Η Πληροφορία. Η ιστορία / η θεωρία / ο χείμαρρος (James Gleick – Εκδ. Τραυλός – ISBN: 978‐960‐6640‐75‐9)
Ο James Gleick σπούδασε αγγλική φιλολογία και γλωσσολογία. Εργάστηκε ως επιστημονικός συντάκτης στην εφημερίδα The New York Times και δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Princeton. Ίδρυσε την εταιρία διαδικτυακών υπηρεσιών The Pipeline. Θεωρείται κορυφαίος χρονικογράφος της επιστήμης και της σύγχρονης τεχνολογίας. Στην Ελλάδα τον γνωρίσαμε με το πρώτο του βιβλίο «Χάος: η επιστήμη της μη γραμμικής δυναμικής» (εξαιρετικό!!!) που κυκλοφόρησε στις αρχές της δεκαετίας του ’90 από τις εκδόσεις «Κάτοπτρο».
Μερικά σύντομα αποσπάσματα από το βιβλίο:
Κάθε νέα τέτοια τεχνολογία στηρίζεται στους προγόνους της. Έτσι, ο Τόμας Χόμπς τον 17ο αιώνα, αντιστεκόταν στις υπερβολές της εποχής του: «Η επινόηση της τυπογραφίας, αν και ευφυής, δεν ήταν τόσο σπουδαία σε σύγκριση με την επινόηση των γραμμάτων». Ως ένα σημείο, είχε δίκιο. Κάθε νέο μέσο μεταμορφώνει τη φύση της ανθρώπινης σκέψης. Μακροπρόθεσμα, η Ιστορία είναι η εξέλιξη της πληροφορίας που συνειδητοποιεί τον εαυτό της… (σελ. 24)
Η Άντα Μπάυρον ανέφερε «τον ενθουσιασμό της για τη μηχανή» (του Μπάμπατζ). Συχνά το βλέμμα της στρεφόταν προς το εσωτερικό της σκέψης της. Της άρεσε να σκέφτεται για την ίδια τη σκέψη της… (σελ. 158)
Το μήνυμα έμοιαζε να είναι ένα φυσικό αντικείμενο. Αυτή ήταν πάντα η εικόνα, τώρα οι άνθρωποι έπρεπε συνειδητά να διαχωρίσουν την ιδέα του μηνύματος από το χαρτί στο οποίο ήταν γραμμένο… (σελ. 215)
Το σχήμα του Μορς λάμβανε ένα αλφάβητο ως αφετηρία και το τροποποιούσε, αντικαθιστώντας τα σύμβολα με νέα σύμβολα. Ήταν ένα μετα‐αλφάβητο… Αυτή η διαδικασία –η μεταφορά του νοήματος από ένα συμβολικό επίπεδο στο άλλο‐ είχε ήδη μια θέση στα μαθηματικά. Κατά κάποιον τρόπο, ήταν η ίδια η ουσία των μαθηματικών. Τώρα έγινε ένα οικείο κομμάτι της ανθρώπινης «εργαλειοθήκης». Αποκλειστικά χάρη στον τηλέγραφο… οι άνθρωποι είχαν εξοικειωθεί με την ιδέα των κωδίκων… Η κίνηση από το ένα συμβολικό επίπεδο στο άλλο, θα μπορούσε να ονομαστεί κωδικοποίηση… (σελ. 216)
Η πιο εκτεταμένη και σημαντική επιρροή που πρόκειται να έχει ο τηλέγραφος στην ανθρώπινη νόηση ίσως είναι εκείνη που πρόκειται τελικά να ασκήσει μέσω της επίδρασής του στη γλώσσα… Μέσω της αρχής που ο Δαρβίνος περιγράφει ως φυσική επιλογή, οι συντομότερες λέξεις αποκτούν πλεονέκτημα έναντι των μεγαλυτέρων, οι άμεσες μορφές έκφρασης αποκτούν πλεονέκτημα έναντι των έμμεσων, οι λέξεις με ακριβές νόημα αποκτούν πλεονέκτημα έναντι των διφορούμενων… (σελ. 235)
