Η σύνθεση της Ιλιάδας είναι κυκλική: αρχίζει και τελειώνει με μια ικεσία ενός γέρου πατέρα για το παιδί του(  Χρύσης και Πρίαμος).

Ο άξονας της Ιλιάδας είναι η οργή του Αχιλλέα ( μήνις)  εναντίον του Αγαμέμνονα αρχικά και μετά εναντίον τουΈκτορα. Γύρω από το θυμό του Αχιλλέα κινείται ο μύθος, ένα πλούσιο επικό υλικό που χωρά όλα τα ουσιώδη του Τρωικού πολέμου. Ο ποιητής έδωσε στον ηρωικό κόσμο του έπους διαστάσεις ανθρώπινες. Εξυμνεί τις πολεμικές αρετές δείχνει, όμως, καθαρά και τον πόνο του πολέμου. Έτσι η Ιλιάδα από έπος γίνεται τραγωδία συχνά ( οι συμφορές είναι αποτέλεσμα ύβρης).

Κανένα παραδοσιακό επεισόδιο δεν περιγράφει ο Όμηρος άμεσα αλλά έμμεσα. Άρα ο θυμός, οι συνέπειές του και γενικά ό, τι περιγράφεται άμεσα είναι δημιουργήματα του ποιητή και φυσικά δικό του κατόρθωμα είναι η δομή του έργου ( η οργάνωση του υλικού γύρω από ένα κέντρο).

Αποξενώνει από το έργο στοιχεία της παράδοσης που δεν εκφράζουν την εποχή του π. χ  μαγικά στοιχεία.

Μεταποιεί στοιχεία της παράδοσης, όπως  το ήθος πολλών ηρώων προβάλλοντας τις ανθρώπινες πλευρές τους.

Δείχνει αγάπη για όλους ( Αχαιούς και Τρώες) και δικαιώνει τον αγώνα των   Τρώων( αγωνίζονται για την πατρίδα τους)

Παρεμβάλλει σκηνές ανθρωπιάς μέσα στην απανθρωπιά του πολέμου. Το μεγαλείο της Ιλιάδας το συνθέτουν οι ανθρώπινες στιγμές, αυτές που προβάλλουν τον ανθρώπινο πόνο.

 Μηνύματα της Ιλιάδας

• Όποιος υποστηρίζει επίμονα το δίκαιό του δικαιώνεται ( Αχιλλέας) και ο άδικος εξανθρωπίζεται ( Αγαμέμνονας) .
• Το αληθινό μεγαλείο του ανθρώπου βρίσκεται στο να θέλει και να μπορεί να αψηφά τη ζωή του ή και να τη θυσιάζει για κάποιες άλλες αξίες που καταξιώνουν τη ζωή ( φιλία, αξιοπρέπεια, πατρίδα).
• Ο πόλεμος είναι συμφορά σταλμένη από τους θεούς ή τη μοίρα.
• Ο νεκρός είτε φίλος είτε εχθρός δικαιούται ταφή.

Ετικέτες: Γενική θεώρηση Ιλιάδας

   Η αντίληψη για το θείο στον Όμηρο  

Τον 8^ο αι, π. Χ ο άνθρωπος ερμηνεύει θεολογικά τον κόσμο. Ο Δίας είναι ο θεός των καιρικών αλλαγών, ο Ποσειδώνας των σεισμών κλπ. Γενικά όλη η φύση έχει ψυχή ( Ήλιος, Αυγή κ. α).

Ανθρωπομορφισμός

Οι άνθρωποι έπλασαν τους θεούς ανθρωπόμορφους με όλες τις ανθρώπινες αδυναμίες αλλά και με ό, τι λαχταρούσαν και δεν μπορούσαν να το έχουν. Σε έντονη αντίθεση με αυτούς οι θεοί είναι αθάνατοι και οι έγνοιες τους διαρκούν λίγο.  Στην Ιλιάδα οι θεοί περισσότερο από ό, τι στην Οδύσσεια πονούν, ζηλεύουν, υποφέρουν σαν άνθρωποι, όμως επιστρέφουν στη μακαριότητά τους. Μοναδική εξαίρεση η Θέτιδα που τη νιώθουμε πιο κοντά στους ανθρώπους . Ο πόνος της δεν αλαφρύνει ποτέ.

Θεϊκές επεμβάσεις

Είτε φωτίζουν το νου του ανθρώπου για να κάνει ή να μην κάνει κάτι, είτε παρουσιάζονται με ανθρώπινη μορφή ή και με την ίδια τους τη μορφή ακόμη ( επιφάνειες) πρόκειται για θεϊκές επεμβάσεις. Τις επιφάνειες ο ποιητής τις προτιμά για λόγους αισθητικούς π. χ παραστατικότητα, δύναμη σκηνής κλπ.

Σχέση θεϊκής επέμβασης και ανθρώπινης ευθύνης

Συνυπάρχουν αξεδιάλυτα το ένα μέσα στο άλλο. Ό, τι συμβαίνει με τη θεϊκή επέμβαση θα μπορούσε να συμβεί και χωρίς αυτήν. Η θεϊκή επέμβαση υπογραμμίζει μια πράξη. Παράδειγμα: είναι υπεύθυνος ο Πάνδαρος για την επιορκία; Τον παρακίνησε η Αθηνά να την κάνει. Η Αθηνά δεν θα τον διάλεγε για την επιορκία, αν δεν ήταν  «δυνάμει» ικανός  να τη διαπράξει. Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του. Ο Πάνδαρος θα μπορούσε να επιορκήσει και χωρίς την επέμβαση της Αθηνάς. Δεν αντιστρατεύονται στους φυσικούς νόμους οι επεμβάσεις.

Μοίρα

Είναι το μερίδιο που αναλογεί στον καθένα και κατ΄ επέκταση κοινή  μοίρα είναι ο θάνατος.

Η ομηρική αντίληψη για το θάνατο

Οι ομηρικοί άνθρωποι αγαπούν τη ζωή ακόμη και αν διαλέξουν το θάνατο π. χ Αχιλλέας. Απαίτηση των ηρώων είναι να ταφούν, ενώ ηθική υποχρέωση των θνητών  είναι να τους θάψουν.

Η σχέση της Μοίρας με τους θεούς

Οι θεοί δεν μπορούν να αλλάξουν τη μοίρα, τα γραμμένα, αλλά μόνο να την αναβάλλουν για λίγο. Συχνά οι θεοί και η Μοίρα συνεργάζονται.

Η σχέση του ανθρώπου με τους θεούς και τη Μοίρα

Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος άρα και υπεύθυνος για τις πράξεις του, χωρίς αυτό να σημαίνει πώς δεν είναι οι θεοί που ρυθμίζουν τα ανθρώπινα. Απέναντι όμως στη Μοίρα ο άνθρωπος είναι αδύναμος. Δέχεται το μερτικό του από χαρές και λύπες, αλλά και το θάνατό του. Ωστόσο ο Όμηρος θέλει οι άνθρωποι να επιλέγουν ελεύθερα αυτό που τους είναι γραμμένο από τη Μοίρα π. χ  Αχιλλέας.

Άτη – Τύφλα

Είναι η τύφλωση του νου του ανθρώπου που τον οδηγεί να κάνει πράγματα που δε θα τα έκανε,αν ήταν κύριος του εαυτού του π. χ Αγαμέμνονας. Οπωσδήποτε ο άνθρωπος που τυφλώθηκε δεν παύει να είναι υπεύθυνος για το σφάλμα του, αφού θεϊκή παρέμβαση και ανθρώπινη ευθύνη συνυπάρχουν.

