Η διαρροή εγγράφων της Συμφωνίας Ελεύθερου Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP) από την Greenpeace έφερε στην επιφάνεια τις τεχνοκρατικές, «από τα πάνω» ασκήσεις ισορροπίας μεταξύ των παραδοσιακών κρίκων της ενδο-ιμπεριαλιστικής αλυσίδας (Η.Π.Α. και Ε.Ε.).

Μέσω της TTIP συντάσσεται πίσω από κλειστές πόρτες το (αντι)κοινωνικό συμβόλαιο της μετα-νεωτερικότητας μεταξύ των κυρίαρχων παικτών του καπιταλιστικού οικοδομήματος, συντίθεται ένα εκρηκτικό (για τους λαούς της οικουμένης) μίγμα των εγγενών αδυναμιών του αγγλοσαξονικού και του ηπειρωτικοευρωπαϊκού κόσμου, καθώς το κοινωνικό έλλειμμα των Η.Π.Α. εναρμονίζεται με το δημοκρατικό έλλειμμα της Ε.Ε.

Από άποψη περιεχομένου, η Συμφωνία επικαιροποιεί τη Συναίνεση της Ουάσινγκτον, βίβλο της νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας. Η φιλελευθεροποίηση του εμπορίου συνδέεται άρρηκτα αφενός με την απορρύθμιση της αγοράς εργασίας κι αφετέρου με την κατάργηση των περιβαλλοντικών ελέγχων.

Για να διατηρήσουν οι καπιταλιστικές οικονομίες της Δύσης την ισχύ τους, βάσει της TTIP, υποχρεούνται σαν αναγκαία θυσία να απεμπολήσουν κοινωνικά δικαιώματα δεκαετιών, παίζοντας το παιχνίδι με τους όρους του αναπτυσσόμενου κόσμου (πρακτικές εργασιακού και περιβαλλοντικού dumping). Οι εργαζόμενοι-σκλάβοι του 21ου αιώνα και οι κλιματικοί πρόσφυγες θεωρούνται απλώς παράπλευρες απώλειες μιας ταξικά μεροληπτικής μεγέθυνσης για ολίγους κι εκλεκτούς.

Το παταγωδώς διαψευσμένο (μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers) trickle down effect (διάχυση της ευημερίας προς τα κάτω) αναδεικνύεται σε αυτοσκοπό της νέας Συμφωνίας χωρίς συναίνεση. Η αυτορρύθμιση της «αλάθητης» αγοράς και η επέκταση των πολυεθνικών, ακόμα και σε πεδία μέχρι σήμερα παράνομα και ηθικώς απορριπτέα (όπως τα μεταλλαγμένα τρόφιμα), τεκμαίρονται αμάχητα ως όροι ατομικής εξέλιξης και κοινωνικής προόδου.

Πίσω από τη γοητευτική μάσκα του διασυνοριακού εμπορίου που ενώνει ανθρώπους διαφορετικού φύλου, φυλής, θρησκείας, χρώματος κ.τ.λ., κρύβεται το σκληρό πρόσωπο της εκμετάλλευσης πλουτοπαραγωγικών πηγών, εργατικής δύναμης και του κρατικού μονοπωλίου της νόμιμης βίας.

Η TTIP επιφυλάσσει για τα έθνη-κράτη ή τις υπερεθνικές συσσωματώσεις κρατών έναν διαφορετικό ρόλο σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν. Αντιμετωπίζει τη νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική εξουσία ως εγγυητή (κατ’ ουσίαν υπηρέτη) της νέας Χάρτας των θεμελιωδών δικαιωμάτων μιας χούφτας επενδυτών.

Ακριβώς στον καινούριο ρόλο που καλούνται να διαδραματίσουν τα κράτη εστιάζεται η πιο επικίνδυνη, κατά την ταπεινή μου γνώμη, συνέπεια της διατλαντικής αυτής Συμφωνίας. Πλέον οι νομιμοποιημένες κυβερνήσεις δεν λειτουργούν ως ταξικά ουδέτεροι διαμεσολαβητές στις διαπραγματεύσεις μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, διασφαλίζοντας την ύπαρξη ενός minimum κοινωνικού κράτους πρόνοιας (σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο κατά τη χρυσή τριακονταετία του καπιταλισμού, 1945-1975).

Ούτε καν νομοθετούν και αποφασίζουν με γνώμονα τα συμφέροντα των κεφαλαιοκρατών (ταξική μεροληψία του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος από τη Θάτσερ και πέρα). Πλέον εκχωρούν συνειδητά κυριαρχικές τους αρμοδιότητες σε εταιρικά λόμπι. Από το κράτος-διαχειριστή περάσαμε στο κράτος-νυκτοφύλακα και τώρα πλησιάζουμε ολοταχώς στο κράτος-εταιρία.

