Κατηγορία: Η θεωρία πίσω από την πράξη… με απλά λόγια

      Από την  Γιούλη Παπαμιχαήλ

«Ποιος είμαι;» , ίσως είναι το θεμελιώδες ερώτημα της ύπαρξης κάθε ανθρώπου. Ένα ερώτημα που παραπέμπει στην ταυτότητα, αναφέρεται στο σύνολο των αντιλήψεων, των πεποιθήσεων και των συναισθημάτων που αφορούν τον εαυτό μας. Η έννοια της ταυτότητας  βρίσκεται σε συνάρτηση με τη συνειδητοποίηση ότι κάποιος υπάρχει, ότι έχει προσωπική ιστορία, μια θέση στον κόσμο, μια συνέχεια και ένα μέλλον που του ανήκει. Η ταυτότητα επιτρέπει να τοποθετηθεί κανείς απέναντι στους άλλους, να αναγνωρίσει όσους του μοιάζουν και να διαφοροποιηθεί από τους υπόλοιπους. Επομένως το ερώτημα δεν είναι απλώς «ποιος είμαι;», αλλά «ποιος είμαι σε σχέση με τον άλλο; Πως με βλέπει ο άλλος και πως βλέπω εγώ τους άλλους;»

  Η ταυτοτική αναζήτηση εμπεριέχει συγχρόνως ―και αναπόφευκτα― τον εαυτό και τον άλλο. Εκεί που αρχίζει και καταλήγει η αναζήτηση της ταύτισης µε τους ομοίους, εκεί διαμορφώνεται η διαφοροποίηση και η αναζήτηση της ιδιαιτερότητας.

O μαθητής, για να μπορέσει να μάθει εύκολα και γρήγορα έχει ανάγκη να αναγνωρίζει ο σχολικός θεσμός και ιδίως ο δάσκαλος, τις διαφορετικές ταυτότητες που φέρει μαζί, να τις αναγνωρίζει ως μέρος της πραγματικότητας την οποία συναποτελούν όλες οι ταυτότητες της τάξης. Αυτή η αναγνώριση είναι έμμεση αποδοχή δύο πολύ σημαντικών διαδικασιών. Επιτρέπει να λειτουργήσει η διαλεκτική σχέση της αναζήτησης ταύτισης µε παράλληλη τη διαφοροποίηση, ενώ συγχρόνως επιτρέπει την αναγνώριση της διαφοράς. µε θετικό τρόπο, που οδηγεί στην απαραίτητη για τη μάθηση αυτοεκτίμηση. Παράλληλα αφήνει ανοιχτό το δρόμο για τις διαδικασίες ταύτισης και αναγνώρισης των ομοιοτήτων µε τους άλλους, πράγμα που αποτρέπει τα άτομα από τον εγκλωβισμό σε μονοσήμαντες και ασφυκτικές ταυτότητες. O εγκλωβισμός αυτός, όπως και η απουσία αυτοεκτίμησης, αναστέλλουν τις ικανότητες των ατόμων και εμποδίζουν τη μάθηση.

Οι σχέσεις αλληλεπίδρασης μεταξύ δασκάλου-μαθητή  πρέπει να κάνουν αποδεκτή την πολιτισμική, γλωσσική και προσωπική ταυτότητα των μαθητών, έτσι ώστε να δημιουργούν μέσα στην τάξη συνθήκες που θα επιτρέπουν τη μέγιστη επένδυση ταυτότητας στη μαθησιακή διαδικασία. Υπάρχει αμφίδρομη σχέση μεταξύ γνωστικής δραστηριοποίησης και επένδυσης ταυτότητας. Όσο περισσότερο μαθαίνουν τα παιδιά τόσο περισσότερο αναπτύσσεται η συνείδηση της ταυτότητάς τους ως μαθητών και τόσο περισσότερο δραστηριοποιούνται για μάθηση. Αντίθετα, τα παιδιά θα είναι απρόθυμα να επενδύσουν την ταυτότητά τους στη μαθησιακή διαδικασία, αν νιώθουν ότι οι δάσκαλοί τους δεν τα αποδέχονται, δεν τα σέβονται και δεν εκτιμούν τις εμπειρίες και τα ταλέντα τους. Με δυο λόγια, η μαθησιακή διαδικασία πρέπει να θεωρείται μέσα από το διπλό πρίσμα της γνωστικής δραστηριοποίησης και της επένδυσης ταυτότητας.

