Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος έδωσε μεγάλη έμφαση στην αγωγή των νέων, την οποία θεωρούσε υψίστης σημασίας, και επεσήμανε τρόπους, ώστε αυτή να προσφέρεται σωστά.
Η καλή διαπαιδαγώγηση αφορά ολόκληρη την ανθρωπότητα και μπορεί να επιδράσει και στις επόμενες γενιές, γιατί αν αναθρέψουμε καλά τα παιδιά μας , τότε κι εκείνα με τη σειρά τους θα αναθρέψουν με τον ίδιο τρόπο τα δικά τους παιδιά και με αυτόν τον τρόπο θα συνεχίζεται παντοτινά μια αλυσίδα και αλληλοδιαδοχή άριστης ζωής. Σοφία και διαχρονικότητα διακρίνονται στις παιδευτικές του τοποθετήσεις. Πολύ συχνά κάνει αναφορές στο μείζον θέμα της διαπαιδαγώγησης υπογραμμίζοντας την ευθύνη των μεγάλων . Διασώζονται ομιλίες, όπως «Περί παίδων ανατροφής», η 21η ομιλία του στην «Προς ΄Εφεσίους επιστολήν» του Αποστόλου Παύλου, με αφορμή τη συμβουλή του Αποστόλου στους γονείς να μεγαλώνουν τα παιδιά τους με «παιδεία και νουθεσία Κυρίου» και μια ειδική παιδαγωγική του πραγματεία με τον τίτλο ‘Περί κενοδοξίας και όπως δει τους γονείς ανατρέφειν τα τέκνα». Στα παραπάνω κείμενα μπορούμε να βρούμε βασικές αρχές για την αγωγή των νέων, ψυχολογικές και παιδαγωγικές παρατηρήσεις βασισμένες στην Αγία Γραφή. Η επίδραση του περιβάλλοντος στην ψυχή των νέων , η αγωγή που πρέπει να γίνει σε συγκεκριμένο χρόνο, ο τρόπος επιβολής της τιμωρίας, η επιλογή αυτών που ακούει και βλέπει ο νέος καθώς και η προσοχή στη σεξουαλική του διαπαιδαγώγηση είναι κάποια από τα θέματα τα οποία διαπραγματεύεται και τα οποία προβληματίζουν και απασχολούν και τους σημερινούς γονείς και παιδαγωγούς.
Πραγματικός γονέας δεν είναι αυτός που συνετέλεσε στο να γεννηθεί το παιδί, αλλά αυτός που το διαπαιδαγώγησε σωστά. Η παιδική ηλικία είναι το πιο κατάλληλο έδαφος για να ριζώσει και να αναπτυχθεί είτε η αρετή είτε η κακία. Γι’ αυτό και προέτρεπε τους γονείς να ενεργούν την κατάλληλη χρονική στιγμή, ώστε να προσλαμβάνουν τίμιες και καλές παραμάνες, ώστε τα παιδιά από τις πρώτες μέρες της ζωής τους να αποκτούν γερές βάσεις και να μη δέχονται καμία κακή επίδραση. Όπως στο πλοίο που πλέει στο πέλαγος χρειάζεται ο κυβερνήτης, έτσι είναι αναγκαίοι οι παιδαγωγοί και οι δάσκαλοι, οι οποίοι οφείλουν να παρεμβαίνουν την κατάλληλη στιγμή , γιατί η παράλειψη της αγωγής δεν αναπληρώνεται εκ των υστέρων. Κανείς δεν μπορεί να διαγράψει ή να εξαλείψει από την ψυχή του παιδιού τις καλές διδασκαλίες που χαράζονται στην ψυχή του όταν αυτή είναι μαλακή και τρυφερή.
