Απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις

Απρόσωπα ρήματα λέγονται όσα απαντούν συνήθως, ή μόνο, στο γ΄ ενικό πρόσωπο και δεν έχουν υποκείμενο όνομα που φανερώνει πρόσωπο ή πράγμα. Οι απρόσωπες εκφράσεις  ισοδύναμες προς τα απρόσωπα ρήματα, σχηματίζονται:

α. από ένα ουσιαστικό + ἐστί (καιρός ἐστι, ἀνάγκη ἐστί, ἔργον ἐστί)

β. από ένα ουδέτερο επιθέτου + ἐστί (ἄξιόν ἐστι, δίκαιόν ἐστι, δεινόν ἐστι)

γ. από ένα ουδέτερο ρηματικού επιθέτου + ἐστί (βιωτόν εστί, διδακτέον εστὶ)

δ. από ένα ουδέτερο μετοχής + ἐστί (εἰκός εστί, πρέπον εστί, δέον εστι) και

ε. από ένα τροπικό επίρρημα + ἔχει (καλῶς ἔχει, ῥαδίως ἔχει, εὖ ἔχει)

Μερικά από τα πιο συχνά απρόσωπα ρήματα είναι: χρή, δεῖ (=πρέπει), δοκεῖ (φαίνεται καλό), προσήκει (=ταιριάζει), λέγεται, ὁμολογεῖται κ.ά. Μερικές από τις πιο συχνές απρόσωπες εκφράσεις είναι: δέον ἐστί (=πρέπει να), καιρός ἐστι ή ὥρα ἐστί (=είναι κατάλληλη στιγμή να), ῥάδιόν ἐστι (=είναι εύκολο να), εἰκός εστί (= είναι φυσικό / λογικό να)

1.Το υποκείμενο των απρόσωπων ρημάτων και εκφράσεων

Τα απρόσωπα ρήματα και οι απρόσωπες εκφράσεις έχουν ως υποκείμενο

α) Άναρθρο απαρέμφατο τελικό ή ειδικό:

1. Κῦρος λέγεται σύν πολλοῖς δακρύοις ἀποχωρῆσαι.
2. Δεῖ τόν παῖδα ζῆν κατά τό πρόσταγμα τοῦ παιδαγωγοῦ.
3. Προσήκει μισεῖν καί κολάζειν τούς προδότας καί δωροδόκους.
4. Ἀνάγκη ἐστί μάχεσθαι.

β) Δευτερεύουσα πρόταση, κυρίως ειδική, πλάγια ερωτηματική ή ενδοιαστική

1. Δῆλόν ἐστι ὅτι κέρδους ἕνεκ’ ἀδικοῦσιν. [ειδική]
2. Ἀγγέλλεται ὅτι βασιλεύς ἀφίκετο. [ειδική]
3. Ἄδηλόν ἐστι εἰ βουλήσονται φίλοι εἶναι. (αν θα θελήσουν) [πλάγια ερωτηματική]
4. Δέος ἐστί μή παρακρουσθῆτε ὑπό τούτων. [ενδοιαστική]
   N.E.: • Φαίνεται πως λείπει. • Πρέπει να πας. [βουλητική] • Άγνωστο πώς έφυγε.
   • Υπάρχει φόβος μήπως το τζάμι σπάσει.

Όταν σε μια πρόταση υπάρχει ονομαστική πτώση που έχει θέση υποκειμένου, η σύνταξη του ρήματος είναι       προσωπική:
Δοκεῖ τό φῶς ἐναντίον εἶναι τῷ σκότει.
Ὁ Νικίας εὐτυχής δοκεῖ εἶναι.
Τισσαφέρνης ἐλέγετο τούτων ἄρχειν.
N.E.: O Nίκος φαίνεται χλωμός.

2.Η δοτική προσωπική κοντά σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις

Κοντά σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις τίθεται συνήθως ένας προσδιορισμός σε δοτική πτώση που δηλώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται το ρήμα και ονομάζεται δοτική προσωπική και από αυτήν συχνά εννοείται σε αιτιατική το υποκείμενο του εξαρτημένου απαρεμφά-του.

π.χ. Οὐ ῥάδιον ἦν Ἀλκιβιάδῃ (δοτ. προσ.) σῶσαι τήν πόλιν. Ἀλκιβιάδην= υποκείμενο του απαρεμφάτου

Ἔξεστί σοι, ὦ υἱέ, σῶσαι τόν πατέρα. (είναι δυνατόν σε σένα)
Ἄδηλον παντί ἀνθρώπῳ ὅπῃ τό μέλλον ἕξει.
Ἔδοξέ μοι τήν ἐπιστολήν πέμπειν.
N.E.: Μου είναι αδύνατον να σε καταλάβω.

