ΡΟΔΙΑ: Δευτερονόμιο 8,8

ΡΟΔΙΑ

Δευτερονόμιο 8,8 «Γη πυρού και κριθής, άμπελοι συκαί, ροαί, γη ελαίας,  ελαίου και μέλιτος.»

 

ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΦΥΤΟΥ
Η ροδιά (Punica granatum) ανήκει στην οικογένεια των Punicaceae και στο γένος Punica. Το φυτό είναι ένας δενδρώδης, φυλλοβόλος θάμνος, με γρήγορη ανάπτυξη αλλά με μικρή βλάστηση, φτάνοντας τα 5-6μ. σε ύψος. Έχει ισχυρή τάση να σχηματίζει παραφυάδες. Οι βλαστοί είναι πολυάριθμοι και αγκαθωτοί. Τα φύλλα είναι μικρά, λεία, στιλπνά, σκούρου πράσινου χρώματος (στην αρχή κοκκινωπά), με λογχοειδές σχήμα. Οι οφθαλμοί διακρίνονται σε ξυλοφόρους και μικτούς. Οι ξυλοφόροι εκπτύσσονται την άνοιξη (Μάρτιο με Απρίλιο), δίνοντας κανονική ή λογχοειδή βλάστηση, ενώ οι μικτοί οφθαλμοί εκπτύσσονται τον Μάιο, δίνοντας βραχεία βλάστηση, χωρίς φύλλα, με επάκρια άνθη.

Ο καρπός είναι μια σαρκώδης ράγα, με χρώμα που ποικίλλει από λευκο-κίτρινο με ροζ επίχρωμα μέχρι βυσσινί ή και μαύρο. Το μέγεθος του καρπού εξαρτάται από τον αριθμό των σπόρων και όχι από το μέγεθός τους, ενώ όσο περισσότερα ωάρια γονιμοποιούνται, τόσο πιο μεγάλο θα γίνει και το ρόδι. Το βάρος των καρπών κυμαίνεται μεταξύ 150-800 gr, με μέσο βάρος στα 200-400gr, ενώ φέρουν στην κορυφή τους τον κάλυκα. Εσωτερικά ο καρπός χωρίζεται σε χώρους με λευκά τοιχώματα, το albedo, το οποίο είναι λευκός ιστός από κυτταρίνη. Το εδώδιμο τμήμα του καρπού είναι οι σπόροι. Κάθε ρόδι έχει 300-600 σπόρους, ανάλογα με το μέγεθος του καρπού, ενώ έχουν βρεθεί και καρποί που φτάνουν μέχρι και τους 800 σπόρους. Η ωρίμανση των καρπών γίνεται από Σεπτέμβριο μέχρι Οκτώβριο, ανάλογα με την ποικιλία.

Η ροδιά μπαίνει σε καρποφορία από το 3ο-4ο έτος μετά τη φύτευση, ενώ μετά το 7ο έτος φτάνει σε πλήρη παραγωγή. Οι αποδόσεις, κατά την πλήρη παραγωγή, είναι 2-2,50 τόνους/στρ. περίπου. Η παραγωγική ζωή του δένδρου υπολογίζεται στα 25-30 χρόνια.

Η ροδιά είναι ένα φυτό αυτοφυές στη χώρα μας από αρχαιοτάτων χρόνων, ο καρπός της κατείχε σημαντική θέση στην διατροφή, ενώ υπάρχουν αρκετές αναφορές για φαρμακευτικές χρήσεις στην παραδοσιακή ιατρική, αλλά και πάρα πολλές δοξασίες. Συμπεριλαμβάνεται στα επτά είδη δένδρων που αναφέρονται στη Βίβλο και θεωρείται καρπός ιερός σε όλες τις κυρίαρχες θρησκείες.

