Ηχολόγιο – echologium – ɯnıƃoloɥɔǝ – οιγόλοχΗ
Ηχητικό ιστολόγιο του Δημήτρη Σαρρή, Εκπαιδευτικού (ΠΕ 16), ΒΑ Οικονομίας, ΒΑ, ΜΑ ΠολιτισμούΆρθρα με ετικέτα ήχος
Ο κύριος Αιζενστάιν στην τάξη: εύκολα μαθήματα μιντιακής αγωγής (media education)
Κάντε το εξής απλό πείραμα: φορτώστε στον υπολογιστή διάφορα μικρά βιντεάκια με λίγες σκηνές και διάφορα αρχεία ήχου, τραγούδια αλλά κυρίως μουσικές ορχηστρικές από διάφορους πολιτισμούς, μουσικά ρεύματα, εποχές κ.λπ.
Στη συνέχεια κάντε μίξεις βίντεο και ήχο, δηλαδή χαμηλώστε τον ήχο του βίντεο και αντικαταστήστε τον με αρχεία ήχου της επιλογής σας. Τι αποτέλεσμα προκύπτει;
Επειδή το μυαλό μας αμέσως θα συνδυάσει τον ήχο με τη μουσική, θα προκύψει ένα νόημα που δεν έχει καμία σχέση, ούτε με το αρχικό νόημα του βίντεο αλλά ούτε με το νόημα του ήχου σκέτο. Αυτό το «συνολικό» νόημα είναι η «οπτικοακουστική γλώσσα» στην οποία βασίζονται η τηλεόραση, ο κινηματογράφος και τα σχετικά άλλα οπτικοακουστικά μέσα (audiovisual media).
Πειραματιστείτε αρκετά με αυτό στην τάξη και συζητήστε πως ο ήχος και η εικόνα αλληλεπιδρούν. Αναφέρουμε και ένα παράδειγμα: στην εικόνα ενός πλοίου που ταξιδεύει βάλτε την πρώτη φορά ένα «ατμοσφαιρικό» κομμάτι και τη δεύτερη έναν «αμανέ». Την πρώτη φορά θα σας δοθεί η εντύπωση ότι το πλοίο ταξιδεύει για μια κρουαζιέρα, για κάτι καλό και ευχάριστο ενώ τη δεύτερη φορά ταξιδεύει με επιβάτες που «ξενιτεύονται», ενδεχομένως και να αναπολήσουμε αυτόματα την εποχή των αρχών του αιώνα και την τότε μετανάστευση.
Λίγα λόγια
για την ιστορία της οπτικοακουστικής γλώσσας
και του ρόλου της μουσικής και του ήχου
στα οπτικοακουστικά μέσα:
Πρωτεργάτης αυτής της «γλώσσας» καθώς και του «μοντάζ», της τέχνης να αναμιγνύουμε τις σκηνές και τα πλάνα στα φιλμ, μελέτησε ο πρωτεργάτης του κινηματογράφου Σεργκέι Αϊζεντστάιν
Παραδείγματα (μπορείτε να βρείτε πολλά ακόμη στο διαδίκτυο)
http://www.youtube.com/watch?v=_gGl3LJ7vHc&NR=1
http://www.youtube.com/watch?v=jWRyHeMHYcA&
Ο Κουλέσωφ «έπαιζε» βάζοντας διάφορες σκηνές σε διαφορετική σειρά (τότε δεν υπήρχε ο ήχος στον φιλμ) παρατηρώντας πως αλλάζει το νόημα. Είναι γνωστό το φιλμ του με έναν άνθρωπο και ένα πιάτο σούπα .
