Αρχείο μηνός Ιανουάριος 2011

Γράφει η φιλόλογος Μαρία Τσακίρη

Πρόκειται για ένα εντεκάχρονο κορίτσι 2.500 χρόνων, τη Μύρτιδα! Το 1994-95, στη διάρκεια των εργασιών της εταιρείας Αττικό Μετρό για την κατασκευή του νέου υπόγειου σιδηρόδρομου της Αθήνας, βρέθηκε στην περιοχή του Κεραμεικού, του νεκροταφείου της αρχαίας Αθήνας, ένας ομαδικός τάφος , ο οποίος τοποθετήθηκε χρονικά από την ανασκαφέα –αρχαιολόγο κ.Μπαζιωτοπούλου-Βαλαβάνη στην εποχή του Λοιμού των Αθηνών του 430-426 π.Χ., και ο οποίος περιείχε σκελετικό υλικό από την ταφή περίπου 150 ανθρώπων, ενήλικων και παιδιών. Μεταξύ αυτών υπήρχε το κρανίο της Μύρτιδας,το οποίο διατηρούσε ένα σημαντικό χαρακτηριστικό παιδιού αυτής της ηλικίας, δηλαδή τη νεογιλή οδοντοφυΐα συγχρόνως με τη μόνιμη. Με βάση αυτό το γεγονός γεννήθηκε και πραγματοποιήθηκε η ιδέα της ανάπλασης ενός παιδικού κεφαλιού της εποχής του Περικλή και η παρουσίαση του σε σχετική έκθεση. Η Μύρτιδα, αφού υποδέχθηκε τους σύγχρονους Αθηναίους, αλλά και φίλους της πόλης της Αθήνας, αρχικά στο Νέο Μουσείο Ακρόπολης, στη συνέχεια στο κέντρο «Γαία» του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, στη συνέχεια έγινε η επίσημη προσκεκλημένη του Αρχαιολογικού Μουσείου. Από αρχές Γενάρη ξεκίνησε περιοδεύουσα έκθεση, «ταξίδι» σε όλη την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό, αρχής γενομένης από την συμπρωτεύουσα. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο γεγονός ότι στη νέα έκθεσή της θα υπάρχει πρόγραμμα προσαρμοσμένο σε άτομα με προβλήματα όρασης. Με υποστήριξη από το «Φάρο Τυφλών» ο καθηγητής Μανώλης Παπαγρηγοράκης προχωράει το μεγάλο ταξίδι της Μύρτιδας αποδεικνύοντας ότι όταν η τεχνογνωσία και η διεπιστημονική συνεργασία γίνονται πράξη τ΄αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά.

Η έκθεση έχει τέσσερις άξονες – νησίδες. Στόχος της είναι η βιωματική προσέγγιση από το παιδί. Γι΄αυτό η έκθεση είναι ένα ζωντανό και συνεχές εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Στην 1η νησίδα πραγματοποιείται η βιωματική προσέγγιση από το μαθητή-επισκέπτη της ανασκαφής , που αποκάλυψε το κρανίο της Μύρτιδας. Στη 2η νησίδα μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών παρουσιάζεται η ιατρική έρευνα σε Ελλάδα και Γαλλία για τον εντοπισμό του παθογόνου παράγοντα που προκάλεσε το λοιμό της Αθήνας κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Στην 3η νησίδα παρουσιάζεται σε στάδια η ανάπλαση του προσώπου της Μύρτιδας. Η κόμμωση της είναι υποθετική. Υιοθετήθηκε η κόμμωση της Αρτέμιδας από το θησαυρό των Σιφνίων στους Δελφούς. Το ένδυμα είναι της Σ.Κοκκοσαλάκη και η μουσική του Κ.Βήτα που δούλεψαν εθελοντικά. Στην 4η αξιοποιούνται τα μεταδεδομένα της έρευνας σε ανθρωπολογικό, ιστορικό, ιατρικό επίπεδο.

Στόχος της έκθεσης είναι να αναδείξει την αξιοποίηση της διεπιστημονικής έρευνας: η ανθρωπολογία, η ιατρική και η ιατροδικαστική συνάντησαν την ιστορία και την αρχαιολογική σκαπάνη.Το μήνυμα , όμως , της έκθεσης αποκτά και κοινωνικοπολιτική διάσταση, αφού η Μύρτις έχει επιλεγεί από τον Ο.Η.Ε., μαζί με άλλα πρόσωπα –σύμβολα να πάρει μέρος στην παγκόσμια εκστρατεία για την καταπολέμηση της φτώχειας και της παιδικής θνησιμότητας, η οποία ολοκληρώνεται το 2015.Για το σκοπό αυτό στην έκθεση μπορεί κανείς να διαβάσει το «γράμμα της Μύρτιδας» με αναφορά στο θέμα μεταφρασμένο ήδη σε πολλές γλώσσες. Η ανάπλαση του προσώπου του εντεκάχρονου κοριτσιού έφερε στο προσκήνιο όχι μόνο πολλαπλά σενάρια για την προσωπική της ιστoρία, αλλά κυρίως το θέμα του μεγάλου λοιμού της Αθήνας κατά τα πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου, που αφάνισε μεταξύ άλλων και πολλά παιδιά. Η ίδια ιστορία επαναλαμβάνεται και σήμερα , κυρίως στις χώρες του τρίτου κόσμου , όπου εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν από λιμό και λοιμούς.