Το να προσκαλούμε τους μαθητές να συμμετέχουν στο μάθημα µε όσα ήδη ξέρουν, τους δίνει το μήνυμα ότι η γνώση που φέρνουν μαζί τους είναι σημαντική. Μέσα στην τάξη δημιουργείται µια κοινότητα συμμετοχής και αμοιβαιότητας. Οι ταυτότητες τίθενται υπό διαπραγμάτευση κατά τρόπο που παρακινεί τους μαθητές να συμμετάσχουν ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία. Η ανταλλαγή γνώσης μεταξύ δασκάλων και μαθητών είναι η ενεργητική εκπαίδευση στην πράξη. Προκειμένου οι μαθητές να επενδύσουν τον εαυτό τους, την ταυτότητά τους, στην απόκτηση της νέας γνώσης και στη συμμετοχή στην καινούργια τους σχολική κοινότητα, πρέπει να βιώσουν θετικές και ενθαρρυντικές σχέσεις αλληλεπίδρασης  με τα μέλη της κοινότητας αυτής.  Ίσως, το σημαντικότερο που μπορεί να κάνει ο δάσκαλος είναι να οργανώσει την τάξη ως κοινότητα μάθησης όπου θα ακούγεται η φωνή όλων των μαθητών.    Οι μαθητές των οποίων οι σχολικές εμπειρίες αντικατοπτρίζουν συνεργατικές σχέσεις αποκτούν την ικανότητα, την αυτοπεποίθηση και το κίνητρο που χρειάζονται για να πετύχουν στο σχολείο. Συμμετέχουν αποδοτικά στο μάθημα, επειδή έχουν αποκτήσει μια ασφαλή αίσθηση ταυτότητας και τη γνώση ότι η φωνή τους θα ακουστεί και θα αντιμετωπιστεί με σεβασμό μέσα  στην τάξη.

Το παιδαγωγικό πλαίσιο στο οποίο κινηθήκαμε στη θεματική ενότητα: «Από το εγώ στο εμείς»  περιλαμβάνει την έμφαση στη διαπραγμάτευση της ταυτότητας και τη γνωστική πρόκληση, προβάλλοντας τρεις περιοχές εστίασης:  α) την διερεύνηση και την αποδοχή όλων των στοιχείων που κουβαλά κάθε παιδί μαζί του ερχόμενο στο χώρο του σχολείου, β) την προσφορά στα παιδιά άφθονων ευκαιριών και ενθάρρυνσης για να εκφράσουν τον εαυτό τους -την αναπτυσσόμενη ταυτότητά τους,  γ) την οργάνωση της τάξης ως κοινότητα μάθησης.

 

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Altrichter H., Posh P. & Somekh B., Οι εκπαιδευτικοί ερευνούν το έργο τους. Μια εισαγωγή στις μεθόδους της έρευνας δράσης, μτφρ. Μ. Δεληγιάννη, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2001

Ανδρούσου Α., Πως σε λένε;, Διεργασίες μιας επιμορφωτικής παρέμβασης στη Μειονοτική εκπαίδευση, Gutenberg, Αθήνα, 2005

Ασκούνη Ν., Κοινωνικές ανισότητες στο σχολείο, Κλειδιά και Αντικλείδια, ΥΠΕΠΘ, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα, 2004

Cummins J., Ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση: Εκπαίδευση με σκοπό την ενδυνάμωση σε μια κοινωνία της ετερότητας, μτφρ. Σ. Αργύρη, Gutenberg, Αθήνα, 1999

Δραγώνα Θ., «Κοινωνικές ταυτότητες/ετερότητες», στο Εκπαίδευση: Πολιτισμικές διαφορές και κοινωνικές ανισότητες, τόμος Α, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα, 2001

Μααλούφ Α., Οι φονικές ταυτότητες, μτφρ. Θ. Τραμπούλης, Ωκεανίδα, Αθήνα, 1999

 

Ξέρουμε ότι η ιστορία είναι η συστηματική μελέτη των ανθρώπων στο παρελθόν, όπως έλεγε ο Γάλλος ιστορικός Μαρκ Μπλοκ. Αυτό σημαίνει ότι για να προσεγγίσει το παρελθόν ο ιστορικός είναι αναγκασμένος να χρησιμοποιήσει πηγές, τεκμήρια, ίχνη δηλαδή που άφησε το παρελθόν ως τις μέρες του.  Η ιστορία είναι εξ ορισμού κάτι που έχει περάσει και για να μελετηθεί χρειάζεται να πλησιάσει κανείς τους ανθρώπους της περασμένης εποχής μέσα από τα κατάλοιπά τους: έγγραφα, κατάστιχα, κείμενα αλλά και εικόνες, τεχνουργήματα, αρχαιολογικά ευρήματα και, για πιο σύγχρονες εποχές, προφορικές μαρτυρίες, Τύπο, ραδιοφωνικό και κινηματογραφικό υλικό. Η πληροφορία που μπορεί να δώσει κάθε πηγή, κάθε τεκμήριο δεν είναι δεδομένη και αυτονόητη, δεν προκύπτει αυτόματα, αλλά εξαρτάται από τον τρόπο µε τον οποίο θα τη χρησιμοποιήσει ο ιστορικός. Ανάλογα µε τα ερωτήματα που ο ιστορικός θα θέσει στις πηγές, θα πάρει και τις πληροφορίες που χρειάζεται για να απαντήσει στο ερώτημά του. Ανάλογα δηλαδή µε τα ενδιαφέροντά του στο σήμερα, ανάλογα µε τη θεωρητική του τοποθέτηση, ανάλογα µε το ποιος είναι και από πού έρχεται, κάθε ιστορικός διαμορφώνει διαφορετικά ερωτήματα και παίρνει  διαφορετικές απαντήσεις από τις ίδιες ή διαφορετικές πηγές.

