Οι οφθαλμαπάτες της τέχνης
και
τα παράδοξα της λογικής
Η επίσκεψη της Α΄ τάξης του σχολείου μας στο μουσείο Ηρακλειδών που βρίσκεται στο Θησείο, οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2011. Το θέμα που επιλέξαμε να παρακολουθήσουμε ήταν: Οι οφθαλμαπάτες της τέχνης και τα παράδοξα της λογικής. Σκοπός της επίσκεψης ήταν να διαπιστώσουμε, μέσα από τα έργα ζωγραφικής που εκτίθονταν σε αυτό, την σχέση ανάμεσα στην τέχνη και τα μαθηματικά.
Το μουσείο Ηρακλειδών είναι ένα ζεστό νεοκλασικό κτίριο, ίσως παλιό αρχοντικό, ανακαινισμένο και διαμορφωμένο πανέμορφα ώστε να προκαλεί τον θαυμασμό του επισκέπτη . Οι χώροι του είναι διακοσμημένοι με υπέροχα έργα ζωγραφικής που φωτίζονται ανάλογα. Τα έργα μπορούν να καταταχθούν σε τρεις περιόδους: 1. Αρχαία Ελληνική 2. Αναγεννησιακή 3. Μοντέρνα Τέχνη. Στην πρώτη περίοδο αποτυπώνονται στα αγγεία γεωμετρικά σχήματα όπως ευθείες γραμμές, τετράγωνα, τρίγωνα, μαίανδροι και κύκλοι, στα οποία υπάρχει απόλυτη συμμετρία.
Στη δεύτερη περίοδο τα έργα ήταν πολύπλοκα, τα περισσότερα θεοκρατικά, σύνθετα και επιβάλλονταν στον θεατή με το δέος που εξέπεμπαν, με αποτέλεσμα ο θεατής να μην μπορεί να εστιάσει στο βαθύτερο νόημα των έργων. Στην τρίτη περίοδο της μοντέρνας τέχνης, τα έργα διακρίνονται από την αντικειμενικότητα και την απλότητα των έργων. Χαρακτηριστικά είναι τα έργα του Sol LeWitt με τα πολλά χρώματα και τα γεωμετρικά σχήματα, όπως κύκλους, τρίγωνα, τετράγωνα και αστέρια. Σε αντίθεση με την αναγεννησιακή τέχνη ο θεατής εστιάζει την προσοχή του στο έργο και προσπαθεί να κατανοήσει και να αναλύσει το βαθύτερο νόημα των έργων.
Η ξενάγηση στον χώρο ξεκίνησε από την πρώτη στιγμή που φτάσαμε. Χωριστήκαμε σε τρεις ομάδες με τους συνοδούς καθηγητές μας και η κάθε μία ομάδα οδηγήθηκε από τον υπεύθυνο του μουσείου σε μεγάλη αίθουσα διαμορφωμένη κατάλληλα με ένα μεγάλο τραπέζι στη μέση και καρέκλες γύρω γύρω για τον καθένα μας. Στην εισαγωγή που μας έκανε ο υπεύθυνος του μουσείου καταλάβαμε ότι θα ακούσουμε πράγματα καινούργια, αλλά δεν θα είναι όπως στο μάθημα μας στη τάξη. Μέσα από ερωτήσεις που προκαλούσαν το ενδιαφέρον μας ξεκίνησε μια κουβέντα για πράγματα που ήταν γύρω μας.
Οι τοίχοι ήταν γεμάτοι ζωγραφιές από πολλές εποχές της ιστορίας και της τέχνης. Τη κουβέντα άναψε η παρατήρηση μας ότι σε ένα αγγείο επαναλαμβάνονταν γεωμετρικά σχέδια, λεγόμενα μοτίβα. Ψάξαμε για περισσότερα μοτίβα αλλού και βρήκαμε μοτίβα σε “μοντέρνους” πίνακες ζωγραφικής και στη μουσική. Ένα σύγχρονο οπτικοακουστικό σύστημα βοήθησε να ανακαλύψουμε το μοτίβο του ρυθμού στα μουσικά κομμάτια που ακούστηκαν.
αααaaaaaaaaaaaaaaa
Στη δεύτερη ομάδα οι μαθητές σχεδίασαν ένα κύβο με προοπτική. Στη τρίτη ομάδα ζητήθηκε από τα παιδιά να ζωγραφίσουν ό,τι έρχεται στο μυαλό τους όταν ακούν την λέξη ποτήρι. Τα αποτελέσματα ήταν εκπληκτικά και αυτό που τους έκανε ιδιαίτερη εντύπωση, ήταν ότι όταν τελείωσαν όλοι είχαν ζωγραφίσει κάτι το διαφορετικό, κάτι που έδειξε πόσο διαφορετικά αντιλαμβανόμαστε ο καθένας μας τις έννοιες.
Μια μια οι ομάδες ανεβήκαμε στους χώρους των εκθεμάτων ζωγραφικής. Εκεί είδαμε έργα του Αμερικανού καλλιτέχνη Sol LeWitt, ο οποίος είναι εισηγητής της εννοιολογικής τέχνης. Κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η γραμμή και το χρώμα εξ ου και ο τίτλος της έκθεσης. Στη δεύτερη ομάδα οι μαθητές είδαν την ζωγραφική αναπαράσταση του ποτηριού και άλλων αντικειμένων από τον ζωγράφο. Αυτός ζωγράφισε την έννοια του αντικειμένου, φτιάχνοντας πολλούς ομόκεντρους κύκλους. Το ίδιο συνέβη και με άλλα αντικείμενα. Ο ζωγράφος κάθε φορά προσπαθούσε να αποδώσει τις έννοιες των αντικειμένων, χρησιμοποιώντας κυρίως γεωμετρικά σχήματα. Τα γεωμετρικά σχήματα αποτελούν μοτίβο της τέχνης του συγκεκριμένου ζωγράφου, κάτι που έγινε αισθητό στους μαθητές και από τα υπόλοιπα έργα που είχαν εκτεθεί στο Μουσείο.