Στην ελληνική μυθολογία συνδέεται με τις θεές Δήμητρα, Αφροδίτη και΄Ηρα. Σύμφωνα με τον μύθο της Περσεφόνης, μια μέρα όταν η Περσεφόνη μαζί με τις κόρες του Ωκεανού μάζευαν λουλούδια, αναπηδά από τον Κάτω Κόσμο και την αρπάζει στο βασίλειό του ο Άδης. Έτσι η Περσεφόνη φεύγει με βίαιο τρόπο από την αγκαλιά της μητέρας της Δήμητρας – θεάς της Γης- που θρηνεί για την απώλειά της αφήνοντας τη γη άγονη και άκαρπη. Ο Άδης, μετά από τη διαμεσολάβηση του Δία, αναγκάζεται να επιστρέψει την Περσεφόνη, αφού πρώτα την ξεγελά δίνοντάς της να γευτεί τέσσερις σπόρους ροδιού (ροίης κόκκον), για να ξεχνά τον πάνω κόσμο. Από τότε λοιπόν, η Περσεφόνη μοιράζεται: τέσσερις μήνες στο θρόνο του κάτω κόσμου και τους υπόλοιπους πάνω στη γη που καρπίζει. Από τα έγκατα της γης προέρχεται η αναγέννηση, από τη γη πηγάζει κάθε πλούτος. Ένας θαυμάσιος συμβολισμός…

Επίσης η ροδιά, σύμφωνα με τον Παυσανία, συνδέεται με την Ήρα, την προστάτιδα του γάμου και της ευγονίας, της οποίας θεάς το χρυσελεφάντινο άγαλμα στο Άργος κρατούσε στο ένα χέρι το σκήπτρο και στο άλλο ένα ρόδι.

Σύμφωνα με μια άλλη μυθολογική εκδοχή, η ροδιά είναι το δένδρο το οποίο φύτεψε η Αφροδίτη στον ιερό της κήπο στην Κύπρο, συμβολίζοντας έτσι τον ευτυχισμένο γάμο, την αφθονία λόγω του μεγάλου αριθμού των κόκκινων σπόρων και το πάθος ως ιερός καρπός της Αφροδίτης.

Όσον αφορά την καταγωγή της ροδιάς, το ρόδι ή «μήλο της Καρχηδόνας» κατά τους Ρωμαίους ή Punica Granatum, όπως είναι η βοτανική ονομασία του, προέρχεται μάλλον από την εύφορη Μεσοποταμία, όπου άρχισε να καλλιεργείται τουλάχιστον από το 4.000 π.χ. και από εκεί ταξίδεψε προς τη Δύση, γι’ αυτό και είναι ένα από τα πρώτα φρούτα που καλλιεργήθηκαν συστηματικά στον κόσμο. Άραβες έμποροι το έφεραν στην Ισπανία – κατά μια εκδοχή μάλιστα η πόλη Γρανάδα ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της ροδιάς – και από εκεί οι Ισπανοί το διέδωσαν στην Αμερική.

Ο καρπός του ροδιού

Το ρόδι είναι σύμβολο της γονιμότητας, της ευημερίας, της ευκαρπίας και της καλοτυχίας. Εδώ και πολλούς αιώνες την ημέρα της Πρωτοχρονιάς η παράδοση θέλει να υποδεχόμαστε τον καινούριο χρόνο σπάζοντας ένα ρόδι στο κατώφλι της πόρτας για καλή τύχη. Το ρόδι σαν αρχετυπικό σύμβολο που υπάρχει στις παραδόσεις πολλών αρχαίων λαών σπάει και στους γάμους για γονιμότητα, ευημερία και καλοτυχία στο νέο ζευγάρι και όχι μόνο στη χώρα μας. Στην Κίνα συνηθίζεται να δίνεται ένα κεραμικό ρόδι ως γαμήλιο δώρο, ενώ οι Βεδουίνοι σπάνε ρόδια και τα ρίχνουν μέσα στη σκηνή των νεόνυμφων για να φέρουν γονιμότητα. Επίσης επειδή το ρόδι – ακόμα και όταν είναι ξηρό εξωτερικά εσωτερικά οι σπόροι του είναι γεμάτοι χυμούς – συμβολίζει και έχει συνδεθεί τόσο με τη ζωή όσο και με το θάνατο.

1. Χημική Σύσταση

Η βοτανική ονομασία του ροδιού είναι Punica granatum – Punica είναι το όνομα της αρχαίας Φοινικικής πόλης, στη Βόρειο Αφρική, όπου Ρωμαίοι στρατιώτες οδεύοντας προς τον πρώτο Φοινικικό πόλεμο τον 3ο αιώνα π.Χ., πρωτοείδαν τη ροδιά, ενώ granatum σημαίνει «κοκκώδες». Στα Αγγλικά το ρόδι ονομάζεται pomegranate, επειδή μοιάζει με μήλο με πολλούς καρπούς – σπόρους. Το όνομα προήλθε από την λατινική λέξη pomum, που σημαίνει μήλο και granatus, που σημαίνει «με σπόρους». Η Εβραϊκή ονομασία του ροδιού (rimmon) και η Αραβική (rumman), προέρχονται από τις λέξεις «φρούτο του παραδείσου», αποκαλύπτοντας τη μεγάλη εκτίμηση των λαών σε αυτό το φρούτο.

