Αρχική » Εκπαιδευτικά θέματα » Η Σουρεαλιστική επανάσταση του χθες είναι παρούσα στην οπτικοακουστική επανάσταση του σήμερα

Ιστορικό

Η Σουρεαλιστική επανάσταση του χθες είναι παρούσα στην οπτικοακουστική επανάσταση του σήμερα

Γράφει η Μαίρη Μαρκετάκη

Τι ήταν ο σουρεαλισμός;
Ο Σουρεαλισμός είναι αναπόσπαστα δεμένος με το μεσοπόλεμο, και ανάμεσα στα 1918 και 1940 συμπορεύεται με κοινωνικά, πολιτικά, επιστημονικά και φιλοσοφικά γεγονότα, από τα οποία δέχτηκε βαθιές επιρροές. Γεννήθηκε στο Παρίσι από καμιά δεκαριά ανθρώπους, δε περιορίστηκε όμως στη Γαλλία, αλλά απλώθηκε ως τα πέρατα της γης, σπώντας έτσι τους εθνικούς φραγμούς της τέχνης και καταργώντας τα σύνορα.
Η γέννηση και των δύο κινημάτων του σουρεαλισμού, αλλά και του ντανταϊσμου πραγματοποιήθηκε μέσα σε μια Ευρώπη των νικητών και των ηττημένων όπου και οι νικητές όμως βρίσκονταν σε κατάσταση εξαθλίωσης που ελάχιστα διέφερε από εκείνη των ηττημένων μια εξαθλίωση που δεν ήταν μόνο υλική, αλλά και ηθική.
Ο σουρεαλισμός εναντιώνεται στο νόμο, την ηθική και τη θρησκεία κι ευαγγελίζεται την επανάσταση, την ολική ανατροπή σα τη μόνη θεραπευτική λύση ενός σάπιου κι αποτυχημένου κοινωνικού συστήματος, επιδιώκει τη ριζική αναμόρφωση της ανθρώπινης ζωής και χρησιμοποιεί σαν όχημα τη τέχνη.

Γενικά χαρακτηριστικά του σουρεαλισμού
Τη μέθοδο της αυτόματης γραφής αυτή που συνιστά ο σουρεαλισμός ο Μπρετόν ο ιδρυτής του ορίζει ως εξής: «Καθαρός ψυχικός αυτοματισμός που χρησιμοποιείται για να εκφράσει προφορικά ή γραπτά ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο τη πραγματική λειτουργία της σκέψης υπαγορεύει τις σκέψεις έξω από κάθε έλεγχο της λογικής και πέρα από κάθε αισθητική ή ηθική μέριμνα» Γενικότερα, ο σουρεαλισμός φιλοδοξούσε να σπάσει το φράγμα του υποκειμενισμού κι έχοντας περάσει από το ντανταϊσμό θεωρούσε ότι δεν υπήρχε περίπτωση να ξαναγίνει τίποτα όπως πριν. Ο άνθρωπος δηλαδή δεν θα ήταν πια το κατασκεύασμα ενός αιώνα θετικισμού και επιστημονισμού, αλλά ένα νέο πλάσμα με δικές του επιθυμίες, ένστιχτα και όνειρα έτσι όπως τον φανέρωνε η νέα επιστήμη η ψυχανάλυση. Ο Φρόυντ έδωσε στους σουρεαλιστές διπλό όπλο από τη μία επιχειρεί μία ανατομία στα άδυτα της ανθρώπινης σκέψης, κι από την άλλη βγάζει στην επιφάνεια κρυφά κι ανομολόγητα πάθη κι ενορμήσεις που οι σουρεαλιστές χρησιμοποιούν σαν όπλα για να πραγματοποιήσουν την επανάσταση τους. Ο Μπρετόν όντας κι ο ίδιος γιατρός εξοικειώνεται εύκολα με τις μεθόδους της ψυχανάλυσης που του προσφέρουν τη δυνατότητα να εξερευνήσει και να δώσει έμφαση όπως κι άλλοι σουρεαλιστές στις σκοτεινές πλευρές του είναι, στη φαντασία, το ένστιχτο, το όνειρο, στις παράλογες ή απλώς μη σοβαρές μορφές συμπεριφοράς, όλα όσα αφορούν δηλαδή τον εσωτερικό μας κόσμο. Ο εξωτερικός κόσμοςι απορρίπτεται χάρη του κόσμου που ανακαλύπτει ο καθένας μέσα του και θέλει να διερευνήσει συστηματικά. Το ασυνείδητο κι εκδηλώσεις του όπως αυτή των φαντασιώσεων ή των εμμονών γίνονται μια νέα απελευθερωτική γλώσσα. Ο σουρεαλισμός διακήρυξε ακόμα τη παντοδυναμία της επιθυμίας και τη νομιμοποίηση της πραγμάτωσης της. Οι σουρεαλιστές ήθελαν «ν’ αλλάξουν το κόσμο» για να «αλλάξουν τη ζωή» με ενδυνάμωση της επιθυμίας και αναγωγή της σε πανίσχυρη και ικανή για θαύματα δρώσα δύναμη.