Ετικέτες: Θεοί, Ιλιάδα, Όμηρος

      Θέματα ομαδικών εργασιών

1. Ο ρόλος της γυναίκας στην Ιλιάδα: α)Η γυναίκα μητέρα και σύζυγος και β) Η γυναίκα ερωμένη και λάφυρο πολέμου
2.  Τα ταφικά έθιμα από τον Όμηρο ως σήμερα
3. Η Ιλιάδα μέσα από αρχαία ελληνικά αγγεία ( Παραστάσεις αγγείων ΄συνδυασμένες με στίχους από την Ιλιάδα)
4. Αχιλλέας – Πάτροκλος : η ιστορία δυο φίλων
5. Οι ωραιότερες  πλατιές παρομοιώσεις στην Ιλιάδα
6. Το πορτρέτο του Έκτορα στην  Ιλιάδα
7. Έκτορας – Ανδρομάχη : μια τραγική ιστορία αγάπης στη ζωγραφική, ποίηση, μουσική
8. Οι ωραιότερες εικόνες της Ιλιάδας
9. Ο ρόλος του Δία στην Ιλιάδα
10. Οι πολεμιστές στην Ιλιάδα
11. Οι θεοί στην Ιλιάδα
12. Το πορτρέτο του Αχιλλέα στην Ιλιάδα

Στις εργασίες θα σας βοηθήσει το λογισμικό που δίνεται παρακάτω. Οι εργασίες θα παρουσιαστούν την πρώτη εβδομάδα μετά τις διακοπές του Πάσχα  στην τάξη και θα αξιολογηθούν από το σύνολο των μαθητών . Κριτήρια αξιολόγησης  θα είναι η πληρότητα ( πόσο καλύπτουν το θέμα με επάρκεια), η πρωτοτυπία ( όχι άκριτες αντιγραφές), η σωστή δομή. Μπορούν να συνοδεύονται από πολυμεσικό υλικό ( αρχεία ήχου, εικόνας βίντεο) και θα πρέπει κατά προτίμηση να είναι παρουσιάσεις.

Ομηρικά Έπη

Ετικέτες: εργασίες, Ιλιάδα

 Απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις

Απρόσωπα ρήματα λέγονται όσα απαντούν συνήθως, ή μόνο, στο γ΄ ενικό πρόσωπο και δεν έχουν υποκείμενο όνομα που φανερώνει πρόσωπο ή πράγμα. Οι απρόσωπες εκφράσεις  ισοδύναμες προς τα απρόσωπα ρήματα, σχηματίζονται:

α. από ένα ουσιαστικό + ἐστί (καιρός ἐστι, ἀνάγκη ἐστί, ἔργον ἐστί)

β. από ένα ουδέτερο επιθέτου + ἐστί (ἄξιόν ἐστι, δίκαιόν ἐστι, δεινόν ἐστι)

γ. από ένα ουδέτερο ρηματικού επιθέτου + ἐστί (βιωτόν εστί, διδακτέον εστὶ)

δ. από ένα ουδέτερο μετοχής + ἐστί (εἰκός εστί, πρέπον εστί, δέον εστι) και

ε. από ένα τροπικό επίρρημα + ἔχει (καλῶς ἔχει, ῥαδίως ἔχει, εὖ ἔχει)

Μερικά από τα πιο συχνά απρόσωπα ρήματα είναι: χρή, δεῖ (=πρέπει), δοκεῖ (φαίνεται καλό), προσήκει (=ταιριάζει), λέγεται, ὁμολογεῖται κ.ά. Μερικές από τις πιο συχνές απρόσωπες εκφράσεις είναι: δέον ἐστί (=πρέπει να), καιρός ἐστι ή ὥρα ἐστί (=είναι κατάλληλη στιγμή να), ῥάδιόν ἐστι (=είναι εύκολο να), εἰκός εστί (= είναι φυσικό / λογικό να)

1.Το υποκείμενο των απρόσωπων ρημάτων και εκφράσεων

Τα απρόσωπα ρήματα και οι απρόσωπες εκφράσεις έχουν ως υποκείμενο

α) Άναρθρο απαρέμφατο τελικό ή ειδικό:

1. Κῦρος λέγεται σύν πολλοῖς δακρύοις ἀποχωρῆσαι.
2. Δεῖ τόν παῖδα ζῆν κατά τό πρόσταγμα τοῦ παιδαγωγοῦ.
3. Προσήκει μισεῖν καί κολάζειν τούς προδότας καί δωροδόκους.
4. Ἀνάγκη ἐστί μάχεσθαι.

β) Δευτερεύουσα πρόταση, κυρίως ειδική, πλάγια ερωτηματική ή ενδοιαστική

1. Δῆλόν ἐστι ὅτι κέρδους ἕνεκ’ ἀδικοῦσιν. [ειδική]
2. Ἀγγέλλεται ὅτι βασιλεύς ἀφίκετο. [ειδική]
3. Ἄδηλόν ἐστι εἰ βουλήσονται φίλοι εἶναι. (αν θα θελήσουν) [πλάγια ερωτηματική]
4. Δέος ἐστί μή παρακρουσθῆτε ὑπό τούτων. [ενδοιαστική]
   N.E.: • Φαίνεται πως λείπει. • Πρέπει να πας. [βουλητική] • Άγνωστο πώς έφυγε.
   • Υπάρχει φόβος μήπως το τζάμι σπάσει.

Όταν σε μια πρόταση υπάρχει ονομαστική πτώση που έχει θέση υποκειμένου, η σύνταξη του ρήματος είναι       προσωπική:
Δοκεῖ τό φῶς ἐναντίον εἶναι τῷ σκότει.
Ὁ Νικίας εὐτυχής δοκεῖ εἶναι.
Τισσαφέρνης ἐλέγετο τούτων ἄρχειν.
N.E.: O Nίκος φαίνεται χλωμός.

2.Η δοτική προσωπική κοντά σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις

Κοντά σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις τίθεται συνήθως ένας προσδιορισμός σε δοτική πτώση που δηλώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται το ρήμα και ονομάζεται δοτική προσωπική και από αυτήν συχνά εννοείται σε αιτιατική το υποκείμενο του εξαρτημένου απαρεμφά-του.

π.χ. Οὐ ῥάδιον ἦν Ἀλκιβιάδῃ (δοτ. προσ.) σῶσαι τήν πόλιν. Ἀλκιβιάδην= υποκείμενο του απαρεμφάτου

Ἔξεστί σοι, ὦ υἱέ, σῶσαι τόν πατέρα. (είναι δυνατόν σε σένα)
Ἄδηλον παντί ἀνθρώπῳ ὅπῃ τό μέλλον ἕξει.
Ἔδοξέ μοι τήν ἐπιστολήν πέμπειν.
N.E.: Μου είναι αδύνατον να σε καταλάβω.

ΑΣΚΗΣΗ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ 

Να αναγνωρίσετε τη μορφή της απρόσωπης σύνταξης στις παρακάτω προτάσεις και στη συνέχεια να βρείτε το υποκείμενο του ρήματος και το υποκείμενο του απαρεμφάτου. 

• Ἂξιόν ἐστι ἡμᾶς τοῖς Ἀθηναῖοις φίλους εἶναι.
• Ἀνάγκη ἐστί ἡμῖν ἀγωνίζεσθαι.
• Χρή ὑμῖν τῶν κατηγορουμένων ἀκούειν.
• Ού δυνατόν ἐστι τοῖς Ἀθηναῖοις περί εἰρήνης ταῦτα λέγειν.
• Καλόν δ’ ἐστί καί τάς ξενικάς ἀρετάς μιμεῖσθαι.
• Δίκαιόν ἐστι μοι ἀπολογήσασθαι πρός ταῦτα.
• Ἒδοξε τοῖς Λακεδαιμονίοις καταλαβεῖν την πόλιν.
• Προσήκει μισεῖν καί κολάζειν τούς προδότας καί δωροδόκους.
• Ἀλλἀ καί τόν ἐπίλοιπον χρόνον ἀσφαλῶς ἡμῖν ἕξεστι ζῆν.
• Δεῖ τόν δικαστήν ὀρθῶς δικάζειν.

Ετικέτες: Απρόσωπη σύνταξη, Αρχαία ελληνικά (Β )

Διακρίνεται σε έναρθρο και άναρθρο.