Ο καρπός της ροδιάς απαρτίζεται από τρία βασικά μέρη και το κάθε μέρος έχει το δικό του βοτανολογικό και χημικό χαρακτήρα. Αυτά είναι οι σπόροι ή «επισπέρμιο», ο χυμός και ο φλοιός. Ο καρπός είναι πλούσιος σε βιταμίνες A, B, C και σε ανόργανα στοιχεία: φώσφορο, ασβέστιο, μαγνήσιο, κάλιο, χαλκό, σίδηρο, πυρίτιο, νάτριο, θείο, ψευδάργυρο κ.α., εμπεριέχει επίσης σε μεγάλες ποσότητες την αντιοξειδωτική ουσία σελήνιο, ενώ είναι εξαιρετικά χαμηλό από πλευράς θερμίδων.

Το μεγαλύτερο μέρος των χημικών αναλύσεων των ροδιών έχει εστιάσει στο χυμό, το περικάρπιο και το έλαιο των σπόρων. Ο χυμός περιέχει μεγάλες ποσότητες υδρολυτικών τανινών(γαλλικό και ελλαγικό οξύ), ανθοκυάνες(κυανιδίνη, δελφινιδίνη, πελαργονιδίνη), όπως και φαινολικά οξέα(καφεϊκό οξύ, χλωρογενικό οξύ). Ο φλοιός περιέχει ουσίες όπως η λουτελίνη, η κερσετίνη, κεμπφερόλη και η ναριζενίνη σε μεγάλες ποσότητες.

Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει δοθεί στην έρευνα των σπόρων των σπερμάτων του ροδιού και πιο συγκεκριμένα στο έλαιο των σπόρων(σπόρος είναι μόνο ο σκληρός, λευκός, εσωτερικός σπόρος, το κόκκινο χυμώδες περίβλημα που περικλείει τον σπόρο λέγεται επισπέρμιο). Το έλαιο των σπόρων περιέχει περίπου 60% α-πουνισικό οξύ, ένας ισχυρός αντιοξειδωτικός παράγοντας, και είναι αυτό που χρησιμοποιείται κυρίως στην παραγωγή καλλυντικών, λόγω των μαλακτικών, θρεπτικών, αναζωογονητικών, καταπραϋντικών και επουλωτικών ιδιοτήτων του. Οι σπόροι των σπερμάτων της ροδιάς έχουν επίσης τη μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε οιστρογόνα του φυτικού βασιλείου που φτάνει τα 17mg/kg ξηρών σπόρων. Το ενδιαφέρον αυξάνει συνεχώς σχετικά με την προοπτική του ελαίου του ροδιού σαν ένα ισχυρό φυτικό οιστρογόνο και την πιθανότητα να έχει ιδιότητες πρόληψης του καρκίνου – ιδίως του καρκίνου του μαστού.

2. Φαρμακευτικές Ιδιότητες
   • Αντιοξειδωτική Δράση
     Οι κυριότερες αντιοξειδωτικές ουσίεςπου υπάρχουν στον καρπό του ροδιού είναι τα φλαβονοειδή (κυρίως οι ανθοκυανίνες), οι τανίνες και το ελαγικό οξύ. Οι τανίνες είναι αυτές που δίνουν μια πικρή-στυφή γεύση στο χυμό του ροδιού, ενώ οι ανθοκυανίνες δίνουν το κόκκινο χρώμα στον καρπό. Οι αντιοξειδωτικές ιδιότητες του ροδιού είναι αποτελεσματικές στην αντιμετώπιση της αρτηριοσκλήρυνσης, της φλεγμονής των αρτηριών και της καρδιάς και της υπέρτασης. Οι ιδιότητες αυτές είναι επίσης ευεργετικές για την προστασία του ήπατος και των νεφρών από τη βλάβη που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες, καθώς και την αντιμετώπιση των βακτηρίων.