Για τους σουρεαλιστές το τυχαίο, η συγκυρία δηλαδή κάποιων περιστάσεων απρόβλεπτων και συχνά απίθανων δεν είναι ανεξήγητο, ενυπάρχει ουσιαστικά μέσα μας ασυνείδητα και απλώς εκδηλώνεται όταν δοθεί η ανάλογη ευκαιρία από ένα εξωτερικό συμβάν. Έτσι το αντικειμενικό τυχαίο, όπως και το μαύρο χιούμορ απελευθερώνει κρυμμένες όψεις του εαυτού μας που συνυπάρχουν με τη λογική και εκδηλώνονται, όταν η επιθυμία τους επιβάλλει τους νόμους της. Οι σουρεαλιστές χρησιμοποίησαν ακόμα τη γλώσσα σα κλειδί για να ξεκλειδώσουν κρυμμένα νοήματα στα βάθη του ασυνειδήτου.

Οι σουρεαλιστές είναι παρόντες στη τέχνη του σήμερα κυρίως στη Διαφήμιση αλλά και στα σύνχρονα μουσικά video clips
Σουρεαλιστικά στοιχεία αναγνωρίζουμε στα φιλμικά κινηματογραφικά κείμενα που παράγονται σήμερα. Κυρίως βλέπουμε την αναμόχλευση του ασυνειδήτου των πρωταγωνιστών ως κύριο άξονα πάνω στον οποίο δομείται η κεντρική φιλμική πλοκή, η οποία και ελέγχει τη ροή των επιμέρους. Το όνειρο και η διαπλοκή του μέσα στην ύφανση της πραγματικότητας είναι ακόμα ένα φιλμικό στοιχείο που επιβίωσε από την τέχνη των σουρεαλιστών και επιβλήθηκε με τη πάροδο των χρόνων. Η Διαφήμιση δημιουργείται βάσει της ά-λογης λογικής των υπερρεαλιστών, κι ενώ στοχεύει έμμεσα στη προώθηση ποικίλων καταναλωτικών αγαθών χρησιμοποιεί τις τεχνικές του σουρεαλισμού σα δούρειο ίππο των όποιων μηνυμάτων της. Το στοιχείο της αυτόματης γραφής, η παρείσφρηση της ονειρικής πραγματικότητας, η εντρύφηση στα άδυτα του ασυνειδήτου, η γλώσσα που κρύβει ένα δεύτερο λόγο μέσα στον άμεσο, είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά της διαφήμισης, σαν απογόνου των σουρεαλιστών. Αν λάβουμε ωστόσο υπόψη μας ότι οι δημιουργοί του σουρεαλιστικού κινήματος ήταν αντίθετοι με την εμπορευματοποίηση και απεχθάνονταν την εμπορική εκμετάλλευση, θα καταλάβουμε άμεσα πόσο αντίθετη είναι η λογική των διαφημίσεων από την άλογη λογική των σουρεαλιστών, οι οποίοι ευαγγελίζονταν την επανάσταση με σκοπό τη πλήρη ανατροπή της σαθρής καθεστηκυίας τάξης.Τα μουσικά Video clips μέσω των οποίων προωθούνται στο ευρύ κοινό τα τραγούδια δημιουργούνται επίσεις πάνω στις αρχές του σουρεαλισμού όπως αυτές περιγράφονται στα φιλμικά κείμενα κυρίως ττου του Luis Bunuel.Οι μαθητές θα μπορούσαν αφού γνωρίσουν τις τεχνικές των σουρεαλιστών και μάθουν τα μυστικά της διαφήμισης, να παράγουν δικά τους διαφημιστικά μηνύματα.ή ακόμα και ερασιτεχνικά μουσικά Video clips Μετατρέπονται με το τρόπο αυτό σε ενεργούς θεατές, ικανούς να παρεμβαίνουν και να αποφασίζουν για τη ζωή τους. Οι παθητικοί θεατές που απλά καταναλώνουν έτοιμα μηνύματα ή αντικαθίστανται από αυτούς που δημιουργούν, έχοντας πλήρη συνείδηση του τι συμβαίνει στη ζωή τους με αποτέλεσμα να μπορούν να την επιρρεάσουν.
Κατά την άποψη μας ο σουρεαλισμός αναπτύσσει τη φαντασία του μαθητή, του δίνει μεγάλα περιθώρια δημιουργίας και τον βοηθά να ολοκληρώσει τη προσωπικότητά του.

Η Σουρεαλιστική Επανάσταση μπορεί να μετατραπεί σε προσωπική επανάσταση του κάθε μαθητή ξεχωριστά, που έχει όμως ως σκοπό τη διαμόρφωση ελεύθερων, ενεργών μαθητών, κι αύριο ελεύθερων ενεργών πολιτών κι όχι την κατάργηση των θεσμοθετημένων κοινωνικών αξιών. Πιστεύουμε γι’ αυτό οτι ο σουρεαλισμός αν χρησιμοποιηθεί σωστά απο τον εκπαιδευτικό μπορεί να αποτελέσει ένα πολύτιμο μαθησιακό εργαλείο σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης.

Αλλαγή μεγέθους γραμματοσειράς
Αντίθεση