Ωστόσο , κεντρικό πρόσωπο πραγμάτωσης του έργου αλλά και πυρήνας έμπνευσης παραμένει ο καθηγητής Μ.Παπαγρηγοράκης που σε πείσμα των καιρών κατάφερε με τη βοήθεια των φίλων της Μύρτιδας κι εμπνευσμένων επιστημόνων να προχωρήσει αυτή την έρευνα. Προς την κατεύθυνση αυτή πραγματοποιήθηκε στη Magna gallery στην Αθήνα δημοπρασία πινάκων και γλυπτών Ελλήνων καλλιτεχνών με στόχο τη συνέχεια της έρευνας.

EΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ

Γράφει η Μαίρη Μαρκετάκη

Τι ήταν ο σουρεαλισμός;
Ο Σουρεαλισμός είναι αναπόσπαστα δεμένος με το μεσοπόλεμο, και ανάμεσα στα 1918 και 1940 συμπορεύεται με κοινωνικά, πολιτικά, επιστημονικά και φιλοσοφικά γεγονότα, από τα οποία δέχτηκε βαθιές επιρροές. Γεννήθηκε στο Παρίσι από καμιά δεκαριά ανθρώπους, δε περιορίστηκε όμως στη Γαλλία, αλλά απλώθηκε ως τα πέρατα της γης, σπώντας έτσι τους εθνικούς φραγμούς της τέχνης και καταργώντας τα σύνορα.
Η γέννηση και των δύο κινημάτων του σουρεαλισμού, αλλά και του ντανταϊσμου πραγματοποιήθηκε μέσα σε μια Ευρώπη των νικητών και των ηττημένων όπου και οι νικητές όμως βρίσκονταν σε κατάσταση εξαθλίωσης που ελάχιστα διέφερε από εκείνη των ηττημένων μια εξαθλίωση που δεν ήταν μόνο υλική, αλλά και ηθική.
Ο σουρεαλισμός εναντιώνεται στο νόμο, την ηθική και τη θρησκεία κι ευαγγελίζεται την επανάσταση, την ολική ανατροπή σα τη μόνη θεραπευτική λύση ενός σάπιου κι αποτυχημένου κοινωνικού συστήματος, επιδιώκει τη ριζική αναμόρφωση της ανθρώπινης ζωής και χρησιμοποιεί σαν όχημα τη τέχνη.

Γενικά χαρακτηριστικά του σουρεαλισμού
Τη μέθοδο της αυτόματης γραφής αυτή που συνιστά ο σουρεαλισμός ο Μπρετόν ο ιδρυτής του ορίζει ως εξής: «Καθαρός ψυχικός αυτοματισμός που χρησιμοποιείται για να εκφράσει προφορικά ή γραπτά ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο τη πραγματική λειτουργία της σκέψης υπαγορεύει τις σκέψεις έξω από κάθε έλεγχο της λογικής και πέρα από κάθε αισθητική ή ηθική μέριμνα» Γενικότερα, ο σουρεαλισμός φιλοδοξούσε να σπάσει το φράγμα του υποκειμενισμού κι έχοντας περάσει από το ντανταϊσμό θεωρούσε ότι δεν υπήρχε περίπτωση να ξαναγίνει τίποτα όπως πριν. Ο άνθρωπος δηλαδή δεν θα ήταν πια το κατασκεύασμα ενός αιώνα θετικισμού και επιστημονισμού, αλλά ένα νέο πλάσμα με δικές του επιθυμίες, ένστιχτα και όνειρα έτσι όπως τον φανέρωνε η νέα επιστήμη η ψυχανάλυση. Ο Φρόυντ έδωσε στους σουρεαλιστές διπλό όπλο από τη μία επιχειρεί μία ανατομία στα άδυτα της ανθρώπινης σκέψης, κι από την άλλη βγάζει στην επιφάνεια κρυφά κι ανομολόγητα πάθη κι ενορμήσεις που οι σουρεαλιστές χρησιμοποιούν σαν όπλα για να πραγματοποιήσουν την επανάσταση τους. Ο Μπρετόν όντας κι ο ίδιος γιατρός εξοικειώνεται εύκολα με τις μεθόδους της ψυχανάλυσης που του προσφέρουν τη δυνατότητα να εξερευνήσει και να δώσει έμφαση όπως κι άλλοι σουρεαλιστές στις σκοτεινές πλευρές του είναι, στη φαντασία, το ένστιχτο, το όνειρο, στις παράλογες ή απλώς μη σοβαρές μορφές συμπεριφοράς, όλα όσα αφορούν δηλαδή τον εσωτερικό μας κόσμο. Ο εξωτερικός κόσμοςι απορρίπτεται χάρη του κόσμου που ανακαλύπτει ο καθένας μέσα του και θέλει να διερευνήσει συστηματικά. Το ασυνείδητο κι εκδηλώσεις του όπως αυτή των φαντασιώσεων ή των εμμονών γίνονται μια νέα απελευθερωτική γλώσσα. Ο σουρεαλισμός διακήρυξε ακόμα τη παντοδυναμία της επιθυμίας και τη νομιμοποίηση της πραγμάτωσης της. Οι σουρεαλιστές ήθελαν «ν’ αλλάξουν το κόσμο» για να «αλλάξουν τη ζωή» με ενδυνάμωση της επιθυμίας και αναγωγή της σε πανίσχυρη και ικανή για θαύματα δρώσα δύναμη.

