ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Σχετίζονται :     α) με τον αφηγητή , την υπόστασή του μέσα στο κείμενο, τις σχέσεις αφηγητή-προσώπων, την οπτική γωνία του,      β) τη δομή της αφήγησης, το χρόνο, το χώρο,      γ) τη ρηματική άρθρωση της αφήγησης, τις συμβάσεις της.

•  «Αφηγητής” : το πρόσωπο που αφηγείται, που μεταφέρει δηλαδή λεκτικά  σε άλλους μια ιστορία. Είναι ο φορέας της αφήγησης,  είναι η “φωνή” που αναλαμβάνει την ευθύνη της αφηγηματικής πράξης. Στη λογοτεχνία ο αφηγητής δεν ταυτίζεται κατ’ ανάγκην με τον συγγραφέα. Ο συγγραφέας είναι ένα υπαρκτό πρόσωπο, ενώ ο αφηγητής αποτελεί μέρος ενός μυθοπλαστικού κόσμου που ο συγγραφέας συγκρότησε. Ο αφηγητής  είναι ένα μυθοπλαστικό υποκείμενο.

      Οι λειτουργίες του αφηγητή
Α. «ΔΡΑΜΑΤΟΠΟΙΗΜΕΝΟΣ  ή  Ομοδιηγητικος  αφηγητής».   

Ο αφηγητής  μπορεί να είναι ήρωας της ιστορίας, με πρωταγωνιστικό ή δευτερεύοντα ρόλο. Αφηγείται σε πρώτο ρηματικό πρόσωπο (πρωτοπρόσωπη αφήγηση).     Διακρίνονται δύο παραλλαγές του ομοδιηγητικού αφηγητή:

·         ο αφηγητής-παρατηρητής-μάρτυρας των συμβάντων της αφήγησης,

·         ο αφηγητής-πρωταγωνιστής δηλ. ο βασικός ήρωας ή «αυτοδιηγητικός αφηγητής » = αφηγείται σε πρώτο ρηματικό την προσωπική του ιστορία.

                 Β.«ΠΑΝΤΟΓΝΩΣΤΗΣ  Ή  Ετεροδιηγητικός  αφηγητής»:

Ο αφηγητής δεν συμμετέχει καθόλου στην ιστορία που διηγείται και ο συγγραφέας αναθέτει την αφήγηση σε πρόσωπο ξένο προς την ιστορία, την οποία παρουσιάζει σε τρίτο πρόσωπο (τριτοπρόσωπη αφήγηση). Ονομάζεται, ιδιαίτερα, «παντογνώστης αφηγητής» ,αυτός που βρίσκεται παντού και πάντοτε και γνωρίζει τα πάντα, ακόμα και τις πιο απόκρυφες σκέψεις των προσώπων της αφήγησης.

      Η  εστίαση
 Με τον όρο «εστίαση» αναφερόμαστε  στην απόσταση που  παίρνει  ο  αφηγητής  από  τα πρόσωπα  της  αφήγησης.Ο Genette  προτείνει τους ακόλουθους τρεις τύπους εστίασης της τριτοπρόσωπης αφήγησης:

1.       Αφήγηση χωρίς εστίαση (ή μηδενική εστίαση): ο αφηγητής γνωρίζει περισσότερα από τους ήρωες. Αντιστοιχεί στην αφήγηση με παντογνώστη αφηγητή.

2.       Αφήγηση με εσωτερική εστίαση ή όραση από πίσω: την  αφήγηση παρακολουθεί ένα από τα πρόσωπα – χαρακτήρες του έργου. Αντιστοιχεί στο δραματοποιημένο αφηγητή.

3.        Αφήγηση με εξωτερική εστίαση ή όραση απ έξω: ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα. Στην περίπτωση αυτή ο ήρωας δρα  χωρίς ο αναγνώστης να μπορεί να μάθει τις σκέψεις του (π.χ. αστυνομικά μυθιστορήματα, κινηματογραφικές ταινίες τρόμου, έργα μυστηρίου) .