Σε ένα επόμενο βήμα μπορείτε να καλέσετε τα παιδιά να δημιουργήσουν τα δικά τους οππτικοακουστικά έργα είτε χρησιμοποιώντας κινητά τηλέφωνα σε κατάσταση «flight mode», ώστε να μην εκπέμπουν αλλά να λειτουτργεί η λήψη και το λογισμικο μοντάζ. Τα κινητά τηλέφωνα αν χρησιμοποιηθούν με αυτό τον τρόπο αποτελούν εξαιρετικά εργαλεία πολλαπλών εγγραμματισμών δηλαδή τεχνολογικού, μιντιακού, οπτικού αλλά και ηχητικού.
Καλή διασκέδαση μαθαίνοντας!
Bίντεο για το πρώτο μάθημα μουσικής…
Είναι πολύ σημαντικό να κάνουμε σαφές στους μαθητές μας “που βρίσκεται η μουσική”.
Βρίσκεται πρωτίστως μέσα μας και έπειτα μορφοποιείται στο μουσικό όργανο.
Επίσης, ο ρυθμός είναι κάτι που υπερβαίνει τον ήχο, καθώς έχει να κάνει με την ίδια την έννοια της ζωής και της ύπαρξης (η θεωρία των χορδών της Φυσικής, ο παλμός των ηλεκτρονίων που δημιουργούν τα άτομα και άλλα τέτοια περιοδικά φαινόμενα συνδέουν την πραγματικότητα με τη ρυθμικότητα.
Το παρακάτω βίντεο είναι πολύ χαρακτηριστικό για να μας εισάγει στην “ουσία” της δημιουργίας με ήχους:
– ––
Ένα άλλο κεφαλαιώδες ζήτημα, η αντίληψη των περιβαλλοντικών ήχων ως μουσικών ήχων προκύπτει από το παρακάτω βίντεο. Εκτός της απόλαυσης που προσφέρει, μπορεί να αποτελέσει αφορμή για να παρατηρήσουμε τη ρυθμικότητα – μελωδικότητα – μουσικότητα των περιβαλλοντικών ήχων.
ήχοι και αυτοσχέδια όργανα στο ρεμπέτικο
Αυτοσχέδια Όργανα* και Ήχοι στο Ρεμπέτικο
Ο πίνακας που ακολουθεί είναι επιλεγμένος από τον πίνακα – ερευνητικό ερωτηματολόγιο που συμπληρώσαμε με τη βοήθεια των μελών του φόρουμ στον ιστοχώρο του “ρεμπέτικου” τα οποία και ευχαριστώ θερμά!
1. Αυτοσχέδια Όργανα*
1.1. Ποτήρια κρασιού (κρούονται μεταξύ τους στα δύο δάχτυλα (Ανωγειανάκης 1991:94))
1.2. Ποτήρι με κομπολόι– (στο διαδίκτυο αναφέρεται και ως «ποτηροκομπολόγι» αλλά δεν έχει τεκμηριωθεί ο όρος (από: organotopia))
(το ποτήρι σύρεται στο τεντωμένο κομπολόι (Ανωγειανάκης 1991:94-95)) («Πλημμύρα» Μ. Βαμβακάρη)
(Aναπαρίσταται στο εξώφυλλο δίσκου του Μπάμπη Γκολέ “Εγώ ρεμπέτης ήμουνα” (EROS Music, 2000)). (Μαρτυρία: Νίκος Πολίτης: «για το τέντωμα, το κομπολόι συνήθως κρεμιέται κοτσάροντας το σημείο του κορδονιού απέναντι από τη φούντα σε ένα κουμπί του πουκάμισου, φέρνοντας και μια βόλτα ώστε να σταθεροποιηθεί, και κρατιέται από τη φούντα, μπροστά στην κοιλιά. (για τους θέλοντες να δοκιμάσουν, προσοχή: έχω σπάσει αρκετά ποτηράκια μέχρι να το μάθω, ευτυχώς χωρίς περαιτέρω συνέπειες στα δάχτυλα)».