Επίσης ξέρουμε ότι το σημερινό σχολείο επιδιώκει να μορφώσει τους μελλοντικούς πολίτες ενός  κράτους με τρόπο που να εξασφαλίζει την απαραίτητη  εγραμματοσύνη και την απαραίτητη συνοχή, που θα επιτρέψουν σε όλους να συνεργαστούν προς όφελος της  ομαλής συνύπαρξής τους στο έθνος-κράτος, του οποίου είναι πολίτες. Επομένως το σύγχρονο σχολείο είναι εξ ορισμού και για ιστορικούς λόγους ένας από τους βασικούς μηχανισμούς εθνικής διαπαιδαγώγησης επιδιώκοντας να καλλιεργήσει την αίσθηση της κοινής ταυτότητας, της ομοιότητας στο εσωτερικό και της διαφοράς στο εξωτερικό, δηλαδή την εθνική συνείδηση και ταυτότητα. Άρα, είναι πράγματι ένα μάθημα επιφορτισμένο με στόχους που ξεπερνούν την πρόσκτηση γνώσεων και επεκτείνονται στην καλλιέργεια στάσεων, αντιλήψεων.  Σε ένα άλλο επίπεδο αλληλένδετο με το προηγούμενο, είναι εκείνο των υπερεθνικών θεσμών ( Ουνέσκο, συμβούλιο της Ευρώπης) που συστηματικά επιδεικνύουν μεγάλο ενδιαφέρον για το μάθημα της  ιστορίας. Σήμερα, οι  συνθήκες της Ενωμένης Ευρώπης, από τη μια, και της εξω-ευρωπαϊκής μετανάστευσης, από την άλλη, θεωρείται ότι θέτουν νέες προτεραιότητες στο μάθημα της  ιστορίας: αφενός να καλλιεργήσει την ευρωπαϊκή ταυτότητα των μαθητών και των μαθητριών δίπλα στην  εθνική και αφετέρου να διευκολύνει τη σχολική ένταξη  αλλοεθνούς μαθητικού πληθυσμού στο εθνικό σχολείο.

Τι μπορεί να κάνει σήμερα το σχολείο για να δημιουργήσει ισορροπία στα παραπάνω και ταυτόχρονα να βοηθήσει τα παιδιά να αγαπήσουν το μάθημα της ιστορίας;  Η κατάλληλη διδασκαλία της ιστορίας μπορεί να καλλιεργήσει  την κριτική ικανότητα. Κριτική ικανότητα σημαίνει πρώτα απ’ όλα μαθαίνω να θέτω ερωτήματα. Ερωτήματα που μπορεί να µου τα γεννήσει κάτι που βλέπω γύρω µου , κάτι που βλέπω σε ένα μουσείο ή κάτι που διαβάζω σε ένα βιβλίο. Πρώτο και βασικό ερώτημα στην ιστορία είναι: πώς το ξέρω αυτό που διαβάζω (που µου λένε, που µου διδάσκουν, που ακούω); Πού στηρίζεται και πώς έχει προκύψει;

Κατά δεύτερο λόγο η κριτική ικανότητα προκύπτει και μέσα από την ανάπτυξη συγκεκριμένων δεξιοτήτων που συνδέονται με την επεξεργασία των πηγών, των τεκμηρίων. Τα παιδιά, σε όποια τάξη και αν πηγαίνουν μπορούν όμως να εξοικειωθούν με αυτή τη διαδικασία.  Δώσαμε έμφαση στις πηγές, στα τεκμήρια και στους πολλαπλούς δυνατούς τρόπους επεξεργασίας τους.  Έχοντας σαν τεκμήρια φωτογραφικό υλικό της  εποχής, ραδιοφωνικό και κινηματογραφικό υλικό  του 1940, το μελετήσαμε και θέσαμε τα δικά μας ερωτήματα, τα οποία και προσπαθήσαμε να απαντήσουμε.

Η ενεργητική μάθηση της ιστορίας ακονίζει το μυαλό.  Ωθεί να σκεφτεί κανείς πάνω σε ζητήματα όπως η αξιοπιστία μιας πληροφορίας, τα αίτια μιας πράξης ή ενός φαινομένου, ο χρόνος και οι αλλαγές που αυτός φέρνει. Μου επιτρέπει να μάθω να προσεγγίζω  τους ανθρώπους του παρελθόντος μέσα από συστηματική διερεύνηση, ταξινόμηση και αξιολόγηση των πληροφοριών που συγκεντρώνω γι’ αυτούς, από την ανάλυσή τους κτλ. Σ΄ αυτό το κομμάτι μας βοήθησε το εκπαιδευτικό θέατρο, μέσα από το οποίο ζήσαμε καταστάσεις πολέμου δύσκολες και αγχωτικές,  που προσομοίαζαν σε πραγματικές, χωρίς να είναι, και που ήταν αδύνατο να ζήσει  ένα νήπιο. Η ιστορία παύει να είναι το μακρινό παρελθόν με το οποίο δε με συνδέει παρά μια αφήγηση που πρέπει να μάθω απέξω, δηλαδή κάτι που δεν έχει καμία σχέση με μένα. Γίνεται  κάτι το χειροπιαστό, μπορώ να αντιληφθώ καλύτερα ότι  η κάθε εποχή έχει πολλές όψεις που μπορώ να μελετήσω, και επομένως αντλώ μεγαλύτερο ενδιαφέρον και  ευχαρίστηση από αυτή μου τη μελέτη.