ΑΣΚΗΣΗ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ 

Να αναγνωρίσετε τη μορφή της απρόσωπης σύνταξης στις παρακάτω προτάσεις και στη συνέχεια να βρείτε το υποκείμενο του ρήματος και το υποκείμενο του απαρεμφάτου. 

• Ἂξιόν ἐστι ἡμᾶς τοῖς Ἀθηναῖοις φίλους εἶναι.
• Ἀνάγκη ἐστί ἡμῖν ἀγωνίζεσθαι.
• Χρή ὑμῖν τῶν κατηγορουμένων ἀκούειν.
• Ού δυνατόν ἐστι τοῖς Ἀθηναῖοις περί εἰρήνης ταῦτα λέγειν.
• Καλόν δ’ ἐστί καί τάς ξενικάς ἀρετάς μιμεῖσθαι.
• Δίκαιόν ἐστι μοι ἀπολογήσασθαι πρός ταῦτα.
• Ἒδοξε τοῖς Λακεδαιμονίοις καταλαβεῖν την πόλιν.
• Προσήκει μισεῖν καί κολάζειν τούς προδότας καί δωροδόκους.
• Ἀλλἀ καί τόν ἐπίλοιπον χρόνον ἀσφαλῶς ἡμῖν ἕξεστι ζῆν.
• Δεῖ τόν δικαστήν ὀρθῶς δικάζειν.

Ετικέτες: Απρόσωπη σύνταξη, Αρχαία ελληνικά (Β )

Διακρίνεται σε έναρθρο και άναρθρο.

Το έναρθρο απαρέμφατο :

• Όπως λέει και το όνομά του, συνοδεύεται πάντα από το άρθρο του ουδέτερου γένους ( τό).
• Το άρθρο κλίνεται κανονικά μόνο στον ενικό αριθμό, ενώ το απαρέμφατο δεν αλλάζει.   π.χ. τό πράττειν, τοῦ πράττειν, τῷ πράττειν, τό πράττειν
• Λειτουργεί ως αφηρημένο ουσιαστικό.
• Λειτουργεί συντακτικά ως υποκείμενο, αντικείμενο, επεξήγηση, εμπρόθετος προσδιορισμός κ.α.

π.χ. Τό λακωνίζειν ἐστί φιλοσοφεῖν. ( εδώ το έναρθρο απαρέμφατο τό λακωνίζειν λειτουργεί ως υποκείμενο του ρήματος ἐστί )

• Δέχεται άρνηση μή.

Το άναρθρο απαρέμφατο:

• Όπως λέει και το όνομά του, δε συνοδεύεται από άρθρο.
• Έχει πολλές συντακτικές χρήσεις αλλά κυρίως λειτουργεί ως αντικείμενο σε προσωπικά ρήματα και υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις.
• Διακρίνεται σε ειδικό και τελικό.

Πότε το άναρθρο απαρέμφατο λειτουργεί ως αντικείμενο και πότε ως υποκείμενο ;

Το άναρθρο απαρέμφατο λειτουργεί ως αντικείμενο σε προσωπικά ρήματα και ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις.

Προσωπικά ρήματα είναι αυτά που κλίνονται σε όλα τα πρόσωπα και έχουν ως υποκείμενό τους κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα.
π.χ. Ἐλεγον οὐκ εἶναι αὐτόνομοι.
Απρόσωπα ρήματα είναι αυτά που απαντούν μόνο στο γ’ ενικό πρόσωπο και δεν έχουν ως υποκείμενό τους κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα. Τα συνηθέστερα είναι τα εξής :
δεῖ ( =πρέπει ), χρή ( =πρέπει, είναι ανάγκη ), προσήκει ( =ταιριάζει ) κ.α.

Οι απρόσωπες εκφράσεις είναι φράσεις που αποτελούνται από ένα επίθετο ή επίρρημα και το γ’ενικό πρόσωπο των ρημάτων εἰμί και ἔχω.
π.χ. καλόν ἐστι ( = είναι καλό ), δίκαιον ἐστι ( είναι δίκαιο ), καλῶς ἔχει ( =είναι καλό ) κ.α.