1.3. Κουτάλια (Ανωγειανάκης 1991:94)
1.4. Τενεκέδες (Τσαφταρίδης 2006)
1.5. Κουτί («Κουτί που χτύπαγε ό Σκαρβέλης ή ο Καρίπης»(«Αράπ Ζεϊμπέκικο» του Μ. Βαμβακάρη, «Καραντουζένι» του Μ. Βαμβακάρη ) (Βαμβακάρης Στέλιος ???? Στο Περιοδικό Κλίκα, τ. ?, http://www.klika.gr )).
1.6. Ποτήρια με μαχαίρι συνηθισμένη πρακτική κατά την ώρα της ακρόασης από τους θαμώνες (από: Ν. Πολίτης)
1.7. Μπουκάλες συνηθισμένη πρακτική κατά την ώρα της ακρόασης από τους θαμώνες (από: Ν. Πολίτης)
1.8. Επιτραπέζιο Κουτί Μαρτυρία: Ν. Πολίτης: «Ειδικά για τη χρήση επιτραπέζιου κουτιού ως κρουστού, ενδιαφέρον έχει μία τεχνική που έχει αναπτυχθεί στη Σίφνο (μόνο για εσωτερικούς χώρους): χρησιμοποιείται ένα μέτριο κουτάκι, π.χ. ξύλινη μπιζουτιέρα (η Σίφνος είχε αστικό πολιτισμό) και πολύ επιδέξιοι χειρισμοί που παράγουν ενδιαφέρον αποτέλεσμα». (από: Ν. Πολίτης)
2. Ήχοι αντικειμένων και περιβάλλοντος
2.1. Ναργιλές(«5 χρόνια δικασμένος» Β. Παπάζογλου ), («Σταύρακας μες τον τεκέ» Σ. Περιστέρης).
2.3. Τραπέζι Ταβέρνας«Τραπέζι» ως κρουστό παιγμένο από τον Ιορδάνη (Τσομίδη) συνοδεία ορχήστρας σε ταβέρνα (Μαρτυρία: Νίκος Φρονιμόπουλος (βλέπε σχετικό μήνυμα στο ίδιο θέμα του φόρουμ).
3. Σώμα – άνθρωπος – μιμίσεις ζώων
3.1. Σφύριγμα της μελωδίας («Τομπουρλίκα» Π. Τούντας )
3.2. Παλαμάκια ( «Τα καβουράκια» Β. Τσιτσάνη – παλαμάκια η Μαρίκα Νίνου )
3.3. νιαουρίσματα («Γάτα» Μάθεση – Στελλάκη )(Η Γάτα λέγεται ότι ήταν ο Γ. Ζαμπέτας (?))
3.4. καναρινίσματα («Καναρίνι» του ???? ( πιθανόν σφυριχτά ή με το βιολί) (από: Babis))
3.3.3. κλάμα μωρού («Νανούρισμα» του ???? )
4. Ήχοι οργάνων, τεχνικές & «ανορθόδοξο» παίξιμο
4.1. Χτύπημα του ηχείου της κιθάρας ως κρουστό («Καραντουζένι» (δημιουργός?) ) («Μινόρε του τεκέ» Γ. Χαλκιάς ).
4.2. Χτύπημα του μπουζουκιού («Αράπ Ζεϊμπέκικο» του ?????, «Καραντουζένι» του ????? )(Βαμβακάρης Στέλιος ???? Στο Περιοδικό Κλίκα, τ. ?, http://www.klika.gr ) (από: Πάνος Καραγιώργος)
4.3. Χτυπήματα με το Δοξάρι «Ελαφρύ, ρυθμικό κτύπημα του δοξαριού εναλλάξ πάνω στο καπάκι και τις χορδές του βιολιού (ή της λύρας)»
4.4. Πένα στο καπάκι του Λαούτου «Ο παλαιότερος τρόπος παιξίματος του κρητικού λαούτου, όπου η χρήση, το πιάσιμο, η μορφή και οι διαστάσεις της πένας, την έκαναν να κτυπάει πάνω στο καπάκι, δίνοντας ένα όμορφο συνοδευτικό απαλό ήχο. Οι νεότεροι λαουτιέρηδες έχουν υιοθετήσει παίξιμο τύπου μπουζουκιού».
