Τενεκεδένια δύση

Σχόλιο για την έκπτωση της δημοκρατίας και την έξαρση των εθνικιστικών και φασιστοειδών στοιχείων στην πολιτική ζωή της χώρας.

Δημοσιεύθηκε στον «Μαχητή» στις 17-10-2013.

Ο Τσαρλς Τσάπλιν ως «Ο μεγάλος δικτάτορας» (1940). Οποιαδήποτε σχέση με πρόσωπα ή πράγματα δε θα πρέπει να θεωρηθεί συμπτωματική.

 Τενεκεδένια δύση

 ή Οι καθ’ ημάς ρίζες της αντιδημοκρατικής ύβρεως

Ο Λάζαρος και ο Τάκης συναντιούνται καμ­μιά φο­ρά στον καφενέ ― εκ­παι­δευ­τικοί γαρ. Ο Τάκης πα­λιό στέλεχος του ΠαΣοΚ, καπάτσος άνθρωπος και με ριζωμένες θρη­σκευ­τι­κές πεποι­θή­σεις, γυμναστής στην ειδι­κό­τη­τα. Ο Λάζαρος, από την πλευ­ρά του, εκ γε­νετής προ­σκεί­με­νος στη Ν. Δη­μο­κρα­τία, άνθρωπος λαϊ­κός, με πα­γι­ωμένη α­ντί­λη­ψη για το πώς λειτουργούν τα πράγ­ματα στο ρω­μέ­ϊκο, κατ’ ε­πάγ­γελμα θεολόγος. Και οι δύο δι­ευ­θυντές σχο­λεί­ων.

Κάποια μέρα πέρυσι δια­σκέδαζαν μαζί και προ­σπα­θούσαν να δι­α­­κω­μω­δήσουν ένα επίκαιρο γε­γο­νός, επανα­λαμ­βά­νο­ντας την αρχαι­ο­φανή λέ­ξη «ε­γέρ­θητω». Η ευ­τρά­πε­λη ωστόσο αναδιήγηση του γε­γο­νό­τος στην υπόλοιπη παρέα τίποτε το διασκεδαστι­κό δεν προσέφερε. Το θλι­βε­ρό μάλιστα, στην προκείμε­νη πε­ρί­πτω­ση, δεν ήταν απλά η δι­α­πί­στωση ότι αναφαί­νονται σι­γά-σιγά και επι­βάλ­λο­νται οι απε­χθείς θι­α­σώ­τες του φασι­στο­ει­δούς αυ­ταρ­χισμού. Το πιο πι­κρό και ο­λέ­θρι­ο εί­ναι να διαπι­στώ­νεις με πόσο απα­ρά­δεκτα επι­πόλαιο και ανερμάτιστο τρόπο προσλαμβάνει ο μέ­σος Έλλη­νας τέ­τοιου είδους εξε­λί­ξεις. Πώς γί­νε­ται άραγε να συμ­βαί­νει αυ­τό;

Η εύκολη απάντηση θα ήταν να ισχυριστεί κα­νείς ότι είναι θέμα παιδείας, όπως συχνά-πυκνά προ­τεί­νου­με ως απάντηση στους μαθητές μας, όταν τίθε­νται υπό κρίση ανάλογης δυσκολίας κοι­νω­νικά ζητή­μα­τα. Τι στο καλό, όμως; Τόσος σο­σι­α­λι­σμός πέ­ρα­σε από πάνω μας, τόσες και τό­σες φουρ­νιές μαθητών στεί­λαμε στα Πανεπι­στή­μια, τό­σες επέτειοι γιορ­τά­στη­καν με συ­γκί­νηση και μέ­νος αντιφασι­στι­κό, για να καταλήξουμε εντέλει πού; Να επιβάλλο­νται οι φα­σιστοειδείς στις γειτο­νιές ως κράτος εν κρά­τει κι εμείς να γελάμε!

Ασφαλώς, θα αντιτείνει κανείς, διότι τόση εκ­παί­δευ­ση δε σημαίνει αυτομάτως και ισόποση παι­δεί­α, πα­ναπεί, διαμόρφωση της ψυχής κατά το ανθρω­πί­νως αγα­θό και ελεύθερο και σώφρον. Δηλο­νό­τι η ελ­λη­νική εκπαίδευση εξυπηρετεί κυ­ρί­ως στην παρα­γω­γή υπο­ψηφίων σπουδαστών, αστοχεί όμως ως προς την καλλιέργεια αρχών: ηθικών, πολιτικών, γνω­στι­κών. Και αυτό βέβαια από μόνο του είναι αι­σχρό να το πα­ρα­δέχεται κανείς. Μα αν έχει απο­τύ­χει σε μεγάλο βαθ­μό η εκπαίδευση, τό­τε πώς θα μπο­ρέσουμε να ξε­φύ­γου­με από αυτή τη δί­νη;