Για τους σουρεαλιστές το τυχαίο, η συγκυρία δηλαδή κάποιων περιστάσεων απρόβλεπτων και συχνά απίθανων δεν είναι ανεξήγητο, ενυπάρχει ουσιαστικά μέσα μας ασυνείδητα και απλώς εκδηλώνεται όταν δοθεί η ανάλογη ευκαιρία από ένα εξωτερικό συμβάν. Έτσι το αντικειμενικό τυχαίο, όπως και το μαύρο χιούμορ απελευθερώνει κρυμμένες όψεις του εαυτού μας που συνυπάρχουν με τη λογική και εκδηλώνονται, όταν η επιθυμία τους επιβάλλει τους νόμους της. Οι σουρεαλιστές χρησιμοποίησαν ακόμα τη γλώσσα σα κλειδί για να ξεκλειδώσουν κρυμμένα νοήματα στα βάθη του ασυνειδήτου.

Οι σουρεαλιστές είναι παρόντες στη τέχνη του σήμερα κυρίως στη Διαφήμιση αλλά και στα σύνχρονα μουσικά video clips
Σουρεαλιστικά στοιχεία αναγνωρίζουμε στα φιλμικά κινηματογραφικά κείμενα που παράγονται σήμερα. Κυρίως βλέπουμε την αναμόχλευση του ασυνειδήτου των πρωταγωνιστών ως κύριο άξονα πάνω στον οποίο δομείται η κεντρική φιλμική πλοκή, η οποία και ελέγχει τη ροή των επιμέρους. Το όνειρο και η διαπλοκή του μέσα στην ύφανση της πραγματικότητας είναι ακόμα ένα φιλμικό στοιχείο που επιβίωσε από την τέχνη των σουρεαλιστών και επιβλήθηκε με τη πάροδο των χρόνων. Η Διαφήμιση δημιουργείται βάσει της ά-λογης λογικής των υπερρεαλιστών, κι ενώ στοχεύει έμμεσα στη προώθηση ποικίλων καταναλωτικών αγαθών χρησιμοποιεί τις τεχνικές του σουρεαλισμού σα δούρειο ίππο των όποιων μηνυμάτων της. Το στοιχείο της αυτόματης γραφής, η παρείσφρηση της ονειρικής πραγματικότητας, η εντρύφηση στα άδυτα του ασυνειδήτου, η γλώσσα που κρύβει ένα δεύτερο λόγο μέσα στον άμεσο, είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά της διαφήμισης, σαν απογόνου των σουρεαλιστών. Αν λάβουμε ωστόσο υπόψη μας ότι οι δημιουργοί του σουρεαλιστικού κινήματος ήταν αντίθετοι με την εμπορευματοποίηση και απεχθάνονταν την εμπορική εκμετάλλευση, θα καταλάβουμε άμεσα πόσο αντίθετη είναι η λογική των διαφημίσεων από την άλογη λογική των σουρεαλιστών, οι οποίοι ευαγγελίζονταν την επανάσταση με σκοπό τη πλήρη ανατροπή της σαθρής καθεστηκυίας τάξης.Τα μουσικά Video clips μέσω των οποίων προωθούνται στο ευρύ κοινό τα τραγούδια δημιουργούνται επίσεις πάνω στις αρχές του σουρεαλισμού όπως αυτές περιγράφονται στα φιλμικά κείμενα κυρίως ττου του Luis Bunuel.Οι μαθητές θα μπορούσαν αφού γνωρίσουν τις τεχνικές των σουρεαλιστών και μάθουν τα μυστικά της διαφήμισης, να παράγουν δικά τους διαφημιστικά μηνύματα.ή ακόμα και ερασιτεχνικά μουσικά Video clips Μετατρέπονται με το τρόπο αυτό σε ενεργούς θεατές, ικανούς να παρεμβαίνουν και να αποφασίζουν για τη ζωή τους. Οι παθητικοί θεατές που απλά καταναλώνουν έτοιμα μηνύματα ή αντικαθίστανται από αυτούς που δημιουργούν, έχοντας πλήρη συνείδηση του τι συμβαίνει στη ζωή τους με αποτέλεσμα να μπορούν να την επιρρεάσουν.
Κατά την άποψη μας ο σουρεαλισμός αναπτύσσει τη φαντασία του μαθητή, του δίνει μεγάλα περιθώρια δημιουργίας και τον βοηθά να ολοκληρώσει τη προσωπικότητά του.

Η Σουρεαλιστική Επανάσταση μπορεί να μετατραπεί σε προσωπική επανάσταση του κάθε μαθητή ξεχωριστά, που έχει όμως ως σκοπό τη διαμόρφωση ελεύθερων, ενεργών μαθητών, κι αύριο ελεύθερων ενεργών πολιτών κι όχι την κατάργηση των θεσμοθετημένων κοινωνικών αξιών. Πιστεύουμε γι’ αυτό οτι ο σουρεαλισμός αν χρησιμοποιηθεί σωστά απο τον εκπαιδευτικό μπορεί να αποτελέσει ένα πολύτιμο μαθησιακό εργαλείο σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης.