Το έναρθρο απαρέμφατο :

• Όπως λέει και το όνομά του, συνοδεύεται πάντα από το άρθρο του ουδέτερου γένους ( τό).
• Το άρθρο κλίνεται κανονικά μόνο στον ενικό αριθμό, ενώ το απαρέμφατο δεν αλλάζει.   π.χ. τό πράττειν, τοῦ πράττειν, τῷ πράττειν, τό πράττειν
• Λειτουργεί ως αφηρημένο ουσιαστικό.
• Λειτουργεί συντακτικά ως υποκείμενο, αντικείμενο, επεξήγηση, εμπρόθετος προσδιορισμός κ.α.

π.χ. Τό λακωνίζειν ἐστί φιλοσοφεῖν. ( εδώ το έναρθρο απαρέμφατο τό λακωνίζειν λειτουργεί ως υποκείμενο του ρήματος ἐστί )

• Δέχεται άρνηση μή.

Το άναρθρο απαρέμφατο:

• Όπως λέει και το όνομά του, δε συνοδεύεται από άρθρο.
• Έχει πολλές συντακτικές χρήσεις αλλά κυρίως λειτουργεί ως αντικείμενο σε προσωπικά ρήματα και υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις.
• Διακρίνεται σε ειδικό και τελικό.

Πότε το άναρθρο απαρέμφατο λειτουργεί ως αντικείμενο και πότε ως υποκείμενο ;

Το άναρθρο απαρέμφατο λειτουργεί ως αντικείμενο σε προσωπικά ρήματα και ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις.

Προσωπικά ρήματα είναι αυτά που κλίνονται σε όλα τα πρόσωπα και έχουν ως υποκείμενό τους κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα.
π.χ. Ἐλεγον οὐκ εἶναι αὐτόνομοι.
Απρόσωπα ρήματα είναι αυτά που απαντούν μόνο στο γ’ ενικό πρόσωπο και δεν έχουν ως υποκείμενό τους κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα. Τα συνηθέστερα είναι τα εξής :
δεῖ ( =πρέπει ), χρή ( =πρέπει, είναι ανάγκη ), προσήκει ( =ταιριάζει ) κ.α.

Οι απρόσωπες εκφράσεις είναι φράσεις που αποτελούνται από ένα επίθετο ή επίρρημα και το γ’ενικό πρόσωπο των ρημάτων εἰμί και ἔχω.
π.χ. καλόν ἐστι ( = είναι καλό ), δίκαιον ἐστι ( είναι δίκαιο ), καλῶς ἔχει ( =είναι καλό ) κ.α.

π.χ. Προσήκει ὑμῖν ἀγωνίζεσθαι.
π.χ. Καλόν ἐστι τοῦτο μαθεῖν. 

Το απαρέμφατο είναι ρηματικός τύπος και γι’ αυτό συντάσσεται, δηλαδή παίρνει και το ίδιο υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο κ.τ.λ.

Το υποκείμενο του απαρεμφάτου μπορεί να είναι:

α) το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος (το αυτό πρόσωπο)

β) διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος (έτερο πρόσωπο)

Στην πρώτη περίπτωση έχουμε ταυτοπροσωπία, ενώ στη δεύτερη ετεροπροσωπία.

Προτάσεις εξάσκησης: Να βρεις τι είναι συντακτικά τα υπογραμμισμένα απαρέμφατα (υποκείμενο ή αντικείμενο ρήματος) και έπειτα να τα συντάξεις εντοπίζοντας την ταυτοπροσωπία ή ετεροπροσωπία.

1. Οὐδείς τῶν πολιτῶν ἤθελεν ἀπειθεῖν.
2.  Δοκοῦμεν τόν Σωκράτην σοφόν εἶναι.
3. Δυνάμεθα σῶσαι τήν πατρίδα.
4. Ἐντεῦθεν ἐπειρῶντο ἀποχωρῆσαι.
5. Οὐκ ἐπίσταμαι κιθαρίζειν.
6. Ἐδίδαξε τούς παῖδας τοξεύειν.
7. Πολλοί νομίζουσιν Ὅμηρον εἶναι τυφλόν.
8. Μένων ἐβούλετο πλουτεῖν.
9. Οὐ θέλω ὑμᾶς ἀγνοεῖν τούς νόμους.
10. Σόλων ἐβούλετο πολίτας φυλάττειν τούς νόμους.
11. Νομίζομεν ὑμᾶς πιστούς φίλους εἶναι.
12. Κῦρος παραγγέλλει τῷ Κλεάρχῳ ἥκειν.
13. Ἔλεγον Κῦρον ἄριστον ἄρχοντα γενέσθαι. 
14. Ὤμοσαν οἵ τε Ἕλληνες καί Ἀριαῖος σύμμαχοι ἔσεσθαι.
15. Κῦρος ὑπέσχετο δώσειν πέντε μνᾶς.
16. Λύσανδρος τούς στρατηγούς ἐκέλευσε πλεῖν τήν ταχίστην.
17. Ὁ πατήρ καί ἡ μήτηρ εὐδαίμονά σε ἐπιθυμοῦσι γενέσθαι.
18. Φησί (ισχυρίζεται) ὁ κατήγορος οὐ δικαίως με λαμβάνειν τό ἀργύριον.  
19. Ταύτην τήν πολιτείαν ἀριστοκρατίαν ἐνόμιζε εἶναι.
20. Πάντας ὑμᾶς οἴομαι (= νομίζω) γιγνώσκειν τοῦτο.
21. Δεῖ τόν ἄρχοντα τῶν ἀρχομένων διαφέρειν.
22. Ῥᾴδιόν ἐστι αὐτοῖς δακρυσαι.

Ετικέτες: Απαρέμφατο, Αρχαία ελληνικά (Β ), Σύνταξη απαρεμφάτου

Η  ΜΟΝΟΜΑΧΙΑ ΑΧΙΛΛΕΑ-ΕΚΤΟΡΑ 

Η μονομαχία Αχιλλέα-Έκτορα είναι το κεντρικό επεισόδιο μέσα στην Ιλιάδα, γιατί σ” αυτή καταλήγει το θέμα της εκδίκησης κι αυτή δημιουργεί όλες τις καταστάσεις που ακολουθούν και οδηγεί κατ” ευθείαν στη λύση του δράματος.

ΦΑΣΕΙΣ ΜΟΝΟΜΑΧΙΑΣ

Η πρώτη φάση της μονομαχίας (247 – 295) :

Α) Ο λόγος του Έκτορα

Ο Έκτορας ανακτά την αγωνιστική του διάθεση, δεν καυχιέται, ούτε απειλεί. Με αξιοπρέπεια, ευγένεια προτείνει συμφωνία αμοιβαίας ιπποτικής μεταχείρισης του νεκρού σώματος του ηττημένου στην μονομαχία που θα ακολουθήσει.

Β) Η απάντηση του Αχιλλέα

Ο Αχιλλέας αρνείται και με μια παραστατική έκφραση του «αδύνατου» υπογραμμίζει το αγεφύρωτο μίσος που τους χωρίζει. Προδικάζει με αλαζονική έπαρση και εκδικητική μανία τη νίκη του με τη βοήθεια της Αθηνάς και το θάνατο του Έκτορα.

Γ) Η κονταρομαχία

Μετά την πρώτη άστοχη βολή του Αχιλλέα, το κοντάρι ξαναβρίσκεται στα χέρια του με θεϊκή παρέμβαση. Ξεθαρρεύει ο Έκτορας, ειρωνεύεται, εύχεται να ανακουφίσει τους Τρώες σκοτώνοντας τον Αχιλλέα. Η βολή του είναι εύστοχη, αλλά χτυπάει στην ασπίδα και τινάζεται μακριά. Πανικόβλητος ζητάει βοήθεια από τον Διήφοβο, αλλά δεν είναι εκεί.

