Τα εξωτερικά Μεταναστευτικά ρεύματα των Ελλήνων
στους Νεότερους χρόνους
https://blogs.sch.gr/mtsaousid/files/2022/01/ss-57248349.pdf
Ηάφιξη των προσφύγων του 1922 στη Θεσσαλονίκη και οι αλλάγές που επέφερε σε όλη την πόλη
“Η θέση της Γυναίκας στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου”
Μια συνοπτική θεώρηση
Εργαζόμενες Ελληνίδες στην εποχή του Μεσοπολέμου- φύλλο εργασίας
Οι μεταναστεύσεις Ελλήνων προς τις υπερπόντιες ή τις βορειοευρωπαικές χώρες
Οι μεταναστεύσεις Ελλήνων προς τις υπερπόντιες ή τις βορειοευρωπαικές χώρες προκλήθηκαν από τη δράση και την αλληλεπίδραση πολλών παραγόντων, οι κυριότεροι από τους οποίους ήταν:
- πρώτον, η αποδιοργάνωση της παραδοσιακής αγροτικής οικονομίας της χώρας με την αυξανόμενη ένταξη της γεωργικής παραγωγής των μικρού μεγέθους αγροτικών κλήρων στην οικονομία της αγοράς σε συνάρτηση με την αδυναμία απορρόφησης αγροτικών χεριών από τη βιομηχανία,
- δεύτερον, οι ανάγκες σε εργατικό δυναμικό που δημιουργήθηκαν με τη βιομηχανική ανάπτυξη των κρατών υποδοχής που παρείχαν δυνατότητες εύρεσης εργασίας και ευκαιρίες για αύξηση των εισοδημάτων,
- τρίτον, η πληροφόρηση, οι προσδοκίες και οι στρατηγικές των ίδιων των μεταναστών και των οικογένειών τους.
Σημαντικό ρόλο έπαιξαν βέβαια και η σταφιδική κρίση στα τέλη του 19ου αιώνα, η Κατοχή και ο Εμφύλιος στον 20° αιώνα αλλά και η βελτίωση των συνθηκών της μετακίνησης και οι μύθοι που διαδόθηκαν για τις κοινωνίες υποδοχής.
Έλληνες επιβιβάζονται σε βάρκες για να μεταβούν σε υπερωκεάνιο που θα τους μεταφέρει στις ΗΠΑ (Πάτρα, 1910).
Παρότι οι Έλληνες μετανάστες ήταν ολιγάριθμοι, αναλογικά με τον πληθυσμό της χώρας, η Ελλάδα κατατάσσεται μεταξύ των κρατών με τα σημαντικότερα μεταναστευτικά ρεύματα.
Πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο κύριος προορισμός των μεταναστών ήταν οι ΗΠΑ. Η μεγαλύτερη ροή μεταναστών σημειώθηκε από το 1900 ως το 1917, περίοδο κατά την οποία 450.000 Έλληνες εισήλθαν στη χώρα αυτή. Η μετακίνηση συνεχίστηκε, με μειωμένους πάντως ρυθμούς, ως το 1924 οπότε θεσμοθετήθηκαν στις ΗΠΑ μέτρα για τον περιορισμό των μεταναστών από τις χώρες της Νότιας και της Ανατολικής Ευρώπης. Το μεταπολεμικό μεταναστευτικό ρεύμα ήταν πολύ πιο μαζικό, κάλυψε το 72% της συνολικής εξωτερικής μετανάστευσης μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Σύμφωνα με έγκυρες εκτιμήσεις, οι μετανάστες από το 1946 ως το 1977 ήταν περίπου 1.000.000. Πρόκειται για μια πρωτοφανή κινητικότητα που αφορούσε σχεδόν ένα άτομο στα οκτώ. Το 61% των μεταπολεμικών μεταναστών κινήθηκε προς τις χώρες της Βορειοδυτικής Ευρώπης και κυρίως προς τη Δυτική Γερμανία, 160.000 περίπου εγκαταστάθηκαν στην Αυστραλία, 135.000 στις ΗΠΑ, 100.000 στον Καναδά και οι υπόλοιποι σε άλλες υπερπόντιες χώρες. Από το σύνολο των Ελλήνων μεταναστών του 20ου αιώνα υπολογίζεται ότι το 40% περίπου επέστρεψε στην Ελλάδα.