Παρουσιάζουμε το άρθρο «Η Κινηματογραφική Παιδεία στην Εκπαίδευση» της  Ειρήνης Ανδριοπούλου, Ερευνήτριας ΜΜΕ ΙΟΜ, Υπεύθυνης Θεμάτων Οπτικοακουστικής Αγωγής medialiteracy@iom.gr

To άρθρο λάβαμε ως σχόλιο σε παλαιότερη σχετική δημοσίευσή μας και έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό του Ινστιτούτου Οπτικοακουστικών Μέσων (ΙΟΜ), Συχνότητες, Τεύχος 10, Απρίλιος – Αύγουστος 2010, σελ. 15-20

Η κινηματογραφική παιδεία στην εκπαίδευση – Μοντέλα λειτουργίας και προκλήσεις
«Cineliteracy: more than making movies, provides authentic and challenging literacy strategies that enable teachers and community members to build connections with students’ real world experiences through reading and writing moving images».

Στην εποχή του θεάματος και των διευρυμένων κωδίκων επικοινωνίας μέσα από τις νέες ψηφιακές μορφές έκφρασης (κινηματογράφος, βίντεο, πολυμέσα, διαδίκτυο), ο ρόλος του κινηματογράφου επαναπροσδιορίζεται, αποκτώντας μια νέα παιδευτική διάσταση, η οποία, αν και εφόσον χρησιμοποιηθεί σωστά από τους «πολιτιστικούς διαχειριστές» του, μπορεί να προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες κοινωνικής μάθησης και αισθητικής καλλιέργειας στους ανήλικους θεατές. Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι η κινηματογραφική παιδεία, την οποία καλείται να εκτελέσει ο κινηματογράφος ως ένα «άλλος» παροχέας περιεχομένου, μπορεί να συμβάλλει σε μια ρεαλιστικότερη πρόσληψη της πραγματικότητας, σε μια κοινωνική νοημοσύνη, την κοινωνιογνωσία, γεφυρώνοντας τις γνώσεις των ανηλίκων με τις εμπειρίες του εξω-κινηματογραφικού κόσμου.

Σε μια απόπειρα εννοιολογικής προσέγγισης, θα λέγαμε ότι η κινηματογραφική παιδεία (film literacy, cine-literacy) αποτελεί έναν από τους θεμελιώδεις άξονες της οπτικοακουστικής παιδείας και της Παιδείας στα Μέσα γενικότερα (media literacy). Κατά συνέπεια, υπακούει στις ίδιες συνισταμένες που αφορούν στην ικανότητα της πρόσβασης (φυσική και τεχνική), της γνωστικής πρόσληψης και κριτικής ανάλυσης και στην ικανότητα της δημιουργίας περιεχομένου, μετατρέποντας τους θεατές σε ενεργούς και αυτόνομους χρήστες των μέσων.

Πέρα από ένα πρώτο φιλτράρισμα του κινηματογράφου, η κινηματογραφική παιδεία προσφέρει τη δυνατότητα στους θεατές να «διαβαζουν πίσω από τις γραμμές», να αποκωδικοποιούν τα υπο-κείμενα από τα οποία πηγάζει και το πραγματικό νόημα. Με άλλα λόγια, μαθαίνουν «να κατανοούν όχι μόνο τις ρητές παραδοχές αλλά και τις άρρητες ιδεολογικές συμβάσεις που υπολανθάνουν στις κινηματογραφικές ταινίες και να αντιλαμβάνονται τις οικονομικές και κοινωνικές συνιστώσες παραγωγής τους» . Αν και μοιράζεται εικονοκείμενα παρόμοια σε περιεχόμενο και δομή με τα άλλα ΜΜΕ, η κινηματογραφική παιδεία έχει πιο έντονα καλλιτεχνικά κριτήρια και υψηλές αισθητικές νόρμες οι οποίες συμβάλλουν τελικά και στην πολιτισμική ενηλικίωση του ανήλικου θεατή.

Η κινηματογραφική παιδεία λαμβάνει χώρα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, σε ένα δεδομένο κοινωνικό περιβάλλον το οποίο αλληλεπιδρά με το θεατή ως προς τον τρόπο θέασης και πρόσληψης του περιεχομένου μιας κινηματογραφικής ταινίας. Με άλλα λόγια, ένα παιδί προσλαμβάνει διαφορετικά μια ταινία στο σαλόνι του σπιτιού του, μόνο ή μαζί με την οικογένειά του, με άλλο τρόπο στο σχολείο στο πλαίσιο μιας μαζικής εκπαιδευτικής προβολής και διαφορετικά στον κινηματογράφο όταν βρίσκεται με την παρέα του. Σε κάθε περίπτωση όμως, το κομβικό σημείο εκκίνησης είναι ένα: κάθε παιδί – θεατής είναι και ένας μοναδικός αναγνώστης της ταινίας, με μοναδική ικανότητα πρόσληψης, αποκωδικοποίησης και κριτικής ανάλυσης του περιεχομένου, εν ολίγοις, η διαδικασία της κινηματογραφικής ανάγνωσης είναι διαφορετική σε κάθε παιδική ιδιοσυγκρασία. Ισχύει δηλαδή η γενική παραδοχή της Παιδείας για τα Μέσα «Δεν υπάρχει ένας τρόπος για τη σωστή ανάγνωση στα μέσα, υπάρχει μόνο ο δικός μας τρόπος».

