ΑΠΟ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΣΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΟΡΑΜΑ

Στο διάστημα της πολιορκίας ο ποιητής βρίσκεται στην πατρίδα του ,τη Ζάκυνθο , δηλ. ακριβώς απέναντι στα γεγονότα , στα οποία συμμετείχε ολόψυχα. Από τη συμμετοχή και τη βίωση αυτή προέκυψε το ποίημα του Χρέους (Χρέος ήταν η πρώτη ονομασία του ποιήματος. Ακολούθησαν 3 άλλες Αδελφοποιτοί , Μισολογγι, και τελικά  Ελεύθεροι  Πολιορκημένοι).Ο ποιητής αρχίζει να το συνθέτει το 1826.

Ιάκωβος Πολυλάς (Ποιήματα Α, Λ. Πολίτη, Ίκαρος, σελ. 354 )

Το απόσπασμα του ποιήματος το Μεσολόγγι ήτοι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι ανήκουν σε τρία διαφορετικά σχεδιάσματα. Το αρχαιότερο ήταν , ως φαίνεται, συνθεμένο εις είδος προφητικού θρήνου εις το πέσιμο του Μεσολογγιού και λυρικό εις το σχήμα. Το δεύτερο, περιεκτικότερο σύνθεμα και επικό, εις το οποίον εικονίζοντα τα παθήματα των γενναίων αγωνιστών εις τες υστερινές ημέρες της πολιορκίας έως που έκαμαν το γιουρούσι .Το τρίτο, το ξανάπλασμα  του δευτέρου και εις το μέτρο και εις τη μορφή….

Ε. Κριαράς, Διονύσιος Σολωμός , ο βίος, το έργο, Εστία, 1969, σελ. 91 κ.ε.

Η υπόθεση του ποιήματος αναφέρεται στις δεκαπέντε τελευταίες ημέρες από τη μάχη της Κλείσοβας έως την έξοδο. Ζητεί να αναπλάσει μες στην ψυχή του ο ποιητής τον μεγάλον Αγώνα μέσα σε μια ατμόσφαιρα υψηλού ηρωισμου. Αν δεν μπορούμε να αναπαραστήσουμε τη συνισταμένη του ποιήματος , είναι φανερή η κεντρική ιδέα του ποιήματος: η νίκη της ηθικής ελευθερίας ( με το πλάτος και το βάθος που εκέινος τη φανταζόταν) εναντίον της υλικής βίας. Ο ποιητής  επιθυμεί να δείξει όλα τα περιθώρια  δύναμης της ανθρώπινης ψυχής. Ακόμα και όταν σωριάζονται στο δρόμο της μεγάλα υλικά εμπόδια, ίσα ίσα τότε τα εμπόδια τούτα της δίνουν την ευκαιρία να φανεί και να αστράψει. Στο έργο δεν υπάρχει ένας ήρωας πρωταγωνιστής. Πρωταγωνιστής είναι η ίδια η μάζα που αγωνίζεται τον καλόν αγώνα…

ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Β

 (Η Ανάλυση είναι  από το βιβλίο του Γ. ΘΕΜΕΛΗ Η διδασκαλία των Νέων Ελληνικών( τομ. Β) εκδ. Κωνσταντινίδη , Θεσσαλονίκη 1969.)

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·
λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει

στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:
“Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ’ έχω ’γώ στο χέρι:
οπού συ μου ’γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει”.

Ο 1ος στ. δίνει την ερημιά του κάμπου, σιωπή άκρα, του τάφου, εντάφια, νεκρική , βασιλεύει, κυριαρχεί. Παρατηρεί  κανείς αμέσως από την αρχή  την άκρα πυκνότητα στην ποιητική έκφραση Οι λέξεις ακούγονται μια-μία  μεστή από νόημα (ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ) τίποτε το περιττό. Κυριολεξία. Στον κάμπο. Ο στ. βγαίνει ακέραιος με αυτοτέλεια.