Βιβλιογραφία

Αβδελά Ε., Ιστορία και σχολείο, Νήσος, Αθήνα, 1998

Βεντούρα Λ. & Κουλούρη Χρ., «Η διδασκαλία της εθνικής ιστορίας στη δυτική Ευρώπη: αναζητήσεις και προοπτικές», Σεµινάριο 17, 1994, σ. 118-147

Blackey R. (επιµ.), History Anew. Innovations in the Teaching of History Today, The University Press, California State University, Long Beach, Καλιφόρνια, 1993

Bloch M., Απολογία για την ιστορία. Το επάγγελµα του ιστορικού, µτφρ. Κ. Γαγανάκης, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα, 1994 (α’ γαλλική έκδοση 1949)

Ferro M., Πώς αφηγούνται την ιστορία στα παιδιά όλου του κόσµου, µτφρ. Π. Μαρκέτου, Μεταίχµιο, Αθήνα, 2001

Φραγκουδάκη Α. &  Δραγώνα Θ. (επιµ.), «Τι είν’ η πατρίδα µας;». Εθνοκεντρισµός και εκπαίδευση, Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1997

Από τις Έλλη Ναούμ και Γιούλη Παπαμιχαήλ

 

Η καλλιέργεια των σιτηρών, η αλευροποίηση και η διαδικασία παρασκευής ψωμιού οδήγησαν στην παραγωγή ενός από τα βασικότερα προϊόντα διατροφής των ανθρώπων από την αρχαιότητα ως σήμερα. Ταυτόχρονα, η καλλιέργεια των σιτηρών και η κατανάλωσή τους από τους ανθρώπους σηματοδότησαν μια νέα εποχή για το ανθρώπινο γένος: ο άνθρωπος από κυνηγός – συλλέκτης, μετατράπηκε σε παραγωγό τροφής. Έχοντας εξασφαλίσει επάρκεια τροφής δεν χρειαζόταν να μετακινείται από τόπο σε τόπο για την εύρεσή της, αλλά  μπορούσε να μένει μόνιμα σε κάποιες εύφορες περιοχές, δημιουργώντας έτσι τις πρώτες κοινωνίες.

Τα παιδιά καθημερινά καταναλώνουν διάφορα είδη διατροφής στο σπίτι και το σχολείο. Είναι σημαντικό να αντιληφθούν την αλληλεπίδραση του περιβάλλοντος  με την ανθρώπινη συμπεριφορά και να τη συνδέσουν με το ζήτημα της διατροφής. Γιατί θα πρέπει να σημειωθεί ότι βιώνουμε μια εποχή που οι διατροφικές συνήθειες έχουν αλλάξει ριζικά. Στις δυτικού τύπου κοινωνίες τα παιδιά δέχονται καταιγισμό διαφημίσεων από τα μαζικά μέσα ενημέρωσης (ΜΜΕ) γύρω από την προώθηση της κατανάλωσης ειδών διατροφής με χαμηλή διατροφική αξία με αποτέλεσμα το “γρήγορο φαγητό” να προβάλλεται ως μόδα και η υγιεινή διατροφή ως καινοτομία. Προσεγγίζοντας τα παιδιά τους τρόπους καλλιέργειας, τις δυσκολίες και την αναγκαιότητα των σιτηρών στη ζωή τους θα αποκτήσουν θετική στάση απέναντί τους και ξεκάθαρα κριτήρια για να επιλέγουν τη διατροφή τους. Παράλληλα θα έχουν αναπτύξει την κριτική σκέψη και  τα γνωστικά εφόδια για να αντισταθούν στην υπερκατανάλωση των έτοιμων φαγητών και των σνακ και να υιοθετήσουν έναν περισσότερο αειφορικό τρόπο ζωής. 

Αρχίζουμε να προβληματίζουμε τα παιδιά για την προέλευση του φαγητού (αγοράστηκε ή  παρασκευάστηκε στο σπίτι/ είναι συσκευασμένο ή φρέσκο;) και τη διατροφική του αξία. Εστιάζουμε στα είδη που είναι φτιαγμένα από σιτάρι και συγκεκριμένα στο ψωμί. Τα παιδιά καταθέτουν τις εμπειρίες τους στον κύκλο συζήτησης και εμείς καταγράφουμε τις απόψεις τους. Μετά αναζητούμε στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, στη μηχανή αναζήτησης, εικόνες και πληροφορίες για το ψωμί και τα δημητριακά. Ανιχνεύουμε λοιπόν τα ενδιαφέροντα και την προϋπάρχουσα γνώση των παιδιών για το σιτάρι και την παραγωγή του ψωμιού και στη συνέχεια δημιουργούμε το ιστόγραμμα των εκπαιδευτικών παρεμβάσεων που θα μας βοηθήσει στον σχεδιασμό της θεματικής προσέγγισης.

