Άρθρα κατηγορίας "Λογοτεχνία Γ΄ Γυμνασίου"

Θούριος, Ρήγας Βελεστινλής



Λήψη αρχείου

ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ (ΦΕΡΑΙΟΣ)

Πρόδρομος και πρωτεργάτης του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, γεννήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο της Μαγνησίας. Το θεωρούμενο ως πραγματικό του επώνυμο Αντώνιος Κυριαζής ή Κυρίτζης δεν επιβεβαιώνεται από τη σύγχρονη έρευνα. Ο ίδιος προτιμούσε να χρησιμοποιεί ως επώνυμο αυτό της γενέτειράς του, ενώ οι Έλληνες διανοούμενοι που ζούσαν στην εξορία τον αποκαλούσαν Φεραίο, επειδή στην αρχαιότητα η πόλη του ονομαζόταν Φεραί.

Ο νεαρός Ρήγας εγκατέλειψε το Βελεστίνο πολύ νωρίς, αφού πρώτα πήρε την βασική του μόρφωση. Το 1785 πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου συνέχισε τις σπουδές του κι εντάχθηκε στο περιβάλλον των Φαναριωτών, ενώ το 1788 εγκαταστάθηκε στη Βλαχία ως διοικητικός υπάλληλος.

Στα χρόνια που ακολούθησαν διακρίθηκε ως λόγιος και συγγραφέας. Το 1790 και το 1796 ταξίδεψε στη Βιέννη για να τυπώσει τα βιβλία του, μεταξύ αυτών το «Σχολείο των ντελικάτων εραστών», το «Φυσικής Απάνθισμα», ο «Ηθικός Τρίποδας» και ο «Ανάχαρσις».

Ως κορυφαίο έργο του, πάντως, θεωρείται η «Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας» που περιείχε:

  • τον Θούριο, γνωστό επαναστατικό άσμα
  • μια επαναστατική προκήρυξη
  • τη διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου σύμφωνα με τα πρότυπα των Γάλλων Διαφωτιστών
  • το Σύνταγμα του Ρήγα

Το πολιτικό όραμα του Ρήγα συνίστατο στη δημιουργία μιας πολυεθνικής βαλκανικής επικράτειας που θα ήταν απαλλαγμένη από τις αγκυλώσεις της οθωμανικής πολιτικής και στην οποία οι Έλληνες θα είχαν κυρίαρχη θέση. Για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου προσπάθησε να εξεγείρει όλους τους υπόδουλους στους Οθωμανούς λαούς της Βαλκανικής εναντίον του κοινού τυράννου.

Επεδίωξε, μάλιστα, να συναντήσει τον Μεγάλο Ναπολέοντα για να ζητήσει τη βοήθειά του. Συνελήφθη, όμως, στις 8 Δεκεμβρίου του 1797 από τους Αυστριακούς στην Τεργέστη και παραδόθηκε στους Τούρκους, οι οποίοι τον σκότωσαν δια στραγγαλισμού στις 12 Ιουνίου του 1798 στο Βελιγράδι.

Από το διαδίκτυο:

Σαν σήμερα.gr http://www.sansimera.gr/biographies/1#ixzz2kXc6xE88

 

Θεματικά κέντρα

  • Ελευθερία ή θάνατος
  • Κοινός όρκος και αγώνας των Ελλήνων για την ελευθερία.
  • Συλλογική και όχι ατομική η ευθύνη για την τύχη της Ελλάδας

 

Πρόκειται για ένα έμμετρο κείμενο, με στοιχεία αφηγηματικότητας, το οποίο γράφτηκε το 1797. Ένα πατριωτικό άσμα, το οποίο αποτελείται από 126 στίχους και προτρέπει τους σκλαβωμένους Έλληνες σε επανάσταση κατά των Τούρκων.

Ο τίτλος του, το αρχαιοελληνικό επίθετο «Θούριος»= ορμητικός, μαινόμενος, πολεμικός, προσδιορίζει την ψυχική διάθεση που επιδιώκει να καλλιεργήσει με αυτό.

Στην επιλογή του τίτλου του επαναστατικού ύμνου διαφαίνεται η εσωτερική συνάφεια του έργου του με το ιδεολογικό κλίμα του επαναστατικού κλασικισμού της εποχής του. Απευθύνεται στους απανταχού Έλληνες , αλλά και σε όλους τους καταπιεσμένους βαλκανικούς λαούς, καλώντας τους σε απελευθερωτικό αγώνα, οραματιζόμενος τη δημιουργία μιας «Ελληνικής Δημοκρατίας» που θα απλώνεται σε όλη τη Βαλκανική αντικαθιστώντας την Οθωμανική αυτοκρατορία. Ονειρεύεται ένα ελεύθερο κράτος δικαίου, με άξιους και ικανούς ηγέτες, το οποίο θα εξασφαλίζει ισονομία και ισοπολιτεία για όλους. Οι ιδέες του Ρήγα συγκλίνουν με αυτές του ανώνυμου συγγραφέα της «Ελληνικής Νομαρχίας» και ιδιαίτερα μπροστά στο ενδεχόμενο της αναρχίας, η οποία παραλληλίζεται με τη σκλαβιά. Γνωρίζοντας καλά τόσο τις ιστορικές συνθήκες όσο και την ψυχοσύνθεση των Ελλήνων,  ο Ρήγας προσπαθεί να προβλέψει και να αντιμετωπίσει τους ενδεχόμενους κινδύνους για τον εθνικό αγώνα. Έτσι δίνει μεγάλη βαρύτητα στην ανάγκη εθνικής συσπείρωσης και ενότητας, και καλεί τους πατριώτες να δεσμευτούν με όρκο για την υπεράσπιση του κοινού αγώνα και της ομόνοιας.

Πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, βιβλίο καθηγητή, ΟΕΔΒ

ΘΕΜΑ:Η προτροπή του ποιητή προς τους σκλαβωμένους για ξεσηκωμό εναντίον των Τούρκων

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ: πατριωτικό, επαναστατικό

ΕΝΟΤΗΤΕΣ:

1η ενότητα:  ” Ως πότε παλληκάρια ………………… σκλαβιά και φυλακή”: : Οι δυσκολίες των κλεφτών εξαιτίας της σκλαβιάς

2η ενότητα: ” Τι σ’ωφελεί ………. χωρίς καμιά’ φορμή”:  Τα δεινά της σκλαβιάς

3η ενότητα: ” Ελάτε μ’ έναν ζήλο ……………… ετούτα στον Θεόν”:  Προτροπή σε απελευθερωτικό αγώνα

4η ενότητα:  ” Ω Βασιλεύ του κόσμου ……………………………..να γένω σαν καπνός” :    Ο ιερός όρκος των Ελλήνων για την αποτίναξη του ζυγού για κοινό αγώνα / Συνέπειες της παράβασης του όρκου

Ο Ρήγας απευθύνεται όχι μόνο στους Έλληνες, αλλά και στους άλλους λαούς των Βαλκανίων και στους καταπιεσμένους Τούρκους. Υπενθυμίζεται εξάλλου, το όραμα του Ρήγα για τη δημιουργία μιας Ελληνικής  δημοκρατίας στα Βαλκάνια, με ισονομία και ισοπολιτεία, οργανωμένης  σύμφωνα με τους θεσμούς της Γαλλικής Επανάστασης.

 ΑΝΑΛΥΣΗ:

Στην 1η ενότητα ο Ρήγας απαριθμεί τα δεινά της σκλαβιάς και τις δυσκολίες της ζωής των σκλαβωμένων, οι οποίοι:

α. ζουν στα στενά περάσματα των βουνών [ …να ζούμεν στα στενά]

β. ζουν μοναχική ζωή  [ μονάχοι σαν λιοντάρια] σαν άγρια ζώα

γ. κατοικούν σε σπηλιές και όχι στα σπίτια τους [ σπηλιές να κατοικούμεν]

δ. αποκομμένοι από τους ανθρώπους [ να βλέπωμεν κλαδιά]

ε. μακριά από τα αγαπημένα τους πρόσωπα , σε μια σκλαβωμένη πατρίδα

[ Να χάνωμεν……….συγγενείς]

Οι Έλληνες προσφωνούνται παλληκάρια για να αναδειχτεί το ψυχικό και πνευματικό μεγαλείο τους. Ήρθε η ώρα επιτέλους για τους Έλληνες να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό που τους έχει εξαναγκάσει να ζουν μια ζωή μοναχική στις σπηλιές σαν τα θηρία, απομονωμένοι και αποκομμένοι από τον κοινωνικό περίγυρο τους. Αξίζει να προσέξουμε τη χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου το οποίο χρησιμοποιεί ο Ρήγας, βάζοντας και τον εαυτό του μαζί με τους υπόλοιπους Έλληνες, με τους οποίους συμπάσχει, αφού είναι ένας από αυτούς, ζώντας κι ο ίδιος το σκληρό ζυγό της οθωμανικής σκλαβιάς. Οι προστακτικές και προτρεπτικές υποτακτικές που χρησιμοποιεί ο ποιητής φανερώνουν παρότρυνση για κάτι σημαντικό, αλλά και δύσκολο συνάμα. Τέλος, το ασύνδετο «στις ράχες, στα βουνά» δίνει ένταση στο ύφος.

Σχήματα λόγου: ρητορικά ερωτήματα(1-6), υπερβολή(7-8), παρομοίωση, μεταφορά, αντίθεση

Στους στίχους 7-8 συνοψίζεται   η  κεντρική ιδέα του αποσπάσματος :

” Κάλλιο ναι’ μιας ώρας ελεύθερη ζωή

παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή”

Ζωή χωρίς ελευθερία δεν έχει καμιά αξία!

Στη 2η ενότητα  χρησιμοποιεί β΄ ενικό πρόσωπο, γιατί απευθύνεται στους σκλαβωμένους, όχι μόνο στους Έλληνες, αλλά και στους άλλους λαούς της Βαλκανικής και στους καταπιεσμένους Τούρκους.

Με τη ρητορική ερώτηση δίνει αμεσότητα στο λόγο του :

” Τι σ’ωφελεί αν ζήσης και είσαι στη σκλαβιά;”

Με την προσταχτική [ στοχάσου] καλεί τον κάθε σκλαβωμένο να αναλογιστεί τη ματαιότητα της ζωής μέσα στη σκλαβιά.