Προϋποθέσεις για τη διδασκαλία της Κινηματογραφικής Παιδείας
Η κινηματογραφική παιδεία είναι εφικτό να ξεκινήσει από την προσχολική ηλικία, αφού είναι η ηλικία που εγγράφονται, ασυνείδητα στην αρχή και πιο συνειδητά αργότερα, οι γενικές αρχές που διέπουν τις κινούμενες εικόνες. Όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες της παιδικής ηλικίας, τα παιδιά από πολύ νωρίς γνωρίζουν ήδη τις βασικές ερωτήσεις για την αποκωδικοποίηση ενός φιλμ, αντιλαμβάνονται δηλαδή ερωτήματα που έχουν να κάνουν με το είδος (genre) της ταινίας, τον αφηγηματικό ή μη χαρακτήρα του έργου, την τοποθεσία και το χρόνο στον οποίο λαμβάνει χώρα. Τα παιδικά κινηματογραφικά έργα δε, αποτελούν το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα εξοικείωσης με το μέσο του κινηματογράφου λόγω της επακόλουθης ταύτισης με τους ήρωες και την ιστορία. Η αντίληψη αυτή των κωδίκων επικοινωνίας είναι ασυνείδητη και σε πιο απλοϊκή μορφή στην πρώιμη παιδική ηλικία και πιο συστηματική και συγκροτημένη στις μεγαλύτερες ηλικίες, από 5 ετών και έπειτα .

Ένα πρόσθετο στοιχείο που ευνοεί την καλλιέργεια της κινηματογραφικής παιδείας είναι η εξοικείωση που έχουν ήδη τα παιδιά με το μέσο της τηλεόρασης, το οποίο χρησιμοποιεί οπτικοακουστικούς κώδικες παρόμοιους με εκείνους του κινηματογράφου. Η πρώτη επαφή που γίνεται με τη «μικρή οθόνη» προλειαίνει το έδαφος για την κριτική επεξεργασία και πρόσληψη του μέσου του κινηματογράφου. Και οι δύο πλατφόρμες λοιπόν, έχουν το advantage του οπτικοακουστικού περιεχομένου, κύριο πόλο έλξης για την παιδική ηλικία. Όμως, η κινηματογραφική παιδεία πάει και ένα βήμα πιο πέρα από τη γραμμική ταύτιση με τα οπτικοακουστικά προϊόντα της τηλεόρασης… αφού δύναται να διευρύνει τους γνωστικούς ορίζοντες των παιδιών για το κοινωνικό γίγνεσθαι, μέσα από την επαφή με πιο επιλεκτικά κινηματογραφικά προϊόντα και είδη (πχ. ντοκιμαντέρ, εικόνες από μακρινούς, ανεξερεύνητους πολιτισμούς) με προοπτικές για μια εναλλακτική πολιτιστική εμπειρία.

Εφαρμόζοντας τα «3 Cs» της Cary Bazalgette στην Κινηματογραφική Παιδεία
Ta παιδιά στη σημερινή εποχή δεν είναι επουδενί μιντιακά αναλφάβητα, οι γνώσεις τους ξεπερνούν εκείνες των γονέων και δασκάλων τους και ως άλλοι «αυτόχθονες» γνωρίζουν πώς να χειρίζονται με δεξιοτεχνία τα νέα μέσα συγκριτικά με τους «μετανάστες» ενήλικες. Όπως επισημαίνει η Cary Bazalgette, εκείνο που χρειάζονται ουσιαστικά οι μαθητές είναι να τους δοθούν οι κατάλληλες ευκαιρίες για να εκφραστούν δημιουργικά μέσα από τα ΜΜΕ. Η νέα αυτή οπτική αφορά και τη μελέτη της κινηματογραφικής παιδείας και συνοψίζεται στην θεωρία για τα «3Cs» της Παιδείας στα Μέσα. Η οπτική αυτή στηρίζεται σε τρεις δομικούς άξονες:

• Την κριτική προσέγγιση ( Critical)
• Την πολιτιστική προσέγγιση (Cultural)
• Τη δημιουργική προσέγγιση (Creative)

α) Κριτική προσέγγιση
Η κριτική προσέγγιση αποτελεί εκ των ουκ άνευ στοιχείων της Παιδείας στα Μέσα, αφού συμβάλλει στην καλλιέργεια των κριτικών δεξιοτήτων και την αξιολόγηση (αποδοχή ή απόρριψη) των προϊόντων των ΜΜΕ. Στο πλαίσιο της κινηματογραφικής παιδείας, πέρα από την αυτονόητη κριτική επεξεργασία του σημαινόμενου και του υπολανθάνοντος νοήματος, είναι δυνατή η κριτική προσέγγιση και ως σύγκριση ενός λογοτεχνικού έργου με την αντίστοιχη μεταφορά του στον κινηματογράφο, με αντιπαράθεση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών για το καθένα, διαφορές και ομοιότητες στην απόδοση της πλοκής, των ηρώων, της τοποθεσίας και του χρόνου . Εναλλακτικά, μπορεί να γίνει συγκριτική ανάλυση του ιδίου έργου ή του θέματος όπως προσεγγίζεται από διαφορετικούς δημιουργούς. Οι δυνατότητες είναι απεριόριστες και υπόκεινται στην καλλιτεχνική ευαισθησία και παιδεία του εκάστοτε εκπαιδευτικού.