Από τις Έλλη Ναούμ και Γιούλη Παπαμιχαήλ

Ξέρουμε ότι η ιστορία είναι η συστηματική μελέτη των ανθρώπων στο παρελθόν, όπως έλεγε ο γάλλος ιστορικός Μαρκ Μπλοκ. Αυτό σημαίνει ότι για να προσεγγίσει το παρελθόν ο ιστορικός είναι αναγκασμένος να χρησιμοποιήσει πηγές, τεκμήρια, ίχνη δηλαδή που άφησε το παρελθόν ως τις μέρες του.  Η ιστορία είναι εξ ορισμού κάτι που έχει περάσει και για να μελετηθεί χρειάζεται να πλησιάσει κανείς τους ανθρώπους της περασμένης εποχής μέσα από τα κατάλοιπά τους: έγγραφα, κατάστιχα, κείμενα αλλά και εικόνες, τεχνουργήματα, αρχαιολογικά ευρήματα και, για πιο σύγχρονες εποχές, προφορικές μαρτυρίες, Τύπο, ραδιοφωνικό και κινηματογραφικό υλικό. Η πληροφορία που μπορεί να δώσει κάθε πηγή, κάθε τεκμήριο δεν είναι δεδομένη και αυτονόητη, δεν προκύπτει αυτόματα, αλλά εξαρτάται από τον τρόπο µε τον οποίο θα τη χρησιμοποιήσει ο ιστορικός. Ανάλογα µε τα ερωτήματα που ο ιστορικός θα θέσει στις πηγές, θα πάρει και τις πληροφορίες που χρειάζεται για να απαντήσει στο ερώτημά του. Ανάλογα δηλαδή µε τα ενδιαφέροντά του στο σήμερα, ανάλογα µε τη θεωρητική του τοποθέτηση, ανάλογα µε το ποιος είναι και από πού έρχεται, κάθε ιστορικός διαμορφώνει διαφορετικά ερωτήματα και παίρνει  διαφορετικές απαντήσεις από τις ίδιες ή διαφορετικές πηγές.

Επίσης ξέρουμε ότι το σημερινό σχολείο επιδιώκει να μορφώσει τους μελλοντικούς πολίτες ενός  κράτους με τρόπο που να εξασφαλίζει την απαραίτητη  εγραμματοσύνη και την απαραίτητη συνοχή, που θα επιτρέψουν σε όλους να συνεργαστούν προς όφελος της  ομαλής συνύπαρξής τους στο έθνος-κράτος, του οποίου είναι πολίτες. Επομένως το σύγχρονο σχολείο είναι εξ ορισμού και για ιστορικούς λόγους ένας από τους βασικούς μηχανισμούς εθνικής διαπαιδαγώγησης επιδιώκοντας να καλλιεργήσει την αίσθηση της κοινής ταυτότητας, της ομοιότητας στο εσωτερικό και της διαφοράς στο εξωτερικό, δηλαδή την εθνική συνείδηση και ταυτότητα. Άρα, είναι πράγματι ένα μάθημα επιφορτισμένο με στόχους που ξεπερνούν την πρόσκτηση γνώσεων και επεκτείνονται στην καλλιέργεια στάσεων, αντιλήψεων.  Σε ένα άλλο επίπεδο αλληλένδετο με το προηγούμενο, είναι εκείνο των υπερεθνικών θεσμών ( Ουνέσκο, συμβούλιο της Ευρώπης) που συστηματικά επιδεικνύουν μεγάλο ενδιαφέρον για το μάθημα της  ιστορίας. Σήμερα, οι  συνθήκες της Ενωμένης Ευρώπης, από τη μια, και της εξω-ευρωπαϊκής μετανάστευσης, από την άλλη, θεωρείται ότι θέτουν νέες προτεραιότητες στο μάθημα της  ιστορίας: αφενός να καλλιεργήσει την ευρωπαϊκή ταυτότητα των μαθητών και των μαθητριών δίπλα στην  εθνική και αφετέρου να διευκολύνει τη σχολική ένταξη  αλλοεθνούς μαθητικού πληθυσμού στο εθνικό σχολείο.

Τι μπορεί να κάνει σήμερα το σχολείο για να δημιουργήσει ισορροπία στα παραπάνω και ταυτόχρονα να βοηθήσει τα παιδιά να αγαπήσουν το μάθημα της ιστορίας;  Η κατάλληλη διδασκαλία της ιστορίας μπορεί να καλλιεργήσει  την κριτική ικανότητα. Κριτική ικανότητα σημαίνει πρώτα απ’ όλα μαθαίνω να θέτω ερωτήματα. Ερωτήματα που μπορεί να µου τα γεννήσει κάτι που βλέπω γύρω µου , κάτι που βλέπω σε ένα μουσείο ή κάτι που διαβάζω σε ένα βιβλίο. Πρώτο και βασικό ερώτημα στην ιστορία είναι: πώς το ξέρω αυτό που διαβάζω (που µου λένε, που µου διδάσκουν, που ακούω); Πού στηρίζεται και πώς έχει προκύψει;