Κάποιοι εξ ευωνύμων απαντούν ότι δε θα μπο­ρέ­σου­με να ξεφύ­γουμε ποτέ από τη φασιστοειδή Σκύλ­λα, όσο μας γυροφέρνει η Χάρυβδη του μνημο­νι­α­κού ολο­κλη­ρωτισμού. Ας παραδεχτούμε ότι, πράγ­ματι, η οι­κο­νομική πίεση που ασκείται αυτή την πε­ρίοδο στον ελ­ληνικό λαό επιβάλλεται με χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά ολοκληρωτικά και ότι υπονομεύει ευ­θέως τη δη­μοκρατία και την ελευθερία του, υπό τον μαν­δύ­α της δημοσιοοικονομικής εξυγίανσης. Σύμ­φωνα με την καί­ρια ανάλυση της Άννας Άρεντ (Η κα­τα­γω­γή του ολοκληρωτισμού, 1951), απα­ραί­τη­το συστα­τι­κό του «κλασικού» ολοκληρωτισμού εί­ναι η «ψυχο­λο­γία του διαρκούς πολέμου», η ο­ποί­α επιβάλλεται από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα εναντίον του ίδιου τους του λαού. Μόνο μια τέ­τοια ψυχική δι­α­μόρ­φω­ση μπορεί να στηρίξει αβία­στα τη διαρκή ανησυχία και ταυτόχρονα τη διαρκή συρρί­κνω­ση του κοινω­νι­κού οργανισμού. Σ’ αυτό το σημείο έχουμε φτάσει με την ανοχή μεγάλου μέρους της κοινωνίας και αυ­τές οι περίφημες «θυσίες», για τις οποίες επαι­νού­μα­στε, είναι κυρίως θυσίες συνανθρώπων, οι οποίοι κα­τα­δικά­ζο­νται στην απόγνωση προκειμένου να σω­θού­με εμείς οι υπό­λοιποι.

Αλλά μήπως αυτό σημαίνει ότι αιρουμένου του μνη­μο­νίου αίρεται ταυτόχρονα και η κακοδαιμονία που μας βα­σανίζει; Πολύ αμφιβάλλω γι’ αυτό, και δυ­στυ­χώς οι ενδείξεις συνηγορούν. Οι γνωστές περι­πτώ­σεις των δύ­ο «δωροφάγων», πρώην αντι­προ­έ­δρων του ΠαΣοΚ, κα­θί­στα­νται πλέον εύγλωτ­τες για το επίπεδο της αστικής δη­μο­κρα­τί­ας που λει­τούρ­γη­σε στα χρόνια της Μετα­πο­λί­τευ­σης, όταν η ευ­νοιο­κρα­τία και η κομματοκρατία, η δια­φθο­ρά και η ασυ­δο­σία ευδοκίμησαν σ’ ένα περιβάλλον ευ­ωχίας, σπα­τά­λης και ανούσιας «ποντικοτρεχάλας»[1]. Αν σ’ αυτά προ­σθέ­σουμε την κομ­ματικά κατευθυνόμενη χει­ρα­γώ­γηση κάθε πη­γαίας πολιτικής έκφρασης ― κυ­ρίως της συν­δι­κα­λι­στικής ― και τη γενικευμένη αναξιοκρατία, το αποτέλεσμα σή­με­ρα είναι αφε­νός να αισθανόμαστε ένα είδος «δη­μο­κρατικής κό­πω­σης» και αφε­τέρου να ωχριούμε μπρο­στά στον πα­ρα­παίοντα μη­χανισμό πολιτικής καθοδήγησης που στή­θηκε απέ­ναντί μας. Εντέλει, πολ­λοί απλοϊκοί συ­μπο­λίτες κα­ταλήγουν να αισθάνονται δέος ή γοη­τεία για τον κυ­νισμό, την ωμό­τη­τα και τη βι­αιότητα με την οποία αντι­με­τω­πίζουν τα πά­σης φύ­σεως προ­βλή­ματα οι τάχαμου «ρηξικέλευθοι» φασιστοειδείς.