Ο 2ος και 3ος   στ. πάνε μαζί, πουλί λαλεί, ηχολαλική απεικόνιση με την παρήχηση του λ. παίρνει σπυρί , βρίσκει δηλ τροφή  σε συγκεκριμένο εικονισμό. Το β΄ ημιστίχιο σε αντίθεση : κι η  μάνα το ζηλεύει . Η μάνα , το ανθρωπινό πλάσμα , ζηλεύει το πουλί , που βρίσκει τροφή και είναι ευτυχισμένο κι ελεύθερο στην απλωσιά του κάμπου και λαλεί.  Με την αντίθεση το λαλεί παίρνει ένταση και δικαίωση κι ένα ιδιαίτερο νόημα, όπως αντίστοιχα και το ζηλεύει. Το ανθρώπινο πλάσμα , το ανώτερο στην κυριαρχία των όντων βρίσκεται σε κατώτερη μοίρα από το πουλί που είναι υποδεέστερο. Ο 3ος στ. συνεχίζει το ζηλεύει και του δίνει το λόγο: σύνταξη παρατακτική- αιτιολογική . Το τα μάτια η πείνα εμαύρισε έκφραση απλή από τη γνωστή μεταφορά που από τη χρήση πήρε θέση κυριολεξίας : μαύρισε το μάτι μου και σημαίνει μεγάλη στέρηση εικονιστικά. Το β΄ ημιστίχιο συμπληρώνει το α΄ και το επιτείνει με το μνέει , ορκίζεται. Κι εδώ το ίδιο γνώρισμα: κυριολεξία και λιτότητα με τις πιο απλές λέξεις , που από μόνη την τοποθέτηση τους λειτουργούν ποιητικά . Η επανάληψη τα ματιά , στα μάτια , επισημαίνει το σημείο, όπου φανερώνεται και το εμαύρισε και το μνέει  αντίστοιχα, εντείνοντας την αντίθεση του λαλεί.

Οι τρεις πρώτοι στ. σχηματίζουν μερική ενότητα με νόημα, ότι η μάνα , η γυναίκα στην ιδιότητα της ως μάνας , αργοπεθαίνει από την πείνα σιωπηλά , χωρίς διαμαρτυρία , με μια ανέκφραστη υπομονή …μια παθητική αντοχή , σύμφωνη με τη φύση της γυναίκας………

Ακολουθεί το επόμενο τρίστιχο , η δεύτερη μερική ενότητα , όπου αντιπαρατάσσεται η στάση του άντρα  ειδικά του άντρα πολεμιστή ,αντίκρυ στην πείνα. Ο Σουλιώτης  καλός –ίσως  το καλός να σημαίνει την πολεμική τελειότητα, που συμπίπτει με την ηθική βαθύτερα.- στέκει παράμερα , απομονωμένος και κλαίει , για να μην τον δει κανείς , επειδή το τουφέκι του έγινε βαρύ από την εξάντληση της πείνας , που εξυπακούεται πια από το προηγούμενο τρίστιχο και κυρίως από το κι Αγαρηνός το ξέρει. Δεν είναι τόσο και μόνο η εξάντληση που έρχεται και περιορίζει την ζωτική ικανότητα  , την αναγκαία για μαχητική δραστηριότητα αλλά η ντροπή , η πληγωμένη φιλοτιμία , που επιφέρει το γεγονός ότι το ξέρει ο Αγαρηνός – να παρατηρηθεί η αντιπαράταξη: Σουλιώτης-Αγαρηνός. Το κλαίει δεν είναι δειλία, είναι περηφάνια.

ΠΩΣ ΕΜΠΝΕΥΣΤΗΚΕ Ο ΣΟΛΩΜΟΣ ΤΟΥΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΣ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΥΣ (απο την εφημερίδα το ΒΗΜΑ)

 

Οι στίχοι του Κ. Π. Καβάφη κυκλοφορούν με λεωφορεία, τρένα, τραμ και μετρό “συνομιλώντας” με τους Αθηναίους του σήμερα. Η πρωτοβουλία ανήκει στο Αρχείο Καβάφη του Ιδρύματος Ωνάση και οι στίχοι που επιλέχθηκαν να ταξιδέψουν στη σύγχρονη Αθήνα είναι οι εξής: «Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι» (Το πρώτο σκαλί) «είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία» (Εν μεγάλη Eλληνική αποικία, 200 π.X.) «Ξένος εγώ ξένος πολύ» (Μύρης· Αλεξάνδρεια του 340 μ.Χ.) «Δεν έχω σήμερα κεφάλι για δουλειά.» (Συμεών) «Το σώμα μου στες ηδονές θα δώσω» (Τα επικίνδυνα) «Επέστρεφε συχνά και παίρνε με, αγαπημένη αίσθησις» (Επέστρεφε) «Και τέλος πάντων, να, τραβούμ’ εμπρός» (Εν μεγάλη Eλληνική αποικία, 200 π.X.) «Όπως μπορείς πια δούλεψε, μυαλό» (Ένας νέος, της τέχνης του λόγου – στο 24ον έτος του) «Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή» (Μάρτιαι Ειδοί) Πηγή: www.lifo.gr

Ο μεγάλος ποιητής πιο επίκαιρος από ποτέ στους δρόμους της πρωτεύουσας Πηγή: www.lifo.gr