Οι «λαϊκοί» στίχοι της… λαϊκής

από Δημήτρης Σαρρής στο 7, Ιούνιος, 2010 στις 10:38 μμ · Κάτω από: ήχος & γλώσσα και με ετικέτα: καρναβαλικό, λέξεις, λογοτεχνία, ποίηση, φωνή

Υπάρχει στη λαϊκή αγορά λαϊκή δημιουργία; Δεν υπήρξε φορά που να πέρασα σε μια λαϊκή αγορά και στα διαλαλήματα της πραμάτειας να μην άκουγα, στίχους, δίστιχα, παροιμίες, εκφράσεις και, συχνά, ποίηση. Είναι οι λέξεις και οι φράσεις που ακούγονται στην λαϊκή αγορά πολιτισμικό αγαθό; Κουλτούρα; Για παράδειγμα, στις διαλαλήσεις αλλά και στα μαύρα ταμπελάκια η λέξη «μπανάνα» έχει σχεδόν αντικατασταθεί από τη λέξη «άρωμα». Γιατί άραγε; είναι προφανές ποιο είναι το προϊόν (μπανάνα) οπότε αφιερώνουμε την ταμπέλα για να προβάλλουμε το προσόν του (άρωμα); Μήπως ως ήχημα το «άρωμα» προτιμείται για τους φθόγγους του, τις αναλογίες συλλαβών και φωνηέντων, και είναι τελικά προτιμότερη λέξη, αισθητικά; Απ’ την άλλη υπάρχουν κι άλλα «αρωματικά» φρούτα, χωρίς αυτό να προβάλλεται. Μήπως προκειμένου να αποβληθεί ο «καρναβαλικός» χαρακτήρας του φρούτου (μπανάνα) και οι ξεσαλωτικοί συνειρμοί, χρησιμοποιείται μια λέξη κομψή και φινετσάτη για τις αισθήσεις (άρωμα); Ωστόσο, το «αγγούρι» από τους ίδιους πωλητές αναγράφεται ως «αγγούρι». Εκτός αν γι’ αυτό δεν ισχύουν οι επιφάσεις της καρναβαλικής γλώσσας, όντας εγχώριο και οικείο στη γλώσσα μας.

Απ’ την άλλη είναι χρησιμοποιημένο ήδη καρναβαλικά από την παράδοση και τις παροιμίες. Μήπως οι πωλητές θέλουν να «απαλλάξουν» το αρωματικό φρούτο «μπανάνα» από τον προφανή συνειρμό, τον αναπόφευκτο ωστόσο για το «αγγούρι»; Αν πραγματικά μπορούμε να συζητούμε στην κόψη του «καρναβαλικού» και του σατυρικού με το «καθωσπρέπει» και τον κόσμο του εμπορίου, τότε βρισκόμαστε ενώπιον ενός θαυμαστού στοιχείου, που ενυπάρχει στη ζωντανή φωνή της λαϊκής αγοράς. Οι διαλαλητές επινοούν τις έξυπνες φράσεις τους για να διαλαλήσουν την πραμάτεια τους, άνδρες φωνακλάδες ως επί των πλείστων, που απευθύνονται σε ένα – κυρίως – γυναικείο κοινό. Αναπόφευκτα πειραχτικοί, προσπαθούν να κεντρίσουν, παράλληλα με το πείραγμα, με μια απίστευτη κομψότητα που δεν θα αποτρέψει – αντίθετα θα δελεάσει – την πελάτισσα προς τον πάγκο με την πραμάτεια. Αυτοσχεδιασμός, σύνθεση και δημιουργία με τα χαρακτηριστικά του προφορικού λόγου. Ολόκληρη συλλογή φράσεων και παραλλαγών θα μπορούσε να γίνει. Με θεματικές ανά φρούτο, ομάδα φρούτων ή λαχανικών και σπανίως ψαρικών, οικιακών ειδών, αυγών ή άλλων μεμονωμένων προϊόντων. Μόλις όμως γίνει η (κατά)γραφή, θα χαθεί ο πλούτος και η ενέργεια της προφορικότητας.