Μετά από φασματομετρικές μελέτες που έγιναν, αποδείχτηκε ότι ο χυμός του ροδιού περιέχει περισσότερα αντιοξειδωτικά στοιχεία, σε σχέση με άλλα 40 διαφορετικά είδη χυμών καρπών που θεωρούνται σαν καρποί με πολλά αντιοξειδωτικά, όπως π.χ. ο χυμός του μύρτιλλου, του πορτοκαλιού, του κόκκινου κρασιού, του κράνμπερυ και του πράσινου τσαγιού. Διαπιστώθηκε ότι ο χυμός του ροδιού έχει την πιο μεγάλη ικανότητα καταστροφής των ελεύθερων ριζών, όπως επίσης ότι οι χυμοί του ροδιού που κυκλοφορούν στο εμπόριο έχουν μία αντιοξειδωτική δράση ίση με (18-20 TEAC) (όπου TEAC – μονάδα μέτρησης της αντιοξειδωτικής δράσης), που είναι τρεις φορές μεγαλύτερη από εκείνη του κόκκινου κρασιού και του πράσινου τσαγιού τα οποία έχουν (6-8 TEAC).

Ο καθηγητής Roger Corder, κορυφαίος καρδιολόγος στο Ερευνητικό Ινστιτούτο William Harvey του Λονδίνου, αναφέρει ότι ένα ποτήρι χυμού ροδιού ισοδυναμεί με δύο ποτήρια κόκκινο κρασί, δέκα φλιτζάνια πράσινο τσάι ή τέσσερα ποτήρια χυμό μύρτιλλου, όσον αφορά την περιεκτικότητα σε αντιοξειδωτικά.

• Αντικαρκινική Δράση
  Η πλούσια περιεκτικότητα του χυμού της ροδιάς σε πολυφαινόλες, κυρίως σε κηκιδικό οξύ, δίνει τη δυνατότητα σε αρκετούς ερευνητές να θεωρούν ότι το ρόδι έχει πολλές αντικαρκινικές δράσεις (προληπτική, αντιμεταστατική, εναντίον της αγγειογένεσης κλπ). Έχει αποδειχθεί ότι τέσσερις χημικές ουσίες που περιέχονται στο χυμό του ροδιού, το ελλαγικό οξύ, το καφεϊκό οξύ, η λουτεολίνη και το πουσινικό οξύ, εμφανίζουν ανασταλτικές ιδιότητες στην ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων in vitro, ιδίως του καρκίνου του προστάτη (PC-3). Η κατανάλωση χυμού ροδιού παίζει σημαντικό ρόλο στην επιβράδυνση της εξέλιξης του καρκίνου του προστάτη. Μελέτες που έγιναν σχετικά με την επίδραση του χυμού του ροδιού στην αντιμετώπιση των καρκινικών κυττάρων του παχέως εντέρου, παρουσίασαν πολύ θετικά αποτελέσματα, σε ποσοστά 30-100%. Μια ακόμα, πρόσφατη μελέτη του Πανεπιστημίου Wisconsin-Madison, έδειξε ότι η κατανάλωση ροδιού μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της ανάπτυξης και εξάπλωσης των καρκινικών κυττάρων του λάρυγγα, όπως επίσης και στην πρόληψη του καρκίνου του πνεύμονα.
• Προστατευτική δράση εναντίον καρδιαγγειακών παθήσεων
  Η προστατευτική δράση των πολυφαινολών ενάντια στις καρδιαγγειακές ασθένειες θεωρείται ότι οφείλεται στην ικανότητα που έχουν οι ουσίες αυτές να εμποδίζουν την οξείδωση της LDL (κακής χοληστερίνης), κάτι που έχει αποδειχθεί in vitro αλλά και in vivo, τόσο σε ανθρώπους, όσο και σε ζώα. Η τακτική κατανάλωση χυμού ροδιού βοηθάει στην πρόληψη της δημιουργίας αθηρωματικών πλακών στις αρτηρίες και στην εμφάνιση υψηλής αρτηριακής πίεσης, δύο πολύ σημαντικών παραγόντων για την δημιουργία καρδιοαγγειακών προβλημάτων. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, ο χυμός ροδιού βοηθά, επίσης, τον οργανισμό να διατηρεί τα επίπεδα του νιτρικού οξέως σε κανονικά επίπεδα, συντηρώντας, έτσι, τα τοιχώματα των αιμοφόρων αγγείων υγιή και βελτιώνοντας τη ροή του αίματος προς την καρδιά, ελέγχοντας ταυτόχρονα την αρτηριακή πίεση.
• Δράση εναντίον του έλκους του στομάχου
  Το έγχυμα των φλοιών της ροδιάς έχει μια θετική δράση κατά του έλκους του στομάχου, η οποία, κατά περιπτώσεις, φτάνει μέχρι και το 74%.
• Φάρμακο κατά της δυσεντερίας, της διάρροιας, της ταινίας κ.α.
  Στην παραδοσιακή ιατρική, το πυκνό αφέψημα των φλοιών της ροδιάς χρησιμοποιούνταν παλιότερα κατά της δυσεντερίας, της ταινίας και της διάρροιας.
• Αντιγηραντική δράση
  Οι καρποί της ροδιάς χρησιμοποιούνται για την παρασκευή κρεμών αντιγήρανσης του δέρματος, εξαιτίας της μεγάλης περιεκτικότητάς τους σε ω-3 και ω-6 λιπαρά οξέα.
• Επουλωτική δράση πληγών του δέρματος
• Δράση εναντίον της αρθρίτιδας
• Αντιμικροβιακή δράση