Ατέλειωτες οι συμφορές για τους σκλαβωμένους, ακόμη και για αυτούς που κατέχουν υψηλά αξιώματα:

απόλυτη υποταγή στον σουλτάνο

καταπίεση [ Στοχάσου πως σε ψένουν  καθ΄ώρα στη φωτιά]-μεταφορά

εκμετάλλευση [ κι αυτός πασχίζει πάλι το αίμα σου να πιη]- μεταφορά

θάνατος [ ζωήν και  πλούτον χάνουν χωρίς καμιά ‘ φορμή]

Στην 3η ενότητα προτρέπει τους  Έλληνες σε απελευθερωτικό αγώνα.

Η απόφαση για αγώνα  πρέπει να επισφραγιστεί με όρκο. Για το Ρήγα έχει μεγάλη σημασία η ενότητα των Ελλήνων και η εθνική συσπείρωση. Ο ίδιος οραματίζεται ένα κράτος δικαίου, με ηγέτες άξιους και ικανούς που υπηρετούν και υπακούουν τους νόμους. Ηγέτες φωτισμένους, που θα εμψυχώσουν και θα καθοδηγήσουν το λαό στην ελευθερία. Για το Ρήγα η ελευθερία χάνει την αξία της, αν δεν συνοδεύεται από νόμους, [γιατί κι η αναρχία ομοιάζει την σκλαβιά] και αν δεν υπάρχουν ηγέτες ικανοί να κυβερνήσουν και υπήκοοι  έτοιμοι να κυβερνηθούν. Η υπακοή στους νόμους είναι απαραίτητη, αφού η αναρχία αποτελεί ένα άλλο είδος σκλαβιάς στην οποία οι άνθρωποι δεν μπορούν να υπερασπιστούν τα δικαιώματα τους.

Χρήση β΄ ενικού και α΄ πληθυντικού

Σχήματα λόγου: προσωποποίηση, παρομοίωση, μεταφορά

Στην 4η ενότητα , τέλος, βλέπουμε τον όρκο, που ξεκινάει με την επίκληση στο θεό. Όποιος δίνει τον όρκο αναλαμβάνει τις εξής δεσμεύσεις:

α. δεν θα γίνει όργανο των τυράννων [ στην γνώμην των Τυράννων να μην ελθώ ποτέ]

β. δεν θα δουλέψει για τα συμφέροντά τους [ μήτε να τους δουλέψω]

γ. δεν θα παρασυρθεί από υποσχέσεις [ μήτε θα πλανηθώ]

Ορκίζεται ακόμα:

α. πίστη στην πατρίδα

β. απόλυτη υποταγή στους άρχοντες

Ο παραβάτης θα τιμωρηθεί από το Θεό με τον πιο σκληρό τρόπο.

[ ν΄αστράψ’ ο ουρανός και να με κατακάψη, να γένω σαν καπνός!]

Γλώσσα του ποιήματος:  δημοτική με ιδιωματισμούς(σε ψένουν, στες ράχες), άμεση και ζωντανή.

Το μέτρο είναι ιαμβικό και ο στίχος δεκατρισύλλαβος οξύτονος που χωρίζεται σε δύο ημιστίχια(επτασύλλαβο και εξασύλλαβο). Η ομοιοκαταληξία είναι ζευγαρωτή.  Η γλώσσα του ποιήματος σε συνδυασμό με το μέτρο και την ομοιοκαταληξία αποδίδουν τα δυνατά αισθήματα που είναι ο πατριωτικός ενθουσιασμός και η αγάπη για την ελευθερία.

Ύφος του ποιήματος:  άμεσο, ζωντανό, παραστατικό, φλογερό, πατριωτικό, επαναστατικό

Ο Νίκος Ξυλούρης τραγουδάει τον Θούριο του Ρήγα Βελεστινλή σε μουσική του Χρήστου Λεοντή.

 

 

Του γιοφυριού της Άρτας ( δημοτικό τραγούδι-παραλογή)

Πηγή video: georgia dim

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ (γενικά)

  • Δεν είναι ατομικά δημιουργήματα, αλλά έκφραση της λαϊκής ψυχής, οπότε και
    εκφράζουν τις βαθύτερες επιθυμίες, τους καημούς και το πνεύμα ενός λαού.
  • Είναι προφορικές δημιουργίες και μεταδίδονται από στόμα σε στόμα από τη μια
    γενιά στην άλλη. Για το λόγο αυτό δεν υπάρχει μόνο μία μορφή ενός δημοτικού
    τραγουδιού, αλλά πολλές μορφές (παραλλαγές), εφόσον αυτοί που το τραγουδούν το
    προσαρμόζουν στις ανάγκες τους.
  • Τα δημοτικά τραγούδια συνδέονται με τη μουσική και το χορό.
  • Έχουν  ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο.
    • Ιαμβικό μέτρο: υ – υ – υ – υ – υ – υ – υ – υ (το [υ] ισοδυναμεί με άτονη συλλαβή και το [–] με τονισμένη)

Τα δημοτικά τραγούδια χωρίζονται σε τρία είδη:

α) παραλογές

β) ιστορικά (ακριτικά, κλέφτικα, ιστορικά, κλπ.)

