Του γιοφυριού της Άρτας ( δημοτικό τραγούδι-παραλογή)

Πηγή video: georgia dim

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ (γενικά)

  • Δεν είναι ατομικά δημιουργήματα, αλλά έκφραση της λαϊκής ψυχής, οπότε και
    εκφράζουν τις βαθύτερες επιθυμίες, τους καημούς και το πνεύμα ενός λαού.
  • Είναι προφορικές δημιουργίες και μεταδίδονται από στόμα σε στόμα από τη μια
    γενιά στην άλλη. Για το λόγο αυτό δεν υπάρχει μόνο μία μορφή ενός δημοτικού
    τραγουδιού, αλλά πολλές μορφές (παραλλαγές), εφόσον αυτοί που το τραγουδούν το
    προσαρμόζουν στις ανάγκες τους.
  • Τα δημοτικά τραγούδια συνδέονται με τη μουσική και το χορό.
  • Έχουν  ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο.
    • Ιαμβικό μέτρο: υ – υ – υ – υ – υ – υ – υ – υ (το [υ] ισοδυναμεί με άτονη συλλαβή και το [–] με τονισμένη)

Τα δημοτικά τραγούδια χωρίζονται σε τρία είδη:

α) παραλογές

β) ιστορικά (ακριτικά, κλέφτικα, ιστορικά, κλπ.)

γ) τραγούδια με κοινωνικό περιεχόμενο, αυτά δηλαδή που αναφέρονται σε διάφορες εκδηλώσεις της ζωής (της αγάπης, νυφιάτικα, νανουρίσματα, κάλαντα αποκριάς, της ξενιτιάς, της δουλειάς, μοιρολόγια, σατιρικά, κλπ.)

ΠΑΡΑΛΟΓΕΣ

Οι παραλογές παρουσιάζουν ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, με τα οποία ξεχωρίζουν από τις άλλες κατηγορίες δημοτικών τραγουδιών. Συγκεκριμένα:  α) είναι συνήθως πολύστιχα ποιήματα με αφηγηματικό και επικολυρικό χαρακτήρα β) ως αφηγηματικά τραγούδια αναπτύσσουν ένα μύθο (=μια υπόθεση, μια ιστορία) που εξελίσσεται σταδιακά και έχει αρχή και δέση, σταδιακή εξέλιξη και κορύφωση και, τέλος, λύση  γ) αντλούν το περιεχόμενό τους από αρχαίους ελληνικούς μύθους, από νεότερες παραδόσεις, από δραματικού χαρακτήρα κοινωνικά περιστατικά, από την ιστορική μνήμη, ή έχουν υπόθεση εντελώς πλαστή  δ) παρουσιάζουν έντονα παραμυθιακά και εξωλογικά στοιχεία,  ε) έχουν αφηγηματική πυκνότητα στην πλοκή του μύθου, άρα γρήγορο και γοργό ρυθμό στην όλη ροή και εξέλιξη του μύθου  στ) διαφέρουν ριζικά από άλλα αφηγηματικά τραγούδια, γιατί η υπόθεσή τους παρουσιάζει στοιχεία έντονης δραματικότητας.(πηγή : Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων, ΟΕΔΒ)

ΤΟΥ ΓΙΟΦΥΡΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ

Μια από τις γνωστότερες και ωραιότερες παραλογές, η οποία στηρίζεται σε μια μακραίωνη παράδοση, σχετικά με τη θεμελίωση μεγάλων έργων. Από τους αρχαίους ακόμα χρόνους υπήρχε  η δοξασία ότι, για να στερεωθεί και να προφυλαχθεί από κάθε κίνδυνο ένα κτίσμα, έπρεπε να θυσιαστεί στα θεμέλιά του κάποιο ζωντανό πλάσμα.

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

  • Οι θυσίες που απαιτούνται για τα μεγάλα έργα
  • Το συναίσθημα της ευθύνης του πρωτομάστορα
  • Η δύναμη της κατάρας
  • Η αδελφική αγάπη

Ο κεντρικός άξονας πάνω στον οποίο στηρίζεται η αφήγηση είναι :

η διάσταση ανάμεσα στο θέλω και στο πρέπει, η ανάγκη, δηλαδή, της θυσίας της προσωπικής-ατομικής ευτυχίας για το γενικό καλό.

Το τραγούδι διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των παραλογών:

  • Είναι αφηγηματικό (ο λαϊκός τραγουδιστής αφηγείται την ιστορία της θυσίας της γυναίκας του πρωτομάστορα, προκειμένου να στεριώσει το γεφύρι)
  • Έχει ολοκληρωμένη υπόθεση, με αρχή, εξέλιξη και τέλος
  • Το περιεχόμενό του είναι πλαστό (δεν στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα)

Περιληπτική απόδοση του περιεχομένου

Η θεμελίωση του γεφυριού της Άρτας φαίνεται αδύνατη, παρά τις προσπάθειες ενός πλήθους μαστόρων και του πρωτομάστορα.  Ο χρησμός που δίνεται από το γνώριμο πουλί-αγγελιαφόρο των δημοτικών τραγουδιών φέρνει θλίψη στον πρωτομάστορα, αφού του ζητά να θυσιάσει την αγαπημένη του γυναίκα, για να στεριώσει το γεφύρι. Παρά τον πόνο του υπακούει στην εσωτερική φωνή του καθήκοντος, που υπαγορεύει την ολοκλήρωση της αποστολής του. Παραγγέλνει στη γυναίκα του να έρθει όσο πιο αργά μπορεί – πράγμα που υποδεικνύει και τη δραματική πάλη που γίνεται μέσα στην ψυχή του-αλλά το πουλί διαστρέφει τα λόγια του και η γυναίκα έρχεται όσο πιο γρήγορα μπορεί κοντά στον αγαπημένο της. Στο γεφύρι, με ένα τέχνασμα σημαδιακό – το δακτυλίδι του πρωτομάστορα που υποτίθεται ότι έπεσε στα θεμέλια- την κάνουν να κατέβει με τη θέλησή της. Η γυναίκα, όταν αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται να εντοιχιστεί, θρηνεί για την άδικη μοίρα της και καταριέται το γεφύρι. Όταν όμως της θυμίζουν ότι μπορεί να περάσει από εκεί ο αδερφός της, παίρνει πίσω την κατάρα της και την μετατρέπει σε ευχή, δηλώνοντας τη δύναμη της αδερφικής αγάπης.

