Η παροιμία είναι ένα πνευματικό δημιούργημα που χάνεται στα βάθη του χρόνου και κανένας δεν ξέρει από πού κρατά η ρίζα της. Ακόμα και οι πρωτόγονοι λαοί έχουνε τις παροιμίες τους, και είναι να θαυμάζει κανείς την παρατηρητικότητα και την εκφραστική ευστοχία εκείνων που τις έπλασαν. Τον καλύτερο ορισμό για αυτήν τον έδωσε ο Αριστοτέλης: η παροιμία είναι η «μεταφορά από είδους επ΄ είδος». Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν τις παροιμίες τους, όπως παροιμίες είχαν και οι Βυζαντινοί. Παροιμίες ακούμε και εμείς σήμερα σε κάθε κουβέντα γύρω μας, και μπορεί κανείς να τις χαρακτηρίσει σαν επιβίωση του παρελθόντος μέσα στο παρόν όταν βλέπεις πλήθος από αυτές να έχουν τις αντίστοιχες των σε μακρινές εποχές .Οι αρχαίοι έλεγαν «Πέτραν κοιλαίνει ρανίς υδάτων ενδελεχούσα» Σήμερα ακούγεται « Σταλαγματιά – σταλαγματιά το μάρμαρο τρυπιέται». Οι Κύπριοι έχουν τις δικές τους παροιμίες, όπως οι αδελφοί τους Ελλαδίτες , από τον αδιάσπαστο φυλετικό δεσμό που τους ενώνει με την ακατάλυτη και αιωνία ρίζα του Ελληνισμού.
Κυπριακές παροιμίες και οι έννοιες τους στα ελληνικά
Α. Αθκιάσερος παπάς, θάφκει τζαι ζωντανούς ( οποίος δεν έχει δουλειά να κάνει, κάνει πράγματα που δεν είναι ώρα τους.)
Μετάφραση στη Δημοτική: “Παπάς χωρίς δουλειά θάβει και ζωντανούς”
Β. Άλλα ‘ν’ τ’ αμμάδκια του λαού τζι άλλα του κουκουφκιάου, τζιαί άλλα εν του αλουπού που κάμνει πάου πάου”
Μετάφραση στη Δημοτική: ” Άλλα, (διαφορετικά) είναι τα μάτια του λαγού, άλλα της κουκουβάγιας και άλλα της αλεπούς που (όταν “κλαίει”) κάνει πάου πάου
Γ. Άλλαξεν ο Μανωλιός τζι έβαλεν τα ρούχα του αλλοιώς (κάποιος και αν αλλάξει επιφανειακά πάλι ο ίδιος μένει.)
Μετάφραση στη Δημοτική: “Άλλαξε ο Μανωλιός κι έβαλε τα ρούχα του αλλιώς’’
Δ. ‘’Άμαν εν πάει ο Μωάμεθ εις το βουνό, πάει το βουνό εις τον Μωάμεθ.”
Μετάφραση στη Δημοτική: “Όταν δεν πάει ο Μωάμεθ στο βουνό, πάει το βουνό στο Μωάμεθ.”
Ε.΄Ακουε μεγάλο αμπέλι τζαι παίρνε μιτσί καλάθι.
Μετάφραση στη Δημοτική: “Άκουγε για μεγάλο αμπέλι αλλά πάρε μαζί σου μικρό καλάθι.’’
ΣΤ. Άλλοι ζιούσιν με τον κόπον κι άλλοι ζιούσιν με τον τρόπον.
(Για τους καταφερτζήδες που καλοπερνούν μεταχειριζόμενοι πλάγια μέσα.)
Οι παροιμίες είναι παρομοιώσεις που με τον καιρό έγιναν πάγκοινες και λέγονται πάνω στις διάφορες πράξεις και στους λόγους των ανθρώπων για να γίνεται μεταφορικά ο χαρακτηρισμός τους. Άλλοτε είναι το πόρισμα ενός μύθου: πάνω σε πράξεις ή λόγους λέγεται ολόκληρος μύθος. Χαρακτηριστικό των παροιμιών σε όλες τις εποχές είναι το πολύχρηστο και η συντομία. Όταν όμως η παροιμία είναι ευκολονόητη, τότε λέγεται μόνον αυτή, χωρίς επεξήγηση. Τις παροιμίες χαρακτηρίζει, κατά το περισσότερο, ευτράπελος και ειρωνικός τρόπος, και οι πιο πολλές έχουνε για βάση τους τον φυτικό κόσμο, τον βίο των ζώων και των ανθρώπων ή προέρχονται από παροιμιώδης μύθους. Από τις εκατοντάδες των παροιμιών του Κυπριακού Λαού δίνουμε εδώ ένα σύντομο δείγμα παρμένο από τις πλούσιες πηγές των κυριότερων λαογράφων του τόπου καθώς και από διάφορες σποραδικές αφηγήσεις κατοίκων της υπαίθρου όπως τις σημειώσαμε στην Κύπρο.
* Εν΄δανεικά τα πίσκαλα (χειροκροτήματα) στον γάμον.
Όταν θέλει να πει κανείς πως παραμένει ανταπόδοση σε μια του εκδούλευση.
* Η ρκά (γριά) έτσι καταχείμωνα τ’ αγγούρινε γυρεύει
Για κείνους που γυρεύουν κάτι έξω απ΄ τη πόρτα.
* ‘Οπκοιος ΄νεκατώννει τα χώματα εννά γεμώσουν τ΄αμμάδκια του.
( Όποιος καταπιάνεται με έργα αλλότρια κινδυνεύει να πάθει και ζημιά.)
(Eλληνική: όποιος ανακατεύεται με τα πίτουρα τον τρώνε οι κότες)
* Το καλομάλαον (ήμερο) αρνίν φαίνεται ΄που την μάντραν.
( Ο καλός και άξιος άνθρωπος φαίνεται από τα μικράτα του.)
(Eλληνική: Η καλή η μέρα απ’ το πρωί φαίνεται)
* Το γλήορον και το καλόν ΄εν παν μαζίν τα δκυό τους.
( Η καλή δουλειά δεν γίνεται με βιασύνη)
(Eλληνική: Το καλό το πράγμα αργεί να γίνει)
* Αντίς να σε φουμίζουσιν (παινεύουν) οι ξένοι κ’ οι δικοί σου, φουμίζεσαι παρτίκα μου, ατή σου κι απατή σου.
(Για κείνους που εγκωμιάζουν-παινεύουν- οι ίδιοι τον εαυτό τους.)
(Eλληνική: Πάντα να δείχνεις πόσο είσαι και κομμάτι παραπάνω)
Πηγές:
* http://www.diakonima.gr
* Από το βιβλίο της Αθηνάς Ταρσούλη <<ΚΥΠΡΟΣ>>, τόμος Β’ 1963 –noctoc-noctoc.blogspot.gr
*Wikipedia
Βέρα Παρασίδη, Β4
Γεωργία Παρασίδη Α5 Σχ. Έτος 2019-2020
Επίβλεψη: Θεοδώρα Λιάλιου