Έτσι συμβαίνει πάντα με τον ήχο και το νόημά του: χάνεται μόλις ολοκληρωθεί. Ακολουθεί η απόλαυση, η καλή διάθεση, η ενέργεια που μας μεταδίδει, ποτέ όμως ξανά ο ήχος. Και είναι πολλά τα στοιχεία του ζωντανού ήχου που όσο περίτεχνα και δυναμικά εμφανίζονται δίπλα στα αυτιά μας την ώρα που διαλέγουμε φρούτα και λαχανικά, τόσο απαρατήρητα και παρασκηνιακά περνούν από τη ζωή μας (χωρίς βέβαια η αφάνεια αυτή να χρειάζεται να αξιολογηθεί!). Οι διαλαλητές έχουν εξαιρετική τεχνική, ώστε να διαλαλούν με δυνατή φωνή, όλη μέρα, κάθε μέρα και να μην βραχνιάζουν. Φωνές που αναδύονται από τον πάτο του πνεύμονα και δονούν την στοματική κοιλότητα για να διαπεράσουν με την ιδιαίτερη χροιά και την μελωδική τους διακύμανση τις συστοιχίες των πάγκων απ’ άκρη σ’ άκρη. Ρυθμικές επαναλήψεις των τιμών, ποικιλία μοτίβων και παραλλαγών, εκτινάξεις φωνηέντων και στιχομυθίες σε φωνητικά κομμάτια ενός μοναδικού αυτοσχεδιασμού. Και όπως κάθε πολιτισμικό αγαθό, στον χώρο της προφορικότητας και του ήχου, η λαϊκή δημιουργία αυτή, της λαϊκής αγοράς, είναι εύθραυστη, χρειάζεται ενέργεια και συναίσθημα για να υπάρξει, ξεγλιστρά δίπλα μας όπως ο ήχος…

Σχόλια

Ετυμολογικά black out…

από Δημήτρης Σαρρής στο 6, Ιούνιος, 2010 στις 2:46 μμ · Κάτω από: ήχος & γλώσσα και με ετικέτα: γλώσσα, εγγραμματισμός, λέξεις

Έχω ενός είδους δυσλεξία, δεν μπορώ να το εξηγήσω αλλιώς…
Ακούγοντας μια συγκεκριμένη λέξη την καταλαβαίνω με άλλη ετυμολογία και φυσικά άλλη ορθογραφία. Λόγω του αντικειμένου της εργασία μου – υποθέτω – σχεδόν ποτέ δεν ακούω “ο”, παρά μόνο “ω” στις λέξεις
“ωδός”, “ωδικώς”, “ωδεύω”, “πάρωδος” κ.λπ. ενώ λες και το κάνει σκόπιμα το μυαλό μου ακούει:
“εποδός”, χωροδός”, “τραγοδία”, “παροδία” κλπ.
Επίσης και το καλώδιο, συχνά μου μοιάζει μια “καλή ωδή”…
Για να μη μιλήσω για την “προφανή” σύγχυση του “ερωτώ, ερωτείς, ερωτεί”…
Στην “Πολίτικη κουζίνα” ο πρωταγωνιστής κληρονομεί από τον παππού του την ιδιότητα να ακούει μέσα στις λέξεις τις “άλλες” λέξεις: τον “αστρονόμο” μέσα στον “γαστρονόμο”, την “τροφή” μέσα στη “στροφή”. Ένα δυνατό νοητικό παιχνίδι ετυμολογιών και συνθέσεων…

Μια φορά η σκέψη ήταν πιο ακραία, όταν άκουσα:
“Φωνοικώ”
Τιι σημαίνει; μα είναι πολύ προφανές… φωνάζω στο σπίτι που κατοικώ, κάνω φασαρία στο ίδιο μου το σπίτι…
Μια άλλη φορά το άκουσα “Φωνικώ”, δηλαδή δια της δυνατής φωνής νικώ, υπερισχύω, ενώ μια άλλη φορά
“Φωνεικώ” κάτι σαν εκφράζω εικασίες δια της φωνής… Ξέρω, τραβηγμένο…
Προχθές ακούγωντας μια διαφήμιση έπιασα τη λέξη:
“επηχηρηματικότητα”, που μου φάνηκε κάτι “επί” του να είναι κανείς “ηχηρός”…

Σήμερα όμως που ξεκίνησα να γράφω το παρόν έγινε το πιο παράξενο!
Σκέφτηκα ότι θα γράψω μια “συμμείωση” και μάλιστα το βρήκα πολύ λογικό να γράφεται έτσι…
Συγκεντρωμένες “μειώσεις” αφαιρετικές σκέψεις: συν-μειώσεις.
Τόσο λογικό το βρίσκω ακόμη και τώρα που γράφω το παρόν που goolgαρα τη λέξη με αυτή την ορθογραφία και είδα ότι δεν ήμουν ο πρώτος που το σκέφτηκε έτσι….
Επίσης πολύ συχνά ακούω για τον καιρό “μετωπικές νεφώσεις” και για ότι είναι “οι δυσεις των οκτώ…” ενώ στο (Πάντειο) Πανεπιστήμιο λέμε “παντειοοτρόπως” και στη Θεσσαλονίκη πίνουμε ρακόμελο στο “καφεναι”… Η αναγκαιότητα της ορθογραφίας επανέρχεται με έναν καινούργιο μεταμοντερινό επικοινωνιακά τρόπο, και πάει λέγοντας…