π.χ. Προσήκει ὑμῖν ἀγωνίζεσθαι.
π.χ. Καλόν ἐστι τοῦτο μαθεῖν. 

Το απαρέμφατο είναι ρηματικός τύπος και γι’ αυτό συντάσσεται, δηλαδή παίρνει και το ίδιο υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο κ.τ.λ.

Το υποκείμενο του απαρεμφάτου μπορεί να είναι:

α) το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος (το αυτό πρόσωπο)

β) διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος (έτερο πρόσωπο)

Στην πρώτη περίπτωση έχουμε ταυτοπροσωπία, ενώ στη δεύτερη ετεροπροσωπία.

Προτάσεις εξάσκησης: Να βρεις τι είναι συντακτικά τα υπογραμμισμένα απαρέμφατα (υποκείμενο ή αντικείμενο ρήματος) και έπειτα να τα συντάξεις εντοπίζοντας την ταυτοπροσωπία ή ετεροπροσωπία.

1. Οὐδείς τῶν πολιτῶν ἤθελεν ἀπειθεῖν.
2.  Δοκοῦμεν τόν Σωκράτην σοφόν εἶναι.
3. Δυνάμεθα σῶσαι τήν πατρίδα.
4. Ἐντεῦθεν ἐπειρῶντο ἀποχωρῆσαι.
5. Οὐκ ἐπίσταμαι κιθαρίζειν.
6. Ἐδίδαξε τούς παῖδας τοξεύειν.
7. Πολλοί νομίζουσιν Ὅμηρον εἶναι τυφλόν.
8. Μένων ἐβούλετο πλουτεῖν.
9. Οὐ θέλω ὑμᾶς ἀγνοεῖν τούς νόμους.
10. Σόλων ἐβούλετο πολίτας φυλάττειν τούς νόμους.
11. Νομίζομεν ὑμᾶς πιστούς φίλους εἶναι.
12. Κῦρος παραγγέλλει τῷ Κλεάρχῳ ἥκειν.
13. Ἔλεγον Κῦρον ἄριστον ἄρχοντα γενέσθαι. 
14. Ὤμοσαν οἵ τε Ἕλληνες καί Ἀριαῖος σύμμαχοι ἔσεσθαι.
15. Κῦρος ὑπέσχετο δώσειν πέντε μνᾶς.
16. Λύσανδρος τούς στρατηγούς ἐκέλευσε πλεῖν τήν ταχίστην.
17. Ὁ πατήρ καί ἡ μήτηρ εὐδαίμονά σε ἐπιθυμοῦσι γενέσθαι.
18. Φησί (ισχυρίζεται) ὁ κατήγορος οὐ δικαίως με λαμβάνειν τό ἀργύριον.  
19. Ταύτην τήν πολιτείαν ἀριστοκρατίαν ἐνόμιζε εἶναι.
20. Πάντας ὑμᾶς οἴομαι (= νομίζω) γιγνώσκειν τοῦτο.
21. Δεῖ τόν ἄρχοντα τῶν ἀρχομένων διαφέρειν.
22. Ῥᾴδιόν ἐστι αὐτοῖς δακρυσαι.

Ετικέτες: Απαρέμφατο, Αρχαία ελληνικά (Β ), Σύνταξη απαρεμφάτου

Τα είδη της μετοχής

Η επιθετική ή αναφορική μετοχή, έναρθρη και σπανιότερα άναρθρη, λειτουργεί ως επίθετο και προσδιορίζει ουσιαστικά.

Τὸ μέλλον ἄδηλον πᾶσιν ἀνθρώποις

Η κατηγορηματική μετοχή είναι πάντα άναρθρη, απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή και αναφέρεται στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του ρήματος από το οποίο εξαρτάται. Δέχεται άρνηση οὐ και μεταφράζεται συνήθως με τα «ότι», «που» + οριστική ή με το «να» + υποτακτική :

• Ῥᾳδίως ἐξελεγχθήσεται ψευδόμενος. (= Εύκολα θα αποδειχτεί ότι ψεύδεται.)
• Ἐγὼ μὲν τοίνυν ἀπείρηκα τρέχων. (= Λοιπόν εγώ κουράστηκα να τρέχω.)

Η επιρρηματική μετοχή είναι άναρθρη, λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός και εκφράζει τις επιρρηματικές σχέσεις του χρόνου, της αιτίας, του σκοπού, της υπόθεσης, της εναντίωσης, της παραχώρησης ή του τρόπου. Έτσι, μια επιρρηματική μετοχή μπορεί να είναι, αντίστοιχα, χρονική, αιτιολογική, τελική, υποθετική, εναντιωματική, παραχωρητική, τροπική.

