Βασικά στοιχεία της Θεωρίας της Λογοτεχνίας
Αφηγηματικές τεχνικές είναι οι ακόλουθες:
– Ο αφηγητής
– Το είδος της αφήγησης (δηλαδή, οι αφηγηματικοί τρόποι)
– Η οπτική γωνία
– Η εστίαση
– Ο χρόνος της αφήγησης
– Ο ρυθμός της αφήγησης
Αφηγηματικοί τρόποι είναι οι ακόλουθοι:
– Αφήγηση
– Διάλογος
– Περιγραφή
– Σχόλια
– Ελεύθερος Πλάγιος Λόγος
– Εσωτερικός μονόλογος
Οι αφηγηματικοί τρόποι θα πρέπει να διακρίνονται από τους εκφραστικούς τρόπους. Όταν αναζητούμε τους εκφραστικούς τρόπους, αναζητούμε ουσιαστικά το πώς λέγεται κάτι, τα σχήματα λόγου δηλαδή που χρησιμοποιεί ο αφηγητής, και ό,τι άλλο σχετίζεται με την ιδιαιτερότητα της έκφρασής του.
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
Ο αφηγητής με βάση τη συμμετοχή του στην ιστορία ονομάζεται:
– Ομοδιηγητικός:
Συμμετέχει στην ιστορία την οποία αφηγείται είτε ως πρωταγωνιστής (αυτοδιηγητικός αφηγητής) είτε ως παρατηρητής ή αυτόπτης μάρτυρας.
– Ετεροδιηγητικός:
Δεν έχει καμιά συμμετοχή στην ιστορία που αφηγείται
– Παντογνώστης αφηγητής: Είναι ο αφηγητής που γνωρίζει τα πάντα, εποπτεύει τα πάντα, αλλά δεν μετέχει στη δράση, δεν
είναι δηλαδή ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας. Στον παντογνώστη αφηγητή αντιστοιχεί η αφήγηση χωρίς εστίαση (μηδενική), δεδομένου ότι αυτός δεν παρακολουθεί την αφήγηση από μια οπτική γωνία, αλλά είναι πανταχού παρών σαν ένας μικρός θεός.
Ο αφηγητής με βάση το αφηγηματικό επίπεδο ονομάζεται:
– Εξωδιηγητικός: αφηγείται την κύρια ιστορία είτε συμμετέχοντας είτε όχι.
– Ενδοδιηγητικός: βρίσκεται μέσα στην ιστορία και αφηγείται μια δεύτερη ιστορία.
Εστίαση (ποιος βλέπει τα γεγονότα)
– Μηδενική: Ο αφηγητής ξέρει περισσότερα από ό,τι τα πρόσωπα, είναι έξω από τη δράση (παντογνώστης)
Αφηγητής > Πρόσωπα
– Εσωτερική: Ο αφηγητής ξέρει όσα και τα πρόσωπα (όταν έχουμε τον αφηγητή – ενήλικο)
Αφηγητής = Πρόσωπα
– Εξωτερική: Ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα (όταν έχουμε τον αφηγητή – παιδί)
Αφηγητής < πρόσωπα
Ως προς την χρονική ακολουθία ( χρόνος αφήγησης) :
1) ΣΥΓΧΡΟΝΙΑ (σπάνια) : Όταν ακολουθείται η φυσική σειρά των γεγονότων στην αφήγηση. Τότε λέμε πως έχουμε ομαλή γραμμική χρονική σειρά των γεγονότων
2) ΑΝΑΧΡΟΝΙΕΣ : Όταν παραβιάζεται η φυσική σειρά των γεγονότων στην αφήγηση.
Διακρίνεται σε δύο είδη :
Α) ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ ή ΑΝΑΛΗΨΗ ή ΑΝΑΔΡΟΜΗ ή flash back : Αφήγηση που περιλαμβάνει γεγονότα προγενέστερα από το σημείο που βρίσκεται ο αφηγητής. Έχει σκοπό να φωτίσει σκοτεινές πτυχές της ιστορίας και να «παγώσει» τον χρόνο (επιβράδυνση), εντείνοντας πιθανόν την αγωνία του αναγνώστη. Β) ΠΡΟΔΡΟΜΗ ΑΦΗΓΗΣΗ ή ΠΡΟΛΗΨΗ : Αφήγηση που αναφέρεται εκ των προτέρων σε γεγονότα που θα ακολουθήσουν.
Ως προς την ταχύτητα (ρυθμό) της αφήγησης :
1) ΕΛΛΕΙΨΗ ή ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΟ : παραλείπονται γεγονότα που προφανώς θεωρούνται ήσσονος σημασίας.
2) ΣΥΝΟΨΗ ή ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΗ ή ΕΠΙΤΑΧΥΝΣΗ
3) ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ
4) ΠΑΥΣΗ
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ
Δηλαδή οι τρόποι με τους οποίους γίνεται η αφήγηση :
1) ΔΙΗΓΗΣΗ : Ο πεζογράφος διηγείται σε γ’ ενικό και παραθέτει τα λόγια των ηρώων σε πλάγιο λόγο : έμμεση αφήγηση
2) ΜΙΜΗΣΗ : Αφηγείται ένα από τα πρόσωπα του έργου σε α’ ενικό (χωρίς να αποκλείεται και το γ’ ενικό) : άμεση αφήγηση
3) ΜΕΙΚΤΟΣ ΤΡΟΠΟΣ : Έχουμε συνδυασμό των δυο πιο πάνω τρόπων. Είναι ο πιο συνηθισμένος αφηγηματικός τρόπος (ΔΟΥΚΑΣ, ΒΙΖΥΗΝΟΣ, ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ)
ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ (για την ποίηση)
1) Αλληγορία : «Ένας αητός περήφανος, ένας αητός λεβέντης»
2) Αναδίπλωση : «Φεύγει, φεύγει ο προδότης»
3) Ειρωνεία : ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ, ΚΑΒΑΦΗΣ
4) Έλλειψη ή βραχυλογία : «Ολημερίς στον πόλεμο» (εννοείται : βρισκόμαστε)
5) Επαναφορά : «Μαύρος ήταν, μαύρα φορεί, μαύρο το άλογό του»
6) Ευφημισμός : λέξεις με καλή σημασία αντί για λέξεις με κακή π.χ. Εύξεινος Πόντος
7) Λιτότητα : «Δεν έχει άδικο» αντί για «Έχει δίκιο»
8) Μεταφορά .
9) Μετωνυμία ή Υπαλλαγή : Τα Γιάνεννα αντί οι Γιαννιώτες
10) Ομοιοκατάληκτο ή ομοιοτέλευτο.
11) Παρήχηση : «Το τραγούδι του τράγου με φωνή φονική»
12) Παρομοίωση.
13) Περίφραση : «Της αυγής το δροσάτο ύστερο αστέρι» αντί «ο Αυγερινός»
14) Πλεονασμός : «Ακούω φωνή. Ακούω λαλιά»
15) Προσωποποίηση.
16) Πρωθύστερο : «Ξεντύθη ο νιος, ξεζώθηκε και στο πηγάδι επήγε»
17) Συνεκδοχή : Κλαδιά (αντί για δέντρα) δηλαδή ένα αντί για πολλά , το μέρος αντί για το όλο
18) Υποφορά / Ανθυποφορά : «Δύνεσαι μαύρο μ’δύνεσαι;» «Δύνομαι αφέντη, δύνομαι…»
19) Χιαστό.
20) Υπερβατό : «Πλατιά του ονείρου μας η γη»
Κατσίμπελη Γεωργία
Φιλόλογος