Κατά δεύτερο λόγο η κριτική ικανότητα προκύπτει και μέσα από την ανάπτυξη συγκεκριμένων δεξιοτήτων που συνδέονται με την επεξεργασία των πηγών, των τεκμηρίων. Τα παιδιά, σε όποια τάξη και αν πηγαίνουν μπορούν όμως να εξοικειωθούν με αυτή τη διαδικασία.  Δώσαμε έμφαση στις πηγές, στα τεκμήρια και στους πολλαπλούς δυνατούς τρόπους επεξεργασίας τους.  Έχοντας σαν τεκμήρια φωτογραφικό υλικό της  εποχής, ραδιοφωνικό και κινηματογραφικό υλικό  του 1940, το μελετήσαμε και θέσαμε τα δικά μας ερωτήματα, τα οποία και προσπαθήσαμε να απαντήσουμε.

Η ενεργητική μάθηση της ιστορίας ακονίζει το μυαλό.  Ωθεί να σκεφτεί κανείς πάνω σε ζητήματα όπως η αξιοπιστία μιας πληροφορίας, τα αίτια μιας πράξης ή ενός φαινομένου, ο χρόνος και οι αλλαγές που αυτός φέρνει. Μου επιτρέπει να μάθω να προσεγγίζω  τους ανθρώπους του παρελθόντος μέσα από συστηματική διερεύνηση, ταξινόμηση και αξιολόγηση των πληροφοριών που συγκεντρώνω γι’ αυτούς, από την ανάλυσή τους κτλ. Σ΄ αυτό το κομμάτι μας βοήθησε το εκπαιδευτικό θέατρο, μέσα από το οποίο ζήσαμε καταστάσεις πολέμου δύσκολες και αγχωτικές,  που προσομοίαζαν σε πραγματικές, χωρίς να είναι, και που ήταν αδύνατο να ζήσει  ένα νήπιο. Η ιστορία παύει να είναι το μακρινό παρελθόν με το οποίο δε με συνδέει παρά μια αφήγηση που πρέπει να μάθω απέξω, δηλαδή κάτι που δεν έχει καμία σχέση με μένα. Γίνεται  κάτι το χειροπιαστό, μπορώ να αντιληφθώ καλύτερα ότι  η κάθε εποχή έχει πολλές όψεις που μπορώ να μελετήσω, και επομένως αντλώ μεγαλύτερο ενδιαφέρον και  ευχαρίστηση από αυτή μου τη μελέτη.

 

Βιβλιογραφία

Αβδελά Ε., Ιστορία και σχολείο, Νήσος, Αθήνα, 1998

Βεντούρα Λ. & Κουλούρη Χρ., «Η διδασκαλία της εθνικής ιστορίας στη δυτική Ευρώπη: αναζητήσεις και προοπτικές», Σεµινάριο 17, 1994, σ. 118-147

Blackey R. (επιµ.), History Anew. Innovations in the Teaching of History Today, The University Press, California State University, Long Beach, Καλιφόρνια, 1993

Bloch M., Απολογία για την ιστορία. Το επάγγελµα του ιστορικού, µτφρ. Κ. Γαγανάκης, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα, 1994 (α’ γαλλική έκδοση 1949)

Ferro M., Πώς αφηγούνται την ιστορία στα παιδιά όλου του κόσµου, µτφρ. Π. Μαρκέτου, Μεταίχµιο, Αθήνα, 2001

Φραγκουδάκη Α. &  Δραγώνα Θ. (επιµ.), «Τι είν’ η πατρίδα µας;». Εθνοκεντρισµός και εκπαίδευση, Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1997

 

 

Από τη Τότα Αρβανίτη-Παπαδοπούλου

Σχολική Σύμβουλος 23^ης Περιφέρειας Π.Α.

 

Η ανάπτυξη του παιδιού σας δεν είναι κούρσα ταχύτητας

Ζούμε σε μιαν εποχή που την χαρακτηρίζει η ταχύτητα. Θέλουμε να εξοικονομούμε χρόνο για τα πάντα: για τις μετακινήσεις μας, για τα ψώνια μας (τώρα πλέον τα παραγγέλνουμε και διαδικτυακά), για τα τρόφιμα (τα περισσότερα φρούτα και λαχανικά αναπτύσσονται σε θερμοκήπια) κ.ό.κ. Με το παιδί σας, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η ανάπτυξή του, ειδικά σε αυτή την ηλικία, δεν υπόκειται σε κανόνες. Κάθε παιδί έχει τους δικούς του ρυθμούς ανάπτυξης και χρειάζεται τον δικό του χρόνο για να ωριμάσει στους διαφορετικούς τομείς ανάπτυξης. Είναι λάθος να συγκρίνετε την ανάπτυξη του παιδιού σας, μια δεδομένη χρονική στιγμή,  με την ανάπτυξη άλλων συνομηλίκων παιδιών (ακόμη και με τα αδέλφια του, όταν ήταν στην ίδια ηλικία).  Μην πιέσετε ποτέ το παιδί σας να γράψει ή να διαβάσει, αν το ίδιο δεν δείξει ότι αυτή η δραστηριότητα το ενδιαφέρει. Το γράψιμο και το διάβασμα, συνδέονται με την ανάπτυξη. Αν το παιδί πιεστεί να γράψει ή να διαβάσει πρόωρα, μπορεί να το βλάψουμε ανεπανόρθωτα. Μιλήστε με τη νηπιαγωγό του, αν ανησυχείτε για την πρόοδό του, ή ακούστε την με προσοχή, αν θελήσει να σας μιλήσει για κάτι σχετικό με την ανάπτυξη του παιδιού σας.