Αυτοί ωστόσο αποτελούν το έκζεμα της πο­λι­τι­κής μας ασθένειας και όχι το φάρμακο. Την ίδια την ασθένεια, κατά τη γνώμη μου, την απο­τε­λούν κυ­ρίως όσοι διαχειρίζονται καθ’ υπόδειξη αλλά και όσοι ανέχονται τις συνθήκες του ολοκληρωτισμού. Μέ­ρος του προβλήματος επίσης συνιστά η προβλη­μα­τική λειτουργία των ελλη­νι­κών μέ­σων ενημέ­ρω­σης, τα οποία αυτόν τον καιρό επι­στρα­τεύ­ουν τις γνω­στές τους κοινοτοπίες περί «αβγών φι­διού» και ξυ­λεύουν πάνω στη σορό του Π. Φύσ­σα, στο­χεύ­ο­ντας έτσι, όχι τόσο τους φασι­στο­ει­δείς, αλ­λά τα ανεπιθύμητα ποσοστά τους. Στον αντί­πο­δα, μέ­ρος του προ­βλή­ματος παραμένει η κατ’ επίφαση δη­μο­κρα­τι­κό­τη­τα ενός συνδικαλι­σμού ο οποίος λει­­τουρ­γεί ακόμη κα­τά κομματική παραγγελία και εν ονό­μα­τι ενός αδι­ά­φορου ή αμέτοχου πολιτικού σώ­ματος. Μέ­ρος μάλιστα του προβλήματος απο­τε­λεί ακόμη και η μικρή ομά­δα μαθη­τών που μπορεί για πολλο­στή συνε­χό­με­νη μέρα να αποκλείει την είσοδο στο σχο­λείο, τούτη τη φορά με το πρόσχημα της δολοφο­νίας του Π. Φύσ­σα. Έχει κανείς την εντύπωση πως όσο πρό­στυχοι γι­νό­μα­στε εμείς, άλλο τόσο πρό­στυ­χα μπο­ρούν να γί­νουν και τα παιδιά μας.

Μήπως λοιπόν το ουσιαστικό πρόβλημα έγκει­ται σε έναν διαδεδομένο τύπο αλαζονείας και ξι­πα­σιάς, ο οποίος έχει πλήξει τις τελευταίες δεκαετίες το Πα­νελ­λή­νιο; Δεν είναι δύσκολο να διακρίνει κα­νείς τα σημάδια: εντοπίζονται κυρίως σε συμπε­ρι­φορές συλ­λήβδην περιφρόνησης και απαξίωσης των δημό­σι­ων αγαθών και θεσμών, των δημόσιων φο­ρέων και προσώπων, σε συμπεριφορές αυθαιρεσίας. Και πώς να μην ενταθεί το φαινόμενο, από τη στιγμή που το ίδιο το πολιτικό σύστημα δεν έχει παύσει ούτε στιγ­μή να εκτρέφει και να καλύπτει διακρίσεις και προ­νό­μια, όπως έκανε πάντα; Άρρητα αλλά έμπρακτα, η πε­ριφρόνηση και η απαξίωση προ­βάλ­λονται στο σύ­νο­λο της κοινωνίας από τον μη­χα­νι­σμό της εξου­σίας, υποβιβάζοντας τον απλό πολίτη σε συνεργό του εγκλήματος. Άλλωστε, «μαζί δεν τα φάγαμε»;

Αν είναι έτσι, δεν νομίζω ότι από τον κύ­κλο της φαυ­λό­τητας και της ύβρεως μπορεί κανείς να δρα­πε­τεύ­σει εύκολα, ιδίως όταν ο ίδιος συ­νε­χί­ζει να τον συντηρεί, ιδίως όταν έχει συμβάλει στη δη­μι­ουρ­γία του από πολύ νωρίς. Ως συνήθως, μπο­ρού­με εύκολα να στοχεύουμε στην κορυφή του παγό­βου­νου, προσπαθώντας να πείσουμε ότι πράτ­τουμε ευ­θαρ­σώς το καθήκον μας. Όταν το ίδιο το παγό­βου­νο όμως το αποτελούν ο Λάζαρος και ο Τάκης, κα­θώς και όλοι εμείς οι υπόλοιποι, τότε τι θα μπο­ρού­σε άραγε να γίνει; Πόσοι από εμάς, ιδίως αριστε­ρό­φρονες και επίδοξοι κυβερνή­τες, θα τολμήσουν να εντάξουν την αυτοκριτική στον δημόσιο λόγο, ανα­ζη­τώ­ντας ξανά τα θεμέλια της ελευ­θε­ρίας, της δη­μο­κρα­τίας και της παιδείας μέσα από πιο σώφρονα και συνολική σκόπευση; Αλήθεια, πόσοι από εμάς νοιά­ζο­νται και μπορούν να αντι­με­τω­πί­σουν τη σκιώ­δη πλευ­ρά του εαυτού τους;

Δυστυχώς, στο ηθικό και πολιτικό αυ­τό ερώ­τη­μα, το οποίο καθορίζει την ποιότητα του πο­λιτεύματος αλλά και το μέλλον του ελ­λη­νι­κού λα­ού, δεν υπάρ­χει ακόμη ευ­οί­ω­νη πολιτική απάντη­ση. Όσο για τους φα­σι­στο­ειδείς που βγήκαν στην επιφάνεια, εκεί θα πα­ρα­μεί­νουν, όσο ο ελληνικός λαός δεν αναλαμ­βά­νει τις ευθύνες της δημοκρατίας του με περισ­σό­τε­ρη έγνοια και επίγνωση.

 Χάρης Ταμπάκης

05-10-2013

Δημοσιεύθηκε στον Μαχητή στις 17-10-2013