Και τότε ήρθε το αποκορύφωμα. Οι μηχανές του Τιούρινγκ, που είχαν αναχθεί σε έναν πεπερασμένο πίνακα καταστάσεων και σε ένα πεπερασμένο σύνολο στοιχείων εισόδου, μπορούσαν και οι ίδιες να αναπαριστώνται ως αριθμοί… Ο Τιούρινγκ κωδικοποιούσε τις μηχανές του όπως ακριβώς ο Γκέντελ είχε κωδικοποιήσει τη γλώσσα της συμβολικής λογικής. Με αυτόν τον τρόπο εξαλείφθηκε η διάκριση ανάμεσα στα δεδομένα και στις οδηγίες: τελικά, όλα ήταν αριθμοί… Τώρα η μηχανή του Τιούρινγκ επιχειρεί να εξετάσει κάθε αριθμό ώστε να διαπιστώσει αν αντιστοιχεί σε έναν υπολογίσιμο αλγόριθμο. Ορισμένοι θα αποδειχτούν υπολογίσιμοι. Ορισμένοι μπορεί να αποδειχθούν μη υπολογίσιμοι. Υπάρχει, όμως μια Τρίτη πιθανότητα: ορισμένοι αλγόριθμοι μπορεί να «αψηφήσουν» τον ανιχνευτή, κάνοντας τη μηχανή να προχωρεί συνεχώς, εκτελώντας τις αινιγματικές πράξεις της, χωρίς να φτάνει ποτέ σε κάποιο τέρμα, χωρίς προφανώς να επαναλαμβάνεται, αφήνοντας έτσι το λογικό παρατηρητή μονίμως στο σκοτάδι, να αναρωτιέται αν θα έφτανε ποτέ σε ένα τέρμα… (σελ. 296)
…αν τα μηνύματα μπορούσαν να μεταφέρονται από ηχητικά κύματα ή ηλεκτρικούς παλμούς, γιατί δεν θα μπορούσαν να μεταφέρονται και από χημικές διαδικασίες; Ο Γκάμοφ διατύπωσε το ζήτημα πολύ απλά: «Ο πυρήνας ενός ζωντανού κυττάρου είναι μια αποθήκη πληροφορίας». Επιπλέον, είναι ο πομπός της πληροφορίας. Η συνέχεια όλης της ζωής προκύπτει από το «σύστημα πληροφορίας», η κατάλληλη μελέτη της γενετικής είναι η «γλώσσα των κυττάρων»… (σελ. 412)
Τα γονίδια, και όχι οι οργανισμοί, είναι οι πραγματικές μονάδες της φυσικής επιλογής. Άρχισαν ως «αντιγραφείς» ‐ μόρια που σχηματίστηκαν τυχαία στην αρχέγονη σούπα, με την ασυνήθιστη ιδιότητα να κατασκευάζουν αντίγραφα του εαυτού τους. Σύμφωνα με τον Ντόκιννς αυτοί οι αντιγραφείς «τώρα συρρέουν σε τεράστιες αποικίες, ασφαλείς μέσα σε γιγαντιαία αδέξια ρομπότ… Βρίσκονται μέσα σας και μέσα μου, μας κατασκεύασαν, σώμα και πνεύμα – και η διατήρησή τους είναι η έσχατη λογική της ύπαρξής μας. Έχουν διανύσει πολύ δρόμο αυτοί οι αντιγραφείς. Τώρα ονομάζονται γονίδια, και εμείς είμαστε οι μηχανές επιβίωσής τους»… Μια κότα είναι απλώς η μέθοδος μέσω της οποίας ένα αυγό κάνει άλλο ένα αυγό… (σελ. 419) …Ένα γονίδιο θα μπορούσε να μεγιστοποιήσει τους αριθμούς του παρέχοντας σε ένα οργανισμό την ενστικτώδη τάση να θυσιάζει τη ζωή του, ώστε να σώσει τα μικρά του: το ίδιο το γονίδιο, το συγκεκριμένο τμήμα του DNA, πεθαίνει μαζί με το συγκεκριμένο ον, αλλά τα αντίγραφα του γονιδίου συνεχίζουν να ζουν… (σελ. 422).