Προπολεμικά οι περισσότεροι μετανάστες κατάγονταν από την Πελοπόννησο, τα νησιά και τη Στερεά Ελλάδα. Μεταπολεμικά οι περιοχές που γνώρισαν τα μεγαλύτερα ποσοστά εξωτερικής μετανάστευσης ήταν στη Βόρεια Ελλάδα (Μακεδονία, Ήπειρος και Θράκη).
Οι αρχικοί μετανάστες ήταν και προπολεμικά και μεταπολεμικά νέοι άνδρες από αγροτικές οικογένειες, οι οποίοι έφευγαν πιστεύοντας ότι θα επιστρέφουν μετά από μερικά χρόνια έχοντας βοηθήσει την οικογένειά τους να επιβιώσει και έχοντας αποκτήσει ένα κεφάλαιο.
Σταδιακά όμως λόγω της παράτασης του χρόνου διαμονής τους, αλλά και της ανάγκης να εργάζονται περισσότερα μέλη μιας οικογένειας για την επίτευξη του στόχου της αποταμίευσης, άρχισαν να μετακινούνται και έγγαμες γυναίκες συνοδευόμενες συχνά από τα παιδιά τους. Σε αρκετές περιπτώσεις πάντως ιδιαίτερα όταν το ευνοούσε η αγορά εργασίας μετακινήθηκαν γυναίκες με δικό τους μεταναστευτικό σχέδιο.
Η μετανάστευση στα δυτικοευρωπαϊκά κράτη – Ηλικίες μεταναστών – Επαγγέλματα μεταναστών
Παρακολουθήστε το αφιέρωμα της ΕΡΤ για την Διεθνής Ημέρα Μεταναστών – 18 Δεκεμβρίου (Πατήστε στην παρακάτω εικόνα)
Οι ανάγκες της αγοράς εργασίας και η πολιτική των δυτικοευρωπαϊκών κρατών καθόρισε τη ροή της μεταναστευτικής κίνησης μετά το 1960. Οι χώρες υποδοχής με την υιοθέτηση της πολιτικής προώθησης της οικονομικής ανάπτυξης και με την αύξηση του εργατικού δυναμικού μέσω της μετανάστευσης, συνετέλεσαν στην υψηλή κινητικότητα των μεταναστών. Η μέση ηλικία των μεταναστών προς τις χώρες της Βορειοδυτικής Ευρώπης υπήρξε μεταξύ 25-32 χρόνων. Στην πλειονότητά τους άνδρες, γεγονός που στην συνέχεια διαφοροποιείται με την μετανάστευση μεγάλου αριθμού έγγαμων και μη γυναικών.
Έλληνες μετανάστες στην Αμερική στις αρχές του 20ου αι.
Τα επαγγέλματα των, μεταναστών στις χώρες υποδοχής περιορίζονταν στον πρωτογενή τομέα παραγωγής. Οι εργάτες γης και οι ιδιοκτήτες μικρών και διάσπαρτων αγροτικών κλήρων, οι οποίοι δεν κατόρθωσαν να ανταποκριθούν στην ενσωμάτωση της αγροτικής παραγωγής στην οικονομία της αγοράς, αντιπροσώπευαν το μεγαλύτερο ποσοστό των μεταναστών.
