Cinemeducation
Άρθρο της εκπαιδευτικού και δημοσιογράφου Μαίρης Γ. Μαρκετάκη
«Κάθε ψέμα κρύβει μια αλήθεια», του Γιαν Χρεμπέκ –
Παιδαγωγική κριτική προσέγγιση
«Α! φτάνει πια πρέπει να λέμε την αλήθεια στα παιδιά», έλεγε ο Μανώλης Αναγνωστάκης, ποιά όμως είναι η αλήθεια και ποιό το ψέμα;
Η ταινία, του υποψήφιου για Όσκαρ σκηνοθέτη Γιαν Χρεμπέκ που προβλήθηκε στο φετινό φεστιβάλ του Βερολίνου στο τμήμα Πανόραμα και κέρδισε δύο σημαντικές διακρίσεις, το βραβείο C.I.C.A.E. και το Οικουμενικό βραβείο της επιτροπής. Αποτέλεσε ακόμα την επίσημη πρόταση της Τσεχίας για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας 2011. Λίγα λόγια για το stoty:
Η κυβέρνηση της Τσεχίας πρότεινε να τιμηθεί ο επιφανής ψυχίατρος Πάβελ Γιόσεκ με το βραβείο «Memory of the nation» για το επιστημονικό του έργο και την προσφορά του στη Πατρίδα. Ο Λούτρεκ όμως, ο γαμπρός του, ο οποίος διατηρεί μαζί του μια συγκρουσιακή και ανταγωνιστική σχέση αποκαλύπτει ότι η πραγματικότητα της ιστορίας του πεθερού του δεν είναι αυτή που ο κόσμος πιστεύει. Το ψέμα πάνω στο οποίο κτίζεται η φήμη του Παβέλ δεν είναι το μόνο της σεναριακής πλοκής του φιλμικού κειμένου. Διαπλεκόμενα κι αλληλοεπικαλυπτόμενα ψέματα αποτελούν τους ομόκεντρους κύκλους που αναπτύσσονται γύρω από ένα κοινό πυρήνα, εκείνα των ενδοοικογενειακών συγκρούσεων. Οι πρωταγωνιστές ακολουθούν αδιέξοδες συναισθηματικές πορείες και τελικά βρίσκονται ενώπιον του εαυτού τους, ενώπιον του παρελθόντος, αλλά και των ενοχών τους. Όλα όμως τα ψέματα μέσα στα οποία ζουν, κρύβουν βαθιές αλήθειες, κι όλες οι αλήθειες στις οποίες πιστεύουν εμπεριέχουν ανομολόγητα ψέματα. Ο σκηνοθέτης χαρακτηριστικά λέει «Πίσω από κάθε ψέμα κρύβεται μια αλήθεια, και πίσω από αυτή μια ακόμα πιο βαθιά αλήθεια».
Ο πολιτικός παρανομαστής πάνω στον οποίο κτίζονται, οι επιμέρους σεναριακοί μύθοι, αναμοχλεύει τη συλλογική μνήμη και μας υπενθυμίζει ότι οι απαντήσεις στα ερωτήματα που έντεχνα θέτει ο σκηνοθέτης, δεν είναι μονοδιάστατες. Ποιός μπορεί άραγε να κρίνει τις αδικίες του παρελθόντος; Ποιός μπορεί να τις συγχωρήσει; Μπορεί ο χρόνος να τις απαλύνει; Μπορεί η υπομονή να εξαγοράσει τις αδικίες; Το δράμα του Γιαν Χρέμπεκ υφαίνει περίτεχνα ένα περίπλοκο σύμπλεγμα κοινών αποριών και μας προσφέρει ένα ολοκληρωμένο σύνολο αντιφατικών απαντήσεων, που οδηγούν σε μια και μόνη βεβαιότητα ότι κάθε ψέμα κρύβει πάντα και μια αλήθεια κι ότι κάθε αλήθεια κυοφορεί ανομολόγητα ψεύδη, ότι δηλαδή τελικά το μαύρο στο πυρήνα του φωτίζεται από το άσπρο, κι οτι το άσπρο σκιάζεται από το μαύρο. Άρα η ίδια η ζωή δε ζωγραφίζει τις στιγμές της με απόλυτες διχρωμίες, αλλά με εναλλακτικές εκδοχές ευφάνταστων πολυχρωμίων. Ποιό είναι όμως το παιδαγωγικό διακύβευμα της ταινίας και πώς μπορεί αυτή, βάση της θεωρίας του «Cinemeducation» (την εκπαίδευση δηλαδή μέσω του κινηματογράφου) να αξιοποιηθεί παιδαγωγικά;
Η ταινία κατά την άποψη μας αποτελεί μια πολύ καλή αφορμή για να συνειδητοποιήσουν τα παιδιά την άμεση σύνδεση των ιστορικών γεγονότων με τις ανθρώπινες προσωπικές ιστορίες, να καταλάβουν ότι το παρελθόν εισβάλλει στο παρόν και εν μέρει το καθορίζει στιγματίζοντας τη μνήμη, διαμορφώνοντας την εμπειρία. Το σημαντικότερο όμως σημείο του φιλμικού κειμένου, το οποίο και συγκεντρώνει το μεγαλύτερο παιδαγωγικό ενδιαφέρον είναι εκείνο που ήδη από την αρχή της ανάλυσης μας τονίσαμε και προκύπτει στο τέλος της ταινίας ως απάντηση στο ποιητικό λόγο του Μανώλη Αναγνωστάκη. Πρέπει να λέμε την αλήθεια στα παιδιά, ποιά όμως είναι η αλήθεια; Μήπως ότι καμιά αλήθεια δεν είναι μόνο αλήθεια ή μήπως ότι κανένα ψέμα δεν είναι μόνο ψέμα; Το άσπρο και το μαύρο στην εκδοχή του γκρίζου, αποτελούν τη χρωματική ατμόσφαιρα της ταινίας… κι ίσως της διδασκαλίας μας.