Β) Πολιτιστική προσέγγιση
Η βασική παραδοχή της προσέγγισης αυτής έγκειται στην εξοικείωση και αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα από τον παγκόσμιο κινηματογράφο. Η προσέγγιση αυτή στοχεύει όχι μόνο στην εκμάθηση της κινηματογραφικής γλώσσας αλλά και στη γνωριμία και εξοικείωση με την πολιτιστική πραγματικότητα του 20ου και 21ου αιώνα. Οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να αναγνωρίσουν διαφορετικές πρακτικές αναπαράστασης του συναισθήματος, της γλώσσας του σώματος, πέρα από τις οικείες εικόνες του δυτικού κόσμου. Καλούνται προς μια εναλλακτική θέαση της πραγματικότητας, μέσα από μια νέα ματιά, ένα νέο «ανδαλουσιανό μάτι» , το οποίο προκύπτει όταν το παλαιό μάτι απελευθερωθεί από τον συμβατικό τρόπο θέασης.

Γ) Δημιουργική προσέγγιση
Η δημιουργία και παραγωγή οπτικοακουστικού περιεχομένου προβάλλεται ως η συνηθέστερη και η πιο ψυχαγωγική πτυχή της εφαρμογής της κινηματογραφικής παιδείας στην εκπαίδευση. Είναι η φάση που δεν αναλύεται πλέον ο κινηματογράφος αλλά δημιουργείται ένα νέο κινηματογραφικό προϊόν από παιδιά-δημιουργούς, λαμβάνοντας ενεργό μέρος στην πλοκή και διάθεση του έργου. Περικλείει όλα τα στάδια παραγωγής ενός φιλμ ενώ δύναται να επεκταθεί και στις διαδικασίες προώθησης και προβολής μετά την ολοκλήρωση της ταινίας. Η εκπαίδευση των μαθητών στην κινηματογραφική «γραφή», αφού έχει προηγηθεί η κριτική ανάγνωση, είναι σημαντική και για ένα πρόσθετο λόγο: όταν τα παιδιά μπαίνουν στο ρόλο του δημιουργού και φτιάχνουν παιδικές ταινίες, μπορούν να αναδείξουν νέους δρόμους ανάλυσης του έργου, νέες μορφές έκφρασης και επικοινωνίας οι οποίες πιθανόν να διαφεύγουν των ενηλίκων.

Η Κινηματογραφική Παιδεία στο σχολείο – από την θεωρία στην… τάξη
Ο διάλογος που έχει ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια σχετικά με την εφαρμογή της κινηματογραφικής παιδείας στο σχολείο εστιάζει κυρίως στην τεχνική του διάσταση και δη, στις πρακτικές εκμάθησης των εργαλείων και επαγγελμάτων του κινηματογράφου. Στο περιβάλλον της σύγχρονης εκπαίδευσης στην Ελλάδα δεν υπάρχει συστηματική διδασκαλία των αρχών του κινηματογράφου στο σχολείο, πέραν μεμονωμένων και αποσπασματικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων με τοπικιστικό χαρακτήρα και σύντομη διάρκεια .

Οι προβληματικές που αφορούν στην ενσωμάτωση της κινηματογραφικής παιδείας στην τυπική εκπαίδευση δανείζονται στοιχεία από τον ευρύτερο διάλογο για την ενσωμάτωση της Παιδείας στα Μέσα στο σχολείο, όπως:

▶ καταλληλότητα της βαθμίδας εκπαίδευσης: ένταξη από την πρωτοβάθμια ή την δευτεροβάθμια εκπαίδευση;
▶ αναζήτηση του συμβατού με τα ελληνικά δεδομένα, μοντέλου εφαρμογής: Διαθεματική ένταξη σε όλο το εύρος του σχολικού προγράμματος ή πλήρης ενσωμάτωση ως αυτόνομη διδακτική ενότητα στο πλαίσιο της διδασκαλίας του κινηματογράφου; Και πως μπορεί να εφαρμοστεί με επιτυχία το διδακτικό μοντέλο της σπειροειδούς διδασκαλίας του Bruner;

Στη συνέχεια, η προβληματική εκτείνεται και σε πιο ειδικά ζητήματα, που είναι επίσης μετέωρα και αφορούν:

▶ το κινηματογραφικό είδος (genre)
Ποιό κινηματογραφικό είδος είναι καταλληλότερο για την κινηματογραφική παιδεία στο σχολείο; Πρέπει να περιλαμβάνει μόνο παιδικά έργα και έργα κινουμένων σχεδίων (animation) ή να εκτείνεται σε μια πιο ευρεία γκάμα με δείγματα από τον παγκόσμιο κινηματογράφο; Ένα άλλο ερώτημα αφορά στην επιλογή ανάμεσα σε ταινίες μυθοπλασίας ή και λιγότερο δημοφιλή είδη, όπως ταινίες μικρού μήκους και ντοκιμαντέρ.
Η επαφή των παιδιών με τον παιδικό κινηματογράφο και τα κινούμενα σχέδια ασφαλώς και απολαμβάνει μεγαλύτερη απήχηση από τα παιδιά. Εντούτοις, η εμπειρία σε αντίστοιχα προγράμματα του εξωτερικού έχει δείξει ότι όταν η κινηματογραφική παιδεία γίνεται με τη σωστή καθοδήγηση από τους εκπαιδευτικούς, με κριτική ανάλυση και δημιουργική επεξεργασία του περιεχομένου, τα παιδιά απορροφούνται και συμμετέχουν ενθουσιωδώς στη διαδικασία, ανεξαρτήτως του κινηματογραφικού είδους. Επιπλέον, οι ταινίες μικρού μήκους είναι ένα δείγμα κινηματογραφικής γραφής που μπορεί κάλλιστα να εφαρμοσθεί στο σχολείο και για ένα πρόσθετο λόγο: την πρακτική ευκολία που προσφέρουν λόγω της μικρής διάρκειας σε σχέση με μια ταινία μεγάλου μήκους, η οποία είναι πρακτικά αδύνατο να προβληθεί και να συζητηθεί στο πλαίσιο μιας διδακτικής ώρας στο σχολείο.