4.5. Πένα ʽχτύπημαʼ φτερού στο καπάκι του μπουζουκιού Μαρτυρία: Νίκος Πολίτης: «Η επιδίωξη να ακούγεται το χτύπημα του «φτερού» του λαούτου δεν ισχύει μόνο για την κρητική παράδοση. Όταν στα πρώτα μου μαθήματα προσπαθούσα, επηρρεασμένος ακριβώς από το μπουζούκι, να μην ακούγεται το χτύπημα στο καπάκι, ο δάσκαλός μου (Παπαπετρόπουλος) με απέτρεπε λέγοντας ʽόχι, κοπάνα κανονικά, ωραία ακούγεται!ʼ»
4.6. Νύχι και χτύπημα στο καπάκι «Στο ικιτέλι (το οποίο το παίζουν με το νύχι, όπως λέει και ο Μάρκος στην αυτοβιογραφία του ότι αυτός έπαιζε το “μπαγλαμά”) και το τζουρά ιδιαίτερα, χτυπούν το ηχείο με το νύχι ή με το δάχτυλο..
4.7. Νύχι με τεχνική ʽΦλαμέγκοʼ, «Στο ʽικιτέλιʼ (το οποίο το παίζουν με το νύχι, όπως λέει και ο Μάρκος στην αυτοβιογραφία του ότι αυτός έπαιζε το “μπαγλαμά”) και το τζουρά ιδιαίτερα, χτυπούν το ηχείο με το νύχι ή με το δάχτυλο.
Μάλιστα εφαρμόζουν και «αλα φλαμένκο» διαδοχικά χτυπήματα με τα νύχια…
5. Όργανα από άλλες μουσικές κουλτούρες – είδη
5.1. Καμπάνες (? το μουσικό όργανο ?) («Χτυπούν τα σήμαντρα» Β. Τσιτσάνη ).
Βιβλιογραφία***
Ανωγιανάκης, Φ.(1991). Ελληνικά λαϊκά μουσικά όργανα. Αθήνα: Μέλισσα.
Καρακάσης, Σ. (1970). Ελληνικά μουσικά όργανα. Αθήνα: Δίρφος.
Τσαφταρίδης, Ν. (2006). Κατασκευές Μουσικών Οργάνων και κατασκευές με απλά υλικά: Μια προσπάθεια θεωρητικής – παιδαγωγικής προσέγγισης. Βόλος: Επιστημονική Επιτροπή Συνεδριακού Θεσσαλίας ΕΙΠΕ. Ερευνητικό Ίδρυμα Πολιτισμού και Εκπαίδευσης. Πρακτικά Συνεδρίου. (διαθέσιμο online)
Υποσημειώσεις
* Ο όρος αναφέρεται σε αντικείμενα που χρησιμοποιήθηκαν ως όργανα
και όχι π.χ. σε «αυτοσχέδιους μπαγλαμάδες», που τελικά λειτουργούν ως «προφανή» όργανα
*** Αναφέρεται η βιβλιογραφία του παρόντος θέματος.
Σώπα δάσκαλε ν’ ακούσουμε το πουλί
Ένα πουλί είχε καθίσει στο πλατάνι της αυλής του σχολείου και κελαηδούσε. Τότε πια ένας μαθητής που
είχε έρθει εφέτος από το χωριό δε βάσταξε, σήκωσε το δάχτυλο. “Σώπα δάσκαλε”, φώναξε, “σώπα δάσκαλε ν’ ακούσουμε το πουλί.”
(Από το “Αναφορά στο Γκρέκο”
του Νίκου Καζαντζάκη).