Η δομή του τραγουδιού
1η ενότητα: στίχοι 1-13: Το δράμα, το αδιέξοδο και η επιταγή της μοίρας
2η ενότητα: στίχοι 14-32: Πρόσκληση και άφιξη της λυγερής
3η ενότητα: στίχοι 33-34: Το χτίσιμο της λυγερής
4η ενότητα: στίχοι 35-40: Η κατάρα της λυγερής
5η ενότητα: στίχοι 41-46: Η μετατροπή της κατάρας σε ευχή

Ποιες πληροφορίες παίρνουμε από την πρώτη ενότητα του τραγουδιού: 
α) για τα πρόσωπα και το έργο που επιτελούν
β) για το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν
γ) για τη  λύση που προτείνει ένα πουλί

Αξιοπρόσεχτα στοιχεία του τραγουδιού
Α) Ο υπερβολικά μεγάλος αριθμός των προσώπων που εργάζονται για το χτίσιμο του γεφυριού[ σαρανταπέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες] :δηλώνει τη σπουδαιότητα του έργου που επιτελείται
β) Σημαντικό στοιχείο στην εξέλιξη της υπόθεσης η παρουσία του πουλιού: Με το στόμα του πουλιού μεταφέρεται η εντολή της μοίρας ώστε να δοθεί λύσει στο αδιέξοδο.Το πουλί είναι αυτό που θα βοηθήσει να εκτελεστεί   η  εντολή της μοίρας ώστε να εξελιχθεί και η υπόθεση του μύθου.

Β) Ο ρόλος των επιρρημάτων αργά / γοργά Το “αργά”  που  χρησιμοποιεί ο πρωτομάστορας ,  δηλώνει την κρυφή αλλά μάταιη ελπίδα του να αποτρέψει ή έστω να αναβάλλει το κακό.
Το “γοργά” που χρησιμοποιεί ο φτερωτός αγγελιαφόρος, δηλώνει το αναπόφευκτο της μοίρας  και την αδυναμία του ανθρώπου να αποτρέψει ό,τι αυτή έχει αποφασίσει

Γ) Η τραγική ειρωνεία που κορυφώνεται με την άφιξη της λυγερής στο γεφύρι: Ξένοιαστη και καλοδιάθετη,  αφού αγνοεί αυτό που ο αναγνώστης  ήδη γνωρίζει για την τύχη της.

Δ) Το πρόσωπο / κλειδί για τη λύση του δράματος, ο αδερφός της λυγερής: Η κατάρα αλλάζει σε ευχή στην υπενθύμιση του αδερφού που ενδέχεται να διαβεί το γεφύρι.Το  στοιχείο αυτό  υπογραμμίζει τη δύναμη της αδελφικής αγάπης, καθώς το πόσο ισχυρός είναι ο θεσμός της οικογένειας στην παραδοσιακή κοινωνία.

Χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών που υπάρχουν στο ποίημα:

  • ο στίχος του είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος
  • επανάληψη λέξεων, φράσεων ακόμη και ολόκληρων στίχων. [ στίχοι 3 και 6 ]
  • στερεότυπες εκφράσεις που επαναλαμβάνονται.
  • υπερβολή (ο μεγάλος αριθμός των μαστόρων).
  • προσωποποίηση (το πουλί μιλά με ανθρώπινη φωνή).
  • μαγικά στοιχεία

(το ανεξήγητο γκρέμισμα του γεφυριού, το πουλί που μιλά, το στοίχειωμα).

  • ο νόμος των τριών:

(τρεις αδερφάδες/ αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα, κλπ)

  • λαϊκές δοξασίες:

(το στοίχειωμα ανθρώπου για να στεριώσει το γεφύρι/μια κατάρα δεν παίρνεται πίσω, μπορεί μόνο να τροποποιηθεί και από κατάρα να γίνει ευχή).

  • το «θέμα του αδύνατου»

(αν τρέμουν τ’ άγρια βουνά ……..)

  • Τυπικός στίχος των δημοτικών τραγουδιών: [ στίχος 23]

(από μακριά τους χαιρετά κι από οντά τους λέει)

ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Ο πρωτομάστορας , πρόσωπο τραγικό,  βιώνει ένα τεράστιο ηθικό δίλημμα αφού βρίσκεται στην μεγάλη δοκιμασία να επιλέξει ανάμεσα στο “πρέπει” και στο “θέλω”, ανάμεσα στο γενικό καλό και την προσωπική ευτυχία. Τα συναισθήματα που βιώνει εναλλάσσονται απότομα και έντονα, αφού καλείται να επιλέξει ανάμεσα στο καθήκον και την αγάπη για τη γυναίκα του. Η λυγερή , πρόσωπο ακόμα πιο τραγικό, αφού σπεύδει πρόθυμη και ανυποψίαστη να βοηθήσει τον άνδρα της, στον οποίο είναι πιστή και αφοσιωμένη. Εκφράζει παράπονο, αγανάκτηση και πικρία, αλλά αναγκάζεται να υποταχτεί στην τραγική της μοίρα. Τέλος η αδερφική αγάπη, θα είναι αυτό που θα την κάνει να μετατρέψει την κατάρα σε μια ιδιότυπη ευχή.

ΑΦΗΓΗΣΗ/ ΑΦΗΓΗΓΤΗΣ

Εναλλαγή αφήγησης και διαλόγου (μεικτός τρόπος αφήγησης)

  • Η αφήγηση γίνεται σε τρίτο (γ΄) πρόσωπο (τριτοπρόσωπη αφήγηση)και είναι μια «αντικειμενική» παρουσίαση των γεγονότων από έναν αφηγητή, που δεν συμμετέχει στα γεγονότα (ετεροδιηγητικός)
  • Οι διάλογοι είναι σύντομοι και φυσικοί.

