Η προαγωγή της υγείας όλων των πολιτών αλλά κυρίως των παιδιών , αποτελεί κύριο μέλημα των εκπαιδευτικών για την έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση των παιδιών έτσι ώστε να λειτουργήσουν προστατευτικά με γνώμονα την πρόληψη . Είναι ευθύνη όλων μας να προστατεύουμε τα παιδιά μας από τους κινδύνους που ελλοχεύουν γύρω μας και να δώσουμε ερεθίσματα για το χτίσιμο ισχυρών και ανεπηρέαστων χαρακτήρων που αργότερα θα έχουν ενεργή συμμετοχή στην κοινωνία. Τα παιδιά είναι το μέλλον μας. Γι’ αυτό η αγωγή, η σωματική και συναισθηματική τους υγεία πρέπει να ανήκουν στις προτεραιότητες μας…. Ας προσθέσουμε ένα λιθαράκι στο οικοδόμημα της πρόληψης και της προαγωγής της υγείας των αυριανών πολιτών μας!!!! Μαθαίνουμε για τις «ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ»….
Αναμφισβήτητα οι συνέπειες κάθε λογής εξάρτησης σωματικής, συναισθηματικής, ή συμπεριφοριστικής είναι καταστροφικές για τον άνθρωπο. Ιδιαίτερα σε οργανισμούς αγνούς, όπως ενός νέου ανθρώπου-εφήβου, οι ουσίες και οι εξαρτήσεις μπορούν να αλλάξουν δραματικά τη ζωή τους. Η έλλειψη γνώσης των συνεπειών που προκαλούνται κατά τη χρήση του καπνίσματος, της κατανάλωσης του αλκοόλ και άλλων βλαβερών ουσιών, οδηγεί αρκετά συχνά σε δυσάρεστα αποτελέσματα αλλά και σε σοβαρά προβλήματα υγείας. Η περίοδος της εφηβείας σημαδεύεται συνήθως από έντονες βιολογικές, κοινωνικές και ψυχολογικές αλλαγές, μέσα από τις οποίες ο νέος προσπαθεί να διαμορφώσει τη δική του ταυτότητα. Κάποιες φορές, κατά την προσπάθεια αυτή, προκύπτουν σοβαρά προβλήματα, όπως η χρήση ψυχοδραστικών ουσιών οπότε και είναι αναγκαία η θεραπευτική παρέμβαση.
Σαφέστατα η απεξάρτηση έχει βοηθήσει πολλούς εξαρτημένους ανθρώπους να απελευθερωθούν από τα δεσμά τους.
Όμως «Το προλαμβάνειν βέλτιστον εστίν του θεραπεύειν».
Οφείλουμε λοιπόν όλοι μας (φορείς, γονείς κι εκπαιδευτικοί) να παρέχουμε στα νέα παιδιά την απαραίτητη ενημέρωση προκειμένου να αποτρέψουμε την έκθεσή τους σε οποιαδήποτε εξάρτηση. Είναι χρέος όλων μας να χτίσουμε δυνατούς χαρακτήρες, ισχυρές προσωπικότητες, δραστήριους και ενεργούς πολίτες που θα πάρουν το μέλλον του τόπου στα χέρια τους».
Οι εξαρτήσεις στον Ελληνικό Κινηματογράφο
Τσιγάρο και κάπνισμα στις Ελληνικές ταινίες
Στις Ελληνικές ταινίες, είτε χαρά είτε λύπη, είτε κωμωδία είτε δράμα, το τσιγάρο πρωταγωνιστούσε σε γκρο πλαν. Για πάμε να ρίξουμε μια ματιά σε μερικούς από τους πιο θεριακλήδες της μεγάλης οθόνης.
Ο μεθύστακας και το ποτό στις Ελληνικές ταινίες
Ένα καυτό θέμα που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον στις ελληνικές ταινίες είναι το ποτό και οι μεθυσμένοι. Πάμε να δούμε μαζί για ποιους λόγους οι ήρωες τον ταινιών πίνουν σε μια μεθυστική ανθολογία σκηνών.
Στην διαδραστική εικόνα “Παιδεία για έναν Κόσμο χωρίς εξαρτήσεις” που ακολουθεί μπορούμε να ανατρέξουμε αντλώντας εποπτικό και εκπαιδευτικό υλικό για διδακτικές παρεμβάσεις στα πλαίσια των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων και στην Υποθεματική ¨Ζω καλύτερα Ευ ζειν”.