Η δεύτερη φάση της μονομαχίας ( 296- 366) :

Α) Ο δραματικός μονόλογος του Έκτορα

Β) Η τελική φάση –  ο θάνατος του Έκτορα

ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ

Ο ΛΟΓΟΣ ΕΚΤΟΡΑ

α) Ομολογεί ότι προηγουμένως τον είχε φοβηθεί, αλλά τώρα είναι αποφασισμένος να τον αντιμετωπίσει.

β) Δηλώνει ότι, αν τον σκοτώσει, θα σεβαστεί το σώμα του, θα πάρει τα όπλα του, αλλά θα δώσει το σώμα στους δικούς του, για να του αποδώσουν τις νεκρικές τιμές.

γ) Το ίδιο ζητά κι από τον Αχιλλέα να κάνει.

δ) Ο Έκτορας ήδη φοράει την παλιά πανοπλία του Αχιλλέα.

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

α) Αρνείται οποιαδήποτε συμφωνία.

β) Δηλώνει ότι τρέφει απύθμενο μίσος για τον Έκτορα.

γ) Παρομοιάζει την έχθρα τους με την έχθρα που υπάρχει ανάμεσα σε ανθρώπους και λιοντάρια ή λύκους και αρνιά. (Σχήμα αδυνάτου)

δ) Είναι βέβαιος ότι θα σκοτώσει τον Έκτορα.

ε)  Ειρωνεύεται και προκαλεί τον Έκτορα να δείξει τη μεγαλύτερη πολεμική του ικανότητα.

στ) Είναι αλαζόνας και σίγουρος για το αποτέλεσμα της μονομαχίας.

ζ)Βασισμένος στη βοήθεια της Αθηνάς « προφητεύει» το θάνατο του αντιπάλου.

η) Δίνει εκδικητικό τόνο στην αναμέτρηση.

Η ΚΟΝΤΑΡΟΜΑΧΙΑ:

Αρχίζει με κοντάρια και συνεχίζει με τα ξίφη. Η Αθηνά βοηθά κρυφά τον Αχιλλέα προδικάζοντας το αποτέλεσμα του αγώνα. Οι ευχές του Έκτορα για νίκη του αποτελούν επική ειρωνεία.

α)Η μονομαχία είναι ένα από τα τέσσερα κύρια παραδοσιακά επικά θέματα, που συνθέτουν την Ιλιάδα. Τα άλλα είναι α)η οργή, β)η εκδίκηση και γ)ο σεβασμός προς το γέρο-πατέρα. Η Ιλιάδα φιλοξενεί ένα πλήθος μονομαχιών. Τη μονομαχία Μενέλαου – Πάρη στη ραψωδια Γ, του Διομήδη – Γλαύκου στην Ε, του Έκτορα – Αίαντα στην Η, κλπ.

β)Είναι φανερή η προτίμηση του Ομήρου στις μονομαχίες και όχι σε πολυπρόσωπες μάχες. Κι αυτό γιατί με τη μονομαχία υπάρχει έντονο το προσωπικό στοιχείο και  εντείνεται  η προσοχή του ακροατή, ο οποίος ταυτίζεται με ένα από τα δύο πρόσωπα που συγκρούονται  κάθε φορά.

ΣΤΑΔΙΑ ΜΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (ΤΥΠΙΚΗΣ ΣΚΗΝΗΣ)

Α) Οι δυο μονομάχοι εξοπλίζονται και παίρνουν θέση ο ένας απέναντι στον άλλο.

β) Προηγείται αγώνας λόγων (λεκτική αντιπαράθεση μεταξύ των δύο προσώπων).

γ) Στην πρώτη φάση ο αγώνας γίνεται με κοντάρια από μακριά, στη δεύτερη  με τα σπαθιά αγωνίζονται σώμα με σώμα. Μπορεί να υπάρχει και τρίτη φάση όπου ρίχνουν ο ένας στον άλλο μεγάλες πέτρες.

δ) Κανονικά μια τυπική μονομαχία τελειώνει με τον θάνατο του ενός από τους δύο ήρωες.

ε) Συχνά ένας θεός βοηθάει κάποιον από τους δύο αντιπάλους.

στ) Ο νικητής θριαμβολογεί πάνω στον ετοιμοθάνατο αντίπαλο και συχνά διαπράττει ύβρη.

ζ) Ο ηττημένος, πριν πεθάνει, προφητεύει τον θάνατο του νικητή.

Γενικά, παρά το κοινό τυπικό, ο Όμηρος φροντίζει να διαφοροποιεί τις μονομαχίες, για να αποφεύγεται η μονοτονία.

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΟΜΑΧΙΑΣ

α) Ο Έκτορας διαπιστώνει τη στάση των θεών : ο Απόλλωνας τον έχει εγκαταλείψει και η Αθηνά τον εξαπάτησε. Δε διαμαρτύρεται, απλά εκφράζει με πίκρα τη βεβαιότητα ότι επίκειται ο θάνατός του. Αποδέχεται τη μοίρα του αλλά δεν κρίνει τους θεούς.

β) Λυτρώνεται απ’ το φόβο και επιλέγει ελεύθερα να πεθάνει πολεμώντας. Ο Έκτορας στην τελευταία του επίθεση παρομοιάζεται με αετό στην ορμητικότητα, την αγριότητα και την περηφάνια.

γ) Η απόκρουση από τον Αχιλλέα δίνεται με παραστατική εικόνα. Η επίθεση του Αχιλλέα δίνεται κι αυτή με παρομοίωση .

δ) Ο θάνατος του Έκτορα δεν είναι ακαριαίος, για να προλάβει να πει τα τελευταία του λόγια (προοικονομία).

ε) Ο Αχιλλέας καυχιέται, εκφράζει την ικανοποίηση της εκδικητικής του μανίας και νιώθει ότι εκπλήρωσε το χρέος του απέναντι στον Πάτροκλο.

στ) Ο Έκτορας ικετεύει τον Αχιλλέα να δώσει το νεκρό του σώμα στους γονείς του και να πάρει ανταλλάγματα.

ζ) Ο Αχιλλέας αρνείται πεισματικά και εκδηλώνει το μίσος του ( στοιχείο υπερβολής).Αρνείται περιφρονητικά τα δώρα και εκτοξεύει απειλές.

η) Με τα τελευταία λόγια του ο Έκτορας προειδοποιεί τον Αχιλλέα ότι η υβριστική του συμπεριφορά θα προκαλέσει την οργή των θεών και την τιμωρία και το θάνατό του. Βέβαια, και ο ίδιος ο Αχιλλέας έχει επίγνωση της μοίρας του και την αποδέχεται.

Ο ΔΙΑΣΥΡΜΟΣ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΕΚΤΟΡΑ ΚΑΙ Ο ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ( 367 – 394)

α) Γύμνωση από τον οπλισμό.

β) Οι Αχαιοί μπήγουν στο άψυχο σώμα του τα κοντάρια τους και θαυμάζουν την ομορφιά και την κορμοστασιά του.

γ) Ο Αχιλλέας δίνει το πρόσταγμα για επίθεση στην Τροία.

δ) Δίνει πρώτα όμως το σύνθημα να επιστρέψουν στα πλοία και να αποδώσουν νεκρικές τιμές στο φίλο του, τον Πάτροκλο. Άλλωστε, γνωρίζει ότι δεν είναι της μοίρας του να πάρει την Τροία. Σκοτώνοντας τον Έκτορα έχει ήδη μπει στο δρόμο για το δικό του θάνατο.

ΟΙ ΘΕΟΙ ΣΤΗΝ ΙΛΙΑΔΑ:Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΘΥΜΑ ΤΩΝ ΘΕΩΝ

α)Ο ρόλος των θεών είναι άλλοτε ευεργετικός και άλλοτε καταστροφικός για τους ανθρώπους. Βοηθούν ή καταστρέφουν με την πραγματική τους μορφή φανερά ή κρυφά , αόρατοι ή με τη μορφή κάποιου άλλου.

β) Δεν ακολουθούν τους ηθικούς κανόνες των ανθρώπων.

