Από την Γιούλη Παπαμιχαήλ«Ποιος είμαι;» , ίσως είναι το θεμελιώδες ερώτημα της ύπαρξης κάθε ανθρώπου. Ένα ερώτημα που παραπέμπει στην ταυτότητα, αναφέρεται στο σύνολο των αντιλήψεων, των πεποιθήσεων και των συναισθημάτων που αφορούν τον εαυτό μας. Η έννοια της ταυτότητας βρίσκεται σε συνάρτηση με τη συνειδητοποίηση ότι κάποιος υπάρχει, ότι έχει προσωπική ιστορία, μια θέση στον κόσμο, μια συνέχεια και ένα μέλλον που του ανήκει. Η ταυτότητα επιτρέπει να τοποθετηθεί κανείς απέναντι στους άλλους, να αναγνωρίσει όσους του μοιάζουν και να διαφοροποιηθεί από τους υπόλοιπους. Επομένως το ερώτημα δεν είναι απλώς «ποιος είμαι;», αλλά «ποιος είμαι σε σχέση με τον άλλο; Πως με βλέπει ο άλλος και πως βλέπω εγώ τους άλλους;»
Η ταυτοτική αναζήτηση εμπεριέχει συγχρόνως ―και αναπόφευκτα― τον εαυτό και τον άλλο. Εκεί που αρχίζει και καταλήγει η αναζήτηση της ταύτισης µε τους ομοίους, εκεί διαμορφώνεται η διαφοροποίηση και η αναζήτηση της ιδιαιτερότητας.
O μαθητής, για να μπορέσει να μάθει εύκολα και γρήγορα έχει ανάγκη να αναγνωρίζει ο σχολικός θεσμός και ιδίως ο δάσκαλος, τις διαφορετικές ταυτότητες που φέρει μαζί, να τις αναγνωρίζει ως μέρος της πραγματικότητας την οποία συναποτελούν όλες οι ταυτότητες της τάξης. Αυτή η αναγνώριση είναι έμμεση αποδοχή δύο πολύ σημαντικών διαδικασιών. Επιτρέπει να λειτουργήσει η διαλεκτική σχέση της αναζήτησης ταύτισης µε παράλληλη τη διαφοροποίηση, ενώ συγχρόνως επιτρέπει την αναγνώριση της διαφοράς. µε θετικό τρόπο, που οδηγεί στην απαραίτητη για τη μάθηση αυτοεκτίμηση. Παράλληλα αφήνει ανοιχτό το δρόμο για τις διαδικασίες ταύτισης και αναγνώρισης των ομοιοτήτων µε τους άλλους, πράγμα που αποτρέπει τα άτομα από τον εγκλωβισμό σε μονοσήμαντες και ασφυκτικές ταυτότητες. O εγκλωβισμός αυτός, όπως και η απουσία αυτοεκτίμησης, αναστέλλουν τις ικανότητες των ατόμων και εμποδίζουν τη μάθηση.
Οι σχέσεις αλληλεπίδρασης μεταξύ δασκάλου-μαθητή πρέπει να κάνουν αποδεκτή την πολιτισμική, γλωσσική και προσωπική ταυτότητα των μαθητών, έτσι ώστε να δημιουργούν μέσα στην τάξη συνθήκες που θα επιτρέπουν τη μέγιστη επένδυση ταυτότητας στη μαθησιακή διαδικασία. Υπάρχει αμφίδρομη σχέση μεταξύ γνωστικής δραστηριοποίησης και επένδυσης ταυτότητας. Όσο περισσότερο μαθαίνουν τα παιδιά τόσο περισσότερο αναπτύσσεται η συνείδηση της ταυτότητάς τους ως μαθητών και τόσο περισσότερο δραστηριοποιούνται για μάθηση. Αντίθετα, τα παιδιά θα είναι απρόθυμα να επενδύσουν την ταυτότητά τους στη μαθησιακή διαδικασία, αν νιώθουν ότι οι δάσκαλοί τους δεν τα αποδέχονται, δεν τα σέβονται και δεν εκτιμούν τις εμπειρίες και τα ταλέντα τους. Με δυο λόγια, η μαθησιακή διαδικασία πρέπει να θεωρείται μέσα από το διπλό πρίσμα της γνωστικής δραστηριοποίησης και της επένδυσης ταυτότητας.