 

Η δημιουργία οικογενειακών παραδόσεων είναι σημαντική για το παιδί

Η οικογένεια του παιδιού, είναι οι ρίζες του. Όσο πιο ασφαλές συναισθηματικά είναι το περιβάλλον της οικογένειας, τόσο πιο ανεμπόδιστη και ψυχικά υγιής θα είναι η ανάπτυξη του παιδιού. Η οικογένεια δημιουργεί δικές της παραδόσεις, που λειτουργούν ως σταθερά σημεία αναφοράς στη ζωή κάθε παιδιού. Για παράδειγμα, την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα θα τρώμε με τον παππού και τη γιαγιά, μία φορά το μήνα θα παρακολουθούμε όλοι μαζί μια θεατρική παράσταση για παιδιά, κάθε καλοκαίρι θα επισκεπτόμαστε για μία εβδομάδα τον παππού και τη γιαγιά στο χωριό, κάθε Παρασκευή απόγευμα θα τρέχουμε με τον μπαμπά στο πάρκο, κάθε Σάββατο θα ψωνίζουμε στο κατάστημα τροφίμων όλοι μαζί, τα Χριστούγεννα θα μαζευόμαστε όλη η οικογένεια (ευρύτερη) και θα περνάμε όλη την ημέρα μαζί κ.τ.λ. Αυτές, οι οικογενειακές παραδόσεις, εμπλουτίζουν τις κοινωνικές εμπειρίες του παιδιού και του παρέχουν μία πλατφόρμα για να ανταλλάξει ιδέες, σκέψεις και αντιλήψεις μέσα σε ένα κλίμα αποδοχής.

 

Η ενθάρρυνση δεν είναι το ίδιο πράγμα με το παραχάιδεμα    

Να θυμάστε ότι δεν ανατρέφετε μικρούς πρίγκιπες και μικρές πριγκίπισσες. Τα παιδιά χρειάζονται ενθάρρυνση αλλά όχι υπερβολική φροντίδα, που τα κάνει μαλθακά και χωρίς πρωτοβουλία . Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει πως η υπερβολική φροντίδα (εκεί που δεν πρέπει) αδυνατίζει τις αντοχές του παιδιού σας, μειώνει τα εσωτερικά κίνητρα και εξαλείφει τις πιθανότητες να βιώσει το παιδί σας το αίσθημα προσωπικής επιτυχίας.

 

Ενθάρρυνση σημαίνει να εφοδιάζετε το παιδί σας με θετικά συναισθήματα για να πετύχει μόνο του, ΟΧΙ να κάνετε εσείς πράγματα στη θέση του. Για αυτό το λόγο, δημιουργήστε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον που θα του «ανοίγει δρόμους», χωρίς να το σπρώχνει υποχρεωτικά σε αυτούς για να τους βαδίσει. Η υποστήριξη που έχει ανάγκη το παιδί σας, συμπυκνώνεται στη φράση «αγάπη άνευ όρων». Με αυτή την αγάπη, θα ενθαρρυνθεί το παιδί να ρισκάρει, να πειραματιστεί και να αποτύχει, χωρίς τον κίνδυνο της κριτικής. Το να είσαστε ένας υποστηρικτικός γονέας στη ζωή του παιδιού σας, σημαίνει ότι η παρουσία σας θα είναι διακριτική, αλλά πάντα κοντά σε ό, τι επιχειρεί και σε ετοιμότητα για να προσφέρετε «ένα χέρι βοηθείας», όταν οι συνθήκες το απαιτούν. Πάνω απ’ όλα, βεβαίως, σημαίνει ότι θα δείχνετε πάντα εμπιστοσύνη στις δυνατότητες του παιδιού σας και θα έχετε υπομονή για να το βλέπετε να επιχειρεί και να αποτυγχάνει πολλές φορές, μέχρι να κατακτήσει μόνο του το στόχο του.

 

Αναπτυσσόμαστε, κάνοντας κύκλους

Το αναπτυσσόμενο παιδί, βρίσκεται σε μια κατάσταση συνεχών μεταβολών σε όλα τα επίπεδα. Η νόηση, η ψυχολογία, η φυσιολογία του, αλλάζουν διαρκώς, καθώς αναπτύσσονται, ωριμάζουν και τροποποιούνται μέρα με τη μέρα. Κάθε τι καινούργιο που βιώνουν τα παιδιά, συνεισφέρει σε αυτές τις αλλαγές. Κάθε παιδί είναι μοναδικό και έχει το δικό του προσωπικό ρυθμό ανάπτυξης.