Δίνουν με ζωντάνια και παραστατικότητα τα έντονα συναισθήματα και τις συγκρούσεις των προσώπων

 Παραλλαγές του τραγουδιού

 1) Η ποντιακή παραλλαγή (σε απόδοση-μετάφραση)

Της Τρίχας το γεφύρι

Είναι το θρυλικό γεφύρι του Πόντου που σύμφωνα με το τραγούδι χτίστηκε με ανθρωποθυσία. Βρίσκεται στο δρόμο Τραπεζούντας- Ερζερούμ σε απόσταση 18 χιλιομέτρων από την Τραπεζούντα. Ενώνει τις δύο όχθες του ποταμού Πυξίτη. Σήμερα δεν χρησιμοποιείται. Διατηρείται σαν μνημείο, που υπενθυμίζει τον τραγικό θρύλο που ο πρωτομάστορας για να στεριώσει το γιοφύρι, θυσίασε στα θεμέλιά του τη γυναίκα του.

Κει πέρα στη Δρακόλιμνη, στης Τρίχας το γεφύρι,

Χίλιοι μαστόροι δούλευαν και μύριοι μαθητάδες.

Όλη τη μέρα χτίζανε, τη νύχτα γκρεμιζόταν.

Οι μάστοροι χαιρόντουσαν, που θα πληθαίν’ η ρόγα,

οι μαθητάδες κλαίγανε, ποιος κουβαλάει λιθάρια;

κι αυτός ο πρωτομάστορας σκέπτεται νύχτα μέρα.

-Τί δίνεις, πρωτομάστορα και στήνω το γεφύρι;

– Άν δίνω σε τον κύρη μου, κύρην άλλον δεν έχω!

-Τί δίνεις, πρωτομάστορα και στήνω το γεφύρι;

-Άν δίνω σε τη μάνα μου, δεν έχω άλλη μάνα!

-Τί δίνεις, πρωτομάστορα και στέκει το γεφύρι;

– Άν δίνω σε τ’ αδέλφια μου, αδέλφι’ άλλα δεν έχω!

– Τί δίνεις, πρωτομάστορα στεριώνω το γεφύρι;

– Άν δίνω σε και τα παιδιά, παιδάκι’ άλλα δεν έχω!

– Τί δίνεις, πρωτομάστορα στεριώνω το γεφύρι;

– Άν δίνω τη γυναίκα μου, καλύτερη θε να ‘βρω!

Μηνάει και τη γυναίκα του γρήγορα να προφτάσει.

-Τον Γιάννη δεν τον έλουσε, στη κούνια δεν τον βάζει,

τα ζά και τα μοσχάρια της δεν τ’ άρμεξεν ακόμα .

Ξαναμηνά στην έρημη μήνυμα μ’ ερμοπούλι,

να πάει Σάββατο στο λουτρό, την Κυριακή στο γάμο,

και τη Δευτέρα το πουρνό δω και πέρα κι όλας να ‘ναι.

Σάββατο πήγε στο λουτρό, την Κυριακή στο γάμο,

μυρόλουσε το Γιάννη της, στην κούνια τονε βάζει,

καλάρμεξε τα ζωντανά, βύζαξε τα μοσχάρια,

και τη Δευτέρα το πουρνό στη Δρακολίμνη ευρέθη.

-Στη Δρακολίμνη μου ‘πεσε, καλή, το δαχτυλίδι

κει το πουγγί του κύρη μου, της μάννας το λογάρι,

όπου βουτά και παίρνει αυτά, ας έχει αυτά κι εμένα.

Πέντε οργυιές κατέβηκε κι ολοένα τραγουδούσε,

Πέντ’ άλλες εκατέβηκε κι όλο μοιρολογώντας.

-Κι αν δεν πονώ τα κάλλη μου, κι αν δεν πονώ την νιότη,

πονώ και κλαίω το πουλί, π’ άφησα κοιμισμένο.

Ως τρέμουνε τα γόνα μου, η γέφυρά σου ας τρέμει,

κι ως τα μαλλιά μου σείονται, να σείουνται οι διαβάτες,

κι ως τρέχουνε τα δάκρυά μου, να τρέχει το ποτάμι.

-Καλή μου, ευχήσου, πες ευχές, ευχές, μην καταριέσαι,

-Έχεις στην ξενιτιά αδελφούς, έρχονται και περνάνε.

– Κι ως στέκουνε τα γόνα μου, να στέκει το γεφύρι’

κι ως τα μαλλιά μου στέκουνε, να στέκουν οι διαβάτες,

κι ως στέκουνε τα δάκρυα μου να στέκει το ποτάμι.

Τρεις αδελφές ‘μεις ήμασταν κι οι τρεις καταραμένες,

μια χτίζει την Άσεδα, το Δεβασίρι η άλλη,

κι εγώ η τρισκατάρατη της Τρίχας το γεφύρι.

 

2) Η πομάκικη παραλλαγή του τραγουδιού «Της Άρτας το γεφύρι»

 

Σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα και στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων υπάρχουν πάμπολλες ιστορίες και θρύλοι που συνδέονται με την κατασκευή πέτρινων γεφυριών. Οι αναφορές σε ανθρωποθυσίες που έπρεπε να γίνουν για να στεριώσει το γεφύρι απαντώνται σε πάρα πολλές περιοχές. Τραγούδια όπως αυτό του γεφυριού της Άρτας τα συναντάμε και στην περιοχή της Ροδόπης. Αξίζει να αναφέρουμε την Πομάκικη παραλλαγή του τραγουδιού από τα Πομακοχώρια της Ξάνθης που καταδεικνύει με τρόπο μοναδικό τις πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις στον ευρύτερο χώρο της Βαλκανικής.

Ακολουθεί παραλλαγή του τραγουδιού από το χωριό Σμίνθη  σε ελληνική μετάφραση:

 

Τρία αδέλφια γεφυριού τοίχο χτίζανε

 

Τρία αδέλφια γεφυριού τοίχο χτίζανε

 

Τη μέρα το χτίζουν, το βράδι γκρεμίζεται

 

Το βράδι γκρεμίζεται, θυσία θέλει.