Το να προσκαλούμε τους μαθητές να συμμετέχουν στο μάθημα µε όσα ήδη ξέρουν, τους δίνει το μήνυμα ότι η γνώση που φέρνουν μαζί τους είναι σημαντική. Μέσα στην τάξη δημιουργείται µια κοινότητα συμμετοχής και αμοιβαιότητας. Οι ταυτότητες τίθενται υπό διαπραγμάτευση κατά τρόπο που παρακινεί τους μαθητές να συμμετάσχουν ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία. Η ανταλλαγή γνώσης μεταξύ δασκάλων και μαθητών είναι η ενεργητική εκπαίδευση στην πράξη. Προκειμένου οι μαθητές να επενδύσουν τον εαυτό τους, την ταυτότητά τους, στην απόκτηση της νέας γνώσης και στη συμμετοχή στην καινούργια τους σχολική κοινότητα, πρέπει να βιώσουν θετικές και ενθαρρυντικές σχέσεις αλληλεπίδρασης με τα μέλη της κοινότητας αυτής. Ίσως, το σημαντικότερο που μπορεί να κάνει ο δάσκαλος είναι να οργανώσει την τάξη ως κοινότητα μάθησης όπου θα ακούγεται η φωνή όλων των μαθητών. Οι μαθητές των οποίων οι σχολικές εμπειρίες αντικατοπτρίζουν συνεργατικές σχέσεις αποκτούν την ικανότητα, την αυτοπεποίθηση και το κίνητρο που χρειάζονται για να πετύχουν στο σχολείο. Συμμετέχουν αποδοτικά στο μάθημα, επειδή έχουν αποκτήσει μια ασφαλή αίσθηση ταυτότητας και τη γνώση ότι η φωνή τους θα ακουστεί και θα αντιμετωπιστεί με σεβασμό μέσα στην τάξη.
Το παιδαγωγικό πλαίσιο στο οποίο κινηθήκαμε στη θεματική ενότητα: «Από το εγώ στο εμείς» περιλαμβάνει την έμφαση στη διαπραγμάτευση της ταυτότητας και τη γνωστική πρόκληση, προβάλλοντας τρεις περιοχές εστίασης: α) την διερεύνηση και την αποδοχή όλων των στοιχείων που κουβαλά κάθε παιδί μαζί του ερχόμενο στο χώρο του σχολείου, β) την προσφορά στα παιδιά άφθονων ευκαιριών και ενθάρρυνσης για να εκφράσουν τον εαυτό τους -την αναπτυσσόμενη ταυτότητά τους, γ) την οργάνωση της τάξης ως κοινότητα μάθησης.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Altrichter H., Posh P. & Somekh B., Οι εκπαιδευτικοί ερευνούν το έργο τους. Μια εισαγωγή στις μεθόδους της έρευνας δράσης, μτφρ. Μ. Δεληγιάννη, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2001
Ανδρούσου Α., Πως σε λένε;, Διεργασίες μιας επιμορφωτικής παρέμβασης στη Μειονοτική εκπαίδευση, Gutenberg, Αθήνα, 2005
Ασκούνη Ν., Κοινωνικές ανισότητες στο σχολείο, Κλειδιά και Αντικλείδια, ΥΠΕΠΘ, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα, 2004
Cummins J., Ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση: Εκπαίδευση με σκοπό την ενδυνάμωση σε μια κοινωνία της ετερότητας, μτφρ. Σ. Αργύρη, Gutenberg, Αθήνα, 1999
Δραγώνα Θ., «Κοινωνικές ταυτότητες/ετερότητες», στο Εκπαίδευση: Πολιτισμικές διαφορές και κοινωνικές ανισότητες, τόμος Α, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα, 2001
Μααλούφ Α., Οι φονικές ταυτότητες, μτφρ. Θ. Τραμπούλης, Ωκεανίδα, Αθήνα, 1999