γ) Ο άνθρωπος έχει ένα είδος εσωτερικής ελευθερίας και σε περίπτωση που τον καταστρέφουν οι θεοί φταίει η αλαζονεία του. Συνήθως οι θεοί προειδοποιούν με σημάδια, για τα οποία όμως οι άνθρωποι αδιαφορούν και αφήνουν την Άτη να τους θολώσει το μυαλό. Έτσι φτάνουν στην ύβρη και τιμωρούνται.

δ) Οι ομηρικοί θεοί σε συνάρτηση με τη μοίρα επεμβαίνουν στα ανθρώπινα και καθορίζουν τη ζωή αλλά και το θάνατο των θνητών. Έτσι, στους στίχους 297-303 βλέπουμε τον Έκτορα να αντιλαμβάνεται πως οι θεοί έχουν προδιαγράψει την πορεία του και είναι της μοίρας του γραφτό να πεθάνει από το χέρι του Αχιλλέα.

ε) Είναι, επίσης, χαρακτηριστικό πως οι θεοί του έπους είναι κατά κανόνα πλάσματα επιπόλαια και ασταθή, των οποίων η φιλία ή η εχθρότητα έχει μικρή σχέση με την ανθρώπινη δικαιοσύνη. Δεν εμφανίζονται ως εγγυητές των ανθρώπινων κανόνων. Οι παρεμβάσεις τους γίνονται με κριτήριο τις προσωπικές τους συμπάθειες και αντιπάθειες.

Η ΝΙΚΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

α) Η Αθηνά συμπαραστέκεται και ηθικά και έμπρακτα στον Αχιλλέα και μάλιστα με σκανδαλώδη τρόπο.

β) Ο Έκτορας αποδέχεται τη μοίρα του και δεν κατηγορεί τους θεούς για το δόλο τους, αλλά αποφασίζει να πεθάνει ηρωικά.

γ) Για τη νίκη του Αχιλλέα δεν ήταν αρκετή ή ανδρεία του, αλλά χρειαζόταν και θεϊκή βοήθεια.

δ) Ωστόσο, η βοήθεια της Αθηνάς δε μειώνει την αξία του ήρωα.

ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΟΜΗΡΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ

Οι ομηρικοί άνθρωποι πίστευαν ότι τη στιγμή του θανάτου ο άνθρωπος παύει να λειτουργεί και δύο νέες οντότητες εμφανίζονταν: το νεκρό σώμα και η ψυχή. Θεωρούσαν ότι το σώμα είναι αδρανής ύλη, κάτι το οποίο είναι καταδικασμένο στη φθορά και τη σήψη. Η ψυχή, όμως, την οποία θεωρούσαν άυλη είναι αθάνατη. Μπορούσε να μιλήσει μόνο στα όνειρα ή αν έπινε ζεστό αίμα και αποκτούσε ένα είδος συνείδησης, το λεγόμενο ομηρικό μένος. Νέα κατοικία της ήταν ο Άδης. Εκεί συγκεντρώνονταν οι ψυχές και πίνοντας το νερό της Λήθης λησμονούσαν τις ομορφιές και τις χαρές που άφησαν πίσω, στον κόσμο των ζωντανών. Ο Όμηρος στους στίχους 361-363 παριστάνει την ψυχή να εγκαταλείπει το νεκρό σώμα και να φεύγει πετώντας για τον Άδη. Αυτό ανταποκρίνεται στην πίστη ότι η Ψυχή φεύγει από το σώμα με τη  μορφή πτηνού. Η αναφορά της τοποθεσίας των Σκαιών πυλών είναι μία ακόμη σύνδεση της παρούσας σκηνής με το παρελθόν (ραψ. Ζ) και με ένα μέλλον (θάνατος Αχιλλέα) που ξεπερνάει τα όρια του ιλιαδικού χρόνου.

Η ΠΑΝΟΠΛΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΚΡΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥ ΕΧΘΡΟΥ

Βασικά οι πολεμιστές επιθυμούν να αποκτήσουν την πανοπλία του εχθρού τους για την καθαρή της αξία. Επίσης επιθυμούν την κατοχή του πεδίου της μάχης και των νεκρών ως ορατό σημάδι (απόδειξη) τού ότι αυτοί είναι οι νικητές της ημέρας. Μα υπάρχουν και βαθύτεροι ή σκοτεινότεροι  πόθοι. Να στερείς τον τάφο στο νεκρό σημαίνει ν” ακυρώνεις τη μνήμη του (την υστεροφημία του), να τον κάνεις σαν να μην υπήρξε ποτέ. Γι’ αυτό είναι αισθητή στον Όμηρο η φλογερή έγνοια για έναν τάφο που, αφού πεθάνει κάποιος, θα μείνει να μαρτυρεί στους μεταγενέστερους την ύπαρξη και σπουδαιότητα του ήρωα.

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΘΑΝΑΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ – ΕΚΤΟΡΑ

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ

α) Συμμετέχουν οι θεοί (Απόλλωνας – Αθηνά). Αν και προβάλλεται η ανδρεία τους, είναι απαραίτητη η συμβολή θεού για να καταβληθούν.

β) Και οι δύο πεθαίνουν φορώντας την πανοπλία του Αχιλλέα.

γ) Οι νικητές καυχιούνται (άδικα και περιφρονητικά ο Έκτορας, με ικανοποίηση και χωρίς πόνο ο Αχιλλέας).

δ) Το θανατηφόρο χτύπημα δίνεται με κοντάρι.

ε) Οι νικητές αρνούνται την ταφή στον ηττημένο, απειλούν να γίνει το νεκρό του σώμα βορά στα αγρίμια.

στ) Πριν εκπνεύσουν Πάτροκλος και Αχιλλέας προφητεύουν το θάνατο του αντιπάλου τους.

ζ) Δίνεται η εικόνα της προσωποποιημένης ψυχής που κατεβαίνει θλιμμένη στον Άδη.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ

α) Στο θάνατο του Πάτροκλου συμμετέχει και ένας θνητός, ο Εύφορβος.

β) Ο Πάτροκλος γυμνώνεται από τα όπλα του ζωντανός, ο Έκτορας αφού ξεψυχήσει.

γ) Ο Έκτορας ικετεύει να δοθεί το σώμα του για ταφή, ο Πάτροκλος όχι.

ε) Το σώμα του Πάτροκλου θα τιμηθεί, ενώ του Έκτορα θα κακοποιηθεί απάνθρωπα.

στ) Ο Πάτροκλος τιμωρείται για την ύβρη του (ξέχασε την προειδοποίηση του Αχιλλέα και αψήφησε την προειδοποίηση του Απόλλωνα ότι δεν πρόκειται να κυριεύσει την Τροία.

Πηγή: Αρκούλη Ελένη, Πειραματισμοί

Ετικέτες: Μονομαχία, Ραψωδία Χ

Αναδρομική διήγηση: Αναδρομική διήγηση έχουμε όταν ο ίδιος αφηγητής (ποιητής) ή κάποιο από τα πρόσωπα (π.χ. η ωραία Ελένη) εξιστορούν γεγονότα του παρελθόντος, π.χ., η Ελένη και ο Μενέλαος με αφορμή την επίσκεψη του Τηλέμαχου αναφέρονται σε γεγονότα του Τρωικού πολέμου· πρβλ. τον αγγλικό όρο flash back.

Αναχρονισμός: Αναχρονισμός είναι η μεταφορά πολιτισμικών στοιχείων μιας εποχής σε άλλη (συνήθως προγενέστερη)· ο Όμηρος, π.χ., κάνει λόγο για σίδηρο, μέταλλο της Γεωμετρικής εποχής, το μεταφέρει όμως στη Μυκηναϊκή.

Ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της Ιλιάδας :Ανθρωποκεντρικό χαρακτηρίζεται  ένα έργο  που έχει κέντρο του τον άνθρωπο· δίνει δηλαδή έμφαση στις σωματικές και πνευματικές ικανότητές του και επιδοκιμάζει την ανθρώπινη ζωή.

