Η ΜΟΝΟΜΑΧΙΑ ΑΧΙΛΛΕΑ-ΕΚΤΟΡΑ
Η μονομαχία Αχιλλέα-Έκτορα είναι το κεντρικό επεισόδιο μέσα στην Ιλιάδα, γιατί σ” αυτή καταλήγει το θέμα της εκδίκησης κι αυτή δημιουργεί όλες τις καταστάσεις που ακολουθούν και οδηγεί κατ” ευθείαν στη λύση του δράματος.
ΦΑΣΕΙΣ ΜΟΝΟΜΑΧΙΑΣ
Η πρώτη φάση της μονομαχίας (247 – 295) :
Α) Ο λόγος του Έκτορα
Ο Έκτορας ανακτά την αγωνιστική του διάθεση, δεν καυχιέται, ούτε απειλεί. Με αξιοπρέπεια, ευγένεια προτείνει συμφωνία αμοιβαίας ιπποτικής μεταχείρισης του νεκρού σώματος του ηττημένου στην μονομαχία που θα ακολουθήσει.
Β) Η απάντηση του Αχιλλέα
Ο Αχιλλέας αρνείται και με μια παραστατική έκφραση του «αδύνατου» υπογραμμίζει το αγεφύρωτο μίσος που τους χωρίζει. Προδικάζει με αλαζονική έπαρση και εκδικητική μανία τη νίκη του με τη βοήθεια της Αθηνάς και το θάνατο του Έκτορα.
Γ) Η κονταρομαχία
Μετά την πρώτη άστοχη βολή του Αχιλλέα, το κοντάρι ξαναβρίσκεται στα χέρια του με θεϊκή παρέμβαση. Ξεθαρρεύει ο Έκτορας, ειρωνεύεται, εύχεται να ανακουφίσει τους Τρώες σκοτώνοντας τον Αχιλλέα. Η βολή του είναι εύστοχη, αλλά χτυπάει στην ασπίδα και τινάζεται μακριά. Πανικόβλητος ζητάει βοήθεια από τον Διήφοβο, αλλά δεν είναι εκεί.
Η δεύτερη φάση της μονομαχίας ( 296- 366) :
Α) Ο δραματικός μονόλογος του Έκτορα
Β) Η τελική φάση – ο θάνατος του Έκτορα
ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ
Ο ΛΟΓΟΣ ΕΚΤΟΡΑ
α) Ομολογεί ότι προηγουμένως τον είχε φοβηθεί, αλλά τώρα είναι αποφασισμένος να τον αντιμετωπίσει.
β) Δηλώνει ότι, αν τον σκοτώσει, θα σεβαστεί το σώμα του, θα πάρει τα όπλα του, αλλά θα δώσει το σώμα στους δικούς του, για να του αποδώσουν τις νεκρικές τιμές.
γ) Το ίδιο ζητά κι από τον Αχιλλέα να κάνει.
δ) Ο Έκτορας ήδη φοράει την παλιά πανοπλία του Αχιλλέα.
Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ
α) Αρνείται οποιαδήποτε συμφωνία.
β) Δηλώνει ότι τρέφει απύθμενο μίσος για τον Έκτορα.
γ) Παρομοιάζει την έχθρα τους με την έχθρα που υπάρχει ανάμεσα σε ανθρώπους και λιοντάρια ή λύκους και αρνιά. (Σχήμα αδυνάτου)
δ) Είναι βέβαιος ότι θα σκοτώσει τον Έκτορα.
ε) Ειρωνεύεται και προκαλεί τον Έκτορα να δείξει τη μεγαλύτερη πολεμική του ικανότητα.
στ) Είναι αλαζόνας και σίγουρος για το αποτέλεσμα της μονομαχίας.
ζ)Βασισμένος στη βοήθεια της Αθηνάς « προφητεύει» το θάνατο του αντιπάλου.
η) Δίνει εκδικητικό τόνο στην αναμέτρηση.
Η ΚΟΝΤΑΡΟΜΑΧΙΑ:
Αρχίζει με κοντάρια και συνεχίζει με τα ξίφη. Η Αθηνά βοηθά κρυφά τον Αχιλλέα προδικάζοντας το αποτέλεσμα του αγώνα. Οι ευχές του Έκτορα για νίκη του αποτελούν επική ειρωνεία.