Στο (φιλελεύθερο) κοινωνικό συμβόλαιο της νεωτερικότητας, ο ύψιστος σκοπός της σύστασης κράτους ήταν η διασφάλιση της προσωπικής και συλλογικής αυτονομίας (ως ασφάλεια στον Hobbes, ως ελευθερία και ιδιοκτησία στον Locke, ως κοινωνική αλληλεγγύη και αυτοκυβέρνηση στον Rousseau).

Το μέσο για την κατάκτηση του στόχου ήταν η συναίνεση των ατόμων-πολιτικών υποκειμένων κατά την αρχική φάση σύνταξης του πρωταρχικού συμβολαίου οργάνωσης της πολιτικής κοινότητας, ανεξάρτητα από την αντίληψη για την ανθρώπινη φύση που είχε ο εκάστοτε πρωτεργάτης της συμβολαιοκρατικής παράδοσης (homo homini lupus o Hobbes, tabula rasa o Locke, καλοκάγαθος άγριος ο Rousseau).

Αντίθετα, στο δυστοπικό (νεοφιλελεύθερο) συμβόλαιο της μετα-νεωτερικότητας, η σύσταση κράτους ερμηνεύεται ως αθέμιτο εμπόδιο στη διάχυση της υλικής ευημερίας με όχημα τις εταιρίες. Τα κράτη υπάρχουν πλέον μόνο για να διασφαλίζουν την ιδιοκτησία στην πιο συσταλτική της εκδοχή (επιχειρηματική ελευθερία και ανταγωνισμός).

Νεωτερικά αιτήματα, όπως η βιοτική αυτοτέλεια ή η αξιοπρεπής διαβίωση, προκειμένου κάθε μέλος της πολιτικής κοινότητας να μπορεί να συμμετέχει ανεμπόδιστα και αυτοδύναμα στην παραγωγή, κτήση και κάρπωση των υλικών και διανοητικών πόρων, θεωρούνται στην καλύτερη μεγαλόστομες ονειροπόλες διακηρύξεις.

Στο χειρότερο δε σενάριο, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ανεπιθύμητα εμπόδια-λείψανα ενός «σοσιαλιστικού ολοκληρωτισμού», τα οποία δηλητηριάζουν με οκνηρία και αντιπαραγωγικότητα το εγωιστικό όραμα του «μέσου, χρηστού, συνετού και φιλήσυχου» ατόμου της μεταμοντέρνας κοινωνίας των πολιτών.

Το μέσο για την επίτευξη ενός άκρως ιδιοτελούς στόχου (επιχειρηματική ελευθερία απαλλαγμένη από κάθε λογής κρατικούς ή κοινωνικούς φραγμούς) δεν βρίσκεται πλέον στη συναίνεση, αλλά σε εν κρυπτώ ελιγμούς, τεχνικές διευθετήσεις, τελευταίες πινελιές σε ένα κάδρο που έχει ήδη στηθεί.

Η διαρροή απόρρητων εγγράφων (wikileaks, Panama Papers, TTIP-leaks) είναι ένα μικρό, αλλά αναγκαίο βήμα για να αντικρύσουμε κατάματα τη δυστοπική πραγματικότητα που ξετυλίγεται για τις παρούσες και μέλλουσες γενιές. Ωστόσο, από μόνη της μια διαρροή στοιχείων δεν είναι ικανή να αφυπνίσει συνειδήσεις, να πείσει τις κοινωνίες να ξαναπάρουν τις τύχες στα χέρια τους, να μπογιατίσουν το διαπλανητικό κάδρο με τα χρώματα και τα σχήματα που επιθυμούν οι ίδιες.

Ένας συνδυασμός γνώσης και οράματος, δημοκρατικής και κοινωνικής ευαισθησίας μπορούν να προσφέρουν μια ριζοσπαστική διέξοδο απέναντι στο There Is No Alternative της TTIP (στην τυφλή αποδοχή ότι οι πολλοί είμαστε αδύναμοι απέναντι στους ολίγους πλούσιους) , αλλά και στην (πολύ πιο εφιαλτική) εθνικιστική αναδίπλωση (στην επικάλυψη της οικονομικής-τεχνοκρατικής ολιγαρχίας με απάνθρωπα πορίσματα περί φυλετικής υπεροχής κάποιων κοινωνιών έναντι άλλων).

Συμπερασματικά, ο μόνος δρόμος για να παραμείνουν τα κοινωνικά δικαιώματα (στην εργασία, την υγεία, το περιβάλλον κ.τ.λ.) αυταξίες σε ένα όλο και πιο ατομικιστικό πλέγμα αξιών, είναι να ανακτήσουμε τη δημόσια σφαίρα (λήψη αποφάσεων και παραγωγή αγαθών), να μην επιτρέψουμε σε κανέναν ανομιμοποίητο, εξωθεσμικό παράγοντα να καταλάβει μια για πάντα τα κλειδιά του μέλλοντός μας, τη δημοκρατική διαβούλευση. Κοινώς, να αποκτήσουμε ξανά το δικαίωμα και την ευθύνη για τις πλάνες μας.

* Δικηγόρος, ΜΔΕ Ιστορίας, Φιλοσοφίας & Κοινωνιολογίας του Δικαίου (ΑΠΘ)