Στις 12 Ιουνίου 2021 πραγματοποιήθηκε παρουσίαση με θέμα «Η υγεία μας και οι εξαρτήσεις». Η παρουσίαση, που απευθύνεται σε μαθητές Δημοτικού, προσφέρθηκε από την Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου, με εισηγήτριες τις: κ.κ. Έλενα Ζαρούνα, Συμβουλευτική Ψυχολόγο και Δανάη Τριχινά, Ψυχολόγο και στηρίχθηκε στο πρόγραμμα «Ταξίδι Ζωής». Στην παρουσίαση αυτή, γίνεται εισαγωγή στον όρο των εξαρτήσεων και δίνεται έμφαση στην απώλεια ελέγχου, την οποία βιώνει το άτομο ως συνεπακόλουθο της εξάρτησής του. Επίσης, γίνεται αναφορά στον τρόπο με τον οποίο επηρεάζεται η σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου και πώς διαταράσσονται οι σχέσεις του με το περιβάλλον. Ακολουθεί παρουσίαση σχετικά με το κάπνισμα, τις δηλητηριώδεις ουσίες που περιέχει το τσιγάρο, όπως επίσης και τους κινδύνους που ελλοχεύουν στις σύγχρονες μορφές καπνίσματος, όπως είναι το κάπνισμα ναργιλέ. Στη συνέχεια, αναφέρεται η επίδραση του αλκοόλ στον άνθρωπο και μέσα από την ιστορία «Η Λίλη και ο Μους πάνε σε πάρτι», αναφέρονται οι δυσμενείς επιπτώσεις κατανάλωσης αλκοόλ από παιδιά. Τέλος, γίνεται αναφορά στο ζήτημα του τζόγου, κάνοντας πρώτα εισαγωγή στην έννοια των πιθανοτήτων και σε παρανοήσεις που έχουν οι άνθρωποι που στοιχηματίζουν. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται σε συγκεκριμένες δραστηριότητες που σχετίζονται περισσότερο με τα παιδιά (ξυστά λαχεία, καζαντί).
Η νέα γενιά έχει πλέον τον λόγο για τη διαμόρφωση των συνθηκών του περιβάλλοντος στο οποίο μεγαλώνει και εξελίσσεται. Με τη σωστή ενημέρωση και εκπαίδευση μπορεί να διεκδικήσει και να επιτύχει καλύτερες συνθήκες για τη ζωή της!!!!!
Ως εξαρτήσεις μπορούμε να ορίσουμε την κατανάλωση ουσιών που αναζητείται με απληστία. Εξάρτηση δεν είναι απλά η κατάχρηση ουσιών αλλά η εμμονή στη χρήση τους ή αλλιώς η έμμονη ιδέα που μας δημιουργείται είτε για τη χρήση μίας ουσίας (π.χ. αλκοόλ, νικοτίνη, φαγητό, ναρκωτικές ουσίες, χαρτιά ή άλλα τυχερά παιχνίδια, καταναλωτικά αγαθά κ.α.) είτε για την επανάληψη μίας κατάστασης (π.χ. ανορεξία: στέρηση του φαγητού). Αποτελεί βέβαια μία συμπληρωματική κατάσταση που στοχεύει στον κατευνασμό του άγχους εκεί όπου τα ψυχικά εργαλεία καθίστανται ανεπαρκή γι’ αυτό το σκοπό.
Η σύγχρονη βιβλιογραφία ως αιτιολογικό παράγοντα κάνει λόγο για ψυχοσυναισθηματικές στερήσεις χρόνων οι οποίες πληρώνονται – ως άλλα χρέη – με το σώμα.Όλες οι εξαρτήσεις προσωρινά μας επιτρέπουν να κατευνάσουμε το άγχος, μακροπρόθεσμα όμως καταλήγουν να μας βασανίζουν ψυχικά, να διαταράσσουν τις σχέσεις μας με το περιβάλλον και τελικά να επιβαρύνουν τη σωματική μας υγεία – στον ένα ή τον άλλο βαθμό – έως και να απειλούν τη ζωή μας την ίδια.
Το κρίσιμο ερώτημα παραμένει πάντα τι κάνει κάποιες προσωπικότητες πιο επιρρεπείς στην εξάρτηση απ’ ότι άλλες. Τι καθορίζει στην προσωπικότητα ενός ατόμου το χάσιμο του μέτρου; Τι ωθεί το άτομο στην αναζήτηση του ενός ή του άλλου «αναλγητικού μέσου» με τόση απληστία χωρίς να μπορεί να καθορίσει εσωτερικά (ψυχικά) αλλά και πραγματικά το όριο; Γιατί κάποιοι από εμάς ωθούμαστε να φτάνουμε την απόλαυση (φαγητό, αλκοόλ κ.α.) στα άκρα;
Το παρακάτω κείμενο, αφορά στην έννοια της Εξάρτησης, και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του συλλογικού έργου του Σωματείου εργαζομένων στα Κέντρα Πρόληψης των εξαρτήσεων και προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής υγείας με τίτλο: «Κοινότητα, Πρόληψη των Εξαρτήσεων και κέντρα πρόληψης – Φιλοσοφία, πρακτική, προβλήματα, προτάσεις.» (Νοέμβριος-2016) prolipsiworkers.blogspot.gr
του Νικηφόρου Φάρκωνα – Κοινωνιολόγος
Εδώ π’ ανταμωθήκαμε αδερφοί,
δεν είναι πλατωσιά μηδέ κορφή,
μήδ’ άκρα του πελάου και τ’ ουρανού.