 

Καθίσανε τρία αδέλφια

 

Να κουβεντιάσουν, να αποφασίσουν.

 

– Αδέλφια, βρε αδέλφια, τρία αδέλφια,

 

Ελάτε να κάνουμε δικιά μας συμφωνία

Όποια θα έρθει αύριο νωρίς

Εκείνη θα τη βάλουμε στη μέση στα θεμέλια.

Ξεπρόβαλλε του πιο μικρού (αδελφού)

Του πιο μικρού η όμορφη Γιουρκέ,

Η όμορφη Γιουρκέ, η νέα νύφη.

Στο αριστερό χέρι κρατάει ζεστό πρωϊνό

Στο δεξί της έχει κρύο νερό.

Την είδε ο μικρότερος ο αγαπημένος της

Με το χέρι της έγνεψε πίσω να γυρίσει

Της έκλεισε το μάτι. Εκείνη πήγε πιο γρήγορα.

– Αδέλφια, αδέλφια, τρία αδέλφια

Καλή ευκολία, τρία αδέλφια.

– Ο Θεός μαζί σου, όμορφη Γιουρκέ

– Γιατί μου κλαις πρώτη μου αγάπη;

Πώς να μην κλαίω, όμορφη Γιουρκέ;

Το δαχτυλίδι μου έπεσε στη μέση του γεφυριού.

– Μη μου κλαις πρώτη μου αγάπη

Θα μαζέψω το μανίκι και θα σηκώσω το πανωφόρι

Θα μπω στη μέση στα θεμέλια

Θα σου βγάλω το άξιο το δαχτυλίδι

Το ασημένιο δαχτυλίδι με τη μαρμαρένια πέτρα.

– Ρίξτε της αδέλφια, ξύλο για ξύλο

Πέτρα για πέτρα για να χτίσουμε

την όμορφη Γιουρκέ στη μέση της γέφυρας

– Αφήστε με, τρία αδέλφια

Έχω παιδί, μου είναι ξεσκέπαστο

Μου είναι ξεσκέπαστο και ξεφασκιωμένο.

– Μη μου κλαις όμορφη Γιουρκέ

Έχεις μάνα, θα σου το σκεπάσει

Θα το σκεπάσει και θα το φασκιώσει.

3) Η αλβανική παραλλαγή, “Το κάστρο της Ροζάφα”

 

Απλώθηκε ομίχλη πάνω από το ποτάμι της Μπούνα

Για τρεις μέρες και τρεις νύχτες

Μετά από τρεις μέρες και τρεις νύχτες

φύσηξε αεράκι

και πήρε μακριά την ομίχλη .

Την πήγε μέχρι το Βαλντανούζ .

Εκεί που δουλεύανε τρεις αδελφοί .

τρεις αδελφοί χριστιανοί .

Αυτοί , ολημερίς κτίζανε ένα κάστρο

που το βράδυ γκρεμιζόταν .

Από κει περνά ένας Άγιος

– «Καλή δουλειά και καλορίζικο αδέλφια !»

– «Καλό νάχεις , Άγιε !

Μα πού το βλέπεις το καλορίζικο ;

Ό,τι χτίζουμε όλη τη μέρα

γκρεμίζεται τη νύχτα .

Δείξε μας τι να κάνουμε

για να στεριώσουμε το κάστρο !»

– «Αν θέλετε εσείς να γίνει καλή δουλειά

ορκιστείτε στο Θεό

στο σπίτι να μην κουβεντιάσετε

και στις γυναίκες σας να μην μαρτυρήσετε τα εξής :

Αύριο κιόλας , όποια από τις γυναίκες σας φέρει το φαγητό πρώτη ,

να τη ρίξετε στα θεμέλια του κάστρου ,

και τότε θα δείτε το κάστρο να στεριώνει ».

Αχ ! Ο μεγαλύτερος αδελφός

παράβηκε τον όρκο του ,

το ‘κουβέντιασε στο σπίτι , το μαρτύρησε στη γυναίκα του .

Το ίδιο έκανε και ο δεύτερος αδελφός .

Ξέχασε τι τον συμβούλεψε ο Άγιος ,

παράβηκε κι αυτός τον όρκο του

και το μαρτύρησε στη γυναίκα του.

ενώ ο μικρότερος αδελφός ,

ο μικρότερος και ο καλύτερος ,

κράτησε τον όρκο του :

Στο σπίτι του δεν το κουβέντιασε

και στη γυναίκα του δεν το μαρτύρησε .

Ήρθε το χάραμα ,

οι πέτρες ράγισαν ,

οι καρδιές χτύπησαν .

Η πεθερά φωνάζει τις νύφες :

-« Νύφη , μεγάλη μου νύφη ,

οι μαστόροι χρειάζονται φαγητό .

Θέλουν ψωμί και νερό !»

-«Μητέρα , δεν μπορώ να πάω .

Σήμερα , θα επισκεφτώ τους δικούς μου ».

-«Νύφη , μικρή μου νύφη !»

– « Ορίστε , αφέντρα και μητέρα»

-«Οι μαστόροι χρειάζονται φαγητό.

Θέλουν ψωμί και νερό ,

θέλουν κολοκύθα με κρασί ».

-«Μα το Θεό , μητέρα , θα πήγαινα

αλλά έχω παιδί μικρό.»

-Πήγαινε νυφούλα μου ,

και το παιδί σου θα το προσέχουμε εμείς .

Δε θα το αφήσουμε να κλαίει ».

Εκείνη πήρε φαγητό , πήρε και νερό ,

Πήρε και την κανάτα με το κρασί ,

Και κατεβαίνοντας στην Καζένα ,

Πλησίασε στον τοίχο του κάστρου .

Τα σφυριά σταμάτησαν .

Οι καρδιές χτύπησαν δυνατά .

Τα πρόσωπα χλώμιασαν .

Όταν την είδε ο άντρας της

του έπεσε από το χέρι το σφυρί .

-« Τι έχεις άντρα μου και άφησες το σφυρί ; »

– «Ήταν γραφτό για σένα ,

να θυσιαστείς » , είπε εκείνος .