“Οι άνθρωποι του ήχου και της μουσικής, πρέπει να εστιάζουν πραγματικά στο άκουσμα, στο ηχοτοπίο, να μην αγνοούν τους ήχους, αφού αυτοί είναι οι “ειδικοί”. Στα ζητήματα του ήχου, προέχει να δόσουμε έμφαση στην εκπαίδευση, στα παιδιά, στην αγωγή” μας είπε.
Να εστιάσουμε, λοιπόν, στην “αγωγή του ήχου” – θα συνοψίσω, μετά αυτήν την ελεύθερη απόδοση και από μνήμης αναφορά στα λόγια που μας είπε ο Murrey Schafer, στο 1ο Συνέδριο Ακουστικής Οικολογίας, στην Κέρκυρα.
Ο Schafer μας παρότρυνε, λοιπόν, ανοιχτά να κάνουμε την ουσιαστική στροφή στον ήχο, πρώτα απ’ όλα μέσα στην τάξη.
“Σώπα δάσκαλε ν’ακούσουμε το πουλί”, είναι μια σχεδόν εμβληματική φράση, που μου παρέδωσε με πολλή μέριμνα, όταν πρωτοψηλάφιζα το θέμα, ο Γιάννης, εξαιρετικός δάσκαλος (για όλους μας), διδάκτορας της Μουσικής Εκπαίδευσης.
Ο μικρός καζαντζακικός ήρωας, που την άρθρωσε, αξίωσε τότε με ευθύτητα το ηχοτοπίο του. Στον ίδιο χώρο – το σχολείο – τώρα μας προτείνεται να επανέλθουμε “θεσμικά” στον ήχο. Να μην αγνοήσουμε τους ήχους του “χωριού” μας, κυρίως τώρα που διανθίστηκαν καθώς – o McLuhan το είπε από το ’60 – το χωριό μας έγινε “πλανητικό”…
παιχνίδια με τις λέξεις και τον ήχο
Είμαι απόλυτα σίγουρος ότι ήχος και εικόνα δεν είναι δύο αντιδιαμετρικά τοποθετημένα πράγματα. Ωστόσο πολλές φορές μιλάμε για τον “πολιτισμό της εικόνας” που διαβιούμε, και τον αντιδιαστέλλουμε με την προφορικότητα του παρελθόντος. Σίγουρα δεν είναι έστι, γιατί ακόμη και ο παραδοσιακός ιστορικός διαχωρισμός της εποχής της γραφής και της προγενέστερής της, παύει να ισχύει. Οι άνθρωποι ανέκαθεν έγραφαν… αλλά αυτό είναι για άλλη σελίδα. Παρακάτω αναπτύσσω ένα “παιχνίδι” μοιράζοντας τις λέξεις αυτές της εικόνας και του ήχου. Διαβάστε και (πιστεύω ότι τα κατάφερα και) θα καταλάβετε:
ΣΑΦΕΙΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΕΣ
ανεικονικός – ανηχοϊκός (μ.δ.) {άηχο αν το ανεικονικό=αόρατο? Βουβό (βουβός κινηματογράφος)?}
αντανάκλαση – ηχώ
άφαντο – ανήκουστο
βλέπω – ακούω
εικόνα – ήχος
όραση – ακοή
οπτικό – ηχητικό
οφθαλμοφανές – ωτακουστό (μ.δ.)
πρωτοφανές – πρωτάκουστο
ΕΛΛΕΙΠΕΙΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΕΣ – εδώ τι γίνεται;
αόρατο – (μη ακουστό)
εικονίζω –
προφανές – -?-προάκουσμα; προακουσθέν; προακουστό;
διαφανές – -?-
φωταψία – – ?-
– ? – αντηχώ
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΕΣ – εδώ οι χρήσεις μας πρόλαβαν. Υπάρχουν ήδη κάποιες έννοιες διαμορφωμένες…
εικονογραφία – ηχογραφία
εικονογράφηση – ηχογράφηση
εικονομετρία (μ.δ.) – ηχομετρία
εικονοσκόπιο (camera) – ηχοσκόπιο (μ.δ.)