γ) τραγούδια με κοινωνικό περιεχόμενο, αυτά δηλαδή που αναφέρονται σε διάφορες εκδηλώσεις της ζωής (της αγάπης, νυφιάτικα, νανουρίσματα, κάλαντα αποκριάς, της ξενιτιάς, της δουλειάς, μοιρολόγια, σατιρικά, κλπ.)

ΠΑΡΑΛΟΓΕΣ

Οι παραλογές παρουσιάζουν ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, με τα οποία ξεχωρίζουν από τις άλλες κατηγορίες δημοτικών τραγουδιών. Συγκεκριμένα:  α) είναι συνήθως πολύστιχα ποιήματα με αφηγηματικό και επικολυρικό χαρακτήρα β) ως αφηγηματικά τραγούδια αναπτύσσουν ένα μύθο (=μια υπόθεση, μια ιστορία) που εξελίσσεται σταδιακά και έχει αρχή και δέση, σταδιακή εξέλιξη και κορύφωση και, τέλος, λύση  γ) αντλούν το περιεχόμενό τους από αρχαίους ελληνικούς μύθους, από νεότερες παραδόσεις, από δραματικού χαρακτήρα κοινωνικά περιστατικά, από την ιστορική μνήμη, ή έχουν υπόθεση εντελώς πλαστή  δ) παρουσιάζουν έντονα παραμυθιακά και εξωλογικά στοιχεία,  ε) έχουν αφηγηματική πυκνότητα στην πλοκή του μύθου, άρα γρήγορο και γοργό ρυθμό στην όλη ροή και εξέλιξη του μύθου  στ) διαφέρουν ριζικά από άλλα αφηγηματικά τραγούδια, γιατί η υπόθεσή τους παρουσιάζει στοιχεία έντονης δραματικότητας.(πηγή : Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων, ΟΕΔΒ)

ΤΟΥ ΓΙΟΦΥΡΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ

Μια από τις γνωστότερες και ωραιότερες παραλογές, η οποία στηρίζεται σε μια μακραίωνη παράδοση, σχετικά με τη θεμελίωση μεγάλων έργων. Από τους αρχαίους ακόμα χρόνους υπήρχε  η δοξασία ότι, για να στερεωθεί και να προφυλαχθεί από κάθε κίνδυνο ένα κτίσμα, έπρεπε να θυσιαστεί στα θεμέλιά του κάποιο ζωντανό πλάσμα.

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

  • Οι θυσίες που απαιτούνται για τα μεγάλα έργα
  • Το συναίσθημα της ευθύνης του πρωτομάστορα
  • Η δύναμη της κατάρας
  • Η αδελφική αγάπη

Ο κεντρικός άξονας πάνω στον οποίο στηρίζεται η αφήγηση είναι :

η διάσταση ανάμεσα στο θέλω και στο πρέπει, η ανάγκη, δηλαδή, της θυσίας της προσωπικής-ατομικής ευτυχίας για το γενικό καλό.

Το τραγούδι διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των παραλογών:

  • Είναι αφηγηματικό (ο λαϊκός τραγουδιστής αφηγείται την ιστορία της θυσίας της γυναίκας του πρωτομάστορα, προκειμένου να στεριώσει το γεφύρι)
  • Έχει ολοκληρωμένη υπόθεση, με αρχή, εξέλιξη και τέλος
  • Το περιεχόμενό του είναι πλαστό (δεν στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα)

Περιληπτική απόδοση του περιεχομένου

Η θεμελίωση του γεφυριού της Άρτας φαίνεται αδύνατη, παρά τις προσπάθειες ενός πλήθους μαστόρων και του πρωτομάστορα.  Ο χρησμός που δίνεται από το γνώριμο πουλί-αγγελιαφόρο των δημοτικών τραγουδιών φέρνει θλίψη στον πρωτομάστορα, αφού του ζητά να θυσιάσει την αγαπημένη του γυναίκα, για να στεριώσει το γεφύρι. Παρά τον πόνο του υπακούει στην εσωτερική φωνή του καθήκοντος, που υπαγορεύει την ολοκλήρωση της αποστολής του. Παραγγέλνει στη γυναίκα του να έρθει όσο πιο αργά μπορεί – πράγμα που υποδεικνύει και τη δραματική πάλη που γίνεται μέσα στην ψυχή του-αλλά το πουλί διαστρέφει τα λόγια του και η γυναίκα έρχεται όσο πιο γρήγορα μπορεί κοντά στον αγαπημένο της. Στο γεφύρι, με ένα τέχνασμα σημαδιακό – το δακτυλίδι του πρωτομάστορα που υποτίθεται ότι έπεσε στα θεμέλια- την κάνουν να κατέβει με τη θέλησή της. Η γυναίκα, όταν αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται να εντοιχιστεί, θρηνεί για την άδικη μοίρα της και καταριέται το γεφύρι. Όταν όμως της θυμίζουν ότι μπορεί να περάσει από εκεί ο αδερφός της, παίρνει πίσω την κατάρα της και την μετατρέπει σε ευχή, δηλώνοντας τη δύναμη της αδερφικής αγάπης.