Ανθρωπομορφισμός των θεών: Θεϊκός ανθρωπομορφισμός σημαίνει ότι οι Έλληνες φαντάζονταν τους θεούς τους παρόμοιους με τους ανθρώπους. Αυτό δε σημαίνει μόνο ότι τους φαντάζονταν με ανθρώπινη μορφή, αλλά και ότι σκέφτονταν, αισθάνονταν, μιλούσαν και ενεργούσαν όπως οι άνθρωποι, σε ανώτερο όμως βαθμό· διαφορετική φαντάζονταν μόνο την τροφή τους και τους θεωρούσαν αθάνατους. Η κοινωνία τους ήταν αναπαράσταση της ανθρώπινης κοινωνίας της ομηρικής εποχής, που είχε χαρακτήρα πατριαρχικό.

Από μηχανής θεός: Ένας θεός που παρουσιαζόταν από ειδικό μηχάνημα στο αρχαίο θέατρο και με την παρέμβασή του έδινε λύση στο δράμα σε μια δύσκολη στιγμή. Γενικά, έτσι ονομάζουμε την επέμβαση ενός θεού που δίνει λύση στο αδιέξοδο ή υπηρετεί την πλοκή του έργου. Έτσι το έπος αποκτά δραματικότητα και γίνεται πιο ενδιαφέρον.

Αποστροφή: Το ρητορικό σχήμα κατά το οποίο ο ομιλητής διακόπτει τη ροή του λόγου του και στρέφεται σε ένα πρόσωπο και του απευθύνει τον λόγο μιλώντας του σε β΄πρόσωπο

Αριστεία: Ήταν η ξεχωριστή ανδρεία που έδειχνε ο ήρωας  στο πεδίο της μάχης. Περιλαμβάνει μια σειρά από ηρωικές πράξεις ως την κορύφωση. Αποτελείται από τυπικά στάδια.

Αρχή της προσφοράς και της ανταπόδοσης: Στην ομηρική εποχή οι θεοί δεν ενεργούν με γνώμονα την ηθική ούτε παρουσιάζονται ως φύλακες του νόμου και υπερασπιστές του δικαίου. Για παράδειγμα,  όταν ο Χρύσης, πληγωμένος από την προσβλητική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα, ζήτησε από τον Απόλλωνα να σκορπίσει θανατικό στους Αχαιούς, δεν επικαλέστηκε την αδικία που έγινε σε βάρος του αλλά τη συνολική προσφορά του στο θεό. Το ίδιο και ο Αχιλλέας που ζητάει μέσω της Θέτιδας από το Δία να φέρει καταστροφή στους Αχαιούς, δεν προβάλλει κανέναν ηθικό κανόνα και το αίτημα του δε στηρίζεται στο δίκιο του. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι στις σχέσεις ανθρώπων και θεών (αλλά και στις μεταξύ των θεών σχέσεις), ισχύει η αρχή της προσφοράς και της ανταπόδοσης, η οποία δημιουργεί υποχρεώσεις και στα δύο μέρη και παραπέμπει σε συμφεροντολογική συναλλαγή.

Άστοχα ερωτήματα: Άστοχα λέγονται τα ερωτήματα που δεν στοχεύουν στη διερεύνηση της αλήθειας με την αναμονή κάποιας καταφατικής ή αρνητικής απάντησης, αλλά απορρίπτονται ένα – ένα, για να διατυπωθεί στο τέλος έντονα η αλήθεια.

Εικόνα – σκηνή: Με τον όρο εικόνα στη λογοτεχνία, εννοούμε την περιγραφή, η οποία προκαλεί στον αναγνώστη ή στον ακροατή την εντύπωση ότι βλέπει μπροστά του αυτό που περιγράφεται. Εικόνες είναι κυρίως οι οπτικές, αυτές δηλαδή που περνούν από τα μάτια μας, εικόνες όμως λέμε κι αυτές που ερεθίζουν τις άλλες αισθήσεις μας (την ακοή, την όσφρηση κτλ.), οπότε (αντίστοιχα) τις χαρακτηρίζουμε ακουστικές, οσφρητικές κτλ.

Ο όρος σκηνή είναι έννοια ευρύτερη: παρουσιάζει ένα μέρος της δράσης που έχει ενότητα, μπορεί όμως να περιλαμβάνει περισσότερες από μία εικόνες.Βασικά κριτήρια για τη διάκριση των σκηνών είναι:

α. η αλλαγή τόπου, β. η αλλαγή προσώπων, γ. η αλλαγή τόπου και προσώπων, δ. η διαφοροποίηση του χρόνου.

Ειρωνεία: Ειρωνεία σημαίνει συχνά την  αντίθεση ανάμεσα σε μια φαινομενική και σε μια πραγματική κατάσταση, την οποία αγνοούν οι άμεσα ενδιαφερόμενοι ήρωες, τη γνωρίζει όμως ο ακροατής / αναγνώστης / θεατής και βρίσκεται έτσι σε πλεονεκτική θέση σε σχέση προς αυτούς. Πιο απλά, ειρωνεία  έχουμε όταν ο αναγνώστης ή ο ακροατής ξέρει πιο πολλά από τους ήρωες.

Επιβράδυνση: Η επιβράδυνση είναι βασική τεχνική της επικής ποίησης, που παίρνει τις εξής μορφές:

α. αναβάλλεται μια προγραμματισμένη δράση (π.χ., ο νόστος του Οδυσσέα)·β. διακόπτεται για λίγο η κύρια αφήγηση με την παρεμβολή ενός σχετικού επεισοδίου·γ. αργοπορεί, γενικά, ο ρυθμός της αφήγησης με αναφορές σε πρόσωπα και πράγματα. Όλα αυτά αποσπούν, για περισσότερο ή λιγότερο, τον ακροατή από το κύριο θέμα, του προξενούν αναμονή – κάποτε και αγωνία – , αλλά και του δίνουν στοιχεία για πιο άνετη παρακολούθηση της συνέχειας.

Επίθετα: Τα επίθετα είναι συχνά στα ομηρικά έπη και αποδίδουν ουσιαστικές ιδιότητες στα πρόσωπα και στα πράγματα που συνοδεύουν. Άλλοτε τονίζουν μια χαρακτηριστική τους ιδιότητα, είναι δηλαδή χαρακτηριστικά επίθετα, π.χ. «τον άντρα τον πολύτροπο», «ο ξακουστός Ορέστης» και άλλοτε προβάλλουν μια εικόνα τους, είναι δηλαδή περιγραφικά επίθετα, π.χ. «στις θολωτές σπηλιές», «την καλλιπλόκαμη νεράιδα».

 Επιφάνεια –  ενανθρώπιση -αθέατη θεϊκή βοήθεια:Οι θεοί επικοινωνούσαν με τους θνητούς παίρνοντας τη μορφή κάποιου συγκεκριμένου ανθρώπου, δηλαδή μεταμορφώνονταν· στην περίπτωση αυτή λέμε πως έχουμε ενανθρώπιση (μεταμόρφωση). Σπανιότερα παρουσιάζονταν με το πραγματικό τους  πρόσωπο, οπότε μιλούμε για θεϊκή επιφάνεια, για αυτοπρόσωπη δηλαδή εμφάνιση του θεού· συχνά όμως γίνεται λόγος και για αθέατη θεϊκή βοήθεια(ως θεϊκή φώτιση ή συμπαράσταση κ.τ.ό.).Παραδείγματα: Η εμφάνιση της Αθηνάς στον Τηλέμαχο ως Μέντη είναι ενανθρώπιση. Η αναχώρησή της, που γίνεται γρήγορα «σαν το πουλί πετώντας, ξέφυγε από το άνοιγμα της στέγης», δήλωσε δηλαδή ότι είναι θεά, είναι θεϊκή επιφάνεια.

Ηθογράφηση:  ηθογράφηση ενός προσώπου είναι η περιγραφή  και η αξιολόγηση του χαρακτήρα του με βάση α)όσα λέει, όσα κάνει  και όσα σκέφτεται το ίδιο, β) με βάση όσα λένε ή σκέφτονται οι άλλοι γι’ αυτό, γ) με βάση την άποψη του ποιητή γι’ αυτό .