Όλο αυτό μου φαίνεται ένα μαγοικό παιχνείδι με το οποίο απολαμβάνω (υποθέτω) τη γλώσσα μου και θυμάμαι γλυκά και με ευχαριστία την καλή μας φυλόλογο που με είχε βάλει να γράψω 100 φωρές τη λέξη “μήνυμα”! Ή μήπως ήταν… “μύνημα”;

© (ή copywrite?) 2009

Σχόλια

παιχνίδια με τις λέξεις και τον ήχο

από Δημήτρης Σαρρής στο 6, Ιούνιος, 2010 στις 2:36 μμ · Κάτω από: εικονοηχητικά, ήχος & γλώσσα και με ετικέτα: γλώσσα, εγγραμματισμός, εικόνα, ήχος, λέξεις

Είμαι απόλυτα σίγουρος ότι ήχος και εικόνα δεν είναι δύο αντιδιαμετρικά τοποθετημένα πράγματα. Ωστόσο πολλές φορές μιλάμε για τον “πολιτισμό της εικόνας” που διαβιούμε, και τον αντιδιαστέλλουμε με την προφορικότητα του παρελθόντος. Σίγουρα δεν είναι έστι, γιατί ακόμη και ο παραδοσιακός ιστορικός διαχωρισμός της εποχής της γραφής και της προγενέστερής της, παύει να ισχύει. Οι άνθρωποι ανέκαθεν έγραφαν… αλλά αυτό είναι για άλλη σελίδα. Παρακάτω αναπτύσσω ένα “παιχνίδι” μοιράζοντας τις λέξεις αυτές της εικόνας και του ήχου. Διαβάστε και (πιστεύω ότι τα κατάφερα και) θα καταλάβετε:

ΣΑΦΕΙΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΕΣ
ανεικονικός – ανηχοϊκός (μ.δ.) {άηχο αν το ανεικονικό=αόρατο? Βουβό (βουβός κινηματογράφος)?}
αντανάκλαση – ηχώ
άφαντο – ανήκουστο
βλέπω – ακούω
εικόνα – ήχος
όραση – ακοή
οπτικό – ηχητικό
οφθαλμοφανές – ωτακουστό (μ.δ.)
πρωτοφανές – πρωτάκουστο

ΕΛΛΕΙΠΕΙΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΕΣ – εδώ τι γίνεται;
αόρατο – (μη ακουστό)
εικονίζω –
προφανές – -?-προάκουσμα; προακουσθέν; προακουστό;
διαφανές – -?-
φωταψία – – ?-
– ? – αντηχώ

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΕΣ – εδώ οι χρήσεις μας πρόλαβαν. Υπάρχουν ήδη κάποιες έννοιες διαμορφωμένες…
εικονογραφία – ηχογραφία
εικονογράφηση – ηχογράφηση
εικονομετρία (μ.δ.) – ηχομετρία
εικονοσκόπιο (camera) – ηχοσκόπιο (μ.δ.)
εικονικό – ηχοϊκό (μ.δ.)

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ – σαφές παιχνίδι με το άκουσμα και την ορθογραφία
αντιστ-ηχίζω
αντιστ-ηχίες

ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΟΡΟΥΣ ΣΕ ΜΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΟΥΣΗΣ – εδώ οι χρήσεις μας έχουν προλάβει αλλά τι όμορφα θα ήταν να είχαμε άλλες χρήσεις… τις οποίες τις φαντάζεστε…
από-κρουση: η αναπήδηση της μπαγκέτας;
κρουσιακός: αυτός που έχει σχέση με την κρούση;
κρουστικός/η/ο: αυτός που προέρχεται από τα κρουστά;
κρούσμα: άλλη λέξη για το χτύπημα στο κρουστό μουσικό όργανο;
παρά-κρουση: χτύπημα που δημιουργήθηκε παράπλευρα;
συν-κρουση: πολλοί κρουστοί παίζουν μαζί;

Σχόλια