Η δομή του τραγουδιού
1η ενότητα: στίχοι 1-13: Το δράμα, το αδιέξοδο και η επιταγή της μοίρας
2η ενότητα: στίχοι 14-32: Πρόσκληση και άφιξη της λυγερής
3η ενότητα: στίχοι 33-34: Το χτίσιμο της λυγερής
4η ενότητα: στίχοι 35-40: Η κατάρα της λυγερής
5η ενότητα: στίχοι 41-46: Η μετατροπή της κατάρας σε ευχή

Ποιες πληροφορίες παίρνουμε από την πρώτη ενότητα του τραγουδιού: 
α) για τα πρόσωπα και το έργο που επιτελούν
β) για το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν
γ) για τη  λύση που προτείνει ένα πουλί

Αξιοπρόσεχτα στοιχεία του τραγουδιού
Α) Ο υπερβολικά μεγάλος αριθμός των προσώπων που εργάζονται για το χτίσιμο του γεφυριού[ σαρανταπέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες] :δηλώνει τη σπουδαιότητα του έργου που επιτελείται
β) Σημαντικό στοιχείο στην εξέλιξη της υπόθεσης η παρουσία του πουλιού: Με το στόμα του πουλιού μεταφέρεται η εντολή της μοίρας ώστε να δοθεί λύσει στο αδιέξοδο.Το πουλί είναι αυτό που θα βοηθήσει να εκτελεστεί   η  εντολή της μοίρας ώστε να εξελιχθεί και η υπόθεση του μύθου.

Β) Ο ρόλος των επιρρημάτων αργά / γοργά Το “αργά”  που  χρησιμοποιεί ο πρωτομάστορας ,  δηλώνει την κρυφή αλλά μάταιη ελπίδα του να αποτρέψει ή έστω να αναβάλλει το κακό.
Το “γοργά” που χρησιμοποιεί ο φτερωτός αγγελιαφόρος, δηλώνει το αναπόφευκτο της μοίρας  και την αδυναμία του ανθρώπου να αποτρέψει ό,τι αυτή έχει αποφασίσει

Γ) Η τραγική ειρωνεία που κορυφώνεται με την άφιξη της λυγερής στο γεφύρι: Ξένοιαστη και καλοδιάθετη,  αφού αγνοεί αυτό που ο αναγνώστης  ήδη γνωρίζει για την τύχη της.

Δ) Το πρόσωπο / κλειδί για τη λύση του δράματος, ο αδερφός της λυγερής: Η κατάρα αλλάζει σε ευχή στην υπενθύμιση του αδερφού που ενδέχεται να διαβεί το γεφύρι.Το  στοιχείο αυτό  υπογραμμίζει τη δύναμη της αδελφικής αγάπης, καθώς το πόσο ισχυρός είναι ο θεσμός της οικογένειας στην παραδοσιακή κοινωνία.

Χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών που υπάρχουν στο ποίημα:

  • ο στίχος του είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος
  • επανάληψη λέξεων, φράσεων ακόμη και ολόκληρων στίχων. [ στίχοι 3 και 6 ]
  • στερεότυπες εκφράσεις που επαναλαμβάνονται.
  • υπερβολή (ο μεγάλος αριθμός των μαστόρων).
  • προσωποποίηση (το πουλί μιλά με ανθρώπινη φωνή).
  • μαγικά στοιχεία

(το ανεξήγητο γκρέμισμα του γεφυριού, το πουλί που μιλά, το στοίχειωμα).

  • ο νόμος των τριών:

(τρεις αδερφάδες/ αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα, κλπ)

  • λαϊκές δοξασίες:

(το στοίχειωμα ανθρώπου για να στεριώσει το γεφύρι/μια κατάρα δεν παίρνεται πίσω, μπορεί μόνο να τροποποιηθεί και από κατάρα να γίνει ευχή).

  • το «θέμα του αδύνατου»

(αν τρέμουν τ’ άγρια βουνά ……..)

  • Τυπικός στίχος των δημοτικών τραγουδιών: [ στίχος 23]

(από μακριά τους χαιρετά κι από οντά τους λέει)

ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Ο πρωτομάστορας , πρόσωπο τραγικό,  βιώνει ένα τεράστιο ηθικό δίλημμα αφού βρίσκεται στην μεγάλη δοκιμασία να επιλέξει ανάμεσα στο “πρέπει” και στο “θέλω”, ανάμεσα στο γενικό καλό και την προσωπική ευτυχία. Τα συναισθήματα που βιώνει εναλλάσσονται απότομα και έντονα, αφού καλείται να επιλέξει ανάμεσα στο καθήκον και την αγάπη για τη γυναίκα του. Η λυγερή , πρόσωπο ακόμα πιο τραγικό, αφού σπεύδει πρόθυμη και ανυποψίαστη να βοηθήσει τον άνδρα της, στον οποίο είναι πιστή και αφοσιωμένη. Εκφράζει παράπονο, αγανάκτηση και πικρία, αλλά αναγκάζεται να υποταχτεί στην τραγική της μοίρα. Τέλος η αδερφική αγάπη, θα είναι αυτό που θα την κάνει να μετατρέψει την κατάρα σε μια ιδιότυπη ευχή.