Προοικονομία: Είναι η τακτοποίηση των γεγονότων από τον ποιητή και η παρουσίασή τους με τέτοιο τρόπο, ώστε τα μελλοντικά γεγονότα να προετοιμαστούν κατάλληλα και να έρθουν με φυσικό τρόπο.

Προσήμανση: Είναι η αναφορά σε γεγονότα ή καταστάσεις που θα συμβούν σε επόμενες σκηνές ή ραψωδίες.

Τριτοπρόσωπη και πρωτοπρόσωπη αφήγηση – μονόλογος: Ο ποιητής άλλοτε αφηγείται ο ίδιος σε τρίτο πρόσωπο και άλλοτε οι ήρωές του σε πρώτο πρόσωπο· ζωντανεύουν έτσι οι ήρωες μπροστά μας με τον διάλογο (ή με μονόλογο) και δραματοποιούν την αφήγηση, σαν να δίνουν παράσταση. Οι δύο αυτές τεχνικές της αφήγησης, η τριτοπρόσωπη και η πρωτοπρόσωπη  (διαλογική – δραματική), εναλλάσσονται· επικρατέστερη είναι η δεύτερη. Ο μονόλογος είναι ουσιαστικά διάλογος του ήρωα με τον εαυτό του σε κρίσιμες στιγμές της αφήγησης, όταν αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα και αναζητεί μόνος τη λύση τους. Αποκαλύπτει έτσι τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, και ο ακροατής κατανοεί καλύτερα τις ενέργειές του.

Ρητορική ερώτηση: Ερωτηματική πρόταση που διατυπώνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να ισοδυναμεί με πρόταση κρίσης και να κρύβει μέσα της την απάντηση.

Σχήμα  αδυνάτου: Το σχήμα αυτό, γνωστό και από τα δημοτικά τραγούδια,  εκφράζει το απραγματοποίητο. Σύμφωνα με αυτό, όταν θέλουμε να δηλώσουμε ότι κάτι δε θα πραγματοποιηθεί σε καμία περίπτωση, το συσχετίζουμε με κάτι άλλο, που είναι πιο γνωστό και λειτουργεί νομοτελειακά. Έτσι ο Αχιλλέας  δηλώνει πως θα ξαναβγεί στον πόλεμο μόνο όταν το ξύλινο σκήπτρο του βγάλει φύλλα και κλαδιά (Α ραψωδία Ιλιάδας).

Τυπικά στοιχεία: Τυπικά λέγονται τα στοιχεία που επαναλαμβάνονται πανομοιότυπα ή ελαφρά παραλλαγμένα. Μπορεί να είναι συνδυασμοί επιθέτων και ουσιαστικών ή άλλες φράσεις (όπως «η Αθηνά τα μάτια λάμποντας», «και πέταξαν τα λόγια του σαν τα πουλιά») ή στίχοι ολόκληροι (όπως «Της αντιμίλησε ο Τηλέμαχος με φρόνηση και γνώση») ή θέματα – μοτίβα και σκηνές ολόκληρες, όπως η υποδοχή και η φιλοξενία του επισκέπτη.

Τυπικά επίθετα: Ο ρόλος τους είναι άλλοτε τυπικός και άλλοτε ουσιαστικός γιατί ενισχύουν το νόημα της φράσης ή προσθέτουν καλαισθητική απόλαυση. Επιπλέον ως στοιχεία τυπικών στίχων διευκολύνουν την απομνημόνευση των αοιδών. Για παράδειγμα: «λευκοχέρα Ήρα, φτερωμένα λόγια, αιγιδοφόρος Δίας, γλαυκόφθαλμη Αθηνά, φτεροπόδης Πηλείδης » κλπ.

Ύβρη – νέμεση – τίση: Υβριστής γίνεται ο άνθρωπος που υπερβαίνει τα όριά του προσβάλλοντας-αδικώντας θεούς ή και ανθρώπους. Η υπέρβαση αυτή (η ύβρη) προκαλεί την οργή των θεών (τη νέμεση), και ακολουθεί η τιμωρία (η τίση).

Υστεροφημία: Είναι η φήμη που συνοδεύει το όνομα κάποιου ανθρώπου και μετά το θάνατό του. Αυτή η μεταθανάτια φήμη στην ομηρική εποχή θεωρείται σπουδαίο ιδανικό και οι άνθρωποι αγωνίζονται να την κατακτήσουν με πράξεις ηρωικές.

Φιλοξενία (τυπική σκηνή):H διαδικασία υποδοχής και φιλοξενίας του επισκέπτη (προσαρμοσμένη στις εκάστοτε συνθήκες) επαναλαμβάνεται στην Οδύσσεια, γι” αυτό και χαρακτηρίζεται τυπική. Σύμφωνα με το τυπικό της φιλοξενίας στην ομηρική κοινωνία, ο ξενιστής (εκείνος δηλαδή που φιλοξενεί έναν ξένο) είναι υποχρεωμένος:

α. να τον υποδεχτεί εγκάρδια (με προσφώνηση και χειραψία) και να τον προσκαλέσει σε φιλοξενία· αν ο ξένος έχει δόρυ, άλογα, άρμα, να φροντίσει να ταχτοποιηθούν,

β. να του προσφέρει λουτρό (αφού τον λούσουν —συνήθως κάποιες δούλες—, τον αλείφουν με λάδι και τον ντύνουν με καθαρά ρούχα),

γ. να τον φιλέψει (παραχωρώντας του κάθισμα σε θέση τιμητική, φέρνοντας του νερό να πλυθεί, τραπέζι για να φάει, προσφέροντας του εκλεκτή μερίδα φαγητού και πιοτό. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις ο ξενιστής οργανώνει προς τιμήν του ξένου του επίσημη υποδοχή με γιορτή ή ακόμη και αγώνες),

δ. να τον ρωτήσει ποιος είναι, από πού έρχεται και τι θέλει, μόνον αφού πρώτα τον φιλέψει,

ε. αφού ακούσει το αίτημά του, να το ικανοποιήσει όσο μπορεί,

στ. να προσφέρει στον ξένο διαμονή για όσες μέρες θέλει αυτός,

ζ. να τον αποχαιρετήσει με δώρα που επισφραγίζουν τη φιλία τους.

Στη φιλοξενία της Αθηνάς-Μέντη από τον Τηλέμαχο διακρίνουμε:

α. τη χειραψία κατά την υποδοχή του επισκέπτη (136/<121>)

β. το απαραίτητο πλύσιμο των χεριών (155/<138>, 164/<146>)

γ. τις περιποιήσεις και τις λεπτομέρειες της προετοιμασίας του γεύματος (143-61/<127-43>)

δ. τις ερωτήσεις για την καταγωγή του 189-190/<170>

ζ. την προσφορά  δώρου φιλοξενία 345 /<311>

Ετικέτες: Ιλιάδα

ΤΟΠΟΣ : η σκηνή του Αχιλλέα

ΧΡΟΝΟΣ : 41η – 42η μέρα της Ιλιάδας

ΠΡΟΣΩΠΑ : Πρίαμος, Αχιλλέας

ΔΟΜΗ:

1η  ενότητα: στ.468-506: Η άφιξη του Πρίαμου στη σκηνή του Αχιλλέα και η ικεσία του προς τον Πηλείδη.

2η  ενότητα: στ.507-551: Η συγκίνηση του Αχιλλέα και οι παρηγορητικοί του λόγοι προς τον Πρίαμο.

3η  ενότητα: στ.552-595: Η περιποίηση και η ετοιμασία του άψυχου σώματος του Έκτορα.

4η  ενότητα: στ.596-633: Το δείπνο του Αχιλλέα και του Πρίαμου.

5η  ενότητα: στ.634-633: Οι υποσχέσεις του Αχιλλέα στον Πρίαμο και η απόσυρση για ύπνο.

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑΣ:

Η ικεσία.

