιών που έχουμε σήμερα) ενώ τα παιδιά θα τον καλόπιαναν αφήνοντας του δίπλα στα καλαθάκια και μερικά καρότα για γεύμα. Στις μέρες μας λοιπόν, ο «Easter Bunny» βάφει τα αυγά του κόκκινα ή χρωματιστά πριν το Πάσχα και τα κρύβει στους κήπους ώστε τα παιδιά παίζοντας να ψάξουν και να τα βρουν το πρωί της Κυριακής του Πάσχα.
Στη Γερμανία, από τον 15ο αιώνα, τα πασχαλινά αυγά συνδέθηκαν με τα κουνέλια: Θεωρείται ότι ένα κουνέλι (ή ένας λαγός) έχει επιφορτιστεί παραδοσιακά με το καθήκον να φέρνει στα παιδιά τα γιορτινά αυγά τους. Την παραμονή του Πάσχα, τα παιδιά κατασκευάζουν μια φωλιά από άχυρο, φύλλα, χορτάρι ή πλαστικό αφρώδες υλικό και οι γονείς αναλαμβάνουν να την κρύψουν μέσα στο σπίτι ή τον κήπο, ώστε το πασχαλινό λαγουδάκι να… γεννήσει εκεί μέσα τα πολύχρωμα πασχαλινά αυγά.
Ανήμερα το Πάσχα ξεκινάει για τα παιδιά το σαφάρι εύρεσης των αυγών και διαδραματίζονται περίεργες σκηνές: Σε διαμερίσματα, σπίτια και κήπους μικρά παιδιά τρέχουν ενθουσιασμένα πάνω-κάτω, σπρώχνουν έπιπλα, κοιτάνε κάτω από τα μαξιλάρια των καναπέδων ή ψάχνουν πίσω από δέντρα και μέσα σε θάμνους.
Γιατί; Επειδή το Πάσχα ο κόσμος στη Γερμανία ψάχνει στις πιο απίθανες γωνιές και κρυψώνες για χρωματιστά αυγά, τα οποία έφερε και έκρυψε την προηγούμενη νύχτα ο «πασχαλινός λαγός».
Στο Τιρόλο και το Κεμπέκ του Καναδά τα αυγά τα φέρνει μια κότα ή ένα κοτοπουλάκι. Οι ρίζες του εθίμου είναι και σε αυτή την περίπτωση αρχαίες: Κότες και νεοσσοί αποτελούν σύμβολα μιας νέας ζωής.
Οι κάτοικοι της ανατολικής Γαλλίας συσχετίζουν και αυτοί τα αυγά με κουνέλια και λαγούς, οι Ελβετοί με τον γνωστό κούκο, οι Αυστραλοί με το μικρό ντόπιο μαρσιποφόρο bilby που μοιάζει με λαγό, ενώ οι κάτοικοι της Αλσατίας και της Γερμανικής Θουριγγίας με τον… πασχαλινό πελαργό.
Όλα αυτά τελείωσαν βέβαια οριστικά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ήρθε η σειρά των σοκολατοποιιών ν’ ανακαλύψουν το ζωάκι με τα μεγάλα αυτιά και τα στρογγυλά μάτια. Παρήγαγαν λοιπόν την περίοδο του Πάσχα μόνο σοκολατένιους λαγούς, φροντίζοντας ώστε μέχρι σήμερα τα αυγά να τα φέρνει ποιος άλλος; Ο λαγός!
Ο λαγός συμβολίζει στον χριστιανισμό την σβελτάδα, την εγρήγορση, την τύχη, την γονιμότητα. Έτσι την Κυριακή του γερμανικού Πάσχα είναι αυτός που φέρνει τα σοκολατένια αυγά, παλαιότερα ζωγραφισμένα ή απλώς βαμμένα με κόκκινη ή μπλε μπογιά. Σε ορισμένες περιοχές της Γερμανίας τα πασχαλινά αυγά και ασφαλώς και τα σοκολατένια τα φέρνει η αλεπού (Βεστφαλία), σε άλλες ο πελαργός (Θουριγγία) και σε άλλες ο πετεινός (Βοημία).
Επιπλέον Υλικό
Τα πασχαλινά αυγά μέσα από τα έργα διάσημων ζωγράφων
Πατήστε στην παρακάτω εικόνα
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
Mory Catherine, 30 ιστορίες περιμένοντας το Πάσχα, εκδ. Πατάκη, 2014
“Why do we have Easter eggs and the Easter bunny? ” BBC, https://www.bbc.co.uk/newsround/17597617
“Easter in Switzerland”, Fundoo Times, http://easter.fundootimes.com/easter-across-the-world/switzerland.html
“What Are the Easter Bunny’s Origins? Here’s the Fascinating History of the Easter Bunny”, Good Housekeeping, https://www.goodhousekeeping.com/holidays/easter-ideas/a31226078/easter-bunny-origins-history/
“Easter Bunny”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Easter_Bunny
“Discover Germany’s Easter traditions”, U.S ARMY, https://www.army.mil/article/202019/discover_germanys_easter_traditions
“Easter Symbols and Traditions”, History, https://www.history.com/topics/holidays/easter-symbols
Αυτή η εργασία έχει άδεια χρήσης Creative Commons Αναφορά δημιουργού4.0.