α)Η μονομαχία είναι ένα από τα τέσσερα κύρια παραδοσιακά επικά θέματα, που συνθέτουν την Ιλιάδα. Τα άλλα είναι α)η οργή, β)η εκδίκηση και γ)ο σεβασμός προς το γέρο-πατέρα. Η Ιλιάδα φιλοξενεί ένα πλήθος μονομαχιών. Τη μονομαχία Μενέλαου – Πάρη στη ραψωδια Γ, του Διομήδη – Γλαύκου στην Ε, του Έκτορα – Αίαντα στην Η, κλπ.
β)Είναι φανερή η προτίμηση του Ομήρου στις μονομαχίες και όχι σε πολυπρόσωπες μάχες. Κι αυτό γιατί με τη μονομαχία υπάρχει έντονο το προσωπικό στοιχείο και εντείνεται η προσοχή του ακροατή, ο οποίος ταυτίζεται με ένα από τα δύο πρόσωπα που συγκρούονται κάθε φορά.
ΣΤΑΔΙΑ ΜΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (ΤΥΠΙΚΗΣ ΣΚΗΝΗΣ)
Α) Οι δυο μονομάχοι εξοπλίζονται και παίρνουν θέση ο ένας απέναντι στον άλλο.
β) Προηγείται αγώνας λόγων (λεκτική αντιπαράθεση μεταξύ των δύο προσώπων).
γ) Στην πρώτη φάση ο αγώνας γίνεται με κοντάρια από μακριά, στη δεύτερη με τα σπαθιά αγωνίζονται σώμα με σώμα. Μπορεί να υπάρχει και τρίτη φάση όπου ρίχνουν ο ένας στον άλλο μεγάλες πέτρες.
δ) Κανονικά μια τυπική μονομαχία τελειώνει με τον θάνατο του ενός από τους δύο ήρωες.
ε) Συχνά ένας θεός βοηθάει κάποιον από τους δύο αντιπάλους.
στ) Ο νικητής θριαμβολογεί πάνω στον ετοιμοθάνατο αντίπαλο και συχνά διαπράττει ύβρη.
ζ) Ο ηττημένος, πριν πεθάνει, προφητεύει τον θάνατο του νικητή.
Γενικά, παρά το κοινό τυπικό, ο Όμηρος φροντίζει να διαφοροποιεί τις μονομαχίες, για να αποφεύγεται η μονοτονία.
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΟΜΑΧΙΑΣ
α) Ο Έκτορας διαπιστώνει τη στάση των θεών : ο Απόλλωνας τον έχει εγκαταλείψει και η Αθηνά τον εξαπάτησε. Δε διαμαρτύρεται, απλά εκφράζει με πίκρα τη βεβαιότητα ότι επίκειται ο θάνατός του. Αποδέχεται τη μοίρα του αλλά δεν κρίνει τους θεούς.
β) Λυτρώνεται απ’ το φόβο και επιλέγει ελεύθερα να πεθάνει πολεμώντας. Ο Έκτορας στην τελευταία του επίθεση παρομοιάζεται με αετό στην ορμητικότητα, την αγριότητα και την περηφάνια.
γ) Η απόκρουση από τον Αχιλλέα δίνεται με παραστατική εικόνα. Η επίθεση του Αχιλλέα δίνεται κι αυτή με παρομοίωση .
δ) Ο θάνατος του Έκτορα δεν είναι ακαριαίος, για να προλάβει να πει τα τελευταία του λόγια (προοικονομία).
ε) Ο Αχιλλέας καυχιέται, εκφράζει την ικανοποίηση της εκδικητικής του μανίας και νιώθει ότι εκπλήρωσε το χρέος του απέναντι στον Πάτροκλο.
στ) Ο Έκτορας ικετεύει τον Αχιλλέα να δώσει το νεκρό του σώμα στους γονείς του και να πάρει ανταλλάγματα.
ζ) Ο Αχιλλέας αρνείται πεισματικά και εκδηλώνει το μίσος του ( στοιχείο υπερβολής).Αρνείται περιφρονητικά τα δώρα και εκτοξεύει απειλές.