 Χρονική   π.χ. Ἀρταξέρξου βασιλεύοντος Κῦρος ἐπὶ Σοῦσα ἐστράτευσεν.
(= Όταν ο Αρταξέρξης ήταν βασιλιάς, ο Κύρος εκστράτευσε ενάντια στη Σούσα.)

Τελική    π.χ. Ἔπεμψε Θεόπομπον τὸν Μιλήσιον λῃστὴν εἰς Λακεδαίμονα ἀπαγγελοῦντα τὰ γεγονότα.
(= Έστειλε τον Θεόπομπο τον Μιλήσιο ληστή για να αναγγείλει τα γεγονότα.)

Υποθετική π.χ. Οὐκ ἔστιν ἡμῖν μὴ νικῶσι σωτηρία.
(= Αν δεν νικήσουμε, δεν υπάρχει σωτηρία για μας.)

Εναντιωματική π.χ.  Ὁ μέντοι Ἀγησίλαος ἐκείνους καίπερ ὁρῶν οὐκ ἐδίωκεν.
(= Αν και τους αντιλήφθηκε ο Αγησίλαος, δεν τους καταδίωξε.)

Αιτιολογική π.χ. Ἔστησαν τρόπαιον ὡς νενικηκότες. (= Έστησαν τρόπαιο επειδή νόμισαν ότι νίκησαν )

Τροπική  π.χ. Εἰσὶ δὲ τινες τῶν Χαλδαίων, οἳ ληζόμενοι ζῶσιν.
(= Υπάρχουν μερικοί από τους Χαλδαίους που ζουν ληστεύοντας.)

Παραχωρητική: π.χ. Καὶ ἀποστᾶσα πόλις ἀφίξεται εἰς σύμβασιν. 
(= Και ας αποστατήσει η πόλη θα έρθει σε συμφωνία.)

Υποκείμενο μετοχής 

Είναι στην ίδια πτώση, ίδιο γένος και  αριθμό με τη μετοχή.

Αν το υποκείμενο της μετοχής είναι και βασικός όρος του ρήματος της πρότασης, τότε λέμε ότι η μετοχή είναι συνημμένη σε αυτόν τον όρο του ρήματος

π.χ. Ὁ μέντοι Ἀγησίλαος ἐκείνους καίπερ ὁρῶν οὐκ ἐδίωκεν.(  Ὁ  Ἀγησίλαος είναι υποκ. του ρήματος και της μετοχής, άρα η μετοχή είναι συνημμένη στου υποκείμενο του ρήματος)

Αν το υποκείμενο της μετοχής ουδεμία σχέση  έχει με το ρήμα ( δεν είναι βασικός του όρος ), τότε λέμε ότι η μετοχή είναι απόλυτη και βρίσκεται σε πτώση γενική.

π.χ. Ἀρταξέρξου βασιλεύοντος Κῦρος ἐπὶ Σοῦσα ἐστράτευσεν. Ἀρταξέρξου  είναι υποκείμενο της μετοχής και δεν είναι όρος του ρήματος, άρα είναι γενική απόλυτος.

Άσκηση 

Να αναγνωρίσετε το είδος των μετοχών των επομένων προτάσεων και να μεταφράσετε.

α. Ἀδικοῦντα Φίλιππον ἐξήλεγξα.

β. Ἔλαθον εἰσελθόντες.

γ. Βασιλέα τὸν μέγαν αὐτὸν προσαγορεύομεν ὥσπερ αἰχμάλωτοι γεγονότες.

δ. Τροπαῖον ἔστησαν ὡς νενικηκότες.

ε. Ταῦτα ἦν ἔτι δημοκρατουμένης τῆς πόλεως.

στ. Τοῦτο λέξων ἔρχομαι.

ζ. Ἕλληνες ὄντες κατὰ τῆς Ἑλλάδος ἐμάχοντο.

η. Οὐκ ἔστιν ἡμῖν μὴ νικῶσι σωτηρία.

θ. Παρεκελεύοντο κραυγῇ οὐκ ὀλίγῃ χρώμενοι.

Πηγή: study for exams (Υπουργείο Παιδείας και θρησκευμάτων )

Ετικέτες: Αρχαία ελληνικά (Β ), Μετοχή