– «Έχε γεια , άντρα μου και σε σας κουνιάδια μου .

Μόνο ένα πράγμα σας ζητώ :

Όταν στον τοίχο με σφηνώσετε ,

αφήστε έξω το δεξί μου μάτι ,

το δεξί μου χέρι , το δεξί μου πόδι ,

και το δεξί μου στήθος .

Έχω παιδί μικρό

και όταν αυτό αρχίσει να κλαίει ,

με το ένα μάτι να το βλέπω

με το ένα πόδι να το κουνώ ,

 

και με το ένα στήθος να το θηλάζω .

Όσο για το κάστρο ,

να υψωθεί ,

το παιδί μου να το χαρεί ,

βασιλιάς να γίνει και να πολεμάει εκεί ! »

 Πηγή:chrispapakon.blogspot.com

 

 

 

Η μεταμφίεση, Ρέας Γαλανάκη

 

 

Σχήματα λόγου by Flora Vgontza

http://

 

Ετικέτες:

Ραψωδία Α 1-53: Το προοίμιο- η σκηνή του Χρύση

http://https://www.youtube.com/watch?v=-VZoig7oh4s&t=6s&fbclid=IwAR3xFp5o0hARvNV6U4blVSNqBtLx8qQFPB-RDGnKEGvu_c60y0cNTDqbhdo

Η εφημερίδα του 2ου Γυμνασίου Κοζάνης

Το τεύχος Φεβρουαρίου 2019 το οποίο  κυκλοφόρησε σε έντυπη μορφή μπορείτε να το διαβάσετε  στην παρακάτω διεύθυνση (Υπηρεσία Schoolpress του ΠΣΔ)

http://schoolpress.sch.gr/2gymkozanis

<iframe src=”https://cdn.flipsnack.com/widget/v2/widget.html?hash=fxks7003x” width=”100%” height=”480″ seamless=”seamless” scrolling=”no” frameBorder=”0″ allowFullScreen></iframe>

Γενική θεώρηση της Ιλιάδας

Η σύνθεση της Ιλιάδας είναι κυκλική: αρχίζει και τελειώνει με μια ικεσία ενός γέρου πατέρα για το παιδί του(  Χρύσης και Πρίαμος).

Ο άξονας της Ιλιάδας είναι η οργή του Αχιλλέα ( μήνις)  εναντίον του Αγαμέμνονα αρχικά και μετά εναντίον τουΈκτορα. Γύρω από το θυμό του Αχιλλέα κινείται ο μύθος, ένα πλούσιο επικό υλικό που χωρά όλα τα ουσιώδη του Τρωικού πολέμου. Ο ποιητής έδωσε στον ηρωικό κόσμο του έπους διαστάσεις ανθρώπινες. Εξυμνεί τις πολεμικές αρετές δείχνει, όμως, καθαρά και τον πόνο του πολέμου. Έτσι η Ιλιάδα από έπος γίνεται τραγωδία συχνά ( οι συμφορές είναι αποτέλεσμα ύβρης).

Κανένα παραδοσιακό επεισόδιο δεν περιγράφει ο Όμηρος άμεσα αλλά έμμεσα. Άρα ο θυμός, οι συνέπειές του και γενικά ό, τι περιγράφεται άμεσα είναι δημιουργήματα του ποιητή και φυσικά δικό του κατόρθωμα είναι η δομή του έργου ( η οργάνωση του υλικού γύρω από ένα κέντρο).

Αποξενώνει από το έργο στοιχεία της παράδοσης που δεν εκφράζουν την εποχή του π. χ  μαγικά στοιχεία.

Μεταποιεί στοιχεία της παράδοσης, όπως  το ήθος πολλών ηρώων προβάλλοντας τις ανθρώπινες πλευρές τους.

Δείχνει αγάπη για όλους ( Αχαιούς και Τρώες) και δικαιώνει τον αγώνα των   Τρώων( αγωνίζονται για την πατρίδα τους)

Παρεμβάλλει σκηνές ανθρωπιάς μέσα στην απανθρωπιά του πολέμου. Το μεγαλείο της Ιλιάδας το συνθέτουν οι ανθρώπινες στιγμές, αυτές που προβάλλουν τον ανθρώπινο πόνο.

 Μηνύματα της Ιλιάδας

  • Όποιος υποστηρίζει επίμονα το δίκαιό του δικαιώνεται ( Αχιλλέας) και ο άδικος εξανθρωπίζεται ( Αγαμέμνονας) .
  • Το αληθινό μεγαλείο του ανθρώπου βρίσκεται στο να θέλει και να μπορεί να αψηφά τη ζωή του ή και να τη θυσιάζει για κάποιες άλλες αξίες που καταξιώνουν τη ζωή ( φιλία, αξιοπρέπεια, πατρίδα).
  • Ο πόλεμος είναι συμφορά σταλμένη από τους θεούς ή τη μοίρα.
  • Ο νεκρός είτε φίλος είτε εχθρός δικαιούται ταφή.

Ετικέτες:

Η αντίληψη για το θείο στον Όμηρο

   Η αντίληψη για το θείο στον Όμηρο  

Τον 8ο αι, π. Χ ο άνθρωπος ερμηνεύει θεολογικά τον κόσμο. Ο Δίας είναι ο θεός των καιρικών αλλαγών, ο Ποσειδώνας των σεισμών κλπ. Γενικά όλη η φύση έχει ψυχή ( Ήλιος, Αυγή κ. α).

Ανθρωπομορφισμός

Οι άνθρωποι έπλασαν τους θεούς ανθρωπόμορφους με όλες τις ανθρώπινες αδυναμίες αλλά και με ό, τι λαχταρούσαν και δεν μπορούσαν να το έχουν. Σε έντονη αντίθεση με αυτούς οι θεοί είναι αθάνατοι και οι έγνοιες τους διαρκούν λίγο.  Στην Ιλιάδα οι θεοί περισσότερο από ό, τι στην Οδύσσεια πονούν, ζηλεύουν, υποφέρουν σαν άνθρωποι, όμως επιστρέφουν στη μακαριότητά τους. Μοναδική εξαίρεση η Θέτιδα που τη νιώθουμε πιο κοντά στους ανθρώπους . Ο πόνος της δεν αλαφρύνει ποτέ.