Οι γονείς χρειάζονται να «λυγίζουν τον τράχηλο των παιδιών τους όσο είναι ακόμη σε νεαρή ηλικία», τότε που η διαπαιδαγώγησή τους είναι ευκολότερη.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος παρομοιάζει τη συμπεριφορά του νέου με αυτή του ατίθασου ζώου που με δυσκολίες τιθασεύεται και χαλιναγωγείται. Γι αυτό και εμείς εκπαιδευτικοί και γονείς πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί, γιατί επιτρέποντάς τους τα πάντα δεν καταλαβαίνουμε ότι καταστρέφουμε τα νέα παιδιά και αντί να ενεργήσουμε ωφέλιμα, ενεργούμε εις βάρος του ψυχισμού τους και της όλης τους ύπαρξης. Αντίθετα, αν τους κρατήσουμε σε σωφροσύνη και θέσουμε από την μικρή ηλικία σαφή όρια και δεν αναλωνόμαστε στο να εκπληρώνουμε όλες τους τις επιθυμίες, τότε δε θα χρειαστεί να καταβάλλουμε πολύ κόπο αργότερα, γιατί η καλή συνήθεια θα δράσει αποτελεσματικά και θα γίνει αβίαστα τρόπος ζωής. Όταν τα όρια δεν είναι ιδιαίτερα αυστηρά και υπερβολικά, κατευθύνουν τα παιδιά χωρίς να τα καταπιέζουν και είναι ένδειξη ενδιαφέροντος. Καθώς οι νέοι μεγαλώνουν , στο πλαίσιο σεβασμού της προσωπικότητάς τους, καλό είναι τα όρια να συζητιούνται, ώστε να λαμβάνεται υπόψη η γνώμη τους.
Καθένας από εμάς είτε είναι πατέρας είτε είναι μητέρα να ενεργεί όπως ο ζωγράφος και ο γλύπτης οι οποίοι καταβάλλουν κόπο για να βελτιώσουν και να τροποποιήσουν τις εικόνες και τα αγάλματα. Οι γλύπτες αφαιρούν ότι είναι περιττό και προσθέτουν ό, τι λείπει για να φτάσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Με τον ίδιο τρόπο οι γονείς πρέπει να περιποιούνται τα παιδιά τους σαν να έχουν μπροστά τους θαυμάσια αγάλματα. Οφείλουν καθημερινά να παρατηρούν τα παιδιά τους σε όλες τις εκδηλώσεις τους να βλέπουν ποιο προτέρημα έχουν έμφυτο και να επιδιώκουν να το καλλιεργούν και ποιο φυσικό ελάττωμα έχουν για να το καταπολεμούν και να το εξαλείψουν.
Επισημαίνει ωστόσο ότι η αγωγή χρειάζεται να παρέχεται κάτω από βασικές προϋποθέσεις.
Η αγωγή πρέπει να προχωρεί σταδιακά και σε καμία περίπτωση απότομα. Ακόμη πρέπει να είναι εξατομικευμένη. Δεν μπορεί ο παιδαγωγός να φέρεται σε όλους με τον ίδιο τρόπο, αλλά να ενεργεί διαφορετικά και με ποικιλία, ανάλογα με την περίπτωση. Δεν ξεχνά να τονίσει ότι η αγωγή έχει προληπτικό και θεραπευτικό χαρακτήρα. Όπως ακριβώς συμβαίνει με τους ναύτες ενός πλοίου, οι οποίοι ανησυχούν όχι όταν δουν τη θάλασσα να έχει υψωμένα κύματα, αλλά και όταν προμηνύεται τρικυμία, και εμείς ως παιδαγωγοί κατά ανάλογο τρόπο δεν πρέπει να αδιαφορούμε για τα μικρά σφάλματα, αλλά αντίθετα οφείλουμε να τα αναχαιτίζουμε με μεγάλη δύναμη και ταχύτητα, για να απαλλαγούμε από τα μεγαλύτερα.