Το βάθος είναι τ’ άσωτου κενού.
Κ. Βάρναλης, «Τέρμα»
(«Ελεύθερος Κόσμος» εκδ. Κέδρος,1987)
Ορισμός
Οι όροι τοξικομανία, εθισμός και εξάρτηση χρησιμοποιούνται από διαφορετικά επιστημονικά και συνάμα ιδεολογικά μοντέλα που περιγράφουν και ερμηνεύουν αυτή την μορφή άρνησης του ανθρώπου να αποδεχτεί τον εαυτό του και τα περιβάλλοντά του. Αυτή η άρνηση, εκδηλώνεται με την αδυναμία του ανθρώπου να ελέγχει την συμπεριφορά του, αναφορικά με μια εγκαθιδρυμένη ανάγκη επαναλαμβανόμενης χρήσης μιας ή περισσοτέρων ουσιών (πολυτοξικομανία), μολονότι ο ίδιος ο άνθρωπος βιώνει τις αρνητικές επιπτώσεις της διαδικασίας αυτής στην υγεία του και στην προσωπική και κοινωνική ζωή του.
Τα τελευταία χρόνια έχει επικρατήσει η χρήση του όρου εξάρτηση (addiction), πλέον σε πληθυντικό αριθμό ως «εξαρτήσεις» (addictions) ή «εξαρτητικές συμπεριφορές» (addictive behaviors), διευρύνοντας το πεδίο του φαινομένου της εξάρτησης πέραν των ψυχοδραστικών ουσιών: στο διαδίκτυο, στα προϊόντα τεχνολογίας, στα τυχερά παιχνίδια, στην εργασία , στη διατροφή κ.ο.κ.
Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, προερχόμενη από αγγλοσαξονικά πλαίσια, η εξάρτηση δεν συνδέεται αποκλειστικά με τις ψυχοδραστικές ουσίες, παράνομες ή νόμιμες, ώστε κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά υπερβαίνουσα το εκάστοτε κοινωνικώς νοούμενο μέτρο, μπορεί να οδηγήσει το υποκείμενο σε εξάρτηση.
Η εξάρτηση από ουσίες συνιστά, σύμφωνα με τον Olivenstein το παράγωγο της «τριπλής συνάντησης» μιας ευάλωτης προσωπικότητας / ψυχισμού, ενός επιβαρυντικού περιβάλλοντος και μιας ή περισσοτέρων ουσιών. Η Μάτσα συμπληρώνει και απλώνει πέραν των ουσιών τον ορισμό, τοποθετώντας την εξάρτηση ως απώλεια της ελευθερίας του ανθρώπου απέναντι στο αντικείμενο της εξάρτησης του, δηλαδή ως ένα μεγάλο και ψυχικά δυσβάσταχτο βαθμό αποξένωσης , και στο πλαίσιο μια κρίσης σε επίπεδο προσώπου, οικογένειας, κοινωνίας . Οι Μαρινοπούλου και Κεφαλάς διανθίζουν από ψυχαναλυτική σκοπιά, ορίζοντας την εξάρτηση ως μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από τη σχέση με ένα αντικείμενο στο οποίο αναζητείται «στοματική απληστία.»
Σε επίπεδο περιγραφής, οι περισσότερες προσεγγίσεις αποδίδουν την εξάρτηση προκύπτουσα σταδιακά, ως εξής: α) από την πειραματική δοκιμή/πειραματισμός, β) στην ενεργό αναζήτηση /χρήση, γ) στην έντονη ενασχόληση /συστηματική χρήση και δ) στην εξάρτηση. Οι ονομασίες καθενός από τα στάδια ποικίλουν ανάλογα με την προσέγγιση, ορισμένα σχήματα αναγνωρίζουν πέντε στάδια της εξάρτησης αντί για τέσσερα κ.ο.κ.
Σε κάθε περίπτωση, είναι πλέον αποδεκτό ότι οι διαδρομές της εξάρτησης χαρακτηρίζονται από τη δυναμική αλληλεπίδραση έντονων εσωτερικών συγκρούσεων και εξωτερικών παραγόντων, που επιδρούν στο πέρασμα από τη μια φάση στην επόμενη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι όλοι/ες ή όσοι/ες κάνουν χρήση, θα διέλθουν όλα τα στάδια και θα εξαρτηθούν.