Θεϊκές επεμβάσεις

Είτε φωτίζουν το νου του ανθρώπου για να κάνει ή να μην κάνει κάτι, είτε παρουσιάζονται με ανθρώπινη μορφή ή και με την ίδια τους τη μορφή ακόμη ( επιφάνειες) πρόκειται για θεϊκές επεμβάσεις. Τις επιφάνειες ο ποιητής τις προτιμά για λόγους αισθητικούς π. χ παραστατικότητα, δύναμη σκηνής κλπ.

Σχέση θεϊκής επέμβασης και ανθρώπινης ευθύνης

Συνυπάρχουν αξεδιάλυτα το ένα μέσα στο άλλο. Ό, τι συμβαίνει με τη θεϊκή επέμβαση θα μπορούσε να συμβεί και χωρίς αυτήν. Η θεϊκή επέμβαση υπογραμμίζει μια πράξη. Παράδειγμα: είναι υπεύθυνος ο Πάνδαρος για την επιορκία; Τον παρακίνησε η Αθηνά να την κάνει. Η Αθηνά δεν θα τον διάλεγε για την επιορκία, αν δεν ήταν  «δυνάμει» ικανός  να τη διαπράξει. Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του. Ο Πάνδαρος θα μπορούσε να επιορκήσει και χωρίς την επέμβαση της Αθηνάς. Δεν αντιστρατεύονται στους φυσικούς νόμους οι επεμβάσεις.

Μοίρα

Είναι το μερίδιο που αναλογεί στον καθένα και κατ΄ επέκταση κοινή  μοίρα είναι ο θάνατος.

Η ομηρική αντίληψη για το θάνατο

Οι ομηρικοί άνθρωποι αγαπούν τη ζωή ακόμη και αν διαλέξουν το θάνατο π. χ Αχιλλέας. Απαίτηση των ηρώων είναι να ταφούν, ενώ ηθική υποχρέωση των θνητών  είναι να τους θάψουν.

Η σχέση της Μοίρας με τους θεούς

Οι θεοί δεν μπορούν να αλλάξουν τη μοίρα, τα γραμμένα, αλλά μόνο να την αναβάλλουν για λίγο. Συχνά οι θεοί και η Μοίρα συνεργάζονται.

Η σχέση του ανθρώπου με τους θεούς και τη Μοίρα

Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος άρα και υπεύθυνος για τις πράξεις του, χωρίς αυτό να σημαίνει πώς δεν είναι οι θεοί που ρυθμίζουν τα ανθρώπινα. Απέναντι όμως στη Μοίρα ο άνθρωπος είναι αδύναμος. Δέχεται το μερτικό του από χαρές και λύπες, αλλά και το θάνατό του. Ωστόσο ο Όμηρος θέλει οι άνθρωποι να επιλέγουν ελεύθερα αυτό που τους είναι γραμμένο από τη Μοίρα π. χ  Αχιλλέας.

Άτη – Τύφλα

Είναι η τύφλωση του νου του ανθρώπου που τον οδηγεί να κάνει πράγματα που δε θα τα έκανε,αν ήταν κύριος του εαυτού του π. χ Αγαμέμνονας. Οπωσδήποτε ο άνθρωπος που τυφλώθηκε δεν παύει να είναι υπεύθυνος για το σφάλμα του, αφού θεϊκή παρέμβαση και ανθρώπινη ευθύνη συνυπάρχουν.

Ετικέτες: , ,

Ανακεφαλαιωτικές εργασίες στην Ιλιάδα

      Θέματα ομαδικών εργασιών

  1. Ο ρόλος της γυναίκας στην Ιλιάδα: α)Η γυναίκα μητέρα και σύζυγος και β) Η γυναίκα ερωμένη και λάφυρο πολέμου
  2.  Τα ταφικά έθιμα από τον Όμηρο ως σήμερα
  3. Η Ιλιάδα μέσα από αρχαία ελληνικά αγγεία ( Παραστάσεις αγγείων ΄συνδυασμένες με στίχους από την Ιλιάδα)
  4. Αχιλλέας – Πάτροκλος : η ιστορία δυο φίλων
  5. Οι ωραιότερες  πλατιές παρομοιώσεις στην Ιλιάδα
  6. Το πορτρέτο του Έκτορα στην  Ιλιάδα
  7. Έκτορας – Ανδρομάχη : μια τραγική ιστορία αγάπης στη ζωγραφική, ποίηση, μουσική
  8. Οι ωραιότερες εικόνες της Ιλιάδας
  9. Ο ρόλος του Δία στην Ιλιάδα
  10. Οι πολεμιστές στην Ιλιάδα
  11. Οι θεοί στην Ιλιάδα
  12. Το πορτρέτο του Αχιλλέα στην Ιλιάδα

Στις εργασίες θα σας βοηθήσει το λογισμικό που δίνεται παρακάτω. Οι εργασίες θα παρουσιαστούν την πρώτη εβδομάδα μετά τις διακοπές του Πάσχα  στην τάξη και θα αξιολογηθούν από το σύνολο των μαθητών . Κριτήρια αξιολόγησης  θα είναι η πληρότητα ( πόσο καλύπτουν το θέμα με επάρκεια), η πρωτοτυπία ( όχι άκριτες αντιγραφές), η σωστή δομή. Μπορούν να συνοδεύονται από πολυμεσικό υλικό ( αρχεία ήχου, εικόνας βίντεο) και θα πρέπει κατά προτίμηση να είναι παρουσιάσεις.