Μια σειρά προβλημάτων της αγροτικής οικονομίας εξηγούν την ενέργεια και την υποαπασχόληση στην ύπαιθρο, ενώ αποτελούν, σε τελική ανάλυση, τόσο το αίτιο της αγροτικής εξόδου όσο και με την αιτία του μεταναστευτικού φαινομένου εν γένει. Η έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης, η περιορισμένη έκταση γης για σταθερή απασχόληση, υψηλότερο μισθό και καλύτερες συνθήκες εργασίας, αποτέλεσαν τους καθοριστικούς παράγοντες για τη λήψη της ατομικής απόφασης του μετανάστη να αναζητήσει μια καλύτερη ζωή στο εξωτερικό. Συγκεκριμένα οι αμοιβές των χωρών της Δυτικής Ευρώπης, τριπλάσιες από αυτές τις Ελλάδας, η σχετική εξασφάλιση του συμβολαίου εργασίας, η ασφαλιστική κάλυψη και τα επιδόματα, κατεύθυναν τους νέους της Ελλάδας προς τις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες.
Τα πρώτα χρόνια όλοι σχεδόν οι μετανάστες πίστευαν ότι η παραμονή τους στο εξωτερικό θα ήταν προσωρινή, κατέβαλλαν λοιπόν προσπάθειες να διατηρήσουν την ταυτότητά τους οι ίδιοι και κυρίως τα παιδιά τους. Με τον χρόνο όμως επήλθαν τεράστιες μεταβολές στην ταυτότητα των ίδιων και των απογόνων τους. Το περιεχόμενο και το νόημα της ελληνικότητας άλλαξε στις κοινότητες του εξωτερικού όπως και στην Ελλάδα.
Οι ταυτότητες και οι πολιτισμοί δεν είναι αμετάβλητες «ουσίες» με σταθερή αξία που οφείλουν οι άνθρωποι να διαιωνίζουν, αλλά δυναμικές που μεταβάλλονται μέσα από τη διαπλοκή των διεθνών σχέσεων, των κοινωνικών συγκρούσεων, των διαντιδράσεων μεταξύ των πολιτισμικών συστημάτων και των στρατηγικών των κοινωνικών υποκειμένων. Η διαπίστωση αυτή αποκτά καίρια σημασία σήμερα που η Ελλάδα έχει μετατραπεί από χώρα αποστολής σε χώρα υποδοχής μεταναστών.
Μεταναστευτικό υπερωκεάνιο ταξίδι της πρώτης περιόδου (1907-1937).
Για τη μεγάλη πλειονότητα των μεταναστών σημειώνεται παράλληλα η εγκατάσταση σε αστικά κέντρα της χώρας και η είσοδος στη μισθωτή εργασία, και η μετανάστευση τους προς μια ξένη χώρα. Στους περισσότερο τόπους εγκατάστασης οι μετανάστες εργάστηκαν ως ανειδίκευτοι εργάτες σε βιομηχανίες, ορυχεία ή σιδηρόδρομους εντάχθηκαν δηλαδή, αρχικά τουλάχιστον, στην εργατική τάξη. Άλλοι έγιναν πλανόδιοι λιανέμποροι ή υπάλληλοι σε επιχειρήσεις. Λίγοι ήταν αυτοί που κατόρθωσαν σε σύντομα χρονικό διάστημα να ανοίξουν τη δική τους μικροεπιχείρηση εστιατόρια, καφενεία, μπακάλικα, μικρά ξενοδοχεία κτλ, όπου συχνά εργάζονται όλη η οικογένεια με σκληρά ωάρια. Συνήθως η είσοδος στον κόσμο των μικροεπιχειρηματιών, ήταν μια είσοδος σκληρής εργασίας και μιας ζωής γεμάτη στερήσεις. Σε ορισμένες χώρες εμφανίστηκε πάντως σύντομα χάρη σε συγκεκριμένες ευνοϊκές οικονομικές συγκυρίες μια μεσαία τάξη στο εσωτερικό των μεταναστευτικών κοινοτήτων. Κάποια από τα παιδιά των μεταναστών ξέφυγαν από την κοινωνική μοίρα των γονέων τους ακολουθώντας τον δρόμο της επαγγελματικής κατάρτισης και της μόρφωσης. Οι διαφορές όμως ανάμεσα στις κοινότητες του εξωτερικού είναι τόσο μεγάλες στο ζήτημα της κοινωνικής ανόδου όπως και σε πολλά αλλά, ώστε κάθε προσπάθεια γενίκευσης να είναι αυθαίρετη.