ΑΦΗΓΗΣΗ/ ΑΦΗΓΗΓΤΗΣ

Εναλλαγή αφήγησης και διαλόγου (μεικτός τρόπος αφήγησης)

  • Η αφήγηση γίνεται σε τρίτο (γ΄) πρόσωπο (τριτοπρόσωπη αφήγηση)και είναι μια «αντικειμενική» παρουσίαση των γεγονότων από έναν αφηγητή, που δεν συμμετέχει στα γεγονότα (ετεροδιηγητικός)
  • Οι διάλογοι είναι σύντομοι και φυσικοί.

Δίνουν με ζωντάνια και παραστατικότητα τα έντονα συναισθήματα και τις συγκρούσεις των προσώπων

 Παραλλαγές του τραγουδιού

 1) Η ποντιακή παραλλαγή (σε απόδοση-μετάφραση)

Της Τρίχας το γεφύρι

Είναι το θρυλικό γεφύρι του Πόντου που σύμφωνα με το τραγούδι χτίστηκε με ανθρωποθυσία. Βρίσκεται στο δρόμο Τραπεζούντας- Ερζερούμ σε απόσταση 18 χιλιομέτρων από την Τραπεζούντα. Ενώνει τις δύο όχθες του ποταμού Πυξίτη. Σήμερα δεν χρησιμοποιείται. Διατηρείται σαν μνημείο, που υπενθυμίζει τον τραγικό θρύλο που ο πρωτομάστορας για να στεριώσει το γιοφύρι, θυσίασε στα θεμέλιά του τη γυναίκα του.

Κει πέρα στη Δρακόλιμνη, στης Τρίχας το γεφύρι,

Χίλιοι μαστόροι δούλευαν και μύριοι μαθητάδες.

Όλη τη μέρα χτίζανε, τη νύχτα γκρεμιζόταν.

Οι μάστοροι χαιρόντουσαν, που θα πληθαίν’ η ρόγα,

οι μαθητάδες κλαίγανε, ποιος κουβαλάει λιθάρια;

κι αυτός ο πρωτομάστορας σκέπτεται νύχτα μέρα.

-Τί δίνεις, πρωτομάστορα και στήνω το γεφύρι;

– Άν δίνω σε τον κύρη μου, κύρην άλλον δεν έχω!

-Τί δίνεις, πρωτομάστορα και στήνω το γεφύρι;

-Άν δίνω σε τη μάνα μου, δεν έχω άλλη μάνα!

-Τί δίνεις, πρωτομάστορα και στέκει το γεφύρι;

– Άν δίνω σε τ’ αδέλφια μου, αδέλφι’ άλλα δεν έχω!

– Τί δίνεις, πρωτομάστορα στεριώνω το γεφύρι;

– Άν δίνω σε και τα παιδιά, παιδάκι’ άλλα δεν έχω!

– Τί δίνεις, πρωτομάστορα στεριώνω το γεφύρι;

– Άν δίνω τη γυναίκα μου, καλύτερη θε να ‘βρω!

Μηνάει και τη γυναίκα του γρήγορα να προφτάσει.

-Τον Γιάννη δεν τον έλουσε, στη κούνια δεν τον βάζει,

τα ζά και τα μοσχάρια της δεν τ’ άρμεξεν ακόμα .

Ξαναμηνά στην έρημη μήνυμα μ’ ερμοπούλι,

να πάει Σάββατο στο λουτρό, την Κυριακή στο γάμο,

και τη Δευτέρα το πουρνό δω και πέρα κι όλας να ‘ναι.

Σάββατο πήγε στο λουτρό, την Κυριακή στο γάμο,

μυρόλουσε το Γιάννη της, στην κούνια τονε βάζει,

καλάρμεξε τα ζωντανά, βύζαξε τα μοσχάρια,

και τη Δευτέρα το πουρνό στη Δρακολίμνη ευρέθη.

-Στη Δρακολίμνη μου ‘πεσε, καλή, το δαχτυλίδι

κει το πουγγί του κύρη μου, της μάννας το λογάρι,

όπου βουτά και παίρνει αυτά, ας έχει αυτά κι εμένα.

Πέντε οργυιές κατέβηκε κι ολοένα τραγουδούσε,

Πέντ’ άλλες εκατέβηκε κι όλο μοιρολογώντας.

-Κι αν δεν πονώ τα κάλλη μου, κι αν δεν πονώ την νιότη,

πονώ και κλαίω το πουλί, π’ άφησα κοιμισμένο.

Ως τρέμουνε τα γόνα μου, η γέφυρά σου ας τρέμει,

κι ως τα μαλλιά μου σείονται, να σείουνται οι διαβάτες,

κι ως τρέχουνε τα δάκρυά μου, να τρέχει το ποτάμι.

-Καλή μου, ευχήσου, πες ευχές, ευχές, μην καταριέσαι,

-Έχεις στην ξενιτιά αδελφούς, έρχονται και περνάνε.

– Κι ως στέκουνε τα γόνα μου, να στέκει το γεφύρι’

κι ως τα μαλλιά μου στέκουνε, να στέκουν οι διαβάτες,

κι ως στέκουνε τα δάκρυα μου να στέκει το ποτάμι.

