ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ (ΦΕΡΑΙΟΣ)
Πρόδρομος και πρωτεργάτης του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, γεννήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο της Μαγνησίας. Το θεωρούμενο ως πραγματικό του επώνυμο Αντώνιος Κυριαζής ή Κυρίτζης δεν επιβεβαιώνεται από τη σύγχρονη έρευνα. Ο ίδιος προτιμούσε να χρησιμοποιεί ως επώνυμο αυτό της γενέτειράς του, ενώ οι Έλληνες διανοούμενοι που ζούσαν στην εξορία τον αποκαλούσαν Φεραίο, επειδή στην αρχαιότητα η πόλη του ονομαζόταν Φεραί.
Ο νεαρός Ρήγας εγκατέλειψε το Βελεστίνο πολύ νωρίς, αφού πρώτα πήρε την βασική του μόρφωση. Το 1785 πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου συνέχισε τις σπουδές του κι εντάχθηκε στο περιβάλλον των Φαναριωτών, ενώ το 1788 εγκαταστάθηκε στη Βλαχία ως διοικητικός υπάλληλος.
Στα χρόνια που ακολούθησαν διακρίθηκε ως λόγιος και συγγραφέας. Το 1790 και το 1796 ταξίδεψε στη Βιέννη για να τυπώσει τα βιβλία του, μεταξύ αυτών το «Σχολείο των ντελικάτων εραστών», το «Φυσικής Απάνθισμα», ο «Ηθικός Τρίποδας» και ο «Ανάχαρσις».
Ως κορυφαίο έργο του, πάντως, θεωρείται η «Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας» που περιείχε:
- τον Θούριο, γνωστό επαναστατικό άσμα
- μια επαναστατική προκήρυξη
- τη διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου σύμφωνα με τα πρότυπα των Γάλλων Διαφωτιστών
- το Σύνταγμα του Ρήγα
Το πολιτικό όραμα του Ρήγα συνίστατο στη δημιουργία μιας πολυεθνικής βαλκανικής επικράτειας που θα ήταν απαλλαγμένη από τις αγκυλώσεις της οθωμανικής πολιτικής και στην οποία οι Έλληνες θα είχαν κυρίαρχη θέση. Για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου προσπάθησε να εξεγείρει όλους τους υπόδουλους στους Οθωμανούς λαούς της Βαλκανικής εναντίον του κοινού τυράννου.
Επεδίωξε, μάλιστα, να συναντήσει τον Μεγάλο Ναπολέοντα για να ζητήσει τη βοήθειά του. Συνελήφθη, όμως, στις 8 Δεκεμβρίου του 1797 από τους Αυστριακούς στην Τεργέστη και παραδόθηκε στους Τούρκους, οι οποίοι τον σκότωσαν δια στραγγαλισμού στις 12 Ιουνίου του 1798 στο Βελιγράδι.
Από το διαδίκτυο:
Σαν σήμερα.gr http://www.sansimera.gr/biographies/1#ixzz2kXc6xE88
Θεματικά κέντρα
- Ελευθερία ή θάνατος
- Κοινός όρκος και αγώνας των Ελλήνων για την ελευθερία.
- Συλλογική και όχι ατομική η ευθύνη για την τύχη της Ελλάδας
Πρόκειται για ένα έμμετρο κείμενο, με στοιχεία αφηγηματικότητας, το οποίο γράφτηκε το 1797. Ένα πατριωτικό άσμα, το οποίο αποτελείται από 126 στίχους και προτρέπει τους σκλαβωμένους Έλληνες σε επανάσταση κατά των Τούρκων.
Ο τίτλος του, το αρχαιοελληνικό επίθετο «Θούριος»= ορμητικός, μαινόμενος, πολεμικός, προσδιορίζει την ψυχική διάθεση που επιδιώκει να καλλιεργήσει με αυτό.
Στην επιλογή του τίτλου του επαναστατικού ύμνου διαφαίνεται η εσωτερική συνάφεια του έργου του με το ιδεολογικό κλίμα του επαναστατικού κλασικισμού της εποχής του. Απευθύνεται στους απανταχού Έλληνες , αλλά και σε όλους τους καταπιεσμένους βαλκανικούς λαούς, καλώντας τους σε απελευθερωτικό αγώνα, οραματιζόμενος τη δημιουργία μιας «Ελληνικής Δημοκρατίας» που θα απλώνεται σε όλη τη Βαλκανική αντικαθιστώντας την Οθωμανική αυτοκρατορία. Ονειρεύεται ένα ελεύθερο κράτος δικαίου, με άξιους και ικανούς ηγέτες, το οποίο θα εξασφαλίζει ισονομία και ισοπολιτεία για όλους. Οι ιδέες του Ρήγα συγκλίνουν με αυτές του ανώνυμου συγγραφέα της «Ελληνικής Νομαρχίας» και ιδιαίτερα μπροστά στο ενδεχόμενο της αναρχίας, η οποία παραλληλίζεται με τη σκλαβιά. Γνωρίζοντας καλά τόσο τις ιστορικές συνθήκες όσο και την ψυχοσύνθεση των Ελλήνων, ο Ρήγας προσπαθεί να προβλέψει και να αντιμετωπίσει τους ενδεχόμενους κινδύνους για τον εθνικό αγώνα. Έτσι δίνει μεγάλη βαρύτητα στην ανάγκη εθνικής συσπείρωσης και ενότητας, και καλεί τους πατριώτες να δεσμευτούν με όρκο για την υπεράσπιση του κοινού αγώνα και της ομόνοιας.
Πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, βιβλίο καθηγητή, ΟΕΔΒ
ΘΕΜΑ:Η προτροπή του ποιητή προς τους σκλαβωμένους για ξεσηκωμό εναντίον των Τούρκων
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ: πατριωτικό, επαναστατικό
ΕΝΟΤΗΤΕΣ:
1η ενότητα: ” Ως πότε παλληκάρια ………………… σκλαβιά και φυλακή”: : Οι δυσκολίες των κλεφτών εξαιτίας της σκλαβιάς
2η ενότητα: ” Τι σ’ωφελεί ………. χωρίς καμιά’ φορμή”: Τα δεινά της σκλαβιάς
3η ενότητα: ” Ελάτε μ’ έναν ζήλο ……………… ετούτα στον Θεόν”: Προτροπή σε απελευθερωτικό αγώνα
4η ενότητα: ” Ω Βασιλεύ του κόσμου ……………………………..να γένω σαν καπνός” : Ο ιερός όρκος των Ελλήνων για την αποτίναξη του ζυγού για κοινό αγώνα / Συνέπειες της παράβασης του όρκου
Ο Ρήγας απευθύνεται όχι μόνο στους Έλληνες, αλλά και στους άλλους λαούς των Βαλκανίων και στους καταπιεσμένους Τούρκους. Υπενθυμίζεται εξάλλου, το όραμα του Ρήγα για τη δημιουργία μιας Ελληνικής δημοκρατίας στα Βαλκάνια, με ισονομία και ισοπολιτεία, οργανωμένης σύμφωνα με τους θεσμούς της Γαλλικής Επανάστασης.
ΑΝΑΛΥΣΗ:
Στην 1η ενότητα ο Ρήγας απαριθμεί τα δεινά της σκλαβιάς και τις δυσκολίες της ζωής των σκλαβωμένων, οι οποίοι:
α. ζουν στα στενά περάσματα των βουνών [ …να ζούμεν στα στενά]
β. ζουν μοναχική ζωή [ μονάχοι σαν λιοντάρια] σαν άγρια ζώα
γ. κατοικούν σε σπηλιές και όχι στα σπίτια τους [ σπηλιές να κατοικούμεν]
δ. αποκομμένοι από τους ανθρώπους [ να βλέπωμεν κλαδιά]
ε. μακριά από τα αγαπημένα τους πρόσωπα , σε μια σκλαβωμένη πατρίδα
[ Να χάνωμεν……….συγγενείς]
Οι Έλληνες προσφωνούνται παλληκάρια για να αναδειχτεί το ψυχικό και πνευματικό μεγαλείο τους. Ήρθε η ώρα επιτέλους για τους Έλληνες να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό που τους έχει εξαναγκάσει να ζουν μια ζωή μοναχική στις σπηλιές σαν τα θηρία, απομονωμένοι και αποκομμένοι από τον κοινωνικό περίγυρο τους. Αξίζει να προσέξουμε τη χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου το οποίο χρησιμοποιεί ο Ρήγας, βάζοντας και τον εαυτό του μαζί με τους υπόλοιπους Έλληνες, με τους οποίους συμπάσχει, αφού είναι ένας από αυτούς, ζώντας κι ο ίδιος το σκληρό ζυγό της οθωμανικής σκλαβιάς. Οι προστακτικές και προτρεπτικές υποτακτικές που χρησιμοποιεί ο ποιητής φανερώνουν παρότρυνση για κάτι σημαντικό, αλλά και δύσκολο συνάμα. Τέλος, το ασύνδετο «στις ράχες, στα βουνά» δίνει ένταση στο ύφος.
Σχήματα λόγου: ρητορικά ερωτήματα(1-6), υπερβολή(7-8), παρομοίωση, μεταφορά, αντίθεση
Στους στίχους 7-8 συνοψίζεται η κεντρική ιδέα του αποσπάσματος :
” Κάλλιο ναι’ μιας ώρας ελεύθερη ζωή
παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή”
Ζωή χωρίς ελευθερία δεν έχει καμιά αξία!