Η πορεία του ανθρώπου προς την εξάρτηση μπορεί να ανακοπεί σε κάθε σημείο της και ο απαιτητικός δρόμος της αυτονομίας να ανοίξει εφόσον υπάρξουν ή τροποποιηθούν συγκεκριμένοι περιβαλλοντικοί και προσωπικοί παράγοντες.
Ο ρόλος της πρόληψης εδώ είναι ιδιαίτερα σημαντικός: ως σύνθετη διαδικασία πολυεπίπεδων παρεμβάσεων – από τον άνθρωπο μέχρι την κοινότητα συνολικά – με στόχο την αναίρεση των γενεσιουργών αιτιών όλων των εξαρτητικών συμπεριφορών και των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων. Ο πρώτος αυτός ορισμός της πρόληψης των εξαρτήσεων θέτει ως στρατηγικό όραμα μια πιο ανθρώπινη κοινωνία.
Μερικά σχόλια…
Ζούμε σε μια κοινωνία αποξένωσης και αποκλεισμού, στην οποία όλα πωλούνται και αγοράζονται και όλες οι αξίες εμπορευματοποιούνται. Χάνουμε την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης που βρίσκεται στην πολυπλοκότητα και ομορφιά των κοινωνικών σχέσεων.
Όσο το άτομο «κόβει τους δεσμούς του από τη φύση και την καθαρά ανθρώπινη κοινωνική φύση του», τόσο υποτάσσεται στο «φυσικό νόμο της αντικειμενοποίησης», αναφερόμενος στην αιτιακή σχέση και στο φετιχισμό του εμπορεύματος. Τόσο οι σχέσεις, ανάμεσα σε ανθρώπους, μετατρέπονται σε σχέσεις ανάμεσα σε πράγματα και καλλιεργείται η ψευδαίσθηση ότι η ατομική απομόνωση είναι προϊόν της ελεύθερης επιλογής ατόμων ή της ατομικής βούλησης και λειτουργεί σαν μέσο προστασίας από την καταπίεση που επιβάλλουν οι αλλοτριωμένες και αλλοτριωτικές κοινωνικές σχέσεις. Η τοξικομανία μπορεί να θεωρηθεί ως μια τέτοια ψευδαίσθηση «προστασίας» από τη βαρβαρότητα των αλλοτριωμένων σχέσεων, μια ψευδαίσθηση αυτάρκειας.
Η αντίφαση: ‘’Το άτομο σήμερα δείχνει να είναι εγκλωβισμένο μέσα στην ίδια του την ελευθερία να επιλέγει’’. Βασικές ανθρώπινες ανάγκες όπως αγάπη, τροφή, κοινωνικότητα, αποδοχή, οικονομική ασφάλεια, από σκοπό μετατρέπονται σε αυτοσκοπό που μας καταδυναστεύει, μέχρι να ικανοποιηθούν αυτές οι ανάγκες.
Η εξάρτηση λοιπόν θα έλεγα ότι είναι μια κατάσταση, βίωμα πάνω απ΄ όλα, όπου το άτομο σύμφωνα με την έννοια της ελευθερίας παύει να αυτοκαθορίζεται, χάνει τον έλεγχο και την καθοδήγηση των επιθυμιών, των ικανοτήτων και των αναγκών του…, χάνει τελικά την ελευθερία του.
Όμως, πραγματική ελευθερία είναι ελευθερία από την εξάρτηση.
Γράφει: ο Νικηφόρος Φάρκωνας – Κοινωνιολόγος
Βιβλιογραφία:
1. Goodman, Aν. (1990), Addiction: definision and implication. British journal of addiction, vol 85(11) sς. 1403-1408
2. McDougall, J(1992). Plea for a Measure of Abnormality.
3. Thombs, D.L. & Osborn, C.J (eds.) (2013) , Introduction to Addictive Behaviors.
4.Olievenstein, Cl. (1982) Η ζωή του Τοξικομανή.
5. Μάτσα Κ.(2001). Ψάξαμε ανθρώπους και βρήκαμε σκιές. Το αίνιγμα της τοξικομανίας.
6. Μαρινόπουλου, Μ. Κεφαλάς, Π. (2003) . Ψυχικοί παράγοντες της χρήσης τοξικών ουσιών. Εξαρτήσεις. τ. 4 , 2003, σ.47.
7. Estroff,T.W.(ed) (2001). Manual of adolescent Substance Abuse Treatment , σ. 270.
Αυτή η εργασία έχει άδεια χρήσης Creative Commons Αναφορά δημιουργού4.0.