      Ο χρόνος  της  αφήγησης- χρονική σειρά γεγονότων

Ο χρόνος που ξετυλίχθηκαν τα γεγονότα της ιστορίας, η φυσική διαδοχή τους ονομάζεται χρόνος της ιστορίας. Ο χρόνος της αφήγησης γενικά δεν συμπίπτει με τον χρόνο της ιστορίας, αφού τα γεγονότα παρουσιάζονται συνήθως με διαφορετική χρονική σειρά, διάρκεια και συχνότητα απ’ ό,τι διαδραματίζονται στην ιστορία. Έτσι, συχνά ο συγγραφέας παραβιάζει τη χρονική σειρά, γι’ αυτό :              έχουμε αναδρομικές αφηγήσεις/ αναδρομές και πρόδρομες αφηγήσεις/ προλήψεις

1.       Πρόληψη ο αφηγητής κάνει λόγο εκ των προτέρων για γεγονότα που θα γίνουν αργότερα

2.       Αναδρομή είναι η τεχνική κατά την οποία διακόπτεται η κανονική χρονική σειρά των συμβάντων για να εξιστορηθούν γεγονότα του παρελθόντος.

Άλλες τεχνικές παραβίασης της ομαλής σειράς των γεγονότων:

ü  Προσήμανση/  Προϊδεασμός Ø  Ο προϊδεασμός είναι ένας αφηγηματικός τρόπος με τον οποίο ο αφηγητής  προετοιμάζει ψυχολογικά  τον αναγνώστη για κάτι που πρόκειται να συμβεί.

ü  In medias res Ø η λατινική αυτή φράση σημαίνει  στη μέση της υπόθεσης, γιατί  ο αφηγητής αρχίζει την ιστορία από το κρισιμότερο σημείο της πλοκής και, έπειτα, με αναδρομή στο παρελθόν, παρουσιάζονται όσα προηγούνται του σημείου αυτού.

ü  Εγκιβωτισμός Ø Πολύ συχνά σ’ ένα αφηγηματικό κείμενο η ιστορία που έχουμε ξεκινήσει διακόπτεται για να αρχίσει μια άλλη ιστορία, ενδεχομένως μικρότερης έκτασης από την αρχική και με την ολοκλήρωσή της επανερχόμαστε στην αρχική αφήγηση της ιστορίας.

ü  Προοικονομία Ø Η προοικονομία είναι ένας αφηγηματικός τρόπος ο οποίος σχετίζεται με την φυσική  και λογική πλοκή του μύθου και των γεγονότων. Ο συγγραφέας προετοιμάζει τον αναγνώστη ή τον θεατή για γεγονότα που πρόκειται να ακολουθήσουν.

ü  Παρέκβαση/ παρέμβλητη (εμβόλιμη) αφήγηση Ø είναι η προσωρινή διακοπή της φυσικής ροής των γεγονότων και η αναφορά σε άλλο θέμα που δεν σχετίζεται άμεσα με την υπόθεση του έργου

      Η  χρονική  διάρκεια

1.       Ο χρόνος της αφήγησης μπορεί να είναι μικρότερος από τον χρόνο της ιστορίας, όταν ο αφηγητής  συμπυκνώνει τον χρόνο  και παρουσιάζει σύντομα , σε μερικές σειρές γεγονότα που έχουν μεγάλη διάρκεια. Με τον τρόπο αυτό, ο ρυθμός της αφήγησης  επιταχύνεται με τις τεχνικές της επιτάχυνσης, περίληψης, παράλειψης, έλλειψης ή αφηγηματικού κενού.

2.        Ο χρόνος της αφήγησης μπορεί να είναι μεγαλύτερος από τον χρόνο  της ιστορίας, όταν ο αφηγητής επιμηκύνει τον χρόνο και παρουσιάζει αναλυτικά γεγονότα που διαρκούν ελάχιστα. Με τον τρόπο αυτό επιβραδύνεται ο ρυθμός της αφήγησης, χρησιμοποιώντας την τεχνική της ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗΣ.