Ομηρικά Έπη

 

 

 

 

 

Ετικέτες: ,

Απρόσωπα ρήματα και εκφράσεις

 Απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις

Απρόσωπα ρήματα λέγονται όσα απαντούν συνήθως, ή μόνο, στο γ΄ ενικό πρόσωπο και δεν έχουν υποκείμενο όνομα που φανερώνει πρόσωπο ή πράγμα. Οι απρόσωπες εκφράσεις  ισοδύναμες προς τα απρόσωπα ρήματα, σχηματίζονται:

α. από ένα ουσιαστικό + ἐστί (καιρός ἐστι, ἀνάγκη ἐστί, ἔργον ἐστί)

β. από ένα ουδέτερο επιθέτου + ἐστί (ἄξιόν ἐστι, δίκαιόν ἐστι, δεινόν ἐστι)

γ. από ένα ουδέτερο ρηματικού επιθέτου + ἐστί (βιωτόν εστί, διδακτέον εστὶ)

δ. από ένα ουδέτερο μετοχής + ἐστί (εἰκός εστί, πρέπον εστί, δέον εστι) και

ε. από ένα τροπικό επίρρημα + ἔχει (καλῶς ἔχει, ῥαδίως ἔχει, εὖ ἔχει)

Μερικά από τα πιο συχνά απρόσωπα ρήματα είναι: χρή, δεῖ (=πρέπει), δοκεῖ (φαίνεται καλό), προσήκει (=ταιριάζει), λέγεται, ὁμολογεῖται κ.ά. Μερικές από τις πιο συχνές απρόσωπες εκφράσεις είναι: δέον ἐστί (=πρέπει να), καιρός ἐστι ή ὥρα ἐστί (=είναι κατάλληλη στιγμή να), ῥάδιόν ἐστι (=είναι εύκολο να), εἰκός εστί (= είναι φυσικό / λογικό να)

1.Το υποκείμενο των απρόσωπων ρημάτων και εκφράσεων

Τα απρόσωπα ρήματα και οι απρόσωπες εκφράσεις έχουν ως υποκείμενο

α) Άναρθρο απαρέμφατο τελικό ή ειδικό:

  1. Κῦρος λέγεται σύν πολλοῖς δακρύοις ἀποχωρῆσαι.
  2. Δε τόν παδα ζν κατά τό πρόσταγμα το παιδαγωγο.
  3. Προσήκει μισεν καί κολάζειν τούς προδότας καί δωροδόκους.
  4. νάγκη στί μάχεσθαι.

β) Δευτερεύουσα πρόταση, κυρίως ειδική, πλάγια ερωτηματική ή ενδοιαστική

  1. Δλόν στι τι κέρδους νεκ’ δικοσιν. [ειδική]
  2. γγέλλεται τι βασιλεύς φίκετο. [ειδική]
  3. δηλόν στι ε βουλήσονται φίλοι εναι. (αν θα θελήσουν) [πλάγια ερωτηματική]
  4. Δέος στί μή παρακρουσθτε πό τούτων. [ενδοιαστική]
    N.E.: • Φαίνεται πως λείπει. • Πρέπει να πας. [βουλητική] • Άγνωστο πώς έφυγε.
    • Υπάρχει φόβος μήπως το τζάμι σπάσει.

Όταν σε μια πρόταση υπάρχει ονομαστική πτώση που έχει θέση υποκειμένου, η σύνταξη του ρήματος είναι       προσωπική:
Δοκε τό φς ναντίον εναι τ σκότει.
 Νικίας ετυχής δοκε εναι.
Τισσαφέρνης λέγετο τούτων ρχειν.
N.E.: O Nίκος φαίνεται χλωμός.

2.Η δοτική προσωπική κοντά σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις

Κοντά σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις τίθεται συνήθως ένας προσδιορισμός σε δοτική πτώση που δηλώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται το ρήμα και ονομάζεται δοτική προσωπική και από αυτήν συχνά εννοείται σε αιτιατική το υποκείμενο του εξαρτημένου απαρεμφά-του.

π.χ. Οὐ ῥάδιον ἦν Ἀλκιβιάδῃ (δοτ. προσ.) σῶσαι τήν πόλιν. Ἀλκιβιάδην= υποκείμενο του απαρεμφάτου

ξεστί σοι υέ, σσαι τόν πατέρα. (είναι δυνατόν σε σένα)
δηλον παντί νθρώπ π τό μέλλον ξει.
δοξέ μοι τήν πιστολήν πέμπειν.
N.E.: Μου είναι αδύνατον να σε καταλάβω.

ΑΣΚΗΣΗ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ 

Να αναγνωρίσετε τη μορφή της απρόσωπης σύνταξης στις παρακάτω προτάσεις και στη συνέχεια να βρείτε το υποκείμενο του ρήματος και το υποκείμενο του απαρεμφάτου. 

  • Ἂξιόν ἐστι ἡμᾶς τοῖς Ἀθηναῖοις φίλους εἶναι.
  • Ἀνάγκη ἐστί ἡμῖν ἀγωνίζεσθαι.
  • Χρή ὑμῖν τῶν κατηγορουμένων ἀκούειν.
  • Ού δυνατόν ἐστι τοῖς Ἀθηναῖοις περί εἰρήνης ταῦτα λέγειν.
  • Καλόν δ’ ἐστί καί τάς ξενικάς ἀρετάς μιμεῖσθαι.
  • Δίκαιόν ἐστι μοι ἀπολογήσασθαι πρός ταῦτα.
  • Ἒδοξε τοῖς Λακεδαιμονίοις καταλαβεῖν την πόλιν.
  • Προσήκει μισεῖν καί κολάζειν τούς προδότας καί δωροδόκους.
  • Ἀλλἀ καί τόν ἐπίλοιπον χρόνον ἀσφαλῶς ἡμῖν ἕξεστι ζῆν.
  • Δεῖ τόν δικαστήν ὀρθῶς δικάζειν.

Ετικέτες: ,

Η σύνταξη του απαρεμφάτου στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα

Διακρίνεται σε έναρθρο και άναρθρο.

Το έναρθρο απαρέμφατο :

  • Όπως λέει και το όνομά του, συνοδεύεται πάντα από το άρθρο του ουδέτερου γένους ( τό).
  • Το άρθρο κλίνεται κανονικά μόνο στον ενικό αριθμό, ενώ το απαρέμφατο δεν αλλάζει.   π.χ. τό πράττειν, τοῦ πράττειν, τῷ πράττειν, τό πράττειν
  • Λειτουργεί ως αφηρημένο ουσιαστικό.
  • Λειτουργεί συντακτικά ως υποκείμενο, αντικείμενο, επεξήγηση, εμπρόθετος προσδιορισμός κ.α.