Τα πιθάρια του Δία και η κοινή μοίρα των ανθρώπων.

Η λύτρωση του Έκτορα και η κάθαρση του Αχιλλέα.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ – ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

Στην ενότητα χρησιμοποιείται κυρίως αφήγηση σε γ’ πρόσωπο που συνδυάζεται με διάλογο που δίνει ζωντάνια και δραματικότητα στις σκηνές και αναδεικνύει την τραγικότητα των ηρώων.

Οι εικόνες είναι θαυμάσιες, όπως η εικόνα της ικεσίας (στ. 477-479), της έκπληξης του Αχιλλέα και των συντρόφων του από την είσοδο του Πρίαμου (480-484), το κλάμα των δύο πρωταγωνιστών (στ. 510), τα δυο πιθάρια του Δία (527-528).

Υπάρχουν επίσης παρομοιώσεις, προσωποποιήσεις, μεταφορές και αντιθέσεις.

ΤΟ ΓΕΥΜΑ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ (472-475)

Ο Αχιλλέας ακολουθώντας την προτροπή της μητέρας του αποφασίζει να φάει. Η Θέτιδα τον είχε βρει και πάλι να θρηνεί μέσα στη σκηνή του και τον συμβούλευσε να απολαύσει, όσο ακόμη είναι καιρός, τις χαρές της ζωής (Ω 126-132). Η έμφαση που δίνεται στο φαγητό, σε συνδυασμό με την κατάπαυση του θρήνου, δηλώνει ότι ύστερα από μια περίοδο θλίψης και βιαιότητας αποκαθίσταται βαθμιαία η ηρεμία στη ζωή του Αχιλλέα.

ΙΚΕΣΙΑ ΠΡΙΑΜΟΥ (477 – 479)

Ο Πρίαμος γίνεται ικέτης στον Αχιλλέα, αγκαλιάζοντας τα γόνατά του και φιλώντας τα χέρια του. Η σκηνή έχει έντονη τραγικότητα. Θυμόμαστε και την αντίστοιχη ικεσία του Χρύση στην Α ραψωδία απέναντι στον Αγαμέμνονα και της Θέτιδας προς το Δία.

Ο ΠΡΙΑΜΟΣ ΦΙΛΑ ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ (479)

Η ενέργεια του Πρίαμου, να φιλήσει τα χέρια του φονιά του γιου του, ξεχωρίζει αυτή τη σκηνή ικεσίας από οποιαδήποτε άλλη και την καθιστά μοναδική. Της προσδίδει επίσης έντονη τραγικότητα. Να σημειωθεί ακόμη ότι η παράτολμη ενέργεια του γέροντα πατέρα μπορεί να χαρακτηριστεί «αριστεία», ανάλογη με αυτήν που οι νεότεροι πραγματοποιούσαν στο πεδίο της μάχης.

Ο ΠΑΡΗΓΟΡΗΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ (517-551)

Στον παρηγορητικό λόγο του Αχιλλέα προς τον Πρίαμο:

α) Βασικό ρόλο παίζει η καρτερία (υπομονή) ως τρόπος αντίδρασης στα βάσανα, καθώς και η άποψη ότι ο πόνος είναι κοινός για όλους τους ανθρώπους.

β) Ο μύθος των δυο πιθαριών έχει γνωμικό χαρακτήρα, εκφράζει δηλαδή τη γενική άποψη ότι σε όλους τους θνητούς αναλογεί, σύμφωνα με τη θεϊκή βούληση, ένα αναπόφευκτο μερίδιο βασάνων. Όμως μερικοί άνθρωποι βρίσκονται σε χειρότερη μοίρα, επειδή είναι συνεχώς δυστυχισμένοι, σε αντίθεση με άλλους που περνούν περιόδους δυστυχίας και ευτυχίας.

γ) Οι στοχασμοί του Αχιλλέα ταιριάζουν τόσο με τη ζωή του Πηλέα (535-542) και του Πρίαμου (543-548) όσο και με την τωρινή κατάσταση του ίδιου του ήρωα.

δ) Το γεγονός ότι ο Αχιλλέας ευσπλαχνίζεται τον Πρίαμο δηλώνει ότι έχει αποδεχθεί τον πόνο ως αναπόσπαστο στοιχείο της ανθρώπινης ζωής (στ. 525-526) και επομένως έχει συμβιβαστεί με την ιδέα του θανάτου του Πάτροκλου.

ΑΛΛΑΓΗ ΤΗΣ ΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ΠΡΟΣ ΝΕΚΡΟ ΕΚΤΟΡΑ (588-589)

Εντύπωση προκαλεί η τρυφερότητα και η φροντίδα που δείχνει εδώ ο Αχιλλέας για το νεκρό Έκτορα. Είναι φανερή η διάθεση του ποιητή να αποκαταστήσει τον κορυφαίο ήρωα των Αχαιών και να μην τον αφήσει ηθικά γυμνό. Ο λόγος και η συμπεριφορά του Αχιλλέα οδηγούν στην κάθαρση μετά την απάνθρωπη και ιδιαίτερα σκληρή συμπεριφορά του απέναντι στο νεκρό Έκτορα.

ΓΕΥΜΑ (601-628)

Το φαγητό, τυπικό στοιχείο φιλοξενίας, ενισχύει στην προκείμενη περίπτωση τους δεσμούς συμπάθειας και φιλίας ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον Πρίαμο. Επιπλέον, όπως φαίνεται και από το παράδειγμα της Νιόβης, το φαγητό εδώ δηλώνει ότι οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να ζουν υπομένοντας τον πόνο τους.

ΣΚΗΝΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ (630-633)

Ο αλληλοθαυμασμός των δύο αντιπάλων προβάλλει έντονα το νόημα και το περιεχόμενο του ομηρικού ανθρωπισμού, ενώ παράλληλα καταδικάζει τον πόλεμο που χωρίζει τους ανθρώπους.

Ο ΥΠΝΟΣ (676-677)

Ο Αχιλλέας για άλλη μια φορά ακολουθεί τη συμβουλή της μητέρας του. Ο ύπνος στο πλευρό της Βρισηίδας, της γυναίκας που υπήρξε η αφορμή της μήνιδος και της αναστάτωσης, είναι μια ακόμη ένδειξη ότι η ζωή του ήρωα ξαναβρίσκει τον κανονικό της ρυθμό, ύστερα από μια περίοδο οργής και ανεξέλεγκτης θλίψης. Εξάλλου, με τον κοινό ύπνο Αχιλλέα και Πρίαμου κάτω από την ίδια στέγη ολοκληρώνονται οι σκηνές συμφιλίωσης των δύο αντρών και αναγνώρισης των δικαιωμάτων του νεκρού Έκτορα.

( Πηγή: Αρκούλη Ελένη, Πειραματισμοί)

Ετικέτες: Ραψωδία Ω

Η πρόταση διδασκαλίας στηρίχτηκε στο σενάριο της Παναγιώτας-Κυριακής Μπιτζελέρη με τίτλο «Κατασκευάζοντας την ασπίδα του Αχιλλέα» Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Θεσσαλονίκη 2013. Επίσης στην ψηφιακή εφαρμογή των εκπαιδευτικών Μαρίας Ακριτίδου και Βασιλικής Αφεντουλίδου.

Χρήσιμες σελίδες:

Απόπειρες αναπαράστασης της ασπίδας, Παν. Λουπάση

Η ασπίδα του Αχιλλέα, Εκπαιδευτική τηλεόραση

Γιώργου Γεραλή, Παράλληλο κείμενο

Η ασπίδα του Αχιλλέα, Σκηνές Πολιτισμού

Ο γάμος στην αρχαία Ελλάδα, εκπαιδευτική τηλεόραση

Η ασπίδα του Αχιλλέα

Ομηρικά έπη

Η διδασκαλία της ενότητας ακολουθεί τα εξής βήματα: Διαβάστε όλο το άρθρο »

Ετικέτες: ασπίδα Αχιλλέα, Αχιλλέας, Ιλιάδα