 

Κάθε στάδιο στην ανάπτυξη του παιδιού, είναι ένα μικρό θαύμα. Η μάθηση δεν είναι κάτι απλό. Δεν είναι, απλά, η συσσώρευση γνώσεων. Η μάθηση είναι μια διαδικασία, κατά την οποία το παιδί μετασχηματίζει τις ιδέες και τις αντιλήψεις που είχε για τα πράγματα και τις καταστάσεις γύρω του, καθώς λαμβάνει νέες πληροφορίες γι’ αυτά. Καμια φορά, το παιδί, μάς δίνει την εντύπωση ότι πολλά από αυτά  που γνωρίζει τα έχει ξεχάσει. Μην ξεγελαστείτε. Το παιδί σας βρίσκεται στη φάση μιας διεργασίας ανασχηματισμού, κατά την οποία αποστασιοποιείται από κάποιες παλιές του ιδέες και αντιλήψεις, για να μπορέσει να τις προσεγγίσει πάλι με «άλλα μάτια». Πολλά παιδιά, κάνουν βήματα πίσω, πριν να κάνουν το άλμα μπροστά.

 

Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την φυσική ανάπτυξη του παιδιού σας. Το ότι ένα παιδί είναι υγιές, δεν σημαίνει ότι δεν θα αρρωστήσει ποτέ. Το ανοσοποιητικό σύστημα του παιδιού σας, ειδικά αυτή την περίοδο, αναπτύσσει τους αμυντικούς του μηχανισμούς. Μαθαίνει πώς να γίνεται καλά, όταν αρρωσταίνει και κάθε φορά που αρρωσταίνει «μαθαίνει» νέα πράγματα. Μην περιορίζετε τα παιδιά σας να ζουν μέσα σε αποστειρωμένα περιβάλλοντα. Το παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους, στο ύπαιθρο, τού προσφέρει πολύτιμες ευκαιρίες να έρθει σε επαφή με το χώμα και τα εκατομμύρια μικρόβια, ιούς και μικροοργανισμούς που πρέπει να γνωρίσει το ανοσοποιητικό τους σύστημα για να δημιουργήσει τις απαραίτητες άμυνες. Ο Δρ. Graham Rook, καθηγητής στο Τμήμα Λοιμώξεων του Κέντρου Κλινικής Μικροβιολογίας στο University College του Λονδίνου, επιμένει για την αξία των επαφών του παιδιού με το χώμα. Υπάρχουν πολλές επιστημονικές έρευνες που δείχνουν πως η επαφή με το χώμα, σε αυτές τις ηλικίες,  καταπολεμά τις αλλεργίες και το άσθμα και – κυρίως αυτό – ανεβάζει τα επίπεδα της σεροτονίνης στον εγκέφαλο. Με άλλα λόγια, βοηθά στη νευρολογική ανάπτυξη του εγκεφάλου των παιδιών. Ωστόσο, ακόμη και στην περίπτωση που το παιδί σας αρρωστήσει, πριν καταφύγετε στα φάρμακα, σκεφτείτε πως υπάρχουν κάποιοι τρόποι να υποστηρίξετε αποτελεσματικά και με φυσικό τρόπο τον οργανισμό του παιδιού και να επιταχύνετε την ανάρρωσή του: σωστή διατροφή, ενυδάτωση (παροχή υγρών) και ξεκούραση. Και να θυμόσαστε πως αντί να μετράτε πόσες φορές μέσα στο χρόνο αρρώστησε το παιδί σας, είναι πιο σημαντικό να μετράτε πόσες φορές ανάρρωσε, που σημαίνει, πως κάθε φορά βγήκε από την αρρώστια του νικητής, με ισχυρότερο ανοσοποιητικό σύστημα.

 

Ξεκίνησα αυτή την ενότητα, βάζοντας τον τίτλο: Αναπτυσσόμαστε, κάνοντας κύκλους. Διάλεξα αυτό τον τίτλο για να δείξω πως δεν έχουμε μόνο μια ευκαιρία για να μάθουμε. Τα παιδιά σας θα ανασκευάσουν πολλές φορές τις αρχικές, αδόκιμες ιδέες τους για τον κόσμο και τη ζωή, καθώς θα μεγαλώνουν και θα αναπτύσσονται, κάνοντας κύκλους γύρω από τα ίδια πράγματα. Θα ασχοληθούν πάρα πολλές φορές με τις ίδιες έννοιες, μέχρι να τις τελειοποιήσουν, φτάνοντας στην ενηλικίωση τους. Αλλά και μετά από την ενηλικίωση, αυτοί οι κύκλοι θα συνεχίσουν να επηρεάζουν τις ιδέες και τις αντιλήψεις τους, μόνο που τότε θα γίνονται σε πιο αραιά διαστήματα. Έτσι, μαθαίνουν οι άνθρωποι. Έτσι, μαθαίνετε κι εσείς, ακόμη, μέχρι σήμερα. Αυτοί οι κύκλοι, δεν τελειώνουν ποτέ.

 

Να είσαστε πάντα καλά και να μοιράζεστε τη χαρά της ζωής με τα παιδιά σας!