π.χ. Τό λακωνίζειν ἐστί φιλοσοφεῖν. ( εδώ το έναρθρο απαρέμφατο τό λακωνίζειν λειτουργεί ως υποκείμενο του ρήματος ἐστί )

  • Δέχεται άρνηση μή.

Το άναρθρο απαρέμφατο:

  • Όπως λέει και το όνομά του, δε συνοδεύεται από άρθρο.
  • Έχει πολλές συντακτικές χρήσεις αλλά κυρίως λειτουργεί ως αντικείμενο σε προσωπικά ρήματα και υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις.
  • Διακρίνεται σε ειδικό και τελικό.
           Ειδικό απαρέμφατο          Τελικό απαρέμφατο
Μεταφράζεται με τις λέξεις «ότι», «πως» Μεταφράζεται με τη λέξη «να»
Εξαρτάται από ρήματα που σημαίνουν«γνωρίζω», «λέω», «νομίζω»,

«αντιλαμβάνομαι» κ.α.

Εξαρτάται από ρήματα πουσημαίνουν «θέλω», «μπορώ»,

«προτρέπω», «απαγορεύω» κ.α.

Δέχεται άρνηση οὐ Δέχεται άρνηση μή
π.χ. Λέγουσι με σοφόν εἶναι.     Λένε ότι είμαι σοφός. π.χ. Βούλομαι ταῦτα πρᾶξαι.      Θέλω να πράξω αυτά.

 

Πότε το άναρθρο απαρέμφατο λειτουργεί ως αντικείμενο και πότε ως υποκείμενο ;

Το άναρθρο απαρέμφατο λειτουργεί ως αντικείμενο σε προσωπικά ρήματα και ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις.

Προσωπικά ρήματα είναι αυτά που κλίνονται σε όλα τα πρόσωπα και έχουν ως υποκείμενό τους κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα.
π.χ. Ἐλεγον οὐκ εἶναι αὐτόνομοι.
Απρόσωπα ρήματα είναι αυτά που απαντούν μόνο στο γ’ ενικό πρόσωπο και δεν έχουν ως υποκείμενό τους κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα. Τα συνηθέστερα είναι τα εξής :
δεῖ ( =πρέπει ), χρή ( =πρέπει, είναι ανάγκη ), προσήκει ( =ταιριάζει ) κ.α.

Οι απρόσωπες εκφράσεις είναι φράσεις που αποτελούνται από ένα επίθετο ή επίρρημα και το γ’ενικό πρόσωπο των ρημάτων εἰμί και ἔχω.
π.χ. καλόν ἐστι ( = είναι καλό ), δίκαιον ἐστι ( είναι δίκαιο ), καλῶς ἔχει ( =είναι καλό ) κ.α.

π.χ. Προσήκει ὑμῖν ἀγωνίζεσθαι.
π.χ. Καλόν ἐστι τοῦτο μαθεῖν. 

Το απαρέμφατο είναι ρηματικός τύπος και γι’ αυτό συντάσσεται, δηλαδή παίρνει και το ίδιο υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο κ.τ.λ.

Το υποκείμενο του απαρεμφάτου μπορεί να είναι:

α) το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος (το αυτό πρόσωπο)

β) διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος (έτερο πρόσωπο)

Στην πρώτη περίπτωση έχουμε ταυτοπροσωπία, ενώ στη δεύτερη ετεροπροσωπία.

 

Προτάσεις εξάσκησης: Να βρεις τι είναι συντακτικά τα υπογραμμισμένα απαρέμφατα (υποκείμενο ή αντικείμενο ρήματος) και έπειτα να τα συντάξεις εντοπίζοντας την ταυτοπροσωπία ή ετεροπροσωπία.

  1. Οὐδείς τῶν πολιτῶν ἤθελεν ἀπειθεῖν.
  2.  Δοκοῦμεν τόν Σωκράτην σοφόν εἶναι.
  3. Δυνάμεθα σῶσαι τήν πατρίδα.
  4. Ἐντεῦθεν ἐπειρῶντο ἀποχωρῆσαι.
  5. Οὐκ ἐπίσταμαι κιθαρίζειν.
  6. Ἐδίδαξε τούς παῖδας τοξεύειν.
  7. Πολλοί νομίζουσιν Ὅμηρον εἶναι τυφλόν.
  8. Μένων ἐβούλετο πλουτεῖν.
  9. Οὐ θέλω ὑμᾶς ἀγνοεῖν τούς νόμους.
  10. Σόλων ἐβούλετο πολίτας φυλάττειν τούς νόμους.
  11. Νομίζομεν ὑμᾶς πιστούς φίλους εἶναι.
  12. Κῦρος παραγγέλλει τῷ Κλεάρχῳ ἥκειν.
  13. Ἔλεγον Κῦρον ἄριστον ἄρχοντα γενέσθαι
  14. Ὤμοσαν οἵ τε Ἕλληνες καί Ἀριαῖος σύμμαχοι ἔσεσθαι.
  15. Κῦρος ὑπέσχετο δώσειν πέντε μνᾶς.
  16. Λύσανδρος τούς στρατηγούς ἐκέλευσε πλεῖν τήν ταχίστην.
  17. Ὁ πατήρ καί ἡ μήτηρ εὐδαίμονά σε ἐπιθυμοῦσι γενέσθαι.
  18. Φησί (ισχυρίζεται) ὁ κατήγορος οὐ δικαίως με λαμβάνειν τό ἀργύριον.  
  19. Ταύτην τήν πολιτείαν ἀριστοκρατίαν ἐνόμιζε εἶναι.
  20. Πάντας ὑμᾶς οἴομαι (= νομίζω) γιγνώσκειν τοῦτο.
  21. Δεῖ τόν ἄρχοντα τῶν ἀρχομένων διαφέρειν.
  22. Ῥᾴδιόν ἐστι αὐτοῖς δακρυσαι.

Ετικέτες: , ,

Αλλαγή μεγέθους γραμματοσειράς
Αντίθεση