Ο Άγιος Ιωάννης ονομάζει τους γονείς, το σχολείο την εκκλησία και το κράτος ως φορείς αγωγής. Ωστόσο, θεωρεί ότι κατά κύριο λόγο τη μεγαλύτερη ευθύνη για τη διαπαιδαγώγηση των νέων φέρουν οι γονείς, γιατί το σχολείο και οι δάσκαλοι αναλαμβάνουν το παιδί σε μεγαλύτερη ηλικία και το έχουν υπό την επίβλεψή τους ελάχιστες ώρες κάθε μέρα. Την περίοδο εκείνη, επίσης, πολλά παιδιά δεν πήγαιναν σχολείο. Αλίμονο στους γονείς, που αδιαφορούν και δεν καλλιεργούν στις ψυχές των παιδιών τους καλές συνήθειες, τη ροπή και την κλίση προς το καλό από τη βρεφική ηλικία. Οι γονείς δεν πρέπει να νοιάζονται μόνο για τα βιοτικά πράγματα αλλά και για την καλλιέργεια της ψυχής του παιδιού τους. Ιδιαίτερα την περίοδο της εφηβείας το οικογενειακό περιβάλλον πρέπει να αφιερώνει πολλές ώρες στους εφήβους ακούγοντας τα θέματα που τους προβληματίζουν και δείχνοντας κατανόηση εκεί που χρειάζεται. Είναι ανάγκη να παρακολουθούν τον τόπο όπου συχνάζουν και περνούν τον ελεύθερό τους χρόνο, τα πρόσωπα με τα οποία συναναστρέφονται και ό, τι κακό και αρνητικό παρατηρήσουν ν α το ξεριζώσουν με τη σωστή αγωγή.
Οι καλοί παιδαγωγοί ενεργούν, όπως οι γεωργοί, οι οποίοι στην κατάλληλη εποχή κλαδεύουν το δέντρο από τις άγριες παραφυάδες και το περιφράζουν, ενώ άλλα φυτά τα ενισχύουν και τα περιποιούνται. Την καρδιά των παιδιών μπορούμε να την παρομοιάσουμε με κήπο και τους γονείς με κηπουρούς του Θεού, που οφείλουν να καθαρίζουν έγκαιρα τον κήπο, τη νεανική καρδιά, από τ’ αγριόχορτα της αμαρτίας και τα ζιζάνια των κακών συνηθειών. Αν αργοπορήσουν και το κακό ριζώσει καλά, τότε δε θα μπορούν εύκολα να τα βγάλουν πέρα. Όταν το έδαφος είναι ακόμη κατάλληλο για καλλιέργεια, τότε πρέπει να ξεριζώσουμε τ’ αγκάθια, πριν προλάβουν να ριζώσουν γερά. Αγωγή, όμως, δεν είναι μόνο ν’ απομακρύνουμε τις νεανικές ψυχές από το κακό, αλλά και να τις συνηθίζουμε στο καλό. Αν οι νέοι αγαπήσουν τις καλές συνήθειες και όταν, ακόμα, περάσει η ηλικία τους και γεράσουν, δε θα αλλάξουν ούτε θα ξεμακρύνουν από το δρόμο, τον οποίο έμαθαν να πορεύονται και ν’ ακολουθούν. Τα παιδιά, όταν πάρουν την ενδεδειγμένη ανατροφή, θα οδηγηθούν στην αρετή. Έτσι, οι γονείς θ’ αμειφθούν, που γέννησαν και κόπιασαν προκειμένου ν’ αναθρέψουν σωστά και με επιμέλεια τα παιδιά τους. ·Γι΄ αυτό το λόγο και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος προτρέπει τους πατέρες και τις μητέρες ν’ ακούν προσεκτικά και μ’ έκδηλο ενδιαφέρον όλα όσα σχετίζονται με την καλή διαπαιδαγώγηση, διότι είναι σπουδαίο το έργο της αγωγής .
Στο κείμενό του «Προς πιστόν πατέρα» συμβουλεύει τους γονείς να νοιάζονται περισσότερο για τη δύναμη και την υγεία της ψυχής κι έπειτα για την επαγγελματική αποκατάσταση και τη σταδιοδρομία τους στη ρητορική.
Κλείνοντας επισημαίνουμε ότι το έργο της αγωγής καταδεικνύεται σπουδαίο αλλά και πολύ δύσκολο γι αυτό απαιτείται εγρήγορση όχι μόνο από την πλευρά των γονέων αλλά από όλους τους φορείς της αγωγής γιατί η αγωγή της νέας γενιάς συντελεί στην εύρυθμη λειτουργία όλης της ανθρωπότητας.
Κείμενο προσαρμοσμένο από τη διδακτορική διατριβή της Πετρίδου Δήμητρας