εικονικό – ηχοϊκό (μ.δ.)
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ – σαφές παιχνίδι με το άκουσμα και την ορθογραφία
αντιστ-ηχίζω
αντιστ-ηχίες
ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΟΡΟΥΣ ΣΕ ΜΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΟΥΣΗΣ – εδώ οι χρήσεις μας έχουν προλάβει αλλά τι όμορφα θα ήταν να είχαμε άλλες χρήσεις… τις οποίες τις φαντάζεστε…
από-κρουση: η αναπήδηση της μπαγκέτας;
κρουσιακός: αυτός που έχει σχέση με την κρούση;
κρουστικός/η/ο: αυτός που προέρχεται από τα κρουστά;
κρούσμα: άλλη λέξη για το χτύπημα στο κρουστό μουσικό όργανο;
παρά-κρουση: χτύπημα που δημιουργήθηκε παράπλευρα;
συν-κρουση: πολλοί κρουστοί παίζουν μαζί;
Music/Sound – Motion/Body: το μυαλό όταν ακούει, βλέπει (σώματα) ;
Τι σχέση έχει ο ήχος με την κινούμενη εικόνα και ειδικά με το ηχογόνο (ανθρώπινο) σώμα;
Κάποια media μας παρέχουν ήχο χωρίς εικόνα, αλλά οι σύγχρονες τεχνολογίες το απαρνηθήκαν τελείως αυτό Όλα τα players έχουν visualization…. και βάση της θεωρίας κάθε κίνηση είναι ήχος ακόμη κι αν δε φτάνει στα αυτιά…
Παραθέτω λοιπόν μερικές περιπτώσεις όπου ο ήχος συναρτάται με το θέαμα που τον παράγει. Δεν μπορεί όλα αυτά να είναι άχρηστα οπτικά εφφε… Το Σώμα, η υποψία του σώματος που παίζει το μουσικό όργανο παίζει και κάποιο ρόλο… Έχει διαφορά να ακούς απ’το να παρακ(ου)ολουθείς….
Παράδειγμα πρώτο: ένα δοκίμιο σε ταμπούρο. Κολπάκια με τις μπαγκέτες… είναι απλά κόλπα; Μήπως το βίωμα της κινούμενης μπαγκέτας είναι αναπόσπαστο κομμάτι;
http://www.youtube.com/wat
Παράδειγμα δεύτερο: τα γνωστά δημιουργήματα της Animusic…. διαλέγω ένα με πολλά “μηχανικά” και αόρατα χέρια. Μήπως αυτό το παιχνίδι με τα “χέρια που δεν είναι χέρια” μαγεύει, αγγίζει κάτι της φύσης μας;
http://www.youtube.com/wat
Δέστε το στην High Quality…
Γιατί όλος αυτός ο προβληματισμός; φυσικά γιατί τα αυτοσχέδια που παίζω είναι και θέμα παραστατικότητας και γιατί τελικά το μυαλό όταν ακούει βλέπει… Το πιστεύω όλο και πιο πολύ…
Μια συνηθισμένη κουβέντα στις παραστάσεις μας είναι “τι ρόλο παίζει να βλέπει κανείς πως παράγετε τον ήχο;”. Στο μέλλον σκέφτομαι να ζητάω από το κοινό να ακούει ένα μέρος της παράστασης με κλειστά μάτια… και μετά να λέμε τις απόψεις μας…
Επίσης, αν το μυαλό κάθε ήχο που ακούει τον μεταφράζει ασυναίσθητα στην εικόνα της πηγής που τον παράγει, οι περιβαλλοντικοί ήχοι στη μουσική δεν φέρνουν σώματα (που παίζουν μουσική) στο μυαλο, αλλά υλικά και τοπία…
Πολύ αρχικές σκέψεις αυτές…