Τρεις αδελφές ‘μεις ήμασταν κι οι τρεις καταραμένες,

μια χτίζει την Άσεδα, το Δεβασίρι η άλλη,

κι εγώ η τρισκατάρατη της Τρίχας το γεφύρι.

 

2) Η πομάκικη παραλλαγή του τραγουδιού «Της Άρτας το γεφύρι»

 

Σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα και στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων υπάρχουν πάμπολλες ιστορίες και θρύλοι που συνδέονται με την κατασκευή πέτρινων γεφυριών. Οι αναφορές σε ανθρωποθυσίες που έπρεπε να γίνουν για να στεριώσει το γεφύρι απαντώνται σε πάρα πολλές περιοχές. Τραγούδια όπως αυτό του γεφυριού της Άρτας τα συναντάμε και στην περιοχή της Ροδόπης. Αξίζει να αναφέρουμε την Πομάκικη παραλλαγή του τραγουδιού από τα Πομακοχώρια της Ξάνθης που καταδεικνύει με τρόπο μοναδικό τις πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις στον ευρύτερο χώρο της Βαλκανικής.

Ακολουθεί παραλλαγή του τραγουδιού από το χωριό Σμίνθη  σε ελληνική μετάφραση:

 

Τρία αδέλφια γεφυριού τοίχο χτίζανε

 

Τρία αδέλφια γεφυριού τοίχο χτίζανε

 

Τη μέρα το χτίζουν, το βράδι γκρεμίζεται

 

Το βράδι γκρεμίζεται, θυσία θέλει.

 

Καθίσανε τρία αδέλφια

 

Να κουβεντιάσουν, να αποφασίσουν.

 

– Αδέλφια, βρε αδέλφια, τρία αδέλφια,

 

Ελάτε να κάνουμε δικιά μας συμφωνία

Όποια θα έρθει αύριο νωρίς

Εκείνη θα τη βάλουμε στη μέση στα θεμέλια.

Ξεπρόβαλλε του πιο μικρού (αδελφού)

Του πιο μικρού η όμορφη Γιουρκέ,

Η όμορφη Γιουρκέ, η νέα νύφη.

Στο αριστερό χέρι κρατάει ζεστό πρωϊνό

Στο δεξί της έχει κρύο νερό.

Την είδε ο μικρότερος ο αγαπημένος της

Με το χέρι της έγνεψε πίσω να γυρίσει

Της έκλεισε το μάτι. Εκείνη πήγε πιο γρήγορα.

– Αδέλφια, αδέλφια, τρία αδέλφια

Καλή ευκολία, τρία αδέλφια.

– Ο Θεός μαζί σου, όμορφη Γιουρκέ

– Γιατί μου κλαις πρώτη μου αγάπη;

Πώς να μην κλαίω, όμορφη Γιουρκέ;

Το δαχτυλίδι μου έπεσε στη μέση του γεφυριού.

– Μη μου κλαις πρώτη μου αγάπη

Θα μαζέψω το μανίκι και θα σηκώσω το πανωφόρι

Θα μπω στη μέση στα θεμέλια

Θα σου βγάλω το άξιο το δαχτυλίδι

Το ασημένιο δαχτυλίδι με τη μαρμαρένια πέτρα.

– Ρίξτε της αδέλφια, ξύλο για ξύλο

Πέτρα για πέτρα για να χτίσουμε

την όμορφη Γιουρκέ στη μέση της γέφυρας

– Αφήστε με, τρία αδέλφια

Έχω παιδί, μου είναι ξεσκέπαστο

Μου είναι ξεσκέπαστο και ξεφασκιωμένο.

– Μη μου κλαις όμορφη Γιουρκέ

Έχεις μάνα, θα σου το σκεπάσει

Θα το σκεπάσει και θα το φασκιώσει.

3) Η αλβανική παραλλαγή, “Το κάστρο της Ροζάφα”

 

Απλώθηκε ομίχλη πάνω από το ποτάμι της Μπούνα

Για τρεις μέρες και τρεις νύχτες

Μετά από τρεις μέρες και τρεις νύχτες

φύσηξε αεράκι

και πήρε μακριά την ομίχλη .

Την πήγε μέχρι το Βαλντανούζ .

Εκεί που δουλεύανε τρεις αδελφοί .

τρεις αδελφοί χριστιανοί .

Αυτοί , ολημερίς κτίζανε ένα κάστρο

που το βράδυ γκρεμιζόταν .

Από κει περνά ένας Άγιος

– «Καλή δουλειά και καλορίζικο αδέλφια !»

– «Καλό νάχεις , Άγιε !

Μα πού το βλέπεις το καλορίζικο ;

Ό,τι χτίζουμε όλη τη μέρα

γκρεμίζεται τη νύχτα .

Δείξε μας τι να κάνουμε

για να στεριώσουμε το κάστρο !»

– «Αν θέλετε εσείς να γίνει καλή δουλειά

ορκιστείτε στο Θεό

στο σπίτι να μην κουβεντιάσετε

και στις γυναίκες σας να μην μαρτυρήσετε τα εξής :

Αύριο κιόλας , όποια από τις γυναίκες σας φέρει το φαγητό πρώτη ,

να τη ρίξετε στα θεμέλια του κάστρου ,

και τότε θα δείτε το κάστρο να στεριώνει ».