3. Το ρόδι ως καλλυντικό

Το ρόδι, στην Ινδία, χρησιμοποιείται ως ένα από τα βασικά συστατικά των παραδοσιακών καλλυντικών της χώρας, πέρα από την παραδοσιακή ιατρική. Σήμερα, η χρησιμοποίηση του ροδιού στη βιομηχανία των καλλυντικών έχει καθιερωθεί σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο, με την παραγωγή πολλών ειδών καλλυντικών, κυρίως για δύο λόγους: Τη μεγάλη τους περιεκτικότητα σε αντιοξειδωτικά (πολυφαινόλες, τανίνες, φλαβονοειδή, ανθοκυάνες). Τις χρωστικές που περιέχει. Το βασικό συστατικό, υψηλής αξίας, που χρησιμοποιείται κυρίως στην παραγωγή καλλυντικών είναι το έλαιο των σπερμάτων, το οποίο παράγεται με πίεση των αποξηραμένων σπερμάτων, σε ειδικό πιεστικό μηχάνημα. Το έλαιο της ροδιάς επιταχύνει των ανανέωση των κυττάρων της επιδερμίδας, και μαζί με την καταπολέμηση των ελευθέρων ριζών, δίνει στο δέρμα ελαστικότητα και ανθεκτικότητα, μειώνοντας τις ρυτίδες. Τα κυριότερα καλλυντικά, τα οποία παρασκευάζονται από τα ρόδια, είναι: κρέμες μακιγιάζ, έλαια για την περιποίηση του σώματος, του δέρματος και των μαλλιών, κραγιόν, κρέμες ντεμακιγιάζ κλπ.

4. Χρήσεις στη γαστρονομία

Τα ρόδια καταναλώνονται κατά προτίμηση νωπά ή σαν χυμός ή σαν σιρόπι ροδιού (γρεναδίνη) ή σαν αλκοολούχα ποτά, μετά από μεταποίηση. Επίσης, χρησιμοποιούνται στην ζαχαροπλαστική και στη μαγειρική. Η περιεκτικότητα των καρπών σε χυμό είναι περίπου 60% του βάρους του καρπού, ενώ το υπόλοιπο αποτελούν το περικάρπιο, τα περισπέρμια και τα σπέρματα των σπόρων.

Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΙΑΣ

Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία (2010), oι κυριότερες χώρες παραγωγής της ροδιάς είναι η Ινδία, το Ιράν, η Κίνα, η Τουρκία, οι Η.Π.Α. και το Πακιστάν. Η ελληνική αγορά είναι ελλειμματική σε ρόδια, με αποτέλεσμα οι εισαγωγές να φτάνουν, κάθε χρόνο τους 800 τόνους, ενώ η συνολική κατανάλωση ροδιών φτάνει τους 1000-1200 τόνους. Οι κυριότερες χώρες από τις οποίες η χώρα μας εισάγει ρόδια είναι η Τουρκία, το Ιράν, η Ινδία, η Αίγυπτος, το Ισραήλ. Οι εισαγόμενες ποσότητες αφορούν ξινές και γλυκόξινες ποικιλίες για την παραγωγή χυμών. Στις εισαγωγές όμως περιλαμβάνονται και άλλα προϊόντα όπως χυμοί, αναψυκτικά, παγωτά, ποτά, καλλυντικά και συμπληρώματα διατροφής με συστατικό το ρόδι.