Οι Έλληνες μετανάστες όπως και άλλοι ξένοι αντιμετώπισαν την εχθρικότητα και τις προκαταλήψεις των γηγενών ή των παλαιότερων μεταναστών και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και εκτεταμένες βίαιες ενέργειες εναντίον τους. Για να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες που δημιουργούσαν το εχθρικό περιβάλλον και ο γλωσσικός αποκλεισμός, για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες της καθημερινότητας (βαφτίσεις, γάμους, κηδείες) ίδρυσαν σωματεία και φρόντισαν για τη λειτουργία εκκλησιών.
Τα επαγγέλματα των πρώτων Ελλήνων μεταναστών στις Η.Π.Α.
Τα πρώτα χρόνια της μετανάστευσης από τις χώρες της νότιας και της νοτιοανατολικής Ευρώπης, νεοφερμένοι μετανάστες που δεν ήξεραν ούτε τη γλώσσα ούτε τις συνθήκες εργασίας των Η.Π.Α., συμβάλλονταν με συμπατριώτες τους μικροεπιχειρηματίες ή μεσίτες, που με αντάλλαγμα κατοικία, διατροφή και μια πενιχρή χρηματική αμοιβή εκμεταλλεύονταν την εργασία τους.
Αρχικά, το σύστημα αυτό παροχής εργασίας, το εφάρμοσαν οι Ιταλοί σε οικοδόμους και εργάτες σιδηροδρομικών γραμμών. Έτσι, καθιερώθηκε ο Ιταλικός όρος «padrone» («πάτρωνας»), για τους εργοδότες αυτούς που ουσιαστικά εξουσίαζαν τους νεοφερμένους συμπατριώτες τους.
Οι μεταναστευτικές αρχές των Η.Π.Α. έδειξαν από νωρίς ενδιαφέρον για τους μετανάστες που είχαν έρθει στη χώρα χωρίς εξασφαλισμένη εργασία. Έτσι, για τους Έλληνες ειδικά, ανατέθηκε στον Αλκιβιάδη Σαράφη, επιθεωρητή της μεταναστευτικής υπηρεσίας, να μελετήσει τις συνθήκες εργασίας των νεοφερμένων Ελλήνων. Τα πορίσματα των ερευνών του Σαράφη, δημοσιεύθηκαν το 1911 σε ειδική έκθεση των μεταναστευτικών αρχών με τίτλο “The Greek Padrone System in the United States”.
Στην αποκαλυπτική αυτή έκθεσή του, ο Σαράφης αναφέρει ότι μεταξύ 1900 και 1910, το σύστημα της προκαταβολικής εκμίσθωσης της εργασίας των μεταναστών, επικρατούσε κυρίως, μεταξύ Ελλήνων, Ιταλών, Τούρκων, Βούλγαρων, Αυστριακών και Μεξικανών.
Μεταξύ των Ελλήνων, το σύστημα «λειτουργούσε» σε όλες τις πόλεις των Η.Π.Α. με πληθυσμό πάνω από 10.000 κατοίκους. Στη μεγάλη τους αυτή πλειοψηφία, οι Έλληνες εργάτες που εκμισθώνονταν, ήταν υπάλληλοι στιλβωτηρίων («λούστροι») και κατά δεύτερο λόγο εργάτες σιδηροδρομικών γραμμών, λαντζέρηδες(«πιατάδες») και πλανόδιοι πωλητές φρούτων και λαχανικών. Συνήθως οι πλανόδιοι πωλητές και οι υπάλληλοι στιλβωτηρίων, ήταν μεταξύ 12 και 17 ετών, ενώ οι εργάτες των σιδηροδρομικών γραμμών και μεταλλείων, μεγαλύτεροι των 20 ετών.