Στη 2η ενότητα χρησιμοποιεί β΄ ενικό πρόσωπο, γιατί απευθύνεται στους σκλαβωμένους, όχι μόνο στους Έλληνες, αλλά και στους άλλους λαούς της Βαλκανικής και στους καταπιεσμένους Τούρκους.
Με τη ρητορική ερώτηση δίνει αμεσότητα στο λόγο του :
” Τι σ’ωφελεί αν ζήσης και είσαι στη σκλαβιά;”
Με την προσταχτική [ στοχάσου] καλεί τον κάθε σκλαβωμένο να αναλογιστεί τη ματαιότητα της ζωής μέσα στη σκλαβιά.
Ατέλειωτες οι συμφορές για τους σκλαβωμένους, ακόμη και για αυτούς που κατέχουν υψηλά αξιώματα:
απόλυτη υποταγή στον σουλτάνο
καταπίεση [ Στοχάσου πως σε ψένουν καθ΄ώρα στη φωτιά]-μεταφορά
εκμετάλλευση [ κι αυτός πασχίζει πάλι το αίμα σου να πιη]- μεταφορά
θάνατος [ ζωήν και πλούτον χάνουν χωρίς καμιά ‘ φορμή]
Στην 3η ενότητα προτρέπει τους Έλληνες σε απελευθερωτικό αγώνα.
Η απόφαση για αγώνα πρέπει να επισφραγιστεί με όρκο. Για το Ρήγα έχει μεγάλη σημασία η ενότητα των Ελλήνων και η εθνική συσπείρωση. Ο ίδιος οραματίζεται ένα κράτος δικαίου, με ηγέτες άξιους και ικανούς που υπηρετούν και υπακούουν τους νόμους. Ηγέτες φωτισμένους, που θα εμψυχώσουν και θα καθοδηγήσουν το λαό στην ελευθερία. Για το Ρήγα η ελευθερία χάνει την αξία της, αν δεν συνοδεύεται από νόμους, [γιατί κι η αναρχία ομοιάζει την σκλαβιά] και αν δεν υπάρχουν ηγέτες ικανοί να κυβερνήσουν και υπήκοοι έτοιμοι να κυβερνηθούν. Η υπακοή στους νόμους είναι απαραίτητη, αφού η αναρχία αποτελεί ένα άλλο είδος σκλαβιάς στην οποία οι άνθρωποι δεν μπορούν να υπερασπιστούν τα δικαιώματα τους.
Χρήση β΄ ενικού και α΄ πληθυντικού
Σχήματα λόγου: προσωποποίηση, παρομοίωση, μεταφορά
Στην 4η ενότητα , τέλος, βλέπουμε τον όρκο, που ξεκινάει με την επίκληση στο θεό. Όποιος δίνει τον όρκο αναλαμβάνει τις εξής δεσμεύσεις:
α. δεν θα γίνει όργανο των τυράννων [ στην γνώμην των Τυράννων να μην ελθώ ποτέ]
β. δεν θα δουλέψει για τα συμφέροντά τους [ μήτε να τους δουλέψω]
γ. δεν θα παρασυρθεί από υποσχέσεις [ μήτε θα πλανηθώ]
Ορκίζεται ακόμα:
α. πίστη στην πατρίδα
β. απόλυτη υποταγή στους άρχοντες
Ο παραβάτης θα τιμωρηθεί από το Θεό με τον πιο σκληρό τρόπο.
[ ν΄αστράψ’ ο ουρανός και να με κατακάψη, να γένω σαν καπνός!]
Γλώσσα του ποιήματος: δημοτική με ιδιωματισμούς(σε ψένουν, στες ράχες), άμεση και ζωντανή.
Το μέτρο είναι ιαμβικό και ο στίχος δεκατρισύλλαβος οξύτονος που χωρίζεται σε δύο ημιστίχια(επτασύλλαβο και εξασύλλαβο). Η ομοιοκαταληξία είναι ζευγαρωτή. Η γλώσσα του ποιήματος σε συνδυασμό με το μέτρο και την ομοιοκαταληξία αποδίδουν τα δυνατά αισθήματα που είναι ο πατριωτικός ενθουσιασμός και η αγάπη για την ελευθερία.
Ύφος του ποιήματος: άμεσο, ζωντανό, παραστατικό, φλογερό, πατριωτικό, επαναστατικό
Ο Νίκος Ξυλούρης τραγουδάει τον Θούριο του Ρήγα Βελεστινλή σε μουσική του Χρήστου Λεοντή.