Αχ ! Ο μεγαλύτερος αδελφός

παράβηκε τον όρκο του ,

το ‘κουβέντιασε στο σπίτι , το μαρτύρησε στη γυναίκα του .

Το ίδιο έκανε και ο δεύτερος αδελφός .

Ξέχασε τι τον συμβούλεψε ο Άγιος ,

παράβηκε κι αυτός τον όρκο του

και το μαρτύρησε στη γυναίκα του.

ενώ ο μικρότερος αδελφός ,

ο μικρότερος και ο καλύτερος ,

κράτησε τον όρκο του :

Στο σπίτι του δεν το κουβέντιασε

και στη γυναίκα του δεν το μαρτύρησε .

Ήρθε το χάραμα ,

οι πέτρες ράγισαν ,

οι καρδιές χτύπησαν .

Η πεθερά φωνάζει τις νύφες :

-« Νύφη , μεγάλη μου νύφη ,

οι μαστόροι χρειάζονται φαγητό .

Θέλουν ψωμί και νερό !»

-«Μητέρα , δεν μπορώ να πάω .

Σήμερα , θα επισκεφτώ τους δικούς μου ».

-«Νύφη , μικρή μου νύφη !»

– « Ορίστε , αφέντρα και μητέρα»

-«Οι μαστόροι χρειάζονται φαγητό.

Θέλουν ψωμί και νερό ,

θέλουν κολοκύθα με κρασί ».

-«Μα το Θεό , μητέρα , θα πήγαινα

αλλά έχω παιδί μικρό.»

-Πήγαινε νυφούλα μου ,

και το παιδί σου θα το προσέχουμε εμείς .

Δε θα το αφήσουμε να κλαίει ».

Εκείνη πήρε φαγητό , πήρε και νερό ,

Πήρε και την κανάτα με το κρασί ,

Και κατεβαίνοντας στην Καζένα ,

Πλησίασε στον τοίχο του κάστρου .

Τα σφυριά σταμάτησαν .

Οι καρδιές χτύπησαν δυνατά .

Τα πρόσωπα χλώμιασαν .

Όταν την είδε ο άντρας της

του έπεσε από το χέρι το σφυρί .

-« Τι έχεις άντρα μου και άφησες το σφυρί ; »

– «Ήταν γραφτό για σένα ,

να θυσιαστείς » , είπε εκείνος .

– «Έχε γεια , άντρα μου και σε σας κουνιάδια μου .

Μόνο ένα πράγμα σας ζητώ :

Όταν στον τοίχο με σφηνώσετε ,

αφήστε έξω το δεξί μου μάτι ,

το δεξί μου χέρι , το δεξί μου πόδι ,

και το δεξί μου στήθος .

Έχω παιδί μικρό

και όταν αυτό αρχίσει να κλαίει ,

με το ένα μάτι να το βλέπω

με το ένα πόδι να το κουνώ ,

 

και με το ένα στήθος να το θηλάζω .

Όσο για το κάστρο ,

να υψωθεί ,

το παιδί μου να το χαρεί ,

βασιλιάς να γίνει και να πολεμάει εκεί ! »

 Πηγή:chrispapakon.blogspot.com

 

 

Αυτοβιογραφία, Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου και Η μεταμφίεση, Ρέας Γαλανάκη ( συνδιδασκαλία)

“Αυτοβιογραφία”, Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου, εκδ. Μεταίχμιο 2021

Το κείμενο του σχολικού βιβλίου ( σελ. 50)

«Ελένη ή ο Κανένας»,  Ρέας Γαλανάκη, εκδ. Άγρα 1998, εκδ. Καστανιώτης 2004

Το κείμενο του σχολικού βιβλίου ( σελ. 144)

Η Ελένη Μπούκουρα – Αλταμούρα ήταν η πρώτη ελληνίδα ζωγράφος που μεταμφιέστηκε σε άνδρα για να σπουδάσει στην Ιταλία. https://www.athensvoice.gr/epikairotita/ellada/841262/san-simera-19-martiou-o-thanatos-tis-elenis-boukoura-altamoura/

Συζήτηση για τα είδη της προσωπικής λογοτεχνίας. Σε ποιο είδος ανήκουν τα δύο συνδιδασκόμενα κείμενα;

Θεματικά κέντρα

  • Η εθνική αυτοδιάθεση στις ευρωπαικές χώρες του 19ου αι. δεν συμβαδίζει με τη διεκδίκηση αυτοδιάθεσης για τις γυναίκες
  • Η λειτουργία της τέχνης ως μέσου αυτοσυνειδησίας ιδιαίτερα σε συνθήκες καταπίεσης
  • Η μεταμφίεση- απόκρυψη

Σύγκριση των δύο κειμένων

  • η στάση των πατεράδων ( οι λόγοι της συμπεριφοράς του καθενός)
  • οι δύο γυναίκες ( καταγωγή, επιθυμία για μόρφωση κ. ά. )

Πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα σήμερα στο θέμα της γυναικείας χειραφέτησης;

Το παρακάτω βίντεο από το Μουσικό Σχολείο Ρόδου

Αλλαγή μεγέθους γραμματοσειράς
Αντίθεση