η) Με τα τελευταία λόγια του ο Έκτορας προειδοποιεί τον Αχιλλέα ότι η υβριστική του συμπεριφορά θα προκαλέσει την οργή των θεών και την τιμωρία και το θάνατό του. Βέβαια, και ο ίδιος ο Αχιλλέας έχει επίγνωση της μοίρας του και την αποδέχεται.
Ο ΔΙΑΣΥΡΜΟΣ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΕΚΤΟΡΑ ΚΑΙ Ο ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ( 367 – 394)
α) Γύμνωση από τον οπλισμό.
β) Οι Αχαιοί μπήγουν στο άψυχο σώμα του τα κοντάρια τους και θαυμάζουν την ομορφιά και την κορμοστασιά του.
γ) Ο Αχιλλέας δίνει το πρόσταγμα για επίθεση στην Τροία.
δ) Δίνει πρώτα όμως το σύνθημα να επιστρέψουν στα πλοία και να αποδώσουν νεκρικές τιμές στο φίλο του, τον Πάτροκλο. Άλλωστε, γνωρίζει ότι δεν είναι της μοίρας του να πάρει την Τροία. Σκοτώνοντας τον Έκτορα έχει ήδη μπει στο δρόμο για το δικό του θάνατο.
ΟΙ ΘΕΟΙ ΣΤΗΝ ΙΛΙΑΔΑ:Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΘΥΜΑ ΤΩΝ ΘΕΩΝ
α)Ο ρόλος των θεών είναι άλλοτε ευεργετικός και άλλοτε καταστροφικός για τους ανθρώπους. Βοηθούν ή καταστρέφουν με την πραγματική τους μορφή φανερά ή κρυφά , αόρατοι ή με τη μορφή κάποιου άλλου.
β) Δεν ακολουθούν τους ηθικούς κανόνες των ανθρώπων.
γ) Ο άνθρωπος έχει ένα είδος εσωτερικής ελευθερίας και σε περίπτωση που τον καταστρέφουν οι θεοί φταίει η αλαζονεία του. Συνήθως οι θεοί προειδοποιούν με σημάδια, για τα οποία όμως οι άνθρωποι αδιαφορούν και αφήνουν την Άτη να τους θολώσει το μυαλό. Έτσι φτάνουν στην ύβρη και τιμωρούνται.
δ) Οι ομηρικοί θεοί σε συνάρτηση με τη μοίρα επεμβαίνουν στα ανθρώπινα και καθορίζουν τη ζωή αλλά και το θάνατο των θνητών. Έτσι, στους στίχους 297-303 βλέπουμε τον Έκτορα να αντιλαμβάνεται πως οι θεοί έχουν προδιαγράψει την πορεία του και είναι της μοίρας του γραφτό να πεθάνει από το χέρι του Αχιλλέα.
ε) Είναι, επίσης, χαρακτηριστικό πως οι θεοί του έπους είναι κατά κανόνα πλάσματα επιπόλαια και ασταθή, των οποίων η φιλία ή η εχθρότητα έχει μικρή σχέση με την ανθρώπινη δικαιοσύνη. Δεν εμφανίζονται ως εγγυητές των ανθρώπινων κανόνων. Οι παρεμβάσεις τους γίνονται με κριτήριο τις προσωπικές τους συμπάθειες και αντιπάθειες.
Η ΝΙΚΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ
α) Η Αθηνά συμπαραστέκεται και ηθικά και έμπρακτα στον Αχιλλέα και μάλιστα με σκανδαλώδη τρόπο.
β) Ο Έκτορας αποδέχεται τη μοίρα του και δεν κατηγορεί τους θεούς για το δόλο τους, αλλά αποφασίζει να πεθάνει ηρωικά.
γ) Για τη νίκη του Αχιλλέα δεν ήταν αρκετή ή ανδρεία του, αλλά χρειαζόταν και θεϊκή βοήθεια.
δ) Ωστόσο, η βοήθεια της Αθηνάς δε μειώνει την αξία του ήρωα.
ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΟΜΗΡΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ
Οι ομηρικοί άνθρωποι πίστευαν ότι τη στιγμή του θανάτου ο άνθρωπος παύει να λειτουργεί και δύο νέες οντότητες εμφανίζονταν: το νεκρό σώμα και η ψυχή. Θεωρούσαν ότι το σώμα είναι αδρανής ύλη, κάτι το οποίο είναι καταδικασμένο στη φθορά και τη σήψη. Η ψυχή, όμως, την οποία θεωρούσαν άυλη είναι αθάνατη. Μπορούσε να μιλήσει μόνο στα όνειρα ή αν έπινε ζεστό αίμα και αποκτούσε ένα είδος συνείδησης, το λεγόμενο ομηρικό μένος. Νέα κατοικία της ήταν ο Άδης. Εκεί συγκεντρώνονταν οι ψυχές και πίνοντας το νερό της Λήθης λησμονούσαν τις ομορφιές και τις χαρές που άφησαν πίσω, στον κόσμο των ζωντανών. Ο Όμηρος στους στίχους 361-363 παριστάνει την ψυχή να εγκαταλείπει το νεκρό σώμα και να φεύγει πετώντας για τον Άδη. Αυτό ανταποκρίνεται στην πίστη ότι η Ψυχή φεύγει από το σώμα με τη μορφή πτηνού. Η αναφορά της τοποθεσίας των Σκαιών πυλών είναι μία ακόμη σύνδεση της παρούσας σκηνής με το παρελθόν (ραψ. Ζ) και με ένα μέλλον (θάνατος Αχιλλέα) που ξεπερνάει τα όρια του ιλιαδικού χρόνου.
Η ΠΑΝΟΠΛΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΚΡΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥ ΕΧΘΡΟΥ
Βασικά οι πολεμιστές επιθυμούν να αποκτήσουν την πανοπλία του εχθρού τους για την καθαρή της αξία. Επίσης επιθυμούν την κατοχή του πεδίου της μάχης και των νεκρών ως ορατό σημάδι (απόδειξη) τού ότι αυτοί είναι οι νικητές της ημέρας. Μα υπάρχουν και βαθύτεροι ή σκοτεινότεροι πόθοι. Να στερείς τον τάφο στο νεκρό σημαίνει ν” ακυρώνεις τη μνήμη του (την υστεροφημία του), να τον κάνεις σαν να μην υπήρξε ποτέ. Γι’ αυτό είναι αισθητή στον Όμηρο η φλογερή έγνοια για έναν τάφο που, αφού πεθάνει κάποιος, θα μείνει να μαρτυρεί στους μεταγενέστερους την ύπαρξη και σπουδαιότητα του ήρωα.
ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΘΑΝΑΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ – ΕΚΤΟΡΑ
ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ
α) Συμμετέχουν οι θεοί (Απόλλωνας – Αθηνά). Αν και προβάλλεται η ανδρεία τους, είναι απαραίτητη η συμβολή θεού για να καταβληθούν.
β) Και οι δύο πεθαίνουν φορώντας την πανοπλία του Αχιλλέα.
γ) Οι νικητές καυχιούνται (άδικα και περιφρονητικά ο Έκτορας, με ικανοποίηση και χωρίς πόνο ο Αχιλλέας).
δ) Το θανατηφόρο χτύπημα δίνεται με κοντάρι.
ε) Οι νικητές αρνούνται την ταφή στον ηττημένο, απειλούν να γίνει το νεκρό του σώμα βορά στα αγρίμια.
στ) Πριν εκπνεύσουν Πάτροκλος και Αχιλλέας προφητεύουν το θάνατο του αντιπάλου τους.
ζ) Δίνεται η εικόνα της προσωποποιημένης ψυχής που κατεβαίνει θλιμμένη στον Άδη.
ΔΙΑΦΟΡΕΣ
α) Στο θάνατο του Πάτροκλου συμμετέχει και ένας θνητός, ο Εύφορβος.
β) Ο Πάτροκλος γυμνώνεται από τα όπλα του ζωντανός, ο Έκτορας αφού ξεψυχήσει.
γ) Ο Έκτορας ικετεύει να δοθεί το σώμα του για ταφή, ο Πάτροκλος όχι.
ε) Το σώμα του Πάτροκλου θα τιμηθεί, ενώ του Έκτορα θα κακοποιηθεί απάνθρωπα.
στ) Ο Πάτροκλος τιμωρείται για την ύβρη του (ξέχασε την προειδοποίηση του Αχιλλέα και αψήφησε την προειδοποίηση του Απόλλωνα ότι δεν πρόκειται να κυριεύσει την Τροία.
Πηγή: Αρκούλη Ελένη, Πειραματισμοί