Στη δική μας ομάδα μελετήσαμε τις γραμμές σε διάφορα μοτίβα και αποδώσαμε σε αυτά ένα συναίσθημα. Ο καλλιτέχνης μας έστελνε κάποια μηνύματα. Συμφωνήσαμε οι περισσότεροι ότι σε τρεις πίκακες που είχαν ίδια χρώματα και μοτίβα αλλά ήταν διαφορετικά δομημένα, έστελνε το μήνυμα του αισιόδοξου, του απογοητευμένου και του αδιάφορου. Παρατηρήσαμε σε πολλά έργα, όπως σε αστέρια, άξονες συμμετρίας.
Η επιστροφή μας στην αίθουσα ήταν γεμάτη αγωνία για το τι ακόμη θα ακούσουμε αλλά και με εμφανή τα σημάδια της κούρασης. Πόσο θα θέλαμε ένα διάλειμμα!
Καθίσαμε στο τραπέζι μας και χαλαρώσαμε. Ξαφνιαστήκαμε όταν μας έδωσαν ένα χαρτί με σχέδια γεωμετρικά, να συγκρίνουμε ευθύγραμμα τμήματα ή να αναγνωρίσουμε παράλληλες ευθείες.
Η πρώτη μας απάντηση σε πολλά ερωτήματα που δόθηκε με το μάτι, γρήγορα καταρρίφθηκε όταν μετρήσαμε με τον χάρακα ή άλλο γεωμετρικό όργανο ή με λογικούς συνειρμούς και έλεγχο! Τι συνέβαινε ; Ποιος ήθελε να μας εξαπατήσει και γιατί; Τι πρέπει να κάνουμε σε άλλη περίπτωση; Πως θα προστατέψουμε την απάντηση μας από μια οφθαλμαπάτη; Πως θα βρίσκουμε την αλήθεια; ΜΑ ΜΟΝΟ ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΟΔΕΙΞΗ!!!
Οδηγηθήκαμε στο συμπέρασμα ότι συχνά αυτό που φαίνεται είναι διαφορετικό από αυτό που ισχύει στην πραγματικότητα. Αυτή η αντίληψη δεν είναι καινούρια. Πρώτος ο Πλάτων διατύπωσε την θεωρία των ιδεών, σύμφωνα με την οποία αυτό που πραγματικά υπάρχει είναι οι ιδέες και οι αισθήσεις μας συχνά μας οδηγούν σε λάθος συμπεράσματα. Αλλά και στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία ο Ευριπίδης μέσα σε διάφορες τραγωδίες και κυρίως στην «Ελένη» πραγματεύεται το θέμα της αντίθεσης ανάμεσα στο « φαίνεσθαι» και το «είναι».
Αντιληφθήκαμε τη παιχνιδιάρικη τάση της τέχνης να θέλει να ξεγελάσει το μάτι. Στα έργα του Vasarely είδαμε γεωμετρικά στερεά σχήματα όπως το τετράγωνο να επαναλαμβάνονται στον δισδιάστατο καμβά και να δίνουν την αίσθηση του τρισδιάστατου αντικειμένου. Του αντικειμένου όμως που από διαφορετική οπτική γωνία δίνει τελείως διαφορετικό αποτέλεσμα. Για παράδειγμα στο σχήμα που ακολουθεί έχουμε την αμφιβολία αν βλέπουμε το έξω ή το μέσα μέρος του αντικειμένου. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι λείπει από μια γωνία ένας κύβος ή ότι είναι τοποθετημένος μέσα σε μια γωνία ένας κύβος!
Με τον βιντεοπροβολέα είδαμε έργα του μεγάλου ζωγράφου Escher. Στους πίνακες του συμβαίνουν πολλά παράδοξα και φαινόμενα αυτοαναφοράς, όπως στον πίνακα που ακολουθεί, ένα παιδί βλέπει ένα πίνακα σε μια έκθεση ζωγραφικής μιας πόλης, η οποία περιέχεται την έκθεση, στην οποία είναι μέσα το παιδί!
Πολλά έργα του Escher ερμηνεύτηκαν με την εφαρμογή του κύβου Necker και το τρίγωνο Penrose. Αυτά τα τελευταία μάλλον μας έβαλαν σε περισσότερους προβληματισμούς και ανησυχίες ….
Και όταν ήμασταν πια κατακουρασμένοι πνευματικά τέθηκε το ερώτημα :
Ο προφήτης και μάντης Επιμενίδης από την Κρήτη τι εννοεί όταν λέει :
– Ολοι οι Κρητικοί είναι ψεύτες
Επιμενίδης “Κρήτης”
ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΝΙΔΗ
* Ο Επιμενίδης λέει ότι όλοι οι Κρήτες είναι ψεύτες
* Ο Επιμενίδης είναι Κρητικός
* Άρα ο Επιμενίδης λέει ψέματα
* Άρα οι Κρήτες λένε την αλήθεια
* Άρα και ο Επιμενίδης λέει την αλήθεια
* Άρα οι Κρήτες είναι ψεύτες
Η επίσκεψη αυτή είχε το αποτέλεσμα που όλοι επιθυμούσαν δηλαδή να μορφώσει και να ψυχαγωγήσει τα παιδιά.
Αφήστε μια απάντηση
Για να σχολιάσετε πρέπει να συνδεθείτε.