Οι ταινίες μικρού μήκους χρησιμοποιήθηκαν ευρέως στην εκπαίδευση στη Μ. Βρετανία, στο πλαίσιο του National Literacy Strategy και της εκστρατείας «Reframing Literacy» της οποία ηγήθηκε το British Film Institute (BFI) το 1999. Για την εν λόγω εκστρατεία συστάθηκε μια ομάδα ειδικών, οι Lead Practioners, οι οποίοι ανέλαβαν τη δημιουργία σχολικών εγχειριδίων, πηγών και πρακτικών εκμάθησης και εφαρμογής στα σχολεία . Σε συνέχεια της εκστρατείας, το 2007 η κυβέρνηση εξέδωσε αναθεωρημένη οδηγία προς τα σχολεία για τον εμπλουτισμό της διδακτέας ύλης με υλικό για την οπτικοακουστική εκπαίδευση των μαθητών (Τύπος και οθόνη) με δείγματα ταινιών μικρού μήκους από το BFI . Σύμφωνα με τα καταγεγραμμένα αποτελέσματα στη Μ. Βρετανία, τα έργα μικρού μήκους είναι καταλληλότερα σε σχέση με ένα 90λεπτο φιλμ το οποίο είναι δύσκολο να προβληθεί και να αναλυθεί στην τάξη. Επιπλέον, τα έργα μικρού μήκους λειτουργούν όπως τα ποιήματα έναντι των λογοτεχνικών κειμένων: περιέχουν έντονο, γλαφυρό λόγο και πολυσημία, είναι πυκνογραμμένα και πολυεπίπεδα και ως εκ τούτου ανοιχτά σε ποικίλες ερμηνείες. Τέλος, οι ταινίες μικρού μήκους δεν υπόκεινται σε εμπορικές πρακτικές στο βαθμό των ταινιών μεγάλου μήκους αλλά αποτελούν, κατά το μάλλον ή ήττον, πειραματικά προϊόντα, και ως εκ τούτου δεν υπάρχει το άγχος της έκθεσης σε προωθητικές τακτικές, όπως η τοποθέτηση προϊόντος (product placement), και τα παιδιά είναι πιο ελεύθερα να απολαύσουν μια φιλμική εμπειρία με έμφαση στην εικόνα, το λόγο και την κίνηση.

▶ τη θεματολογία, με κυριότερο το δίλημμα ανάμεσα στον εμπορικό και εναλλακτικό κινηματογράφο (σινεφίλ)
Είναι ζητούμενο η επαφή των μαθητών και με άλλα είδη, πλην του εμπορικού μοντέλου, χολιγουντιανού τύπου; Η πλειοψηφία των ερευνητών πιστεύει ότι είναι προτιμότερη η επαφή των μαθητών και με άλλα είδη από τον παγκόσμιο κινηματογράφο, τα οποία υπό άλλες συνθήκες δε θα τα γνώριζαν ούτε θα τα επέλεγαν για προσωπική προβολή. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Γαλλίας με το νέο πρόγραμμα κινηματογραφικής παιδείας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, με τίτλο Cinélycée, με στόχο την αξιοποίηση της παγκόσμιας κινηματογραφικής κληρονομιάς στην εκπαιδευτική διαδικασία. Στο Cinélycée προβάλλονται έργα αντιπροσωπευτικά των σημαντικότερων τάσεων και αισθητικών ρευμάτων στον κινηματογράφο, με ταινίες από το Νέο Κύμα του γαλλικού κινηματογράφου (Τρυφό, Ρομέρ, Γκοντάρ κ.α.) μέχρι κλασικά αριστουργήματα από τον παγκόσμιο κινηματογράφο (Πολίτης Κάιν, Θωρηκτό Ποτέμκιν) .

▶ τα πνευματικά δικαιώματα για την προβολή και χρήση των ταινιών για εκπαιδευτικούς σκοπούς και τον φορέα που θα είναι αρμόδιος για τη διάθεση του υλικού αυτού
Η προβληματική με τα δικαιώματα προβολής και εκμετάλλευσης των ταινιών για παιδαγωγική χρήση εντάσσεται στον ευρύτερο διάλογο για την προστασία των οπτικοακουστικών έργων στην ψηφιακή εποχή . Η λύση βρίσκεται στη σύσταση ενός εντεταλμένου φορέα για την παροχή κατάλληλου υλικού από μια ευρεία κινηματογραφική γκάμα. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στο πρόγραμμα Cinélycée στη Γαλλία, αρμόδιος φορέας για τη διάθεση του οπτικοακουστικού και ψηφιακού υλικού είναι το Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών της Γαλλίας, ΙΝΑ (προσφορά περίπου 200 έργων στην ταινιοθήκη κάθε σχολείου), ενώ στη Μ. Βρετανία τον ίδιο ρόλο έχει αναλάβει το BFI. Στα ίδια πρότυπα είναι δυνατή και η εκπόνηση έρευνας στην Ελλάδα για την ανάθεση σε φορείς των αρμοδίων Υπουργείων (Παιδείας, Πολιτισμού) και σε φορείς διαχείρισης ψηφιακού υλικού (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο, Ταινιοθήκη της Ελλάδος κ.α.).

