Συνηθίζουμε να λέμε ότι μαθαίνουμε κάνοντας λάθη, ενώ αυτή η ανάγκη να σφάλουμε για να μάθουμε δεν μας είναι και πολύ ευχάριστη. Γιατί όμως κάνουμε λάθη, πώς μαθαίνουμε και γιατί καμμιά φορά θα θέλαμε να μάθουμε αλλά δεν τα καταφέρνουμε; Ο ερευνητής στο Εργαστήριο Διδακτικής και Επιστημολογίας του Πανεπιστημίου της Γενεύης και καθηγητής Χημείας στην Ecole Normale Supérieure, ο Richard-Emmanuel Eastes (Ρισάρ-Εμμανουήλ Έστ) μας δίνει μερικές κατευθυντήριες απαντήσεις σε μια παραστατική ομιλία του διαρκείας δεκατριών λεπτών.

Οι επεξηγήσεις ξεκινούν με την αφήγηση ενός πειράματος που έκανε το τμήμα του σε παιδιά διαφόρων ηλικιών και το οποίο εξετάζει την εξέλιξη της αντίληψης “για το τι συμβαίνει μες στον οργανισμό αφού φάμε ένα μήλο” με την πάροδο του χρόνου. Δηλαδή καθώς μεγαλώνουν και λαμβάνουν παιδεία. Τα παιδιά απάντησαν με σχέδια.

Έτσι για τα παιδιά 5 ετών κυριαρχούν τριών ειδών απαντήσεις: το μήλο κατεβαίνει μες στον οργανισμό και εκεί διαχέεται (μυστηριωδώς), ή το μήλο μπαίνει από την πάνω είσοδο και βγαίνει από κάτω κάπως αλλοιωμένο, και τέλος το μήλο μπαίνει στο στόμα σε έναν σωλήνα και κάποια στιγμή ο σωλήνας χωρίζεται στα δυο. Το ενδιαφέρον είναι ότι στα 8, στα 12 αλλά και στα 15 τα σχέδια δείχνουν ότι η αντίληψη της πέψης δεν έχει αλλάξει και πολύ από την ηλικία των 5! Τα σχέδια έχουν γίνει πιο σύνθετα καθώς έχει αποκτηθεί ένα σχετικό επιστημονικό λεξιλόγιο αλλά η ανάγκη να χωριστεί ένας σωλήνας στα δύο υπάρχει πάντα: ένας για τα στερεά και ένα για τα υγρά. Σε καμμία περίπτωση τα 15άχρονα δεν αναφέρουν την ύπαρξη της αιμικής κυκλοφορίας που σημαίνει ότι δεν έχει κατανοηθεί από πού προκύπτουν τα ούρα…

 Γιατί είναι τόσο δύσκολο να κατανοηθεί και να συγκρατηθεί αυτή η συγκεκριμένη γνώση; Το ίδιο θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς για τη δυσκολία να μάθει κανείς την μέθοδο των τριών ή να συγκρατήσει τον ορισμό του έτους φωτός; Η απάντηση είναι πολυσύνθετη.

Μαθαίνω δεν είναι μόνο απομνημονεύω αλλά και κατανοώ, παίζω, συνδέω, υποφέρω, αντιστέκομαι, προοδεύω, ανακαλύπτω, αφομοιώνω. Όλα αυτά απαιτούν μια τεράστια εμπλοκή σε συναισθηματικό επίπεδο και σε επίπεδο κινήτρου από τη μεριά του μαθητευόμενου και του εκπαιδευτικού.

Για να κατανοήσει κανείς αυτή τη διαδικασία μπορεί να παρακολουθήσει πολλές προσεγγίσεις όπως είναι αυτή που πρεσβεύει η διδακτική των επιστημών, η ψυχολογία, οι νευροεπιστήμες ακόμα και η φιλοσοφία του νου. Όλες έχουν όμως τους περιορισμούς τους: οι διδακτικοί έχουν τάση να ξεχνούν ότι υπάρχει ένας εγκέφαλος επί πλέον, του μαθητή. Οι επιστήμονες ξεχνούν ότι ένας μαθητής βρίσκεται πίσω από έναν εγκέφαλο ενώ οι φιλόσοφοι υποβιβάζουν τον εγκέφαλο και τον μαθητή για να εστιάσουν στον νου. Όλοι μαζί κάπως συνεννοούνται και ορίζουν από κοινού τη διαδικασία της μάθησης.

 Η μάθηση είναι η διαδικασία να αλλάζω, να περνάω από ένα επίπεδο γνώσης σε ένα άλλο. Καμμιά φορά αυτό το βήμα γίνεται μόνο του. Είναι το λεγόμενο “insight” ή «Εύρηκα»! Πολύ σπάνια περίπτωση. Τα πράγματα είναι πιο σύνθετα.

Μαθαίνω σημαίνει “κάνω με κάτι” για να πάω “κόντρα σε κάτι”…

Δηλαδή κάνω με αυτά που ξέρω και που θεωρώ σημαντικά, τα χρησιμοποιώ για να ερμηνεύσω την πληροφορία, ώστε τελικά να αλλάξω αυτά που ξέρω φτάνοντας σ” ένα άλλο καινούργιο επίπεδο. Παράδοξη κατάσταση! Δεν περνώ από το αρχικό επίπεδο γνώσης 1 στο τελικό επίπεδο γνώσης 2 ακολουθώντας μια γραμμική παράσταση αλλά περνώ από ένα κατώφλι ενεργοποίησης που απαιτεί να καταστραφούν οι προϋπάρχουσες γνωστικές κατακτήσεις για να αντικατασταθούν με άλλες.

Δύσκολη υπόθεση αν το επίπεδο 1 είναι βαθιά ριζωμένο ή αν το επίπεδο 2 είναι λίγο ασταθές και π.χ. γεννά λιγότερη εμπιστοσύνη, σιγουριά, είναι λιγότερο λειτουργικό και δείχνει να έχει λιγότερο νόημα. Τότε κινδυνεύει κανείς να επιστρέψει στο πιο σίγουρο αρχικό επίπεδο 1 ή να αλλοιώσει και να ερμηνεύσει την καινούργια πληροφορία ώστε να συνεχίζει να ταιριάζει με την υπάρχουσα γνώση. Το αποτέλεσμα είναι λάθος αντιλήψεις.

Το να ζω σημαίνει μαθαίνω. Αλλά το να μαθαίνω είναι δύσκολο. Ενώ όλα όσα μπορούν να μαθευτούν μπορούν και να διδαχθούν εάν και εφ’όσον έχουμε κατανοήσει το πώς χτίζεται η γνώση, πώς οι άνθρωποι σκέφτονται, αντιμετωπίζουν την καινούργια πληροφορία και κυρίως πώς και γιατί κάνουν λάθη.

Πηγή