3.        Ο χρόνος της αφήγησης είναι ίσος με τον χρόνο της ιστορίας, συνήθως  σε διαλογικές σκηνές.

τα  συστατικά στοιχεία που συναποτελούν μιαν αφήγηση ( πως αφηγείται κάποιος).

Αφήγηση: είναι η παρουσίαση γεγονότων και πράξεων, την οποία ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης διέκριναν σε «διήγηση» και «μίμηση». Στη διήγηση ο αφηγητής αφηγείται μια ιστορία με τη δική του φωνή( τριτοπρόσωπη αφήγηση, παντογνώστης αφηγητής), ενώ στη μίμηση  προσποιείται τη φωνή άλλων προσώπων.

 Διάλογος: είναι τα διαλογικά μέρη σε ευθύ λόγο και σε πρώτο πρόσωπο. Απουσιάζει εντελώς ο αφηγητής.

 ΜΕΙΚΤΟΣ ΤΡΟΠΟΣ: (συνδυασμός αφήγησης και διαλόγου) υπάρχει ο αφηγητής , αλλά η αφήγηση διακόπτεται από την παρεμβολή άλλων ατόμων που διαλέγονται σε πρώτο πρόσωπο.

Περιγραφή: η αναπαράσταση προσώπων, τόπων, αντικειμένων, η αφήγηση καταστάσεων.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

      Στα παρακάτω αποσπάσματα να αναγνωρίσετε τον τύπο του αφηγητή, το είδος της αφήγησης  και την οπτική γωνία  της αφήγησης.

1.      Είχα γίνει μουσκίδι ως το κόκκαλο. Πήρα δρόμο κατά το σπιτάκι. Βιαζόμουν να δω τι θα ΄κανε ο πατέρας μου. Θα ΄κλαιγε , θα βλαστημούσε , θα φώναζε; Τον είδα να στέκεται στο κατώφλι, ακίνητος και δάγκανε το μουστάκι του. Πίσω του όρθια η μητέρα μου έκλαιγε.

-Πατέρα, φώναξα, πάει η σταφίδα μας!

– Εμείς δεν πάμε , μου αποκρίθηκε. Σώπα!

Ποτέ δεν ξέχασα αυτή τη στιγμή. Θαρρώ μου στάθηκε στις δύσκολες στιγμές της ζωής μου μεγάλο μάθημα.

2.      Γεννήθηκα στην Αθήνα και ανήκω στη γενιά της αναδίπλωσης μετά την επικράτηση των κρατικών εθνικισμών και το κλείσιμο των συνόρων. Στη γενιά που στερήθηκε τα μεγάλα ταξίδια κι έχασε τη συνείδηση της ανοιχτοσύνης του παλιού ελληνικού ορίζοντα.

3.      Ο στρατός μας προχωρεί νικητής σε αυτή τη γραμμή… Οι Τούρκοι φεύγουν ρίχνοντας τα όπλα τους: έχουν 200 σκοτωμένους με 8 αξιωματικούς και οι δικοί μας έπιασαν 600 αιχμαλώτους . Τα αεροπλάνα μας βομβάρδισαν το τουρκικό αεροδρόμιο στο Εσκί- Σεχίρ.

4.      Ο Ρ. Νουρέγιεφ ήταν ο πιο διάσημος Ρώσος χορευτής – μετά το Νιζίνσκι, στην ιστορία του μπαλέτου. Από μικρός είχε πάθος για τη μουσική και το χορό. Έχει χαρακτηριστεί ο μεγαλύτερος χορευτής του κόσμου στη δεκαετία του 60.

5.      Ήταν Κυριακή βράδυ, όταν ο Κατσιμπαλής κι εγώ φύγαμε από το Ναύπλιο για τις Μυκήνες. Δεν ήταν ακόμη 8 η ώρα, όταν φτάσαμε στο μικρό σταθμό που φέρνει αυτό το μυθικό όνομα. Καθώς περνούσαμε από το Άργος, η μαγεία αυτού του κόσμου , μου τρύπησε ξαφνικά τα σωθικά.