Αυτή είναι η «μηχανή επιβίωσης» του Ντόκινς… Αυτά είναι τα λαμπερά οχήματα των γονιδίων, που ανταγωνίζονται με άλλα οχήματα, καθώς μετασχηματίζουν ενέργεια, και ακόμη, επεξεργάζονται πληροφορία… Η ιστορία της ζωής είναι γραμμένη με όρους αρνητικής εντροπίας. «Αυτό που εξελίσσεται στην πραγματικότητα είναι η πληροφορία σε όλες τις μορφές και τους μετασχηματισμούς της». Ένα γονίδιο δεν δημιουργεί ένα οργανισμό. Τα έντομα και τα φυτά και τα ζώα είναι κοινότητες, κοινόχρηστα οχήματα, ομάδες συνεργασίας ενός πλήθους γονιδίων, καθένα από τα οποία παίζει το δικό του ρόλο στην ανάπτυξη του οργανισμού… Η επιτυχία ή η αποτυχία τους προκύπτει μέσω της αλληλεπίδρασης. «Η επιλογή ευνοεί τα γονίδια που επιτυγχάνουν κατά την παρουσία άλλων γονιδίων», λέει ο Ντόκινς, «που με τη σειρά τους επιτυγχάνουν κατά τη δική τους παρουσία». (σελ. 424)
Τα όγδοα και τα τέταρτα που είναι γραμμένα στο χαρτί δεν είναι η μουσική. Η μουσική δεν είναι η σειρά κυμάτων πίεσης που ηχούν στον αέρα, ούτε οι αυλακώσεις στο βινύλιο ή τα κοιλώματα στο CD. Ούτε καν οι νευρωνικές συμφωνίες που αναδύονται στον εγκέφαλο του ακροατή. Η μουσική είναι η πληροφορία. Ομοίως, τα ζεύγη βάσεων του DNA δεν είναι γονίδια. Κωδικοποιούν γονίδια. Τα ίδια τα γονίδια είναι φτιαγμένα από bits. (σελ.429)
Ο Μονό πρότεινε μια αναλογία: Όπως ακριβώς η βιόσφαιρα στέκεται πάνω από τον κόσμο της άβιας ύλης, έτσι και το «αφηρημένο βασίλειο» υψώνεται πάνω από τη βιόσφαιρα. Και ποιοι είναι οι κάτοικοι αυτού του βασιλείου; Οι ιδέες. «Οι ιδέες έχουν διατηρήσει κάποιες από τις ιδιότητες των οργανισμών. Όπως και εκείνοι, τείνουν να διαιωνίζουν τη δομή τους και να αναπαράγονται. Μπορούν επίσης να αναμειγνύονται, να ανασυνδυάζονται, να διαχωρίζουν το περιεχόμενό τους. Στην πραγματικότητα, μπορούν επίσης να εξελίσσονται, και σε αυτή την εξέλιξη η επιλογή πρέπει αναμφιβόλως να παίζει σημαντικό ρόλο… (σελ. 432)
Ο Σπέρι υποστήριζε ότι οι ιδέες είναι εξίσου πραγματικές όπως οι νευρώνες στους οποίους κατοικούν. Οι ιδέες έχουν δύναμη είπε. «Οι ιδέες προκαλούν ιδέες και βοηθούν στην εξέλιξη άλλων ιδεών. Αλληλεπιδρούν μεταξύ τους μέσα στον ίδιο εγκέφαλο, σε γειτονικούς εγκεφάλους και, χάρη στην παγκόσμια επικοινωνία μεγάλων αποστάσεων, σε ξένους εγκεφάλους. Επίσης, αλληλεπιδρούν με τα εξωτερικά περιβάλλοντα για να παραγάγουν συνολικά μια εκρηκτική πρόοδο στην εξέλιξη… Ο Ντόκινς έκανε τη δική του σύνδεση ανάμεσα στην εξέλιξη των γονιδίων και την εξέλιξη των ιδεών. Ο ουσιώδης χαρακτήρας του είναι ο αντιγραφέας, και ελάχιστη σημασία είχε αν οι αντιγραφείς ήταν φτιαγμένοι από νουκλεϊκό οξύ. Ο κανόνας του έχει ως εξής: «Η ζωή παντού εξελίσσεται μέσω της διαφορικής επιβίωσης αντιγραφομένων οντοτήτων». Όπου υπάρχει ζωή, πρέπει να υπάρχουν αντιγραφείς. Ίσως σε άλλους κόσμους οι αντιγραφείς θα μπορούσαν να εμφανιστούν σε μια χημεία με βάση το πυρίτιο ή σε καμία χημεία. (σελ. 433)