Στα παιδιά που εργάζονταν σε ανθοπωλεία, σύμφωνα με την έκθεση του Σαράφη, οι εργοδότες παρείχαν τροφή, υγιεινή κατοικία, καθαρή και επαρκή τροφή και μισθό 50 με 100 δολάρια τον χρόνο, δηλαδή αξιοπρεπή αμοιβή και συνθήκες ζωής, για εκείνη την εποχή. Αντίθετα, τα υπόλοιπα παιδιά, έμεναν σε βρόμικα και ανθυγιεινά δωμάτια, συχνά στα ίδια κτίρια με στάβλους αλόγων!
Χειρότερες όλων, ήταν οι συνθήκες διαμονής των παιδιών που εργάζονταν τα στιλβωτήρια. Γενικότερα, σε ένα οίκημα με τρία ή τέσσερα δωμάτια, έμεναν περισσότερα από δέκα παιδιά. Τρία και τέσσερα σε κάθε δωμάτιο, πολύ συχνά. Σε μερικά δωμάτια, δεν υπήρχαν κρεβάτια και τα παιδιά κοιμούνταν στο πάτωμα. Ο Σαράφης στην έκθεσή του αναφέρει τους εξής λόγους, οι οποίοι έφθειραν την υγεία των παιδιών: Πολύωρη εργασία και περιορισμός τους στον ίδιο χώρο. Ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης, ύπνου και παντελής έλλειψη αερισμού στους χώρους διαμονής τους.Περιορισμός των παιδιών σε καταστήματα (στιλβωτήρια), με κακό αερισμό. Ακατάλληλη διατροφή. Η σκόνη από τα παπούτσια των πελατών και το δηλητήριο από τις βαφές που ανέπνεαν τα παιδιά, ήταν ιδιαίτερα επιβαρυντικά για την υγεία τους.
Σχετική είναι και η αναφορά του γιατρού, Γενικού Προξένου της Ελλάδας, Ν. Σαλόπουλου προς τον Σαράφη: «… Είμαι πεπεισμένος ότι όλα τα κάτω των 18 ετών παιδιά που εργάζονται επί μερικά χρόνια στα στιλβωτήρια, υποφέρουν από χρόνιες παθήσεις του στομαχιού και του ήπατος που τα προδιαθέτουν για ασθένειες των πνευμόνων». Τα σώματα των παιδιών ήταν ρυπαρά, καθώς πολύ σπάνια έκαναν μπάνιο, ενώ ο ρουχισμός τους ήταν παντελώς ακατάλληλος για τους χειμώνες των Η.Π.Α. ,που ήταν πολύ πιο δριμείς από εκείνους της Ελλάδας. Γι’ αυτούς τους λόγους, ο Ν. Σαλόπουλος κλείνει την αναφορά του ως εξής:
«Κατά την γνώμη μου, θα ήταν πολύ προτιμότερο και προς όφελος των νεαρών Ελλήνων, ν’ απαγορευθεί η είσοδος τους στις Ηνωμένες Πολιτείες, αντί να επιτρέπεται στα παιδιά αυτά ν’ αποβιβάζονται εδώ για να εργαστούν σε τέτοιες εργασίες».
Τα επαγγέλματα των πρώτων Ελλήνων μεταναστών στην Αυστραλία
Η οργανωμένη υποδοχή μεταναστών στην Αυστραλία ξεκινά το 1952, ενώ στην Αμερική είχε ξεκινήσει κιόλας από το 1905.
Η μαζική φυγή προς την Αυστραλία με έμφαση στο εργατικό προσωπικό έλαβε χώρα τη δεκαετία του 1950. Η Ελλάδα προσπαθούσε να συνέλθει από την Κατοχή και τον Εμφύλιο, ενώ η φτώχεια που επικρατούσε και οι ελάχιστες δουλειές έκαναν όλο και πιο επιτακτική την ανάγκη των νέων Ελλήνων για φυγή προς το εξωτερικό.