▶ το συνοδευτικό υλικό, που λειτουργεί συμπληρωματικά για την προώθηση του κινηματογραφικού έργου, ως metadata νέου τύπου (πχ. αφίσες, preview βίντεο, making of, συνεντεύξεις, κ.ο.κ.).
Στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι σημαντική η χρήση και πρόσβαση σε προϊόντα και εποπτικά εργαλεία για την μεγαλύτερη εξοικείωση και την ευχερέστερη αφομοίωση του συνόλου της ανάλυσης μιας κινηματογραφικής ταινίας.

Σε αναζήτηση ενός θεσμικού πλαισίου…
Η διάθεση κινηματογραφικού υλικού σε συνδυασμό με την κατάρτιση των εκπαιδευτικών συνιστούν προαπαιτούμενα για την εφαρμογή της κινηματογραφικής παιδείας στην εκπαίδευση. Η προώθηση της κινηματογραφικής παιδείας πρέπει να γίνει υπό το πρίσμα ενός θεσμικού πλαισίου, το οποίο θα προωθεί την πρόσβαση και προσφορά των κινηματογραφικών ταινιών στο σχολείο. Εκτός από τον τρόπο διάθεσης, το υπό αναζήτηση θεσμικό πλαίσιο πρέπει να περιλαμβάνει και διατάξεις που να ορίζουν μια ταινία κατάλληλη για προβολή για παιδαγωγικούς σκοπούς, ενώ πρέπει να καταρτιστούν συλλογικά κριτήρια για την αξιολόγηση και σήμανση των ταινιών από ομάδα εμπειρογνωμόνων (εκπαιδευτικοί, ερευνητές, κινηματογραφιστές). Πρόκειται λοιπόν για ένα πλαίσιο που θα εξετάζει το ζήτημα επί της ουσίας, και όχι ως lex imperfectα, δηλαδή ως ατελής κανόνας υπό την μορφή ευχολογίου. Προς αυτήν την κατεύθυνση κινείται και η απόφαση της OFCOM, της βρετανικής ρυθμιστικής αρχής για θέματα επικοινωνιών, περί της διάθεσης σχολικού προγράμματος από το κανάλι Channel 4 στη Μ. Βρετανία. Σύμφωνα με το Νόμο για την Ψηφιακή Οικονομία (14.04.2010), το Channel 4 θα μπορεί να προσφέρει το σχολικό τηλεοπτικό πρόγραμμα και από άλλες πλατφόρμες, μη-γραμμικές όπως το διαδίκτυο, λόγω της μεγαλύτερης ανατροφοδότησης που προσφέρει . Τέλος, είναι σημαντική και η εκπόνηση έρευνας πεδίου για την αξιολόγηση των δράσεων και την καταγραφή της εμπειρίας από τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς.

Έχει καταστεί σαφές ότι η κινηματογραφική παιδεία είναι σαφώς πιο σύνθετη από ένα πρώτο επίπεδο ανάγνωσης και εξοικείωσης με την κινούμενη εικόνα του κινηματογράφου: πέρα από μια δυνητική επαγγελματική κατεύθυνση, είναι ένας δίαυλος χαρούμενης γνώσης (Νίτσε) που λειτουργεί ως κανάλι διάδοσης πολιτιστικών, ιδεολογικών, ιστορικών, κοινωνικών ιδεών και ρευμάτων, η πρόσληψη των οποίων μπορεί να προσφέρει αισθητική και κοινωνική αυτάρκεια στο μαθητή, προκειμένου να είναι σε θέση να κατανοήσει τον κόσμο γύρω του. Αυτή η παραδοχή πρέπει να είναι και η κυρίαρχη κατά την εφαρμογή πρακτικών κινηματογραφικής παιδείας για μια εκ των βάθρων ενσωμάτωση στη θεσμοθετημένη εκπαίδευση με διάρκεια και ουσία.

Δραστηριότητες κινηματογραφικής παιδείας στην τάξη
◓ Κάντε αναπαράσταση και παίξτε παιχνίδια ρόλων με τους ήρωες της ταινίας.
◓ Εντοπίστε τα εκφραστικά μέσα της ταινίας και συζητήστε για την επιρροή τους στην πλοκή, σενάριο, ύφος του έργου.
◓ Μοιράστε αυτοσχέδια ερωτηματολόγια στους μαθητές σχετικά με την πρόσληψη και κατανόηση της ταινίας (είδος, περιεχόμενο, σενάριο, μουσική επένδυση).
◓ Παίξτε παιχνίδια μνήμης, παιχνίδια γνώσεων με βάσει τη μουσική επένδυση και παντομίμα (πχ. αναζήτηση τίτλων ταινιών).
◓ Δημιουργήστε ταινίες μαζί με τους μαθητές με χρήση της φωτογραφικής μηχανής (αλληλουχία στατικών εικόνων), της βιντεοκάμερας και άλλων υλικών (πχ. πλαστελίνη, αντικείμενα καθημερινής χρήσης).

Βιβλιογραφία – Πηγές

• Bruner, J.S. (1960). The Process of Education. Harvard College
• Κούρτη Ε. Σιδηροπούλου Χ. Τσίγκρα Μ. (2009). Ερευνώντας τον Κόσμο του Παιδιού, Αφιέρωμα” Παιδική Ηλικία και Κινηματογράφος. Επιστημονική περιοδική έκδοση της Ο.Μ.Ε.Ρ., τεύχος 09, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Tweet