Η μη πληρότητα του Γκέντελ συνδεόταν με την αβεβαιότητα του Χάιζενμπεργκ; (σελ. 453)
Ο Τσέιτιν πρότεινε μια σαφή απάντηση: ένας αριθμός δεν είναι τυχαίος αν είναι υπολογίσιμος – αν μπορεί να τον παραγάγει ένα ορίσιμο πρόγραμμα υπολογιστή. Έτσι, η υπολογισιμότητα είναι μέτρο της τυχαιότητας… Ο αλγοριθμικός ορισμός της τυχαιότητας από τον Τσέιτιν παρέχει επίσης έναν αλγοριθμικό ορισμό της πληροφορίας: το μέγεθος του αλγορίθμου είναι μέτρο της ποσότητας της πληροφορίας που περιέχει μια δεδομένη σειρά. (σελ. 462)
Ο Κολμογκόροφ εισήγαγε μια νέα λέξη προκειμένου να περιγράψει αυτό που προσπαθούσε να μετρήσει: την πολυπλοκότητα. Σύμφωνα με τον ορισμό του, η πολυπλοκότητα ενός αριθμού, ή ενός μηνύματος, ή ενός συνόλου δεδομένων είναι το αντίστροφο της απλότητας και της τάξης και αντιστοιχεί στην πληροφορία. Όσο απλούστερο είναι ένα αντικείμενο τόσο λιγότερη πληροφορία μεταφέρει… Η πολυπλοκότητα ενός αντικειμένου είναι το μέγεθος του μικρότερου προγράμματος υπολογιστή που απαιτείται για να παραχθεί αυτό… (σελ. 468)
Όσο περισσότερη είναι η ενέργεια, τόσο ταχύτερα αλλάζουν τα bits. Η γη, ο αέρας, η φωτιά και το νερό είναι εντέλει φτιαγμένα από ενέργεια, αλλά οι διαφορετικές μορφές, τις οποίες
παίρνουν, καθορίζονται από την πληροφορία. Για να γίνει οτιδήποτε, απαιτείται ενέργεια. Για να προσδιοριστεί αυτό που γίνεται, απαιτείται πληροφορία. (σελ. 493)
Ο Μπένετ και ο Μπρασάρ άρχισαν κωδικοποιώντας κάθε bit πληροφορίας ως ένα μεμονωμένο κβαντικό αντικείμενο, όπως ένα φωτόνιο. Η πληροφορία παραμένει στις κβαντικές καταστάσεις του φωτονίου – για παράδειγμα, στην οριζόντια ή κάθετη πόλωσή του. Ενώ ένα αντικείμενο της κλασσικής φυσικής, που αποτελείται τυπικά από δισεκατομμύρια σωματίδια, μπορεί να υποκλαπεί, να καταγραφεί, να παρατηρηθεί και να μεταδοθεί, ένα κβαντικό αντικείμενο δεν μπορεί ούτε να αντιγραφεί ούτε να κλωνοποιηθεί… (σελ. 505)
… στην αναζήτηση της γνώσης, ίσως είναι καλύτερα να ακολουθούμε πιο αργούς ρυθμούς. Η έρευνα στα βαρυφορτωμένα ράφια των παμπάλαιων βιβλιοθηκών προσφέρει τις δικές της ανταμοιβές. Η ανάγνωση –ή ακόμη το ξεφύλλισμα‐ ενός παλιού βιβλίου μπορεί να προσφέρει πνευματική τροφή που δεν θα τη βρούμε σε μια βάση δεδομένων. Η υπομονή είναι αρετή, η λαιμαργία είναι αμάρτημα… (σελ. 563)
… Οι άνθρωποι λαμβάνουν τόσα πολλά μηνύματα, που δεν έχουν χρόνο να τα διαβάσουν. Αυτό σημαίνει, επίσης, ότι είναι δύσκολο να ανεβρεθούν τα πραγματικά σημαντικά μηνύματα… (σελ. 564)
από τον Αναστάσιο Λαδιά, Σύμβουλο Πληροφορικής