Με δάκρυα στα μάτια, αλλά και ελπίδα, τουλάχιστον 150.000 Έλληνες, από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 έως το 1974, αποχαιρέτησαν τις πόλεις και τα χωριά τους με πρώτο σταθμό τον Πειραιά. Από εκεί, άλλοι με το πλοίο «Όριον» ή το «Πατρίς», το «Ελληνίς» το «Βρετανίς» και άλλοι με το «Flaminia» θα διέσχιζαν τη Μεσόγειο, το κανάλι του Σουέζ, την Ερυθρά Θάλασσα, τον Ινδικό και μετά τον Νότιο Ωκεανό για να φτάσουν στη «Γη της Επαγγελίας», την Αυστραλία. Το ταξίδι διαρκούσε από έναν έως δύο μήνες, ανάλογα από τις καιρικές συνθήκες.
Μέσα στο πλοίο τα μαθήματα της αγγλικής γλώσσας, τα οποία είχαν ξεκινήσει δύο μήνες νωρίτερα, συνεχίζονταν. Καθηγητές συνέχιζαν την προετοιμασία των μεταναστών. Γυναίκες και άνδρες, φτάνοντας στη χώρα των καγκουρό, έπρεπε να γνωρίζουν επαρκή αγγλικά προκειμένου η προσαρμογή τους να γίνει ομαλότερα και να εξελιχθούν γρηγορότερα. Είχε προηγηθεί άλλωστε και η φοίτησή τους σε ταχύρρυθμες σχολές Τεχνικής Εκπαίδευσης.
Υδραυλικοί, συγκολλητές και ηλεκτρολόγοι ήταν μερικά από τα επαγγέλματα που μπορούσαν να επιλέξουν οι άνδρες, ενώ οι γυναίκες με τα μαθήματα οικοκυρικής θα μπορούσαν να εργαστούν αργότερα ως μαγείρισσες, μοδίστρες, καμαριέρες ή καθαρίστριες.
Τα συγκεκριμένα επαγγέλματα ωστόσο ορίστηκαν κυρίως από τις ελλείψεις σε αντίστοιχες θέσεις εργασίας που είχε η Αυστραλία. Επιπλέον, καθώς οι περισσότεροι από αυτούς δεν είχαν καν φοιτήσει σε σχολεία, μπορούσαν να μάθουν ευκολότερα χειρωνακτικά επαγγέλματα και παράλληλα να είναι πιο αποτελεσματικοί.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφή του 1933 που παραθέτει ο Μιχάλης Τσούνης 6.232 έλληνες μετανάστες σε ολόκληρη την Αυστραλία ανήκαν στο εργατικό δυναμικό, από τους οποίους το 18% ήταν εργοδότες, 25% αυτοαπασχολούμενοι, 18% υπάλληλοι και μεροκαματιάρηδες, 6% εργάζονταν με μειωμένο ωράριο και 33% ήταν άνεργοι, ένα ποσοστό αρκετά υψηλότερο από 25.5% που ήταν το αντίστοιχο για το σύνολο του αυστραλιανού πληθυσμού. Σύμφωνα με τον ελληνοαυστραλό συγγραφέα Αλέκο Δούκα στο μυθιστόρημά του Κάτω από ξένους Ουρανούς, όλοι ζούσαν μια «σκυλίσια ζωή» στην προσπάθεια να επιβιώσουν.
Σε αντίθεση όμως, με τους Έλληνες που έφυγαν προς την Αμερική ή την Αυστραλία μεμονωμένα, ακόμη και ως λαθρεπιβάτες σε πλοία, πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα κύματα της μετανάστευσης των επόμενων δεκαετιών ήταν περισσότερο οργανωμένα. Όσοι έφυγαν πριν από το 1952 αντιμετώπισαν μία εντελώς διαφορετική κατάσταση. Για την Αυστραλία έφυγαν κυρίως ναυτικοί ή άνθρωποι που προσπάθησαν να εργαστούν στη δημιουργία σιδηροδρόμων. Εμπαιναν λοιπόν παράνομα στη χώρα και σιγά-σιγά προσπαθούσαν να πάρουν τα απαραίτητα χαρτιά.
Αυτή η εργασία έχει άδεια χρήσης Creative Commons Αναφορά δημιουργού4.0.
